Dirava Hamoalea Lasi Kastom Karadia Dekenai Naria Namonamo
AFRICA ena ariara maragina ta dekenai, mase mauana ta be dina siahu henunai idia kehoa. Edia hebogahisi hahedinaraia totona, taitai taudia be laini dekenai maua idia hanaia neganai, tau buruka ta be ia gini sisina. Ia lalohisihisi bada dainai mai taitai ida mase tauna ena vairana badinai ia hereva ia gwau: “Dahaka dainai lau oi hadibaia lasi oi be do oi mase? Dahaka dainai inai bamona lau oi rakatania? Hari oi giroa lou dainai lau do oi durua noho, a?”
Africa ena kahana ma ta dekenai, beibi ta ia vara. Taravatu idia atoa ta ese do ia itaia lasi totona. Dina haida murinai ladana henia ariana ta idia karaia, bona unai nega ai ma haida ese beibi idia itaia diba.
Taunimanima haida dekenai mase tauna hereva henia karana eiava beibi matamata idia hunia ma haida ese idia itaia lasi totona, be kara idau hereadia. To, haida edia kastom bona mauri dalana dekenai, edia kara bona lalohadai ese mase bona beibi matamata kara henia daladia ia biagua, bona idia karaia karadia ese mase taudia be idia mase lasi to idia mauri noho lalohadaina ia hahedinaraia.
Unai lalohadai be edia kastom bona sene karadia ia biagua bona unai amo edia mauri ibounai ia biagua danu. Hegeregere, taunimanima milioni momo ese idia abia dae, mai anina bada negadia—ta ia vara, tau eiava hahine ai ia lao, ia headava, natuna ia havaraia, bona ia mase—be mauri ena kahana ta ta bena dokonai ia be ena sene taudia edia lauma gabuna dekenai ia hanaia lao. Idia laloa ia loa henia gabuna amo idia mauri noho taudia be dala idauidau ai ia durudia diba. Bona beibi bamona ia vara lou diba.
Kastom bona sene karadia idauidau idia karaia unai amo mauri ena anina bada negadia ia hanaia lao namonamo. Unai kastom karadia be taunimanima lalonai ia noho gauna be ia mase diba lasi to ia mauri noho lalohadaina ese ia biagua. Keristani taudia momokanidia be unai bamona kastom karadia idia dadaraia. Dahaka dainai?
Mase Taudia Dekenai Dahaka Ia Vara?
Baibel ese mase taudia dekenai ia vara gauna ia hahedinaraia goevagoeva. Ia gwau: “Mauri taudia idia diba do idia mase, to mase taudia be gau ta idia diba lasi. . . . edia lalokau, bona edia badu, bona edia mama be idia ore momokani, . . . Badina be mase taudia edia gabu, oi lao gabuna, dekenai be kara ta lasi, laloa ta lasi, diba bona aonega ta lasi.” (Hadibaia Tauna 9:5, 6, 10) Mai abidadama ida Dirava idia tomadiho henia taudia ese unai Baibel ena hereva momokani idia abia dae. Idia laloparara ta ia mase neganai gau ta ia mauri noho lasi. Ena lalohadai danu be unai dina ai ia ore. Idia diba danu mase taudia edia lauma ia noho lasi. (Salamo 146:4) Idaunegai, Iehova ese ena taunimanima ia haganidia, kastom eiava sene karadia, hegeregere mase taudia be idia mauri noho bona mauri taudia idia durua diba ena hahediba herevadia amo do idia gini siri.—Deuteronomi 14:1; 18:9-13; Isaia 8:19, 20.
Unai hegeregerena, Keristani taudia ginigunadia be tomadiho koikoi edia hahediba herevadia ida idia hakapua kastom eiava sene karadia amo idia gini siri momokani. (2 Korinto 6:15-17) Unai dainai, hari, ena be Iehova ena Witnes taudia be bese, iduhu, eiava edia noho dalana be idauidau, to idia ese hahediba hereva koikoidia ida idia hakapua kastom karadia, hegeregere taunimanima lalonai ia noho gauna be ia mase diba lasi lalohadaina unai, idia dadaraia momokani.
