Mauri Sivaraina
Iehova Ena Hesiai Gaukara Ai Karaia Lalonai Hoa Gaudia be Momo
ERIC BONA HAZEL BEVERIDGE ESE IDIA SIVARAILAIA
“Hua 6 lau henia dibura dekenai do oi noho.” Strangeways Diburana, Manchester, England dekenai, lau idia abia lao neganai, unai hereva lau laloa. Unai nega be December 1950, bona egu mauri lagani be 19. Lau be matamata bona hari sibona hahetoho aukana ta lau davaria—ami gaukara lau ura lasi dainai.—2 Korinto 10:3-5.
LAU be Iehova ena Witnes taudia edia painia ta dainai, ami gaukara amo lau do idia ruhaia be namo, to British ena taravatu ese emai hesiai tauna dagina idia abia dae lasi. Unai dainai dibura rumana dekenai lau idia atoa. Bona egu tamana lau laloa. Dala ta ai, dibura dekenai lau idia atoa ena badina ta be ia dainai.
Tamagu, dibura rumana ia naria tauna ta, be lalo-goada bona taravatu badinaia auka Yorkshire tauna ta. Ami lalonai bona dibura naria gaukarana ai ia dibaia gaudia dainai, ia ese Katolik tomadiho ia dadaraia momokani. Lagani 1930 murinai, Witnes taudia ia hedavari henia matamaia, unai neganai ia be iduara dekenai ia lao idia ia lulua totona—bona ia vareai lou neganai edia buka haida ia abia! Gabeai Consolation magasin ena sabskripsen ia abia (hari ladana be Awake!). Lagani ta ta iboudiai, Witnes taudia be ia idia vadivadi henia do idia hagoadaia ena sabskripsen ia hamatamataia lou totona. Egu mauri lagani be 15 neganai, idia be egu Tamana ida idia herevahereva lou, bona lau be Witnes taudia edia hereva lau abia dae. Unai neganai Baibel lau stadilaia matamaia.
March 1949 ai, egu mauri lagani be 17 neganai, bapatiso amo egu gwauhamata Iehova dekenai lau hahedinaraia. Unai lagani murinai, John bona Michael Charuk lau hedavari henidia, idia be vanegai sibona Gilead misinari sikuli idia haorea bona Nigeria dekenai idia lao gwauraia. Edia misinari gaukara urana dainai lau hoa bada. Ena be idia diba eiava lasi, to unai ura be egu kudouna dekenai idia atoa.
Baibel lau stadilaia lalonai, lau ura lasi lau lao iunivesiti dekenai do lau sikuli. Ruma lau rakatania bena kahirakahira lagani ta London dekenai Customs bona Excise opesi ai lau gaukara murinai, lau mamia bema gavamani gaukarana lau karaia noho egu gwauhamata Iehova dekenai do lau hagugurua lasi. Egu opesi gaukarana lau rakatania neganai, ia gaukara daudau tauna ta ia gwau unai “lalo-goada hadikaia gaukarana” lau rakatania dainai lau ia hanamoa.
Unai ia do vara lasi neganai, hahetoho ma ta lau davaria—egu tamana be edena bamona do lau hadibaia lau ura egu moni gaukara namona lau rakatania ful-taim hesiai tauna ai lau lao totona. Hanuaboi ta laga-ani totona ruma dekenai lau noho neganai, moni gaukara do lau rakatania herevana lau gwauraia. Tamagu ena lalohisihisi herevana sibona lau naria. Lau hoa bada badina ia gwau: “Emu abia hidi oi karaia, bona do idia vara gaudia oi haheaukalaidia. To bema oi hegeregere lasi, lau dekenai oi heau mai lasi.” Egu sivarai bukana ai January 1, 1950, totona lau torea herevana ia gwau: “Painia gaukara totona Tamagu lau hamaoroa. Iena hereva ia gwauraia dalana be lau ia durua dainai lau hoa. Lau be iena hebogahisi karana dainai lau tai sibona.” Gavamani gaukara lau rakatania bona ful-taim painia gaukarana lau karaia.
