Mayo

Ti kʼaʼál siglo chich i púlik jayil tin puwél an Tsabál. Axéʼ xi kʼibataláb jayej in odhnaʼ an epchalchik. Walám an tatalábchik u tʼeʼpinalak abal jantʼiniʼ neʼetsak kin béletnaʼ in yanél. Ani an tsakamchik axi in léʼak kin tʼojonchij más a Jehová walám kwaʼalak kin tsalpay max játs neʼets kin tʼajaʼ, o max kwaʼalak kin aychij ka koyóts an jayil. Jawaʼ i tʼajál ti kwéntaj játs abal an epchalchik yab in palkʼanchij kʼal an olnomtaláb. In áynanchij kin tʼajaʼ axéʼ xi exbadh tʼojláb belits abal kʼwájatakchik in tametnál jun i jayil ani in bínaʼchik jawaʼ in kwaʼalak abal kin tólmiy an epchalchik axi ti Judea (Hech. 11:​29, 30). An epchalchik axi ti Judea abchin i tolmixtaláb kʼal kʼeʼat i epchal, antsanáʼ in tʼajaʼchik ti kwéntaj abal kʼwajatak ti beletnáb kʼal a Jehová (Mat. 6:​31-33). Jayej, kʼal nixéʼ tólmiyatchik abal ka kʼanidháxin más ani an epchalchik axi in abaʼ i tolmixtaláb in atsʼaʼchik lej kulbél (Hech. 20:35). w23.04 16 párrs. 12, 13

Junchikíl a Jehová in éjtowal kin eyendhaʼ i atiklábchik axi yab pel i epchal abal tu ku tólmiy. Jun i tʼiplab, Jajáʼ in tʼajaʼ abal an tsʼalej Artajerjes kin jilaʼ abal a Nehemías ka wichiy ti Jerusalén abal kin tsab tsʼejkaʼ an bichow (Neh. 2:​3-6). Ani xowéʼ ta kʼicháj a Jehová jayetsej in tʼajál, in éjtowal kin eyendhaʼ kʼeʼat i atiklábchik abal tu ku tólmiy tam más i yéjenchal. A Jehová yab etsʼey neʼets kin tʼajaʼ jantʼoj axi tu ku lej jikʼpaʼ abal tu ku tokʼtsinchij i olábil. Pero an tokʼtsixtaláb axi a Jehová tu pidhál ti olábil játs jawaʼ i yéjenchal abal ki áynanchij putudh kʼal Jajáʼ. Jaxtám lej alwaʼ ki jolkʼaʼ i kʼij abal ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ kʼwajat tu tókʼtsinchal i olábil (Sal. 66:​19, 20). Abal ki ólonchij a Jehová, in yéjenchal ki lej belaʼ kʼal Jajáʼ, pero jayej abal ki batsʼuw an tokʼtsixtaláb axi tu ku pidhaʼ (Heb. 11:6). w23.05 11 párr. 13; 12 párrs. 15, 16

Tam ti i pidhaʼ i ejatal a Jehová, i uchaʼ abal expidh neʼets ki kʼakʼnaʼ Jajáʼ ani neʼets ki tʼajaʼ jawaʼ tu ku konchij ani jaxtám wawáʼ neʼets ki tsápnanchij ki putuw kʼal jawaʼ i uchaʼ. Belits abal pel jun i uchbiláb lej púlik, yab pel jantʼoj alchik axi yab ki ejtow ki tʼajaʼ. ¿Jaleʼ? Kom a Jehová tu tsʼejkámal abal ki tʼajchij in kulbétal (Apoc. 4:11). Jajáʼ tu tsʼejkaʼ abal ki léʼnaʼ ki exlaʼ, ki kʼakʼnaʼ ani ki nitsʼbiy. Jaxtám i éjtowal ku utey kʼal Jajáʼ ani ki atsʼaʼ lej kulbél biyat i tʼójonchal. Jayej, tam ki tʼajchij in kulbétal a Jehová ani ki nitsʼbiy a Jesús i atsʼál más alwaʼ ti ejatal (Mat. 11:​28-30). Jaxtám ka tsápnanchij ka kʼanidhaʼ más a Jehová. Ka tsalpay kʼal patal an alwaʼtaláb axi ti pidhámal a Jehová ani kʼal axi neʼetsej ti pidhaʼ ban kʼicháj axi taʼtal, tam neʼets ka kʼanidhaʼ más. Max tatáʼ ka kʼanidhaʼ más a Jehová, yab neʼets ka atsʼaʼ tʼojláb ka bélkaʼ. Yab neʼets ka atsʼaʼ jantʼiniʼ jun i kitaláb axi lej alchik (1 Juan 5:3). A Jesús in ejtow kin tʼajchij in kulbétal a Jehová kom etsʼey in kónchalak abal ka tólmiyat ani etsʼey in tʼilálak an aychixtaláb axi in kwaʼal (Heb. 5:7; 12:2). Antsanáʼ jantʼiniʼ a Jesús, ka konchij a Jehová abal ti tólmiy ani yab jaykʼiʼ ka ukʼchiy an aychixtaláb axi a kwaʼal. w23.08 27, 28 párrs. 4, 5

