Febrero

Tam ti an tsʼalej Ezequías kʼwajatak lej kʼalchidh, in ólonchij a Jehová ani in konchij abal ka jeldháj ani a Jehová in tokʼtsinchij in olábil (2 Rey. 20:​1-6). Pero tam ti an abatwálej Pablo in konchij a Jehová abal ka tixkʼanchat jun i kʼibataláb axi in kwaʼalak, axi walám pelak jun i yawʼláts, yab tixkʼanchat (2 Cor. 12:​7-9). Ki tsalpay jayej kʼal jawaʼ in watʼaʼ an abatwálej Santiago ani a Pedro, jajáʼchik u leʼnabak ka tsemdháj kʼal a Herodes. A Santiago tsemdháj ani a Pedro kʼániyat kʼal a Jehová (Hech. 12:​1-11). Walám wawáʼ ki konowiy ti kwetémtal jaleʼ a Jehová in kʼaniy a Pedro pero yab in kʼaniy a Santiago. An Biblia yab tu ólchal jaleʼ, pero i exlál abal a Jehová etsʼey in tʼajál jawaʼ tekedh (Deut. 32:4). Junchikíl, a Jehová yab neʼets tu ku tókʼtsiy antsanáʼ jantʼiniʼ wawáʼ i léʼak, pero yab jaykʼiʼ neʼets ku tsákuy kʼal Jajáʼ kom i exlál abal a Jehová tu lej kʼanidhál ani etsʼey neʼets kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh (Job 33:13). w23.11 21 párr. 6

An abatwálej Santiago in uluw abal an atikláb axi tsalpadh «dhúbatkʼij u bélkax». ¿Jantʼoj i exóbnal kʼal axéʼ? Abal kwaʼal ki tsápnanchij ki bélkaʼ jitaʼchik a Jehová in pidhámal jun in éy ani abal kwaʼal ki léʼnaʼ ki tʼajaʼ. Pero a Jehová yab in léʼ ki bélkaʼ jitaʼchik tu konchal ki tʼajaʼ jawaʼ yab tekedh (Hech. 4:​18-20). Walám yab i atsʼál kʼibat ki bélkaʼ a Jehová kom Jajáʼ tʼokat ani etsʼey tu konchal ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh (Sal. 19:7). Pero walám i atsʼál kʼibat ki bélkaʼ an atiklábchik axi in kwaʼal jun in éy kom jajáʼchik wálbidh. Belits antsanáʼ a Jehová in pidhál in éy an tatalábchik, an eyalchik ani an ókʼnomchik (Prov. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Ped. 2:​13, 14). Tam wawáʼ i belkál jitaʼchik a Jehová in pidhámal jun i éy, pel ejtíl max i belkál Jajáʼ. w23.10 6 párrs. 2, 3

Jantʼoj axi neʼets tu ku tólmiy ki belaʼ más kʼal a Jehová játs ki tsalpay kʼal an tsapláb axi in kwaʼal. Jajáʼ in kwaʼal an tsapláb abal kin putuw patal jawaʼ in ulúmal (Job 42:2; Mar. 10:27 ; Efes. 3:20). A Jehová in uchaʼ a Abrahán ani a Sara abal neʼetsakchik kin koʼoy jun i tsakam, belits abal lej payeblábits (Gén. 17:​15-17). Jayej uchan a Abrahán abal in tsakámil neʼetsak kin kʼálnaʼ an tsabál axi ti Canaán. Pero an israelitas tʼojondháj lej tsapik al yan i támub ti Egipto, ani walám in tsalpaychik abal yab jaykʼiʼ neʼetsak ka kʼwajiy ti Canaán, pero yan i támub talbél putun axéʼ xi kaw. Jayej in uchaʼ a María abal neʼetsak kin koʼoy jun i tsakam belits abal yab tómkidhak. Tam ka waʼtsinits in tsakámil a María, tam neʼetsak ka putun jawaʼ in uluw a Jehová yan i támub okʼxidh ban jardín de Edén (Gén. 3:15). I tʼajál ti kwéntaj abal a Jehová in kwaʼal yan i tsapláb tam ki tsalpay kʼal patal an kaw axi Jajáʼ in putumal. Axéʼ tu tólmiyal ki belaʼ abal a Jehová chubax neʼets kin tʼajaʼ abal an Tsabál ka wenkʼon ti jun i Paraíso (Jos. 23:14; Isa. 55:​10, 11). w23.04 28 párrs. 10-12

A David tokʼtsinchat in olábil kʼal a Jehová ani kʼániyat (1 Sam. 19:​10, 18-20; 2 Sam. 5:​17-25). Wawáʼ jayej i lej belál abal a Jehová neʼets tu ku tókʼtsiy (Sal. 145:18). Junchikíl a Jehová yab neʼets tu ku tokʼtsinchij i olábil antsanáʼ jantʼiniʼ wawáʼ i tsalpayal. An abatwálej Pablo in kwaʼalak jun i yajal kʼal axi tu odhnábak axi pelak ejtíl «jun i kʼidh». In uluw abal oxíl i kalel in konchij a Jehová abal ka tixkʼanchat nixéʼ xi kʼibataláb. Pero, ¿walám tokʼtsinchat in olábil kʼal a Jehová? Aníts, pero yab jantʼiniʼ a Pablo in aychalak, kom yab tixkʼanchat an kʼibataláb. Expidh pidhan an tsapláb abal kin áynanchij kin tʼojonchij a Jehová (2 Cor. 12:​7-10). A Jehová etsʼey tu tókʼtsinchal i olábil pero walám junchikíl yab neʼets tu ku tókʼtsiy antsanáʼ jantʼiniʼ ti wawáʼ i aychalak. A Jehová in exlál jantʼoj játs axi más alwaʼ abal wawáʼ ani jaxtám walám tu tókʼtsiy antsanáʼ. An Biblia in ulal abal Jajáʼ in éjtowal tu ku pidhaʼ más kʼal jawaʼ i konchal ani «yab expidh jawaʼ ki tsalpay ani ki konchij» (Efes. 3:20). Jaxtám walám a Jehová tu ku tókʼtsiy tam wawáʼ yab i aychal o kin tʼajaʼ jantʼoj axi wawáʼ yabak i tsalpayámal. w23.05 8, 9 párrs. 4-6