Gaukara Bona “Ruma Ta”
Bena Dirava badinaia karana dekenai hahetoho ma ta lau davaria. Lau be Lancashire dekenai painia gaukara idia henia, bona Wales Keristani tadikaka ta, ladana Lloyd Griffiths, ida “ruma ta” dekenai do ai noho. Unai ruma lau lalohadailaia bona toana namona lau laloa momo ela bona toana ia idau lasi gabuna bona medu ia diho momo taoni ladana Bacup dekenai lau ginidae. Gabeai lau lalo-parara unai ruma be ruma ta henunai tano lalonai ia noho daiutu ta! Hanuaboi ai bita maragidia bona pitopito danu ai mahuta. Kahirakahira egu lalona lau haidaua bona egu gabu dekenai lau giroa lou. To, egu lalona dekenai lau guriguri, Iehova lau noia goada ia henia unai hahetoho do lau hanaia totona. Karaharaga, lalo-maino ena mamina lau abia, bona egu noho lau itaia namonamo matamaia. Unai be egu gaukara Iehova ena orea amo. Heduru totona Iehova do lau abidadama henia. Lau moale bada unai lau haheaukalaia, badina bema lau rakatania unai ese egu mauri do ia haidaua vaitani!—Isaia 26:3, 4.
Ami gaukara lau dadaraia dainai dibura dekenai lau do lao lasi neganai, hua 9 bamona be moni dekenai ia hekwakwanai gabuna Rossendale Kourana dekenai lau haroro. Strangeways Diburana dekenai pura rua lau noho murinai, lau idia siaia lao Lewes Diburana, England ena saut ena kone kahana ai. Unuseniai be ai Witnes tadikaka ima ai noho, bona dibura rumana dekenai Iesu ena mase laloatao hebouna ai karaia.
Tamagu be nega ta lau ia vadivadi henia. Unai ese reana ena dagi laloa bada karana ia tohoa—taunimanima idia diba momo dibura naria tauna ese dibura dekenai ena natuna ia vadivadi henia! Unai vadivadi dainai lau tanikiu bada. April 1951 ai, dibura amo lau idia ruhaia.
Lewes diburana amo lau idia ruhaia neganai, trein lau abia bona Cardiff, Wales dekenai, lau lao, unuseniai egu tamana be dibura naria tauna badana. Natudia hani—memero toi bona kekenina ta—amo lau be vara guna merona. Lau sibona lau durua bona lau painia noho totona pat-taim gaukara ta do lau tahua. Dabua hoia sitoa ta dekenai lau gaukara, to egu maduna badana mauri lalonai be egu Keristani hesiai gaukarana. Unai neganai emai sinana ese ai ia rakatania. Tamana bona ai natudia, mauri lagani 8 ia lao 19 taudia, dekenai unai be dika momokani. Madi, emai tamana bona sinana edia headava idia hadokoa.
Adavana Namona ta Ia Davaria Tauna . . .
Kongregesen dekenai painia taudia haida idia noho. Idia ta be taihu ta, dina ibounai moni gaukara bona haroro gaukara totona Rhondda Kourana ena coal abia gabuna amo ia diho mai. Ena ladana be Hazel Green—painia namona ta. Hazel ese hereva momokani ia dibaia laganidia be egu ia hanaia—ena tama sina be lagani 1920 murinai Bible Student taudia (hari idia gwauraidia Iehova ena Witnes taudia) edia hebou idia lao. To ia sibona ese ena sivarai ia gwauraia be namo.
“Baibel lau laloa bada lasi ela bona lagani 1944 ai buklet ladana Religion Reaps the Whirlwind lau duahia. Egu sinana ese egu lalona ia veria Cardiff sekit hebouhebouna ta dekenai do lau lao totona. Unai neganai Baibel lau diba namonamo lasi, to sitoa momo gabuna dekenai pablik tok ia gwauraia herevana ena kadibod be egu aiona dekenai lau tauadae. Ena be tomadiho gunalaia taudia bona ma haida idia dagedage danu to unai ibounai lau haheaukalaia. Lagani 1946 ai, lau bapatiso bona December, unai lagani tamona ai, painia gaukara lau karaia matamaia. Bena lagani 1951 ai, Cardiff dekenai painia tauhau ta ia hedinarai, vanegai sibona dibura amo ia raka-lasi. Unai be Eric.