¿Jaleʼ ti kulbetnál ki junkuw i atiklábchik axi kʼayaʼlidh? Kom i exlál abal yab neʼets ka itʼixbéj max kwaʼal tu ku aychij ani i lej kʼakʼnál abal tu ku kóʼonchij i kʼayaʼtaláb tam ku ukʼpin. Jayej i lej kʼákʼnanchal an epchal axi tu pidhaʼ i exobintaláb kʼal an Biblia, kom jajáʼ tu kóʼonchij yan i kʼayaʼtaláb tam waʼatsak jantʼoj axi yab i exbayalak, o tam i atsʼálak kʼibat ki tʼajaʼ jawaʼ i exobnál. Ani jawaʼ más i kʼakʼnál játs kom a Jehová tu koʼonchal i kʼayaʼtaláb. Patal i kulbetnál abal axi más kin tʼajaʼ ti kʼayalidh kʼal wawáʼ. Pero walám wawáʼ junchikíl i atsʼál kʼibat ki kóʼonchij i kʼayaʼtaláb axi kʼeʼatchik (Rom. 2:4). Jun i tʼiplab, walám i atsʼál kʼibat ki koʼoy i kʼayaʼtaláb tam neʼets tu béldhom ani waʼats yan i carro, ani más, max u dhúbelits ku ulits. Kʼeʼat jantʼoj axi walám tu tsakudhál játs max exom tu itʼixbedhál jitaʼ. Jayej, walám ki tsalpay abal lej oweyits ka ulits an Alabél Tsabál axi a Jehová in ulúmal abal neʼets tu ku pidhaʼ. Jaxtám, patal i yéjenchal ki koʼoy i kʼayaʼtaláb. w23.08 20 párrs. 1, 2

A Jehová in uchaʼ a Gedeón abal expidh kin neʼdhaʼ 300 i soldados abal ti pejéx. Walám a Gedeón in tsalpay: «¿Walám alwaʼ expidh ku neʼdhaʼ 300 i soldados? ¿Walám ki ejtow ki ataʼ an pextaláb?». A Gedeón in tʼajaʼ jawaʼ uchan kʼal a Jehová. ¿Jantʼiniʼ tin nitsʼbiyal an ókʼnomchik a Gedeón? In tʼajálchik tam in belkál jawaʼ u uchnal kʼal in bichówil a Jehová (Heb. 13:17). A Gedeón in bélkaʼ a Jehová belits abal u wéʼ jikʼélak ani jayej abal awitsak ka odhnáj (Juec. 9:17). Talbél a Jehová in uchaʼ a Gedeón abal neʼetsak kin tólmiy. Nixéʼ in tólmiy a Gedeón abal yabáts ka lej jikʼey ani kin lej belaʼ abal a Jehová neʼets kin kʼaniy in bichówil. An ókʼnomchik axi u kʼwajíl al i bichow juʼtáj u kʼánchinal ku tamkun ani ku kalej tu ólnom, in nitsʼbiyal a Gedeón. Axéʼchik xi ókʼnom in tʼojojóyal an tamkuntaláb ani in okʼnál an olnomtaláb, belits abal junchikíl awil ka kedhmayat tin tʼojlábil, ka báliyat ti wikʼaxteʼ o ma ka odhnáj. Tam kin bajuw an púlik yajchiktaláb, an ókʼnomchik kwaʼal kin tejwamédhaʼ i iniktaláb, abal kin bélkaʼ an olchixtaláb axi ka pidhan kʼal in bichówil a Jehová. w23.06 5, 6 párrs. 12, 13