Lej alwaʼ abal etsʼey ki tʼilaʼ abal a Jehová neʼets kin édhaʼ an atiklábchik axi tsémenek ¿Jaleʼ? Kom yab i exlál jantʼoj neʼets ka watʼey kalám tsabkʼij. Walám awits ku yawʼláts o ka kʼibej i yanel ban tsemláj jun dhúbatkʼij (Ecl. 9:11; Sant. 4:​13, 14). An aychixtaláb axi kwaʼal neʼets tu ku tólmiy ki tamétnaʼ jawákits tam kʼibataláb (1 Tes. 4:13). An Biblia tu tejwamédhanchal abal a Jehová tu lej kʼanidhál ani tu exlál lej alwaʼ (Luc. 12:7). Jaxtám neʼets kin ejtow tu ku wíchbanchij i tsalápil antsanáʼ jantʼiniʼ tam tu koyóts. Jajáʼ neʼets kin tʼajaʼ abal ki tʼilaʼ jantʼiniʼ tu kʼwajiy ti biyál. A Jehová tu lej kʼanidhál ani in léʼ abal ku kʼwajiy abal etsʼey, jaxtám neʼets tu ku édhaʼ max ku tsemets. ¿Jaleʼ ti lej belál abal neʼets ka edháj an atiklábchik axi tsémenek? Tam jun i atikláb kin uluw abal neʼets kin tʼajaʼ jantʼoj, wawáʼ in yéjenchal ki exlaʼ max chubax neʼets kin tʼajaʼ ani max in kwaʼal an tsapláb abal kin tʼajaʼ, kom tam neʼets ki lej belaʼ abal neʼets kin putuw in káwintal. w23.04 8, 9 párrs. 2-4

A José ani a María tʼojonchik junkudh abal ka kʼwajiy más utat kʼal a Jehová. Jajáʼchik in exbay abal lej exbadh kin kʼakʼnaʼchik junax a Jehová (Luc. 2:​22-24; 4:16). A José ani a María pel jun i alwaʼ tʼiplab abal jitaʼchik tómkidh. Walám tatáʼ jayej a atsʼál kʼibat ka jolkʼaʼ i kʼij abal ka tʼajaʼ an kʼakʼnaxtaláb kʼal a yanél ani ki kʼalej ti tamkuntaláb ani más, max a kwaʼal i tsakam. Jayej walám ka atsʼaʼ kʼibat ka jolkʼaʼ i kʼij abal kit oláts junax ani kit exobláts jantʼiniʼ i tomkinél. Pero max ka tsápnanchij ka kʼakʼnaʼ junax a Jehová, neʼets kit utey más kʼal Jajáʼ ani neʼets ka atsʼaʼ abal it kʼwajatchik más junkudh. Jaxtám ka tsápnanchij abal ta tsablóm ka tʼojonchij a Jehová. Max jun i tomkinél in kwaʼal jun i kʼibataláb, walám neʼets kin atsʼaʼ kʼibat kin tʼajaʼ an kʼakʼnaxtaláb kʼal in yanél. Ani max játs jawaʼ a watʼalchik, ka tujchij ka exóbnaʼ jantʼoj tsipkats ani axi ta tsablom ka kulbétnaʼ. Axéʼ neʼets ti tólmiy abal kit kʼwajiychik junkudh ani abal ka áynanchij ka tʼojonchij a Jehová. w23.05 22 párr. 7, 8

A Abdías etsʼey in uluw an chubaxtaláb ani u lej kʼakʼnábak kʼal axi más kom yab u janamkáw. Nixéʼ in tʼajaʼ abal ka pidhan jun i tʼojláb lej exbadh tin kʼimáʼ an tsʼalej Acab (ka jumbiy kʼal Nehemías 7:2). Pero jayej, kom in tsʼejnálak kin kʼibchij a Jehová jaxtám in koʼoy i iniktaláb. ¿Jaleʼ in yéjenchij i iniktaláb? Kom jajáʼ kʼwajiy tam ti an tsʼalej Acab kʼwajatak ti ábatnom (1 Rey. 16:30). A Acab kʼwajatak tómkidh kʼal a Jezabel, axéʼ xi mimláb in kʼakʼnálak a Baal ani in lej pojkálak a Jehová. Jaxtám, ma in léʼak kin talabédhaʼ an kʼakʼnaxtaláb axi u pídhnalak a Jehová. Jayej, ma in tsemdhaʼ yan i kawlomej in kʼál a Jehová (1 Rey. 18:4). Tam ti a Jezabel tujey in ayoknál an kawlomej in kʼál a Jehová, a Abdías in tsinkaʼ 100 i kawlomej. Al jun i paxál in tsinkaʼ 50 ani al kʼeʼat i paxál jayej in tsinkaʼ 50, jajáʼ u kʼalelak kin nenchij i pan ani i jáʼ (1 Rey. 18:​13, 14). Max a Jezabel in exlámalak jawaʼ in tʼajaʼ a Abdías, neʼetsak kin tsemdhaʼ. A Abdías yab in léʼak ka tsemets, pero jajáʼ más in kʼanidhálak a Jehová ani in tʼojnálil, jaxtám in kʼaniy belits abal awitsak ka tsemdháj. w23.06 16 párrs. 9, 10

