Lohia Taudia Vairanai Sivarai Namona Ia Gwauraia
“INAI tauna be lau abia hidi vadaeni hodu ta bamona, bese idauidau, [bona] king taudia . . . dekenai egu ladana do ia laohaia.” (Kara 9:15) Lohiabada Iesu ese Keristani tauna ai ia lao Iuda tauna, gabeai idia gwauraia aposetolo Paulo, ia gwauraia.
Unai “king taudia” ta be Roma ena Pavapava Nero. Bema emu abidadama dainai, unai bamona lohia tauna ta vairanai oi gini, edena bamona do oi mamia? Baibel ese Keristani taudia ia hagoadaia Paulo idia tohotohoa totona. (1 Kor. 11:1) Dala ta be, Paulo ese ena nega ai idia noho lohia taudia amo ia davaria hekwakwanai ita laloa.
Israela ai momo ese Mose ena Taravatu idia badinaia, bona gabu idauidau ai idia noho Iuda Keristani taudia danu ese unai taravatu idia badinaia. Pentekoste 33 C.E. murinai, tomadiho momokani taudia ese Mose ena Taravatu idia badinaia lasi. (Kara 15:28, 29; Gal. 4:9-11) To, Paulo bona Keristani ma haida be unai Taravatu idia gwauraia dika lasi. Unai dainai Iuda taudia idia noho gabudia momo ai idia haroro diba. (1 Kor. 9:20) Oibe, Paulo be sinagoga momo dekenai ia lao, unai amo Aberahamo ena Dirava idia diba taudia ida Heberu Toretoredia ia herevalaia diba.—Kara 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.
Aposetolo taudia ese Ierusalema idia abia hidi, unuseni amo haroro gaukara idia hakaua totona. Idia be dina ta ta dubu helaga ai idia hahediba. (Kara 1:4; 2:46; 5:20) Nega ta ta ai, Paulo be Ierusalema dekenai ia lao, bona unuseniai ia idia hadiburaia. Unai nega amo ia idia kota henia ela bona ia be Roma dekenai idia hakaua lao.
PAULO BONA ROMA EDIA TARAVATU
Roma ena gavamani ese Paulo ia harorolaia sivaraina be edena bamona idia laloa? Unai haerelaia totona, mani Roma taudia edia lalohadai tomadiho dekenai ita laloa. Idia ese Roma ai idia noho bese idauidau taudia idia doria lasi edia tomadiho idia haidaua totona, to bema tomadiho ta ese edia gavamani o kara ia gwauraia dika, unai tomadiho idia kokia.
Roma gavamani ese Iuda taudia dekenai maoro ia henia. Buka ta ladana, Backgrounds of Early Christianity, ia gwau: “Roma ai, Iuda tomadihona be ta ese ia koua lasi. . . . Idia be mai moale ida idia tomadiho diba, bona Roma taudia edia diravadia idia tomadiho henia lasi. Bona edia noho gabudia ai edia taravatu idia badinaia.” Danu, tuari lalonai idia vareai lasi.a Unai dainai, Paulo be Roma ena lohia taudia vairanai Keristani dalana ia gwauraia neganai, Roma gavamani ese Iuda taudia dekenai ia henia maoro ia herevalaia.
Paulo idia inai henia taudia be dala idauidau ai taunimanima bona gavamani edia lalona idia veria toho. (Kara 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Nega ta ai ia vara gauna mani oi laloa. Ierusalema kongrigeisen ena elda taudia ese Iuda taudia huanai ia loaloa sivaraina idia kamonai, idia kamonai Paulo be Iuda taudia ibounai ia hadibaia, “Mose ena taravatu idia rakatania totona.” Unai bamona sivaraidia dainai, Iuda Keristani taudia do idia laloa Paulo be Dirava ena dala ia matauraia lasi. Danu, Sanhedrin taudia do idia laloa Keristani tomadihona be Iuda tomadihona amo ia vara. Bema unai ia vara, Keristani taudia idia bamoa Iuda taudia be panisi do idia abia. Idia be taunimanima huanai do idia noho lasi bona dubu helaga ai o sinagoga dekenai do idia haroro lasi. Unai dainai kongrigeisen elda taudia ese Paulo idia hamaoroa, Iuda taudia huanai ia loaloa sivaraina hakoikoia totona, namona be dubu helaga dekenai ia lao bona Dirava ese ia noia lasi gauna ta do ia karaia, to ia be taravatu ia utua lasi.—Kara 21:18-27.
Paulo be unai ia karaia, unai ese dala ia kehoa ‘sivarai namona ia hamomokania bona kota vairanai ena maoro ia gwauraia hedinarai.’ (Fili. 1:7) Dubu helaga ai, Iuda taudia idia haboua bona idia ura Paulo idia hamasea. To, Roma ena tuari biaguna ese Paulo ia hakaua siri. Paulo idia ura kwadia neganai, ia gwau ia be Roma tauna ta. Unai dainai Kaisarea dekenai ia idia hakaua lao, badina unuseniai Roma taudia ese Iudea idia naria. Bona unuseniai Paulo be mai gari lasi ida lohia taudia vairanai do ia gini. Unai amo Keristani dalana idia diba namonamo lasi taudia ia haroro henia diba.