“Ai haroro hebou. Bona ai hebamo namo herea. Mauri lalonai ai ruaosi emai tahua gauna be tamona—Dirava ena Basileia do ai durua totona. Unai dainai December 1952 ai, ai headava. Ena be ful-taim painia gaukara ai karaia bona ai davaria moni be ia bada lasi, to mai anina bada gaudia ta dekenai ai dabu lasi. Nega haida Witnes hahine ta amo harihari gauna ai abia, hegeregere bema ia itaia jam eiava sopu momo ia hoia—bona unai be heduru ai ura negadia korikori ai idia vara! Unai bamona harihari gaudia dainai ai tanikiu bada. To ai hoalaia gaudia ma haida idia do noho.”
Emai Mauri Ia Haidaua Hoa Gauna Ta
November 1954 ai, Hazel bona lau ese hoa gauna ta ai davaria—Iehova ena Witnes taudia edia brens opesi London amo aplikeisen ta idia siaia, loaloa naria tauna ai do lau lao totona, pura ta ta iboudiai kongregesen idauidau do lau vadivadi henidia. Ai laloa unai revareva idia siaia kerere, unai dainai kongregesen lalonai ta ai hamaoroa lasi. To, fom lau hahonua bona lau siaia lou, bona mai laloa momo danu ai naria. Dina haida murinai, haere ia mai, ia gwau: “London dekenai oi mai, diba haida oi abia totona”!
London opesi dekenai, egu mauri lagani be 23 sibona, bona lau hoa bada badina idia mai taudia haida be lauma dalanai mai edia diba bada taudia—Pryce Hughes, Emlyn Wynes, Ernie Beavor, Ernie Guiver, Bob Gough, Glynn Parr, Stan bona Martin Woodburn bona ma haida, idia momo idia mase vadaeni. Lagani 1940 ia lao 1950 murinai, idia ese Britain dekenai lalo-goada bona Dirava badinaia karana ena badina goadana idia atoa.
Sekit Gaukara England Dekenai—Ai Hesikulaia Diba Lasi
Lagani 1954/55 ena keru negana bona sinou bada negana ai, emai loaloa gaukarana ai hamatamaia. Ai idia siaia East Anglia, England ena gabu palakana ta dekenai, unai be North Davarana ena lai paraka ia mai gabuna. Unai negai, Britain dekenai idia noho Witnes taudia be 31,000 sibona. Unai sekit ginigunana be ai dekenai ia auka; bona ai vadivadi henidia tadikaka dekenai danu be ia auka. Sekit gaukara dekenai egu diba be bada lasi bona ai Yorkshire taudia emai hereva maoromaoro dalana amo lau ese nega haida tadikaka edia lalona lau hahisia. Lagani idia hanaia lalonai, lau diba mai anina bada gauna be gaukara ia heau goevagoeva karana lasi to hebogahisi kara namona. Lau do hekwarahi noho Iesu ena haheitalai do lau tohotohoa ma haida lau hagoadaia totona, to nega haida lau kwalimu lasi.—Mataio 11:28-30.
East Anglia dekenai hua 18 ai noho murinai, ai idia siaia England ena notist kahana, Newcastle, Tyne dekenai bona Northumberland dekenai, sekit gaukara do ai karaia totona. Lau ese unai gabu mai hairaina ena hebogahisi bada taudia lau lalokau henidia. Lau ia durua bada tauna ta be distrik naria tauna, Don Ward, ia be Seattle, Washington, U.S.A. amo. Ia be Gilead ena klas namba 20 ia haorea tauna ta. Guna hereva lau henia neganai, mai goada bada ida hereva lau henia haraga momokani. Ia ese lau ia hadibaia, do lau haraga lasi, lau laga-ani danu, bona do lau hadibaia.
Emai Mauri ia Haidaua Hoa Gauna Ma Ta
Lagani 1958 ai, emai mauri ia haidaua revareva ta ai davaria. Ai idia boiria Gilead Sikuli totona, South Lansing, New York, U.S.A. dekenai do ai lao. Emai motuka maragina, 1935 Austin Seven, ai hoihoilaia bona emai tiketi ai abia bona bouti amo New York dekenai ai lao. Iehova ena Witnes taudia edia intenesenel hebouhebou New York Siti dekenai ai lao henia guna. Unuseni amo Gilead Sikuli totona ai do lao lasi neganai, ai lao Peterborough, Ontario dekenai, hua 6 painia gaukara do ai karaia totona.