Xowéʼ ta kʼicháj a Jehová in áynanchal kin eyendhaʼ a Jesús ani an Biblia abal tu ku ókʼnaʼ. Pero, ¿walám in aynanchámal kin eyendhaʼ i atiklábchik abal tu ku ókʼnaʼ? Aníts. Jun i tʼiplab, ki tsalpay kʼal jawaʼ watʼey tin taltal an támub 1870. A Charles Russell ani in tolmiwal in éxbaychik abal ti 1914 neʼetsak ka watʼey jantʼoj lej exbadh tin kwéntaj in Éyaltal a Dios (Dan. 4:​25, 26). ¿Jantʼiniʼ tin ejtow kin éxbaychik nixéʼ? Kom in exóbnaʼchik an kʼej kaw axi kʼwajat ti Biblia, ani kom tolmiyat kʼal a Jehová kʼal an espíritu santo. Ti 1914 watʼey yan jantʼoj tin puwél an tsabál, axi in tejwamédhaʼ abal in Éyaltal a Dios tujey ti ábatnom ti éb. Nixéʼ an támub tujey an Primera Guerra Mundial, waʼtsin i jayil, tʼeleláts an tsabál ani bukʼey i yawʼláts (Luc. 21:​10, 11). Tejwámej abal a Jehová kʼwajatak in eyendhál axéʼchik xi inik abal kin ókʼnaʼ in bichówil. w24.02 22 párr. 11

Patal axi i kʼakʼnál a Jehová i lej belál abal Jajáʼ tu kʼanidhál ani in léʼ abal etsʼey ku kʼwajiy alwaʼ (Rom. 8:​35-39). Jayej i tʼajál ti kwéntaj abal tam i belkál an tsalpadh kaw axi ti Biblia u kʼwajíl más alwaʼ (Is. 48:​17, 18). Pero ¿jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ max ki tamétnaʼ jun i kʼibataláb axi yab i aychal? Walám jun i yanél in ulúmal o in tʼajámal jantʼoj axi i yajnaʼ. O walám i kwaʼal jun i yawʼláts axi tu tʼokʼbanchal ki tʼojonchij a Jehová jantʼiniʼ ti tʼajálak ti biyál. Jayej, walám kʼwajat i yajchiknál kom watʼenek jun i ikʼlom lej tsapik o walám u ayoknáb kom i kʼakʼnál a Jehová. Tam kʼwajat i watʼal axéʼ xi kʼibataláb walám ki tsalpay: «¿Jaleʼ ti kʼwajat u yajchiknál? ¿Walám u tʼajaʼ jantʼoj axi yab tekedh? ¿Walám a Jehová yabáts kʼwajat tin tólmiyal?». Max a atsʼámal antsanáʼ yab kit lej tsalpaxin, kom yab expidh tatáʼ a atsʼál antsanáʼ, jayej talchik in tʼojnálil a Jehová axi ti biyál antsanáʼ tin atsʼaʼ (Sal. 22:​1, 2; Hab. 1:​2, 3). w23.04 14 párrs. 1, 2

Tam i tamtémits an takaxtaláb, dhúbatkʼij u níxkʼinal ani i kaldhál ti tsalápil kom yab i léʼ ki kʼibchij a Jehová. A Jehová in léʼ abal ki bélkaʼ kʼal patal i ichích (Rom. 6:17). An abatnaxtaláb axi a Jehová tu pidhál pel abal ku kʼwajiy alwaʼ ani in tomnál ki bélkaʼ patal, yab expidh talchik (Is. 48:​17, 18; 1 Cor. 6:​9, 10). A Satanás in tʼajál abal ku odhnáj ani ku jikʼedháj. In tʼajál antsanáʼ kom in léʼ tu ku ijkaʼ ani tu ku owmedhaʼ kʼal a Jehová (1 Ped. 5:8). An epchalchik axi ti kʼaʼál siglo yab in léʼak kin kʼibchij a Jehová, jaxtám odhnáj, ayoknáj ani talchik ma tsemdháj (Hech. 5:​27, 28, 40; 7:​54-60). Xowéʼ ta kʼicháj, a Satanás jayetsej kʼwajat in tʼajál. Jajáʼ in tʼajámal abal ti Rusia ani al kʼeʼat i bichow ka odhnáj an epchalchik. Pero a Satanás kʼwajat in tʼajál kʼeʼat jantʼoj abal ka tomolnáj an epchalchik. Yab expidh tu ayoknál, jayej in alimchikal jantʼiniʼ tu ku kʼambiy (Efes. 6:11). w23.07 15, 16 párrs. 6-9

Tam ti a exóbnaʼ an Biblia, an kʼanidhomtaláb axi a koʼonchal a Jehová puwey ani nixéʼ xi kʼanidhomtaláb ti tólmiy abal ka léʼnaʼ ka eyendhaʼ ta ejatal jawaʼ a exobnálak. Jayej, an tsalpadh kaw axi ti Biblia ti tólmiy abal ka takuy ka tʼajaʼ jawaʼ alwaʼ. Ani kom a léʼak ka kulbedhaʼ a Dios a jalkʼuy a tsalápil ani jawaʼ a tʼajálak. Antsanáʼ jantʼiniʼ jun i tsakam in tsápnanchal kin nitsʼbiy in papá, tatáʼ a tujchij ka nitsʼbiy a Jehová (Efes. 5:​1, 2). Ki konowiy ti baʼ: «¿U kʼanidhál más xowéʼ a Jehová o jayétsekʼij jantʼiniʼ tam tin pujan? ¿U tejwamedhál abal in tsalpax ejtíl a Jehová ani u tejwamédhanchal i kʼanidhomtaláb an epchalchik?». Max i atsʼál abal yabáts i lej kʼanidhál an epchalchik, yab ki walbaʼ ti báʼ, jayetsej in watʼaʼ an epchalchik axi ti kʼaʼál siglo. Belits antsanáʼ, a Jesús yab jaykʼiʼ tin tsalpay abal axéʼchik xi epchal yab neʼetsak kin jalkʼuy in ey, ani jayetsej in tsalpayal tin kwéntaj wawáʼ (Apoc. 2:​4, 7). Jajáʼ in exlál abal i éjtowal ki kʼanidhaʼ más, antsanáʼ jantʼiniʼ tam tu tujey i exobnál an Biblia. w23.07 8 párrs. 2, 3