A Jehová in tʼajaʼ abal ka jílkʼon dhuchadh ti Biblia patal jawaʼ in tʼajaʼ axéʼ xi sumo sacerdote ani patal nixéʼ u eynal ti tʼiplab abal wawáʼ (Rom. 15:4). Ani tam ti a Jehoiadá tsemets, a Jehová jayej in tʼajaʼ abal ka puwénchat, kom an Biblia in ulal axéʼ: «Jóliyat tin bichowil a David, tanáʼ juʼtáj u joliyáb an tsʼálejchik, kom in tʼajaʼ yan i alwaʼtaláb ti Israel abal ka kʼakʼnáj a Jehová» (2 Crón. 24:​15, 16). In tʼiplábil a Jehoiadá tu lej tólmiyal abal yab jaykʼiʼ ki léʼnaʼ ki kʼibchij a Jehová. An ókʼnomchik in éjtowal kin exóbnaʼ abal antsanáʼ jantʼiniʼ a Jehoiadá, jajáʼchik etsʼey kwaʼal kin lej tʼajaʼ ti kwéntaj abal patal an epchal ka kʼwajiy béletnadh (Hech. 20:28). Jayej, an epchalchik axi payeblábits in éjtowal kin exóbnaʼ abal max kin áynanchij kin kʼakʼnaʼ a Jehová ani yab jaykʼiʼ ka owméj kʼal Jajáʼ, neʼets ka eyendháj kʼal a Jehová abal ka putun in tsalápil. An tsakamchik jayej in éjtowal kin exóbnaʼ jantʼiniʼ ti eyendháj a Jehoiadá kʼal a Jehová, kʼal nixéʼ neʼets ka tólmiyat abal etsʼey kin kʼakʼnaʼ an epchalchik axi payeblábits ani jayej axi in tʼojonchámal a Jehová tin nakél in ejatal (Prov. 16:31). Etsʼey kwaʼal ki bélkaʼ ani ki tólmiy an epchalchik axi bijiyámej kʼal a Jehová abal tu ku ókʼnaʼ (Heb. 13:17). w23.06 17 párrs. 14, 15

Tatáʼ a léʼ abal axi más an epchalchik jayej kin bínaʼ jun i tokʼtsixtaláb ti tamkuntaláb, jaxtám ka tsalpay jayíl neʼets ka dhayaʼ a kʼubak. Max an epchal axi kʼwajat in okʼnál an tamkuntaláb kin tsuʼuw abal wilkʼidh i dhayál i kʼubak, walám kin atsʼaʼ abal kwaʼal tu ku pidhaʼ jun i tokʼtsixtaláb, belits abal axi más yab in binámal. Jayej, walám axi más kin tsalpay abal yabáts in yéjenchal kin dhayaʼ in kʼubak (Ecl. 3:7). Max waʼats yan axi in dhayál in kʼubak, walám junchikíl yab neʼets ki bajuw ki bínaʼ nibal jun i tokʼtsixtaláb. Walám ma ki atsʼaʼ wéʼ tʼeʼpidh, pero yab in tomnál ku tsákuy (Ecl. 7:9). Belits max yab a éjtowal ka bínaʼ yan i tokʼtsixtaláb, a éjtowal ka lej otsʼówiy axi kin bínaʼ axi más an epchalchik, ani talbél kʼal an tamkuntaláb a éjtowal ka uchaʼ abal lej alwaʼ jawaʼ in tʼajaʼ. An kaw axi ka uchaʼ an epchalchik in éjtowal kin lej kanatbédhaʼ, antsanáʼ jantʼiniʼ an tokʼtsixtaláb axi a tsálpayalak ka bínaʼ. w23.04 23, 24 párrs. 14-16