Sikuli ena hahediba tauna ta be Albert Schroeder, hari ia be Hakaua Oreana tauna ta, bona Maxwell Friend bona Jack Redford, ruaosi idia mase vadaeni. Emai hebamo karana tano idaudia 14 amo idia mai stiuden taudia 82 ida be goada ia havaraia. Ta ta emai mauri daladia sisina ai lalo-pararalaia matamaia. Gabu idaudia amo idia mai taudia be English gado dekenai ai idia hereva henia totona idia hekwarahi ai laloa neganai, unai ese ai ia hadibaia vaira neganai gado idauna ta ai dibaia neganai dahaka hekwakwanai do ai davaria. Hua ima lalonai treinini ai haorea bona tano 27 dekenai ai idia siaia. Bena gradueisen ai abia, bona dina haida murinai ai be New York Siti dekenai ai ginidae, emai bouti ai naria, ena ladana be Queen Elizabeth, ai do ia abia giroa Europe dekenai.
Emai Gaukara Ginigunana Tano Idauna Dekenai
Dahaka gaukara ai dekenai idia henia? Portugal! November 1959 ai, Lisbon dekenai ai ginidae. Gado bona mauri dalana matamatana do ai dibaia ena hetoho negana unai. Lagani 1959 ai, Portugal dekenai idia gaukara goada Witnes taudia be 643, unai tano taudia ibounai be kahirakahira milioni 9. To emai haroro gaukara be gavamani ese ia do hamomokanina lasi. Emai Kingdom Hall idia noho, to murimuri kahana dekenai edia ladana ai torea lasi.
Misinari hahinena Elsa Piccone ese ai dekenai Portugal gado ia hadibaia murinai, Hazel bona lau be Lisbon, Faro, Evora bona Beja kongregesen ai vadivadi henidia. Bena lagani 1961 ai, gau idia idau matamaia. Lau be tau matamata ta ladana João Gonçalves Mateus ida Baibel ai stadilaia. Ena lalona ia hadaia vadaeni Keristani tauna bamona do ia gini goada bona ami gaukara do ia dadaraia. Unai murinai, lau idia boiria pulisi edia hedikwota dekenai do idia nanadaia totona. Unai be hoa gauna ma ta! Dina haida murinai, ai idia hadibaia dina 30 lalonai unai tano do ai rakatania! Misinari taudia Eric bona Christina Britten bona Domenick bona Elsa Piccone dekenai unai bamona ia vara danu.
Emai hereva idia kamonai totona lau noidia, bena ai dekenai maoro idia henia idia gaukara hehuni pulisi taudia edia tau badana do ai itaia totona. Ai ia hamaoroa hedinarai maoromaoro dahaka dainai ai idia noia unai tano do ai rakatania bona ladana ia gwauraia—João Gonçalves Mateus—egu Baibel stiuden tauna unai! Ia gwau Portugal be Britain hegeregerena lasi dainai, lalona ena hemami dainai ami lalonai idia vareai lasi karana idia abia dae lasi. Unai dainai Portugal ai rakatania, bona João lau itaia lou lasi. Bena, lagani 26 murinai, ia bona ena adavana bona edia natuna kekeni toi be Portugal ena Betele matamata hahelagaia negana ai idia lao bena ai itadia neganai, ai moale bada! Emai hesiai gaukara Portugal dekenai be ai karaia kava lasi.—1 Korinto 3:6-9.
Edeseniai ai do idia siaia? Hoa gauna ma ta! Kahirakahira tanona Spain dekenai do ai lao. February 1962 ai, mai mata ranu danu Lisbon dekenai trein ai abia bona Madrid dekenai ai lao.