An abatwalej Pedro ukʼpin yaníl. Ejtíl, in uchaʼ a Jesús abal yab jaykʼiʼ neʼets kin jilaʼ, belits max ka walbáj kʼal axi más an abatwálej (Mar. 14:​27-29). Talbél, a Pedro jilkʼon wayámadh (Mar. 14:​32, 37-41). Jayej, tam ti a Jesús neʼetsak ka yakʼwan, a Pedro kalej ti adhil (Mar. 14:50). Talbél, in uluw oxíl i kalel abal yab in exlál a Jesús (Mar. 14:​66-71). ¿Jantʼoj in tʼajaʼ a Pedro tam tin tʼajaʼ ti kwéntaj abal ukʼpinének? Lej tʼeʼpin ani kʼwajiy ti ukʼnal (Mar. 14:72). A Jesús yab in tʼilchij a Pedro in wálab, expidh in uchaʼ abal neʼetsak kin pidhaʼ más in uchbíl (Juan 21:​15-17). ¿Jaleʼ ti a Pedro yab in walbaʼ tin baʼ, belits abal in tʼajaʼ jun i púlik walabtaláb? A Pedro in lej belálak abal u lej kʼanidháb kʼal a Jesús ani abal neʼetsak ka tólmiyat kʼal an epchalchik. ¿Jantʼoj i éjtowal ki exóbnaʼ kʼal in tʼiplábil a Pedro? A Jehová in léʼ abal wawáʼ etsʼey ki tʼilaʼ abal tu kʼanidhál ani abal in léʼ tu ku pakwlanchij (Rom. 8:​38,39). w24.03 18, 19 párrs. 13-15

Jitaʼchik uxúmbej ani iníkbej walám in atsʼálchik tidhebél, awits kin atsʼaʼ abal yabáts in kwaʼal in jalbíl. Walám kin koʼoy i tsakam axi yab in tsálpayalak, o ma kin tʼajaʼ ka bukʼlaxin jun i yaneláb. Jaxtám, más alwaʼ yab ki batsʼuw an kʼanixtaláb axi tu tʼajchal «an mimláb axi tontolidh». Yan i atikláb axi in tʼajál axéʼ xi kidháb walabtaláb yab expidh u owmél kʼal a Jehová. Jayej awits ka dhaʼun kʼal jun i kidháb yawʼláts kʼal axi ka tʼajan ka tsemets (Prov. 7:23). Jaxtám, Proverbios 9:18 in ulal axéʼ xi kaw: «Patal jitaʼ in bátsʼuwal axéʼ xi kanixtaláb u tsémel». Tam, ¿jaleʼ ti yan i atikláb in bátsʼuwal axéʼ xi kanixtaláb, belits max in exlál abal neʼets kin yajchiknaʼ? (Prov. 9:​13-18). Xowéʼ ta kʼicháj yan i atikláb in ujnámits kin tsuʼuw an pornografía. In tsalpayal abal yab kidháb, pero expidh u kʼambinal tin kwetemtal kom an pornografía u lej odhnax, ani tam jun kin tujchij kin tsuʼuw, lej kʼibat kin jilaʼ. An waleklábchik axi jun in tsuʼtal yab dhúbatkʼij in éjtowal kin ukʼchiy, kom wilkʼidh in tʼilál jawaʼ in tsuʼuw. Jayej, an pornografía yab tu tólmiyal abal ki tixkʼaʼ an kidháb tsalap, jawaʼ in tʼajál játs ki léʼnaʼ ki tʼajaʼ nixéʼ (Col. 3:5; Sant. 1:​14, 15). Yan i atikláb axi in tsuʼtal i pornografía, talbél in bájuwal kin tʼajaʼ jawaʼ in tsuʼuw. w23.06 23 párrs. 10, 11

Axéʼ xi potencia yab neʼets ka kalchiyat kʼal nibal jun i eyal tejéʼ tsabál, belits abal max junchikíl ka tomolnáj. I lej belál abal antsanáʼ ti neʼets ka putun kom an kʼej kaw in ulal abal in Éyaltal a Dios, axi tʼipodh jantʼiniʼ jun i tʼujub, neʼets kin talabedhaʼ in akan an estatua (Dan. 2:​34, 35, 44, 45). ¿A belál tatáʼ abal chubax jawaʼ in uluw a Daniel tin kwéntaj in akan an estatua? Max chubax a belál neʼets ka tejwamédhaʼ kʼal jawaʼ a tʼajál ta ejatal, jun i tʼiplab, yab neʼets kit xeʼtsin expidh ta alim kʼal an tumín kom a exlál abal axéʼ an xeʼtsintaláb weʼits neʼets ka talabedháj (Luc. 12:​16-21; 1 Juan 2:​15-17). Jayej neʼets ki tsápnanchij ki pidhaʼ más in exbadh an olnomtaláb, ani neʼets ki tólmiy an atiklábchik abal ka utey kʼal a Jehová (Mat. 6:33; 28:​18-20). Xowéʼ kom i éxbayits más alwaʼ axéʼ xi kʼej kaw in tomnál ki konowiy ti kwetemtal: «¿Tejwaʼ tu ejatal abal chubax u belál abal in Éyaltal a Dios weʼits neʼets kin talabedhaʼ an eyalchik?». w23.08 11 párrs. 13, 14