Kara karoa 24 lalonai, Roma ena gavana, Feliki, ese Paulo ia kota henia ena sivarai ia noho. Ia be Keristani taudia ese idia abia dae gaudia haida ia diba. Iuda taudia idia gwau Paulo ese dala toi ai Roma ena taravatu ia utua. Idia gwau Roma ai idia noho Iuda taudia huanai ia ese gavamani gwau-edeede henia karana ia havaraia, dagedage oreana ta ia gunalaia, bona ia ura dubu helaga ia hamiroa. Unai nega ai dubu helaga be Roma taudia ese idia naria. (Kara 24:5, 6) Unai herevadia dainai ia idia hamasea diba.
Keristani taudia ese Paulo ena lalohadai ia abia panisi dekenai idia laloa be namo. Ia be mai manau bona hemataurai ida Taravatu bona Peroveta Taudia edia hereva ia gwauraia, bona ia hamaorodia ia be mai ena maoro iena “sene taudia edia Dirava” ia tomadiho henia totona. Roma taravatu henunai idia noho Iuda taudia hegeregerena. (Kara 24:14) Paulo ese ena abidadama be gavana, Porokio Festo, bona King Heroda Agripa vairanai ia gwauraia hedinarai danu.
Dokonai, Paulo ia ura ibounai ese ena hereva do idia kamonai dainai, ia gwau: “Lau ura Kaisara danu ese egu kota herevana do ia kamonai!” Unai nega ai, ia be siahu bada tauna.—Kara 25:11.
PAULO BE KAISARA VAIRANAI IA GINI
Aneru ta be Paulo ia hamaoroa: “Oi be Kaisara vairanai do oi gini.” (Kara 27:24) Roma ena Pavapava Nero ia lohia matamaia neganai, ia gwau ia ese hahemaoro gaukarana do ia karaia lasi. Oibe, iena lohia laganidia 8 lalonai, ia ese unai gaukara be ma haida dekenai ia henia. Buka ta ladana, The Life and Epistles of Saint Paul, ia gwau, bema Nero ia ura kota ta ia karaia, unai kota be sibona ena ruma ai ia karaia, unai amo iena sisiba henia taudia ese ia idia durua diba, badina idia be unai gaukara idia diba namonamo.
Baibel ia gwau lasi, Nero ese Paulo ia kota henia eiava ia ese ma ta ia abia hidi Paulo ia kota henia totona. Herevana dahaka, Paulo ese ia gwauraia hedinarai ia be Iuda taudia edia Dirava ia tomadiho henia bona taunimanima ibounai ia hagoadaia gavamani do idia matauraia. (Roma 13:1-7; Tito 3:1, 2) Oibe, Paulo ese lohia taudia vairanai sivarai namona ia gwauraia hedinarai namonamo dainai, Kaisarea ena kota taudia ese Paulo idia ruhaia.—Fili. 2:24; File. 22.
SIVARAI NAMONA ITA GWAURAIA DANU
Iesu ese ena hahediba taudia ia hamaoroa: “Lau dainai gavana bona king taudia vairanai umui do idia hakaua lao, idia bona idau bese taudia dekenai umui haroro totona.” (Mat. 10:18) Oibe, Iesu dainai lohia taudia vairanai ita gini be hahenamo ta. Ita hekwarahi sivarai namona ena maoro ita gwauraia hedinarai neganai, do ita kwalimu. Momokani, ena be goevadae lasi taudia be dahaka idia karaia, to ita diba Iehova ese ita dekenai maoro ia henia sivarai namona ita harorolaia totona. Dirava ena Basileia sibona ese dagedage bona kara gageva do ia hamaoromaoroa momokani.—Had. 8:9; Ier. 10:23.
Hari danu, Keristani taudia ese edia abidadama idia gwauraia hedinarai neganai, idia ese Iehova ena ladana idia hanamoa. Paulo hegeregerena, namona be mai manau bona hemataurai ida ita hereva. Iesu ese ena murinai idia raka taudia ia hamaoroa, do idia gwauraia ‘hereva be idia lalohadailaia guna lasi, badina be ia ese idia dekenai aonega herevadia do ia henia, edia inai taudia ese unai do idia dadaraia eiava idia hepapahuahulaia lasi.’—Luka 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pet. 3:15.
Keristani taudia ese edia abidadama be king, gavana, o ladana bada taudia ma haida vairanai idia gwauraia hedinarai neganai, guna ia auka sivarai namona idia kamonai taudia idia haroro henia diba. Kota ai idia karaia abia hidi ese gavamani ena taravatu haida ia haidaua, unai amo hari taunimanima be mai edia maoro edia lalohadai idia gwauraia bona idia tomadiho totona. To herevana dahaka, hahetoho negadiai Dirava ena hesiai taudia ese idia hahedinaraia gari lasi karana ese Dirava ia hamoalea.
Iseda abidadama ita gwauraia hedinarai neganai, Iehova ena ladana ita hanamoa
a Toretore tauna James Parkes ia gwau: “Iuda taudia . . . be mai edia maoro edia taravatu idia badinaia totona. Badina ta dainai Roma gavamani ese Iuda taudia dekenai unai maoro ia henia lasi, to vaia unuseni idia noho bese idauidau taudia dekenai unai bamona ia karaia.”