Kastom kara ta ita karaia gwauraia neganai, dahaka ese ita Keristani taudia ia durua diba abia hidi namona ita karaia totona? Namona be ita laloa namonamo bema unai kastom karana be Baibel ena hahediba herevana lasi, hegeregere momo ese idia abia dae lalohadaina mase taudia edia lauma ese mauri taudia edia mauri ia biagua. Danu, ita laloa namonamo, bema unai kastom eiava aria ta lalonai ita vareai, ita ura lasi Iehova ena Witnes taudia ese idia abia dae bona hadibaia gaudia ia diba namonamo tauna ita hahekwakwanaia. Unai mai anina bada gaudia ita laloa noho lalonai inai kahana rua—beibi ta ia vara bona ta ena mase dekenai idia karaia karadia, do ita tahua namonamo.
Beibi ta Ia Vara Bona Ladana Henia Ariadia
Hahine ta ia mara neganai idia karaia kastom karadia haida be idia maoro. To, tano haida dekenai, beibi ta ia vara neganai, idia laloa beibi be ena tubuna edia lauma gabuna ia rakatania bona ia hanaia mai taunimanima edia noho gabuna dekenai. Unai lalohadai dekenai Keristani taudia momokanidia idia naria namonamo be namo. Hegeregere, Africa ena tano haida dekenai, ia vara matamata beibi be ruma lalonai ia noho ela bona dina haida murinai ladana ta idia henia. Ruma lalonai ia noho ena daudau be idauidau gabu ta ta dekenai, to dina haida idia hanaia murinai ladana henia ariana ta idia karaia, bona unai neganai natuna be ruma amo idia abia raka lasi bona edia varavara bona turadia ese idia itaia diba. Unai nega ai, natuna ena ladana be ibounai idia hadibaia.
Unai kastom ena anina ia herevalaia bukana Ghana—Understanding the People and Their Culture ia gwau: “Idia laloa dina ginigunadia seven be beibi ena ‘vadivadi’ negana, bona ia be lauma tanobadana ia rakatania bona ia hanaia lao tanobada maurina dekenai. . . . Taravatu idia atoa beibi be ruma lalonai do ia noho sibona bona ma haida ese idia itaia lasi.”
Dahaka dainai dina haida idia naria guna bena ladana henia ariana idia karaia? Buka ta ladana Ghana in Retrospect ia gwau: “Dina namba eit ia do abia lasi neganai, beibi be do taunimanima lasi. Ia be lauma bamona.” Unai buka ma ia gwau: “Beibi dekenai idia henia ladana ese beibi be taunimanima ai ia halaoa, to bema tau bona hahine idia laloa edia natuna do ia mase, ladana henia ariana ena dina idia hadaudaua, ela bona idia diba momokani edia beibi be do ia mauri. . . . Unai dainai idia laloa tama sina bona beibi dekenai, beibi idia abia raka lasi ariana be mai anina bada karana ta. Unai bamona aria ese natuna ia hakaua mai tanobada dekenai taunimanima huanai ia noho totona.”
Ladana henia ariana be edia ruma bese lalonai mai ena ladana bada tauna ta ese ia hakaua. Unai aria idia karaia dalana be idauidau gabu ta ta dekenai, to idia karaia gaudia be uaina idia bubua, edia sene taudia idia guriguri bona idia tanikiu henia badina edia natuna ia ginidae namonamo, bona sene karadia ma haida danu idia karaia.
Unai aria lalonai mai anina bada gauna be beibi ena ladana idia gwauraia hedinarai karana. Herevana tama sina ese edia natuna ena ladana idia abia hidi, to varavara haida ese beibi ena ladana idia abia hidi diba. Idia abia hidi ladana haida be mai edia anina ta ta edia gado dekenai, hegeregere “lao vadaeni bona giroa lou,” “Sinana be nega iharuana ia giroa mai,” eiava “Tamana be ma ia giroa lou.” Ladana haida edia anina be edia tubudia idia koua mase taudia edia gabu dekenai beibi do idia abia lao lasi totona.