An tsaʼataláb neʼets ti tólmiy ka tʼajaʼ ti kwéntaj abal waʼats yan jantʼoj axi yab a éjtowal ka tʼajaʼ, walám kom i payeblábits, i yaʼul, o kom kʼwajat a tametnál kʼeʼat i kʼibataláb. Ka nitsʼbiy a Barzilái, max it yaʼul yab ka batsʼuw jun i tʼojláb axi a exlál abal yab neʼets ka ejtow ka tʼajaʼ (2 Sam. 19:​35, 36). Jayej a éjtowal ka nitsʼbiy a Moisés, ka jilaʼ abal ki tólmiyat ani ka konchij axi kʼeʼatchik abal ti tólmiy (Éx. 18:​21, 22). Max ka koʼoy i tsaʼataláb, neʼets ka exbay jantʼoj játs axi a éjtowal ka batsʼuw ani jantʼoj imbáj. Nixéʼ neʼets ti lej tólmiy abal ka koʼoy i tsapláb. Yab ka jolbiy ta baʼ kʼal jawaʼ in takuyal kin tʼajaʼ axi más. Wawáʼ yab i éjtowal ki takuy jantʼoj neʼets kin tʼajaʼ axi kʼeʼatchik, nibal i éjtowal ki jékʼondhaʼ max kin yajchiknaʼ kʼal jawaʼ in tʼajámal. Walám a tsakámil in takuyámal kin jilaʼ a Jehová, nixéʼ in éjtowal kin tʼajaʼ abal tatáʼ ka atsʼaʼ lej yajchik a ichích, pero yab ka tsalpay abal tatáʼ a kwaʼal a wálab kʼal jawaʼ in takuy kin tʼajaʼ a tsakámil. A Jehová yab in léʼ abal tatáʼ ka kitnaʼ nixéʼ xi kitaláb. w23.08 29 párr. 11, 12

A Sansón junchikíl ukʼpin ani in tʼajaʼ jawaʼ yab tekedh. Jun a kʼicháj a Sansón in takuy kin tʼajaʼ jantʼoj axi yab tekedh, kom yab játs jawaʼ uchnének kin tʼajaʼ kʼal a Jehová. A Sansón pélakits i juez tam tin exlaʼ a Dalila, jun i mimláb axi u kʼwajilak ti Sorec. Okʼxidh kin exlaʼ a Dalila, a Sansón in léʼak ka tomkin kʼal jun i mimláb axi ti filistea. Pero pel kʼal a Jehová ti tʼajan kin koʼoy nixéʼ xi tsalap kom kʼwajatak in aliyal jantʼiniʼ kin talabedhaʼ an filisteos. Talbél, a Sansón kʼalej ti Gaza ani jilkʼon tin kʼimáʼ jun i mimláb axi in nujuwal in iniktal. Nixéʼ xi akal a Jehová in pidhaʼ i tsapláb a Sansón abal kin jakaʼ an wiʼleb in kʼal an bichow ani antsanáʼ jitakits kin ejtow kin otsaʼ (Juec. 14:​1-4; 16:​1-3). Pero a Dalila walám pelak i israelita, jaxtám nixéʼ xi tomkintaláb yab neʼetsak ka eyan abal a Sansón kin putuw kʼal an tʼojláb axi pidhan kʼal a Jehová. A Dalila uchan kʼal an filisteos abal neʼetsak ka pidhan yan i plata ani i oro max kin kʼambiy a Sansón ani kin bínaʼ ani a Dalila in tʼajaʼ nixéʼ. w23.09 5 párrs. 12, 13

Kʼeʼat jantʼoj axi in éjtowal tu ku lej tólmiy játs max ki tsalpay alwaʼ kʼal jawaʼ awits ka watʼey. Jun i atikláb axi kin tsalpay alwaʼ kʼal jawaʼ awits ka watʼey, yab neʼets ka dhubat tsákuy tam ka kónomchikat jantʼoj kʼal axi in belál. Ejtíl, tam jun i atikláb tu ku kónomchikiy jantʼoj tin kwéntaj an Biblia, lej exbadh ki alwaʼ tsalpay abal yab i exlál jaleʼ ti kʼwajat tu kónoyal nixéʼ. Jayej tam neʼets ku tokʼtsin, lej exbadh ki tʼilaʼ abal yab i exlál jantʼoj in tsálpayal ani jaleʼ tin léʼ kin exlaʼ nixéʼ (Prov. 16:23). Ki tsalpay kʼal jawaʼ in watʼaʼ a Gedeón. Jun a kʼicháj, jajáʼ kʼalej ti pejex kʼal an madianitas, pero yab in kaniy an tribu axi ti Efraín, tam jajáʼchik lej tsákuy ani kʼalej in kʼwiyál a Gedeón kom yabchik kániyat. Pero, ¿walám chubax in léʼakchik ti tolmix, o expidh in léʼak abal ka tʼajanchik ti kwéntaj? Yab i exlál, pero a Gedeón in tsalpay alwaʼ kʼal jawaʼ awits ka watʼey, in tʼajchij ti kwéntaj jawaʼ in atsʼálakchik ani tokʼtsin kʼal yan i kʼayaʼtaláb. ¿Jantʼoj watʼey? An Biblia in ulal abal jajáʼchik koylen kom a Gedeón in tawnaʼchik kʼal i kʼayaʼtaláb (Juec. 8:​1-3). w23.09 16 párrs. 8, 9