Ki exóbnaʼ an Biblia ani ki lej tsalpay kʼal jawaʼ i exobnál. Jun i téʼ in yéjenchal kin koʼoy lupudh in ibíl abal ka kʼwajiy alwaʼ kubat abal yab ka kwajlan. Wawáʼ jayej i yéjenchal ki lej belaʼ kʼal jawaʼ i exobnál ti Biblia abal ku kʼwajiy alwaʼ kubat. Tam jun i téʼ kʼwajat ti puwel, in ibíl jayej u kʼochel ani in teynál más an tsabál. Wawáʼ aníyej, max ki exóbnaʼ an Biblia ani ki tsalpay kʼal jawaʼ i ajiyal, neʼets ki belaʼ más kʼal a Jehová ani neʼets ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal jawaʼ Jajáʼ tu exóbchal játs jawaʼ más alwaʼ (Col. 2:​6, 7). Tam ki exóbnaʼ an Biblia, ki tsalpay jantʼiniʼ a Jehová in exóbchij ani in béletnaʼ in tʼojnálil. Jun i tʼiplab, a Ezequiel in tsuʼuw ba jun i tsuʼbixtaláb abal jun i ángel kʼwajatak in lejbayal an templo. A Ezequiel lej tolmiyat kʼal an tsuʼbixtaláb abal kin belaʼ más kʼal a Jehová. Pero jayej tu exóbchal yan jantʼoj abal jantʼiniʼ tin tomnál ki kʼakʼnaʼ a Jehová (Ezeq. 40:​1-4; 43:​10-12). Jaxtám ti lej exbadh ki jolkʼaʼ i kʼij abal ki exóbnaʼ jawaʼ kʼwajat ti Biblia, belits max wéʼ kʼibat ki exbay, ani jayej lej exbadh ki tsalpay kʼal jawaʼ i exobnál. Wawáʼ neʼets ki koʼoy a Jehová ti ichích, max etsʼey ki belaʼ kʼal Jajáʼ (Sal. 112:7). w23.07 18 párrs. 15, 16

An Biblia in olnál tin kwéntaj yan i inik axi in tʼojonchij a Jehová ti biyál. Jajáʼchik in lej kʼanidhálak a Jehová ani in putuw alwaʼ kʼal in uchbíl. Jayej ti tamkuntaláb waʼats i epchalchik axi walám antsanáʼ in ey, ani tatáʼ a éjtowal ka nitsʼbiy (Heb. 13:7). An más alwaʼ tʼiplab axi a éjtowal ka nitsʼbiy játs a Jesucristo (1 Ped. 2:21). Tam ka exóbnaʼ axéʼchik xi tʼiplab, ka tsalpay jantʼoj játs axi a léʼ ka exóbnaʼ tin kwéntaj jajáʼchik (Heb. 12:​1, 2). Talbél ka tsalpay jantʼoj neʼets ka tʼajaʼ abal ka ejtow ka nitsʼbiy. Jun i inik axi tsalpadh in jolkʼál i kʼij abal kin tsalpay alwaʼ jantʼoj neʼets kin tʼajaʼ. Jaxtám, ka exóbnaʼ ki tsálpaxin ta kwetemtal ani etsʼey ka tsalpay alwaʼ jantʼoj neʼets ka tʼajaʼ. Okʼox, ka aliy i tsalpadh kaw ti Biblia abal ka exlaʼ jantʼiniʼ u tsalpax a Jehová ani jayej ka tsalpay jaleʼ ti konchal ka bélkaʼ. Talbél, ka tsalpay jantʼiniʼ neʼets ka eyendhaʼ nixéʼ ta ejatal abal ka tʼajaʼ jawaʼ tekedh (Sal. 119:9). Max ka exóbnaʼ ti tsalpax, nixéʼ neʼets ti tólmiy abal ka nitsʼbiy a Cristo (Prov. 2:​11, 12; Heb. 5:14). w23.12 24, 25 párrs. 4, 5