Mauri Dalana Idauna Ai Manadalaia
Spain dekenai be hehuni dalanai haroro gaukara bona hebou ai abia dalana ai manadalaia be namo. Ai haroro neganai, gabu tamona dekenai idia gini rumadia ta ta dekenai ai lao lasi. Ruma ta dekenai ai haroro murinai, dala ma ta dekenai ai hanaia lao, ruma ma ta dekenai. Unai kara be pulisi—eiava pris taudia—ese ai do idia dogoatao ena dala ia ha-aukaia. Ai be Fascist, Katolik dagedage lohia siahuna henunai ai noho, unai dainai emai haroro gaukara be idia taravatua. Ai be idau tano taudia bona ai idia dibaia garina, Spain taudia edia ladana ai gaukaralaia. Egu ladana be Pablo, bona Hazel be Juana.
Madrid dekenai hua haida ai noho murinai, sekit gaukara totona ai idia siaia Barcelona dekenai. Unai siti dekenai kongregesen idauidau ai vadivadi henidia, nega momo pura rua eiava toi kongregesen ta dekenai ai noho. Vadivadi be unai bamona ai karaia badina buka stadi grup ta ta be kongregesen bamona ai vadivadi henia, bona unai ena anina be pura ta lalonai grup rua do ai karaia.
Ai Laloa Lasi Gauna ta ia Vara
Lagani 1963 ai, ai idia boiria Spain dekenai distrik naria gaukara do ai karaia. Idia gaukara goada Witnes taudia 3,000 bamona do ai durua totona, unai tano ibounai, kahana 9 dekenai idia haria gabudia do ai vadivadi henia. Hehuni dalanai sekit hebouhebou ai abia gabudia haida be Seville badinai uda ta lalonai, Gijon ena farm ta dekenai, bona Madrid, Barcelona, bona Logroño edia badinai idia noho sinavaidia badinai, unai ai lalodia boio diba lasi.
Ruma-ta-ruma-ta gaukarana ai idia vara diba hekwakwanai hanaia totona, kahirakahira idia noho dala dekenai heau mauri gabudia lau tahua hegaegae. Nega ta Madrid dekenai ai haroro lalonai, lau bona tadikaka ma ta be ruma ta ena atai foloa ta dekenai ai noho neganai, henu dekenai boiboi bada ai kamonai. Ai diho neganai, kekeni matamata edia grup ta, Katolik orea ladana Hijas de María (Maria Ena Natuna Kekeni) ena kekeni idia noho. Idia be unai gabu taudia idia hamaoroa ai do idia kamonai henia lasi. Idia ida ai hereva namonamo diba lasi, bona lau diba unai gabu ai rakatania haraga be namo bema lasi pulisi ese ai do idia dogoatao. Unai dainai karaharaga ai heau mauri!
Spain dekenai ai noho neganai unai hoa gaudia momo idia vara. Unuseniai tadikaka bona taihu namodia bona spesel painia haroro taudia ai hagoadadia toho. Idia be dibura rumana dekenai do idia lao diba bona nega momo idia dabu, to unai idia haheaukalaia Dirava ena Basileia sivaraina namona do idia harorolaia bona kongregesen do idia hagoadaia totona.
Unai nega lalonai sivarai dikadia haida ai abia danu. Hazel ia gwau: “Lagani 1964 ai, egu sinana, kamonai Witnes hahinena ta, ia mase. Lau hebogahisi bada badina ia lau bamahuta henia lasi bona ia mase. Unai be misinari gaukara karaia totona momo ese idia haheaukalaia vadaeni hisihisi ta.”
Spain Dekenai Gwaumaoro Idia Henia
July 1970 ai, dagedage laganidia momo murinai, Franco gavamani ese emai gaukara ena gwaumaoro idia henia. Kingdom Hall ginigunana be Madrid bona iharuana be Lesseps, Barcelona dekenai, idia kehodia neganai lau bona Hazel ese ai moalelaia bada. Idia be hanaihanai mai edia saini badadia, bona nega momo idia hadiaria. Ai ura taunimanima idia diba, ai Iehova ena Witnes taudia be mai emai maoro bona Spain dekenai do ai gaukara noho! Unai negai, lagani 1972 ai, Spain dekenai idia noho Witnes taudia be 17,000 bamona.