A Jehová ani a Jesús u lej kʼanidháx, a Jehová in lej yajnaʼ tam tin tsuʼuw abal a Jesús u odhnáb, u kawiliyáb ani u kwadhnalak. An tatalábchik axi in kʼibamal jun in tsakámil ban tsemláj in exlál abal pel jantʼoj axi lej yajchik. I lej bélal abal a Jehová neʼets tu ku wíchbanchij i yanél axi koyomadh, belits antsanáʼ pel jantʼoj axi i lej yajnál. Axéʼ xi tʼiplab tu tólmiyal ki exbay abal a Jehová in lej yajnaʼ tam tin tsuʼuw abal a Jesús odhnáj ani tsemdháj ti 14 a Nisán ban támub 33 (Mat. 3:17). Biyat in bájuwal an Conmemoración a éjtowal ka exóbnaʼ ta kwetemtal o kʼal a yanél, jantʼoj in koʼoy kin tʼajaʼ a Jehová ani a Jesús abal tu ku kʼaniy. Ban kʼicháj in kʼál an Conmemoración yab ka ukʼchiy ka metʼaʼ an kʼakʼnaxtaláb axi ti dhajuw abal an Conmemoración. Max wawáʼ ku tʼojojon okʼxidh abal an Conmemoración, jayej neʼets ki ejtow ki tólmiy axi kʼeʼat abal kin ejtow ka kʼalej (Esd. 7:10). w24.01 11 párrs. 10-12

Jun jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal a Jehová tu ku pidhaʼ i tsapláb játs ki ólonchij. Jajáʼ tu tókʼtsinchal i olábil ani tu pidhál an tsapláb axi i yéjenchal (2 Cor. 4:7). Jayej lej alwaʼ ki ajiy an Biblia ani ki tsalpay kʼal jawaʼ i ajiyámal (Sal. 86:11). Jawaʼ Jajáʼ tu uchál ban Biblia tu pidhál i tsapláb (Heb. 4:12). Tam, max ka ólonchij a Jehová ani ka ajiy an Biblia, neʼets ka batsʼuw an tsapláb axi a yéjenchal abal ka kuxuy, neʼets ka ejtow ka áynanchij ka tʼojonchij a Jehová ani neʼets ka ejtow ka putuw kʼal an tʼojláb axi i bijchinének tin bichówil a Jehová. Ki tsuʼuw jantʼiniʼ a Jehová in kanatbédhaʼ a Jonás. A Jonás pidhan kʼal a Jehová jun i tʼojláb axi lej kʼibat. Pero kom u jikʼélak, kʼadhiy ba jun i barco abal ka kʼalej al pil i bichow, jaxtám jajáʼ ani axi neʼetsak ban barco jikʼedháj kʼal jun i tsapik ab ani wéʼ ka ukʼtsinchik. Tam ti a Jonás petʼnáj ban jáʼ, kʼutʼuwat kʼal jun i toʼol lej púlik. Tanáʼ altáj lej yikʼwáx ani kʼakʼadh. Yab i lej exlál jantʼoj kʼwajatak in tsálpayal, jawaʼ i exlál játs abal kʼwajatak lej tʼeʼpidh (Jon. 2:​1, 2, 7). w23.10 13 párrs. 4-6

A Pedro in dhuchaʼ axéʼ xi tsab i cartas abal kin abchij an epchalchik axi ti kʼaʼál siglo, pero a Jehová in tʼajaʼ abal ka jílkʼon dhuchadh ti Biblia, kom jayej in léʼak abal ka eyan abal wawáʼ (Rom. 15:4). Waʼats yan i atikláb axi yab in belál jawaʼ in ulal an Biblia abal neʼets ka watʼey axi taʼtal a kʼicháj. Wawáʼ biyálits ti ólchal an atiklábchik abal axéʼ an xeʼtsintaláb neʼets ka talabedháj, jaxtám yan i atikláb tu telál, kom yab in tsuʼúmal ka putun axéʼ xi kaw ani in tsálpayal abal yab jaykʼiʼ neʼets ka ulits (2 Ped. 3:​3, 4). Walám ban olnomtaláb u uchnének nixéʼ, o walám ban tʼojláb o jun i juntal exóbal. Nixéʼ awits kin tʼajaʼ abal wawáʼ jayej ki tsalpay abal walám yab neʼets ka ulits in kʼichájil a Jehová. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal yab ku tsalpaxin antsanáʼ? Ki tsuʼuw jawaʼ in uluw an abatwálej Pedro. Yan i atikláb in tsálpayal abal a Jehová lej oweyits abal kin putuw jawaʼ in ulúmal. Pero a Pedro in uluw jantʼoj lej exbadh, in uluw abal a Jehová lej pilits jantʼiniʼ tin ajiyal an kʼij (2 Ped. 3:​8, 9). A Jehová in ajiyal mil i támub ejtíl max pel junkats a kʼicháj. Jayej, a Jehová lej kʼayaʼlidh ani yab in léʼ abal ka talabedháj nibal jun i atikláb tam ka ulits in kʼichájil. Pero nixéʼ a kʼicháj neʼets ka ulits ani neʼets ka talabedháj axéʼ an xeʼtsintaláb. w23.09 26, 27 párrs. 2-5

¿Jaleʼ ti an abatwálej Pablo in dhúchunchij jun i carta an epchalchik hebreos axi u kʼwajilak ti Judea? Walám játs kom in léʼak kin kanatbédhachik. Yan kʼal axéʼ xi epchalchik ti biyál in kwaʼalak pil i belomtaláb, játs an judaísmo. Pero tam ti wenkʼonchik ti aykol kʼal a Cristo walám u telnalak kʼal an atiklábchik. ¿Jaleʼ? Kom an epchalchik yab in kwaʼalak jun i púlik atáj abal kin kʼakʼnaʼ a Jehová, nibal jun i altar juʼtáj kin bínaʼ i tsʼakchixtaláb ani jayej yab in kwaʼalakchik i sacerdotes. Nixéʼ awilak kin tʼajaʼ abal an epchalchik ka tʼeʼpin ani ka tsaʼkan in bélomtal (Heb. 3:​12, 14). Walám ma talchik kʼal jajáʼ in tsalpay ka wichiy kin kʼakʼnaʼ a Dios jantʼiniʼ tin tʼajálak ti biyál. Walám jayej an abatwálej Pablo kʼwajatak in uchál an epchalchik hebreos abal yab kʼwajatak in tsápnanchal kin exbay an exobchixtaláb axi más exbadh, o axi más wéʼ kʼibat, «axi pel ejtíl i lej teʼnél» (Heb. 5:​11-14). Talchik kʼal axéʼ xi epchal belej in belkálak an abatnaxtaláb axi pidhan a Moisés. w23.10 24, 25 párrs. 3, 4