An tatalábchik in éjtowal kin exóbchij in tsakámil abal ka tokʼtsin koyat ani kʼal i kʼayaʼtaláb, tam ka kónomchikat jantʼoj játs axi in belál (Sant. 3:13). Talchik i tataláb in eyendhál an kʼakʼnaxtaláb kʼal in yanél abal kin tʼipoychik jantʼiniʼ in éjtowal ka tokʼtsin. In tsálpayalchik jantʼoj awits ka kónoyat an tsákamchik ti escuela ani tam in tʼipoyal jantʼiniʼ kin bínaʼ jun i alwaʼ tokʼtsixtaláb. In exóbchal jantʼiniʼ ka tokʼtsin kʼal i kʼayaʼtaláb ani jantʼiniʼ kin tólmiy axi más, abal kin léʼnaʼchik kin exlaʼ jawaʼ in ulal an Biblia. Tam an yaneláb u exóbal ani in tʼipoyalchik jantʼiniʼ ka tokʼtsin, an tsakam yab expidh in exobnál jantʼiniʼ kin bínaʼ jun i alwaʼ tokʼtsixtaláb, jayej u tolmiyáb abal kin belaʼ más kʼal jawaʼ in ulal an Biblia. Ti jw.org waʼats jun i pejach axi in bij «Jóvenes» ani tanáʼ kʼwajat kʼeʼat i tsakam pejach axi in bij «Ponlo por escrito». Axéʼ xi pejach kʼwajat tsʼejkadh abal an tsakam kin belaʼ más kʼal a Jehová, pero jayej abal kin ólnaʼ tin kwetém káwintal jantʼoj játs axi in belál. Max ki exóbnaʼ axéʼchik xi exobchixtaláb kʼal i yanél ani max jayej ki exóbnaʼ an pejach «Los jóvenes preguntan», patal neʼets ki ejtow ku tokʼtsin kʼal i kʼayaʼtaláb tam ku konówiyat jantʼoj tin kwéntaj an Biblia. w23.09 17 párr. 10; 18 párrs. 15, 16

¿A atsʼámal kʼibat ka bajuw jun i ayláb axi a tsalpayámal? Yab expidh tatáʼ a atsʼámal antsanáʼ. Jun i epchal axi in bij Philip, in léʼak kin ólonchij más a Jehová pero in atsʼálak kʼibat kin jolkʼaʼ i kʼij abal kin tʼajaʼ. A Erika in léʼak ka ulits más kʼijilej tam u kalel ti ólnom pero belits abal in tsápnanchij, yab in éjtowalak. Max tatáʼ a tsalpayámal ka bajuw jun i ayláb ani yab a ejtowamal, yab ka walbaʼ ta baʼ. Jawákits tam ayláb axi jun kin léʼnaʼ kin bajuw, neʼets kin yejenchij i tsapláb ani i kʼij. Max tatáʼ kʼwajat a tsápnanchal ka bajuw jun i ayláb játs kom a kʼanidhál a Jehová ani a léʼ ka tʼojonchij. A Jehová in lej tʼajál ti kwéntaj patal an tsapláb axi a tʼajál, ani jajáʼ yab neʼets ti konchij ka tʼajaʼ jantʼoj axi yab ka ejtow (Sal. 103:14; Miq. 6:8). Jaxtám lej exbadh ka takuy jun i ayláb axi tatáʼ ka tsalpay abal neʼets ka ejtow ka bajuw. w23.05 26 párrs. 1, 2

An atiklábchik axi in kwaʼal i iniktaláb in tsápnanchal kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh belits abal junchikíl u jikʼél. A Daniel in tejwamédhaʼ i iniktaláb ma tin tsakamtal. Jajáʼ in ujnámak kin exóbnaʼ jawaʼ in dhuchámal an kawlomejchik, ejtíl jawaʼ in dhuchaʼ an kawlomej Jeremías. Jaxtám, talbél in exbay abal an judíos weʼits neʼetsak ka walkáj ti Babilonia (Dan. 9:2). Walám tam kin tsuʼuw jantʼiniʼ kʼwajatak ti putnal kʼayúm kʼayúm nixéʼ xi kʼej kaw, jajáʼ in belálak más kʼal a Jehová. Ani wawáʼ i exobnámal abal tam jun i atikláb kin lej belaʼ kʼal a Jehová, kʼal nixéʼ u tolmiyáb abal kin koʼoy más i iniktaláb (ka jumbiy axéʼ xi tsalap kʼal jawaʼ in ulal Romanos 8:​31, 32, 37-39). A Daniel in lej ólonchalak a Jehová ani kʼal nixéʼ jayej lej tólmiyat (Dan. 9:​4, 5, 19). In ólchalak a Jehová tam u ukʼpinal, in ólchalak jawaʼ in atsʼál tin ichích ani in kónchalak abal ka tólmiyat (Dan. 9:​4, 5, 19). A Daniel in exóbnaʼ kin koʼoy i iniktaláb ani kʼal jawaʼ tólmiyat játs kom in exobnálak an dhuchlab, in ólonchalak a Jehová ani in belálak kʼal Jajáʼ. w23.08 3 párr. 4; 4 párr. 7