Unai nega ai, England amo hagoadaia sivarai namodia haida lau abia. Lagani 1969 ai, egu tamana be Spain dekenai ai ia vadivadi henia. Spain Witnes tadikaka ese idia kara henia karana ia hoalaia bada, bona England dekenai ia giroa lou neganai, Baibel ia stadilaia matamaia. Bena lagani 1971 ai, lau idia hamaoroa egu tamana be bapatiso ia abia! Emai tano dekenai ai giroa lao negana ai ia ai vadivadi henia bona ia, egu Keristani tadikaka unai, ese emai aniani gurigurina ia gwauraia neganai, egu lalona ia hamarerea bada. Lau be lagani 20 mai kahana lalonai unai dina lau naria. Lagani 1958 ai, egu tadina Bob bona ena adavana Iris, be Witnes taudia ai idia lao. Edia natuna, Phillip, be hari ena adavana, Jean ida, Spain dekenai sekit naria gaukara idia karaia. Unai tano namona dekenai hesiai gaukara idia karaia ai itaia neganai ai moale bada.
Vanegai Ai Abia Hoa Gauna
February lagani 1980 ai, Hakaua Oreana tauna ta be soun naria tauna bona Spain ia vadivadi henia. Lau hoa bada badina ia ura do ai gaukara hebou. Lau diba lasi ia be egu gaukara ia itaia noho! Bena September ai, ai idia boiria hedikwota Brooklyn, New York dekenai, do ai lao! Ai hoa bada. Unai boiboi herevana ai abia dae, herevana emai Spain tadikaka ai rakatanidia neganai ai lalo-hisihisi bada. Unai nega ai, Witnes taudia be 48,000 idia noho!
Spain ai rakatania neganai, tadikaka ta ese dina gauna ta lau dekenai ia harihari henia. Latanai be Baibel siri rua ia torea—“Lucas 16:10; Lucas 17:10.” Ia gwau unai be lauegu siri badadia. Luka 16:10 ese ia hahedinaraia namona be gau maragidia ita karaia mai kamonai ida, bona Luka 17:10 ia gwau, ita be ‘hesiai taudia sibona’ bona unai dainai do ita hekokoroku ena badina ta be lasi. Hanaihanai lau diba dahaka dahaka ita karaia Iehova ena hesiai gaukara lalonai be ita gwauhamata Keristani taudia eda gaukara.
Lau Gorere
Lagani 1990 ai, kudou gorere lau abia matamaia. Doketa ese egu rara varovaro idia kehoa totona paipa maragina ta idia atoa vareai. Unai gorere negana lalonai, Hazel ese dala momo dekenai lau ia durua, nega momo lau goada lasi dainai ia ese baege bona sutkeisi ia abia. Bena May 2000 ai, egu kudouna lalonai durua gauna ta idia atoa. Unai ese lau ia durua bada herea!
Lagani 50 lalonai, lau bona Hazel ai itaia Iehova ena imana be ia kwadogi lasi bona ena ura be, aiemai nega lasi to iena nega korikori ai ia hagugurua. (Isaia 59:1; Habakuku 2:3) Emai mauri lalonai hoa gaudia momo ai moalelaia bona lalohisihisi gaudia haida ai davaria danu, to unai gaudia ibounai lalonai Iehova ese ai ia durua. Iniseniai, Iehova ena taunimanima edia hedikwota dekenai, ai moale bada badina dala ia kehoa Hakaua Oreana taudia ida dina iboudiai ai gaukara hebou. Nega haida sibona lau nanadaia, lau gwau, ‘Ita be iniseniai ita noho momokani, eiava?’ Unai be hariharibada karana. (2 Korinto 12:9) Ai abia dae momokani Iehova ese Satani ena koikoi karadia amo ai do ia koua bona naria, unai amo tanobada ena lohia dalana maoromaorona do ai moalelaia.—Efeso 6:11-18; Apokalupo 21:1-4.
[Picture on page 26]
Strangeways Diburana, Manchester dekenai, lau noho matamaia
[Picture on page 27]
England dekenai, emai motuka ladana Austin Seven amo sekit gaukara ai karaia
[Picture on page 28]
Lagani 1962 ai, Cercedilla, Madrid, Spain dekenai, hehuni dalanai hebouhebou ai karaia
[Picture on page 29]
Brooklyn dekenai emai haroro teibolo badinai