Talchik i epchal mimláb in takuyal yab ka tomkin (Mat. 19:​10-12). Tatáʼ neʼets ka áynanchij ka koʼoy yan a jalbíl abal a Jehová ani a Jesús belits max ka takuy yab ki tomkin dhubat. Tin puwél an tsabál an epchalchik mimláb axi kʼwajat kwetém in kwaʼal yan in jalbíl abal an epchalchik axi ti tamkuntaláb. Axéʼchik xi epchal mimláb in lej kʼanidhál an epchalchik ani in lej tʼajál ti kwéntaj, jaxtám jajáʼchik jayej u lej kʼanidháb ani ma u tsuʼtab ejtíl in lej yanél kʼal axi más an epchal (Mar. 10:​29, 30). Talchik in takuyámal kin tʼojonchij más a Jehová. Walám a tʼajámal ti kwéntaj abal tin bichówil a Jehová waʼats más yan i epchal mimláb ani jajáʼchik u lej tolmix ban olnomtaláb (Sal. 68:11). ¿A tsalpayámal jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ abal ka tʼojonchij más a Jehová? Walám a éjtowal ka tʼajaʼ ti precursora, ki tolmixin abal ka tsʼejkáj i atáj juʼtáj ka kʼakʼnaʼ a Jehová o ki tolmixin ti betel. ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal ka bajuw nixéʼ xi ayláb? Ka ólonchij a Jehová, ka tʼilmay i epchalchik axi in bajumal nixéʼ xi ayláb ani ka konoy jantʼoj a yéjenchal ka tʼajaʼ abal tatáʼ jayej ka bajuw. Talbél, ka dhuchaʼ jantʼoj neʼets ka tʼajaʼ abal ka bajuw nixéʼ xi ayláb. Max ka tʼojonchij más a Jehová neʼets ka ejtow ka tʼajaʼ pílchik i tʼojláb tin bichówil. w23.12 22 párrs. 16, 17

I exlál abal an púlik yajchiktaláb kʼwajat ti utel. Jaxtám ti xowéʼ más exbadh ki áynanchij ki olnaʼ an alwaʼ kaw. Pero max kʼwajat i tametnál i kʼibataláb tin kwéntaj an tumín o max an eyalchik tu kʼanchal ku olnomáts, walám neʼets ki atsʼaʼ kʼibat ki áynanchij tu ólnom. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal ki putuw kʼal axéʼ? Ki lej belaʼ abal a Jehová etsʼey neʼets ka kʼwajiy kʼal wawáʼ, kom ti Biblia a Jehová u bijiyáb «Jehová de los ejércitos». A Jehová neʼets tu ku tólmiy max ki pidhaʼ más in exbádh an olnomtaláb ani yab ku lej tsalpaxin ban kʼibataláb axi i tamtém. Jaxtám yab in tomnál ku lej tʼeʼpin (Ageo 2:4). A Jehová in léʼ abal ki pidhaʼ yan in exbádh an olnomtaláb, kom nixéʼ neʼets kin tólmiy an atiklábchik abal kin kʼaniy in ejatal. A Ageo in kanatbédhaʼ an judíos abal kin áynanchij kʼal an tʼojláb axi in tujumalits. In uchaʼchik abal yab ka tʼeʼpin kom in kúbdhaʼ an tʼojláb, pero xowéʼ abal okʼox kin áynanchij. A Jehová in uchaʼchik abal max ka bélkaxin neʼetsak ka lábliyatchik (Ageo 2:​18, 19). I lej belál abal a Jehová jayej neʼets tu ku lej lábliy max ki pidhaʼ más in exbádh an olnomtaláb. w23.11 16 párr. 8; 17 párr. 11

Ban carta axi a Pablo in dhúchunchij an Romanos, in uluw abal patal an atiklábchik pel u waláblom. Tam, ¿jaleʼ ti a Jehová in éjtowal tu ku tsuʼuw tu bolidh ani ka kulbéj kʼal wawáʼ? Abal ki exlaʼ jantʼiniʼ, an abatwálej Pablo in eyendhaʼ in tʼiplábil a Abrahán.Tam ti a Abrahán u kʼwajilak ti Canaán, a Jehová in uluw abal pelak jun i inik axi bolidh. ¿Jaleʼ tin uluw antsanáʼ? A Abrahán yab in ejtow kin putuw patal an abatnaxtaláb axi pidhan a Moisés (Rom. 4:13). ¿Jaleʼ ti ulal antsanáʼ? Kom an israelitas pidhan an abatnaxtaláb in kʼál a Moisés 400 i támub talbél. Tam, ¿jaleʼ tin uluw a Jehová abal a Abrahán pelak jun i inik axi bolidh? In uluw nixéʼ kom a Abrahán in lej belálak kʼal a Jehová (Romanos 4:​2-4). w23.12 3 párrs. 4, 5