Max ki bélkaʼ an eyalchik neʼets ki batsʼuw i alwaʼtaláb wawáʼ ani axi kʼeʼat. Jun i alwaʼtaláb axi i bátsʼuwal játs abal max yab ki jekʼchij jun i abatnaxtaláb, an eyalchik yab neʼets tu ku konchij ki jálbiy jantʼoj axi yab in tomnál (Rom. 13:​1, 4). Jayej, max wawáʼ ku bélkaxin neʼets ki tʼajaʼ abal an eyalchik kin tsalpay alwaʼ tin kwéntaj an ólchixchik kʼal a Jehová. Játs jawaʼ watʼey ti Nigeria in tʼajál yan i támub. Jun a kʼicháj, yan i soldados otsits ban tamkuntaláb kom kʼwajatak in aliyal talchik i atikláb axi yab in léʼak kin jálbiy an impuesto ani in tomolnálak an eyal. Pero tam, uchanchik kʼal an soldado kʼal axi tu okʼnáb abal ka kalej tanáʼ. In uluw axéʼ: «An ólchixchik kʼal a Jehová yab in tomolnál an eyalchik ani etsʼey in jálbiyal an impuestos». Tam tatáʼ a belkál an eyalchik, a tʼajál abal an atiklábchik ka kawin alwaʼ tin kwéntaj a Jehová ani max jajáʼchik ka kawin alwaʼ tin kwéntaj an epchalchik, nixéʼ walám ka eyan talbél abal yab ku odhnáj. w23.10 9 párr. 13

Yan i epchal biyálits ti kʼwajat in aychal ka ulits in kʼichájil a Jehová. Junchikíl walám wawáʼ jayej i atsʼál abal lej oweyits ka ulits nixéʼ a kʼicháj. Pero a Jehová in éxbayal lej alwaʼ jawaʼ i atsʼál. Jaxtám in uchaʼ axéʼ xi kaw a Habacuc: «In kʼíbchalej wéʼ i kʼij abal ka putun axéʼ xi tsuʼbixtaláb, pero biyat neʼets ti watʼel an kʼij, neʼets ti putnal an kaw. Ani max ka tsalpay abal lej oweyits ka putun, yab kit tsekej tit aychix. Chubax neʼets ka putun. Neʼets ka ulits al an kʼij axi bíjidhits» (Hab. 2:3). ¿Walám axéʼ xi kaw tu tólmiyal wawáʼ, o expidh pelak abal a Habacuc? A Jehová in tʼajaʼ abal an abatwálej Pablo kin eyendhaʼ an kaw axi in uluw a Habacuc ani axéʼ xi kaw tu lej tólmiyal wawáʼ, kom kʼwajat i aychalits an ít tsabál (Heb.10: 37). Ani belits max i atsʼál abal lej oweyits ka putun jawaʼ a Jehová in ulúmal, yab ki ukʼchiy abal a Jehová chubax neʼets kin putuw in káwintal. Yab neʼets ka owey. w23.04 30 párr. 16

Yan i israelitas yab in léʼnaʼ kin tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Jehová kʼwajatak in eyendhál a Moisés abal ka okʼnáj (Núm. 14: 10, 11). Jajáʼchik lej jekʼombéj ani yab in léʼnaʼ kin bélkaʼ Moisés, jaxtám a Jehová yab in jílaʼchik ka otsits ban tsabál axi neʼetsak kin pidhaʼ (Núm. 14:30). Pero waʼtsin i israelitas axi bélkaxin. Jun kʼal axéʼ pel a Caleb, a Jehová in uluw axéʼ: «A Caleb tin bélkaʼ kʼal patal in ichích» (Núm. 14:24). Jajáʼ lej lábliyat kʼal a Jehová, ani tam ti ulits ti Canaán ma jilchat kin takuy juʼtáj in léʼak ka kʼwajiy (Jos. 14:​12-14). Antsanáʼ jantʼiniʼ a Caleb, talbél waʼtsin i israelitas axi jayej in jilaʼ ka okʼnáj kʼal a Jehová. Tam ti a Josué in kalchiy a Moisés, jajáʼchik lej bélkaxin ani in kʼakʼnaʼ a Josué (Jos. 4:14). Jaxtám a Jehová in lábliychik ani in jilchij ka otsits ban tsabál axi neʼetsak ka pidhan (Jos. 21:​43, 44). w24.02 21 párrs. 6, 7