Momokani, ia be kerere lasi bema beibi ta ia vara dainai idia moale. Ia kerere lasi bema ta ena ladana be beibi dekenai idia henia bona ia vara dalana hegeregerena ladana ta idia henia. Unai be ita abia dae kastom karadia, bona edena negai beibi ena ladana idia henia be ta ta ena abia hidi. To, Dirava idia ura hamoalea Keristani taudia ese idia karaia kastom bona aria idia laloa namonamo be namo. Namo lasi idia karaia ariana ese ia hahedinaraia beibi matamata be “vadivadi tauna” bamona ena tubuna edia lauma gabuna ia rakatania bona ia hanaia mai taunimanima edia noho gabuna dekenai lalohadaina idia abia dae.
Ma danu, hanua taudia idia laloa ladana henia ariana be mai anina bada badina beibi be mauri ta amo ma ia hanaia lao mauri ta dekenai. Keristani taudia idia naria namonamo be namo badina ita ura lasi ma haida edia lalomamina ita hadikaia bona abidadama lasi taudia ese ita idia laloa kerere. Hegeregere, bema Keristani ruma bese ta ese edia beibi matamata be ma haida dekenai idia hahedinaraia lasi ela bona ladana henia ariana ta idia karaia, unai kara dainai haida be dahaka do idia laloa? Dahaka do idia laloa, bema Keristani taudia ese idia abia hidi ladana be Baibel ena hereva momokani idia hadibaia taudia edia kara ida ia hegeregere lasi?
Unai dainai, Keristani taudia ese edena dala bona nega ai edia natudia edia ladana idia henia idia abia hidi neganai, namona be idia hekwarahi ‘gau ibounai idia karaia Dirava hanamoa’ totona, unai amo ma haida idia hahekwakwanaia lasi. (1 Korinto 10:31-33) Idia ura lasi ‘Dirava ena taravatu idia negea, edia sene taravatudia idia dogoatao totona,’ badina unai be mase taudia hanamoa karana ia hahedinaraia. To, idia ese mauri Diravana, Iehova idia matauraia bona hanamoa.—Mareko 7:9, 13.
Mase amo Ia Hanaia Lao Mauri Gabuna Dekenai
Momo idia laloa mase be ta ia vara bamona, gabu ta amo ia hanaia lao ma gabu ta dekenai; ia mase tauna be mauri taudia edia gabu amo ia hanaia lao mase taudia edia lauma gabuna dekenai. Momo idia laloa, bema ta ena mase neganai kastom eiava tomadiho karadia idia karaia lasi, edia sene taudia eiava tubudia edia lauma do idia badu, badina idia laloa idia be mai edia siahu mauri taudia idia naria eiava hadikaia totona. Unai lalohadai ese fineral negana ai idia karaia karadia ia biagua.
Mase tauna ida maino idia karaia totona, fineral negana ai kara idauidau idia karaia—mase tauna ena tauanina badinai idia taitai mai boiboi badabada ida, bena idia guria murinai aria badadia idia karaia idia moale hebou totona. Aniani be momo herea, idia inuinu kekero, bona regerege bada miusiki ida idia mavaru, unai be fineral ariadia dekenai idia karaia karadia. Idia gwau fineral negana be mai anina bada dainai, ogogami ruma besedia danu idia hekwarahi moni bada idia haboua “fineral aria namona” ta idia karaia totona, ena be edia mauri ia auka bona abiatorehai bada idia karaia.
Idia hanaia laganidia lalonai, Iehova ena Witnes taudia ese Baibel ena lalohadai ida idia hegeregere lasi fineral kastom karadia edia badina idia gwauraia hedinarai.a Unai kastom haida be mase tauna matauraia totona idia noga ela bona daba rere, uaina idia bubua, mase tauna idia hereva henia, lagani ta ta ai mase tauna idia guria dinana idia laloa lou, bona taunimanima lalonai ia noho gauna be ia mase lasi lalohadaina idia hahedinaraia kastom karadia ma haida danu idia karaia. Unai Dirava idia matauraia lasi kastom karadia be “miro” bona “sene herevadia hegeregerena lalohadai bona anina lasi koikoi herevadia” amo idia honu bona Baibel ena hereva momokani amo idia mai lasi.—Isaia 52:11; Kolose 2:8, NW.