Nixéʼ xi akal tam ti a Natán in tʼilmay a David, a Natán uchan kʼal a Jehová abal yab pel a David axi neʼetsak kin tsʼejkaʼ an templo, axi neʼetsak kin tʼajaʼ nixéʼ xi tʼojláb (1 Crón. 17:​3, 4, 11, 12). ¿Jantʼoj in tʼajaʼ a David tam ti uchan axéʼ? In tujchij kin tamkuy i tumín ani jawaʼ neʼetsak kin yéjenchij a Salomón abal kin tujchij an tʼojláb (1 Crón. 29:​1-5). A Jehová in uchaʼ a David abal yab jajáʼ axi neʼets kin tsʼejkaʼ an templo. Pero in tsʼejkaʼ jun i kaw kʼal jajáʼ, in uchaʼ abal jun kʼal in tsakámil játs axi neʼets ti ábatnom abal etsʼey (2 Sam. 7:16). Tam a David ka ejtsin neʼets kin atsʼaʼ lej kulbél, kom neʼets kin exlaʼ abal jun in tsakámil játs axi kʼwajat ti ábatnom tin Éyaltal a Dios. In tʼiplábil a David tu exóbchal abal belits max yab ki ejtow ki tʼajaʼ patal jawaʼ i léʼ abal ki kʼakʼnaʼ a Jehová, Jajáʼ neʼets tu ku pidhaʼ i lablixtaláb axi yab i aychalak ki batsʼuw. w23.04 16 párrs. 8-10

Waʼats talchik i libros in kʼál an Biblia axi neʼets tu ku lej kanatbédhaʼ tam u kʼwajat tʼeʼpidh, ejtíl an libro in kʼál a Job, a Salmos ani a Proverbios, ani an kaw axi in uluw a Jesús ban capítulo 6 in kʼál a Mateo. Max tatáʼ ka ujnaʼ ka ólonchij a Jehová ani ka ajiy an Biblia, neʼets ka tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ ti tólmiyal abal ka atsʼaʼ kanat. Etsʼey ki tʼilaʼ axéʼ xi kaw: belits max kʼwajat i tametnál jun i kʼibataláb axi lej púlik, a Jehová etsʼey neʼets ka kʼwajiy kʼal wawáʼ abal tu ku tólmiy. Yab jaykʼiʼ neʼets tu ku jilaʼ kwetém (Sal. 23:4). Ki tʼilaʼ abal a Jehová in ulúmal abal neʼets tu ku béletnaʼ, neʼets tu ku tólmiy abal ku kʼwajiy alwaʼ kubat, neʼets tu ku téynaʼ ani neʼets tu ku kanatbédhaʼ. A Isaías in uluw axéʼ tin kwéntaj a Jehová: «Neʼets ka béletnaʼ jitaʼchik u utel kʼal tatáʼ abal ka tólmiy. Neʼets ka tʼajaʼ abal kin atsʼaʼchik i koyataláb tin ichích kom in belál kʼal Tatáʼ» (Is. 26:3). Jaxtám, ka áynanchij ka belaʼ kʼal a Jehová ani ka eyendhaʼ patal an tolmixtaláb axi Jajáʼ ti pidhál. Max ka tʼajaʼ antsanáʼ, neʼets ka koʼoy i tsapláb abal ka kuxuy jawákits tam kʼibataláb. w24.01 25 párrs. 16, 17

Ani jawaʼ in ulal axéʼ an versículo kʼwajat ti putnal xowéʼ. Jayej kʼwajat ti putnal axéʼ xi kaw: «A Jehová neʼets kin exóbchij a tsakámil, ani jayej neʼets kin koʼoychik yan i koyataláb. Etsʼey neʼets ka tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Yab neʼets ka waʼtsin nibal jantʼoj axi kin tʼajaʼ kit jikʼey, kom an kʼakʼadhtaláb yab neʼets ti uténchij» (Is. 54:​13, 14). A Satanás yab in éjtowal kin kubdhaʼ an tʼojláb axi kʼwajat in tʼajál in bichówil a Jehová (2 Cor. 4:4). Xowéʼ ta kʼicháj kʼwajatits ti kʼakʼnáb a Jehová jantʼiniʼ tin tomnál ani yabáts jaykʼiʼ neʼets ka luklin axéʼ xi kʼakʼnaxtaláb. Nibal jun i kʼibataláb neʼets tu ku kúbdhaʼ. w24.02 4 párr. 10

Patal axi i tʼójonchal a Jehová i pidhál yan in jalbíl an kaw axi i uchaʼ tam ti i pidhaʼ i ejatal. Axéʼ i tejwamedhál kʼal jawaʼ ki takuy ki tʼajaʼ ani tam kwaʼal ki tsʼejkaʼ jun i kʼibataláb kʼal i yanél. Wawáʼ i lej tsápnanchal ki putuw kʼal i uchbíl axi i kwaʼal kʼal i yanél, pero yab jaykʼiʼ neʼets ki kʼibchij a Jehová expidh abal ki kulbedhaʼ i yanél (Mat. 10:​35, 36; 1 Tim. 5:8). Junchikíl walám ma neʼets ki yéjenchij ki takuy ki tʼajaʼ jantʼoj, belits max i yanél yab kin kulbétnaʼ. A Jehová játs axi in tsʼejkámal an yaneláb ani Jajáʼ in léʼ abal ku kʼwajiy kulbél kʼal i yanél (Efes. 3:​14, 15). Pero max chubax i léʼ ku kʼwajiy kulbél kʼal i yanél, in tomnál ki bélkaʼ patal jawaʼ a Jehová tu konchal. A Jehová in atsʼál lej kulbél ani in pidhál yan in jalbíl patal jawaʼ i tʼajál abal ki tʼojonchij ani jayej in tsuʼtal an tsapláb axi i tʼajál abal ki béletnaʼ i yanél ani ki tejwamédhanchij abal i kʼanidhálchik (Rom. 12:10). w24.02 18 párrs. 11, 13