Ma Haida Edia Laloani Herevadia
Taunimanima haida dekenai kastom karadia dadaraia karana be mai ena hekwarahi, unai be momokani mase taudia matauraia karana idia laloa bada tanodia dekenai. Unai bamona kastom karadia idia badinaia lasi dainai, Iehova ena Witnes taudia idia laloa kerere eiava idia gwau idia be ma haida idia laloa lasi bona mase taudia idia matauraia lasi. Ena be Baibel ena hereva momokani idia lalopararalaia, to maumau bona laloani herevadia ese Keristani taudia haida idia hagaria dainai, idia ura lasi idia hahedinaraia idia be idau. (1 Petero 3:14) Haida idia laloa kastom karadia haida be vaia edia hanua edia kara dainai idia dadaraia diba lasi. Ma haida idia gwau bema kastom karadia idia dadaraia momokani, hanua taudia ese Dirava ena taunimanima do idia lalodika henidia diba.
Ita ura lasi ma haida ita habadua kava. To, Baibel ese ita ia hagania hereva momokani ita badinaia dainai Dirava ia diba lasi tanobadana ese ita do ia badu henia. (Ioane 15:18, 19; 2 Timoteo 3:12; 1 Ioane 5:19) Ita ura unai bamona ita karaia, badina ita diba lauma dibura lalonai idia noho taudia amo ita idau be gau badana. (Malaki 3:18; Galatia 6:12) Iesu ese Satani ena hedibagani karadia ia dadaraia hegeregerena, ita ese Dirava ia habadua diba hedibagani karadia ita dadaraia danu be namo. (Mataio 4:3-7) Keristani taudia momokanidia be taunimanima idia gari henia lasi, to idia laloa bada gauna be Iehova Dirava do idia hamoalea bona idia matauraia, badina idia diba ia be hereva momokani ena Dirava. Idia ese haida edia laloani herevadia idia dadaraia momokani bona tomadiho goevana ena kara maoromaoro taravatudia Baibel lalonai idia badinaia.—Aonega Herevadia 29:25; Kara 5:29.
Iehova Ena Dala ai Mase Taudia Matauraia
Iseda lalokau tauna ta ia mase neganai, ita lalometau bona ita taitai, unai be vaia taunimanima edia kara. (Ioane 11:33, 35) Iseda lalokau tauna ita laloa bada dainai hemataurai dalanai ita guria, unai ese iseda lalokau toana ia hahedinaraia. To, Iehova ena Witnes taudia ese unai lalohisihisi negana be dala maoronai idia haheaukalaia, bona Dirava ia habadua kastom karadia idia karaia lasi. Unai be mai ena hekwarahi bema haida be edia mauri ibounai lalonai edia hanua taudia ese mase taudia gari henia karana idia badinaia goadagoada. Bema ia mase tauna be ita lalokau henia tauna ta, unai be lalohisihisi bada ena nega, bona reana ia auka unai nega ai laloa maoromaoro karana ita hahedinaraia totona. To, abidadama Keristani taudia be Iehova ese ia hagoadadia, badina ia be “bogahisihisi bona durua ibounai ia henia Diravana,” bona edia tadikaka be mai lalokau ida heduru idia henia dainai namo idia davaria. (2 Korinto 1:3, 4) Keristani taudia idia diba momokani mase taudia be Dirava ese ia lalodiatao bona do ia hatoredia isi lou, unai dainai Keristani taudia momokanidia be mai edia badina maorona ida Keristani lasi fineral karadia amo idia gini siri.
Iehova ese ‘dibura amo ita ia boiria bena ena diari hereadaena lalonai ita ia hakaua vareai’ dainai ita moale, ani? (1 Petero 2:9, NW ) Beibi ta ena vara negana ita moalelaia bona mase dainai iseda hebogahisi ita haheaukalaia lalonai, namona be hanaihanai mai iseda ura bada ida kara maoromaoro ita badinaia bona Iehova Dirava ita lalokau henia, unai ese ita do ia doria “diari taudia bamona” ita raka totona. Namo lasi Dirava ese ia moalelaia lasi kastom karadia ese iseda lauma dalana ia hadikaia.—Efeso 5:8.
[Footnote]
a Mani inai buklet oi itaia, Mase Taudia Edia Lauma—Oi Idia Durua Diba Eiava Oi Idia Hadikaia Diba, A? Idia be Momokani Idia Noho, A? Iehova ena Witnes taudia ese idia halasia.