An doctor in éjtowal kin exlaʼ jantʼiniʼ kʼwajat ti tʼojnal i ichích tam kin tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ u tumtúl. Antsanáʼ neʼets kin exlaʼ max kʼwajat ti tʼojnal tsapik o imbáj. Xowéʼ ki tsalpay kʼal axéʼ, ¿jantʼiniʼ i éjtowal ki exlaʼ max kʼwajat tsapik an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal a Jehová? Ki tsalpay jantʼiniʼ jats an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal an epchalchik. Max ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal kʼwajat ti tsaʼkanal an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal an epchalchik, walám jayej kʼwajat ti tsaʼkanal an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal a Jehová. Pero max i ujnám ki tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb an epchalchik, tam an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal a Jehová jayej neʼets ka kʼwajiy tsapik. Max i atsʼál abal an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal an epchalchik yabáts lej tsapik, kwaʼal ki tʼajaʼ jantʼoj ¿jaleʼ? Kom nixéʼ in tejwamedhál abal an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal a Jehová kʼwajat ti tsaʼkanal. Antsanáʼ ti tejwaʼ kʼal an kaw axi in dhuchaʼ an abatwálej Juan: «Max yab i kʼanidhál i epchal, axi i tsuʼtal, yab neʼets ki ejtow ki kʼanidhaʼ a Dios, axi yab i tsuʼtal» (1 Juan 4:20). ¿Jantʼoj i exobnál? Expidh neʼets ki kulbedhaʼ a Jehová max i kʼanidhál an epchalchik (Juan 4:​7-9). w23.11 8 párr. 3; 9 párrs. 5, 6

Tam ti a Jehoás tsakamej jilkʼon ódh-inik kom tsemets in papá, ani yedháj kʼal an sumo sacerdote Jehoiadá. Beletnáj jantʼiniʼ max pelak in tsakámil ani exóbchat yan jantʼoj tin kwéntaj a Jehová. A Jehoás in ejtow kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh kom in atsʼaʼ an exobchixtaláb axi pidhan kʼal a Jehoiadá ani ma in tólmiy an bichow abal jayej kin kʼakʼnaʼ a Jehová. Jayej tolmixin abal ka tsab tsʼejkáj an templo (2 Crón. 24:​1, 2, 4, 13, 14). Pel jun i alwaʼtaláb lej púlik max a papá ani a mamá kʼwajat ti tólmiyal abal kit utey kʼal a Jehová (Prov. 2:​1, 10-12). A tátajchik in éjtowal kin tʼajaʼ yan jantʼoj abal ti exóbchij. A papá ani a mamá neʼets kin atsʼaʼ lej kulbél max ka bélkaʼ an exobchixtaláb axi kʼwajat ti Biblia, pero jayej neʼets ka kulbedhaʼ a Jehová ani neʼets ka ejtow ka jaʼúbnaʼ abal etsʼey (Prov. 22:6; 23:​15, 24). Lej chubax abal neʼets ka batsʼuw yan i alwaʼtaláb max ka nitsʼbiy jawaʼ in tʼajaʼ a Jehoás tam ti tsakamej. w23.09 8, 9 párrs. 3-5

A Jehová in ulúmal abal neʼets kin atsʼaʼ an oláb axi i tʼajchal. A Jehová tu lej kʼanidhál kom i áynanchal ki tʼojonchij ani jaxtám etsʼey neʼets tu ku tʼajchij ti kwéntaj i olábil (Sal. 10:17; 37:28). Pero a Jehová yab neʼets tu ku pidhaʼ xowéʼ patal jawaʼ ki konchij. Waʼats yan jantʼoj axi expidh neʼets tu ku pidhaʼ ma ban ít tsabál, tanáʼ jats juʼtáj neʼets tu ku pidhaʼ patal jawaʼ i léʼ ti ichích. A Jehová in tʼajál ti kwéntaj max i olábil kʼwajat junkudh kʼal jawaʼ Jajáʼ in tsálpayal kin tʼajaʼ (Is. 55:​8, 9). In tsalápil a Jehová jats abal an atiklábchik ka kʼwajiy kulbél ban alabél tsabál, ka kʼwajiychik junkudh ani kin bélkaʼ in Éyaltal a Dios. Pero a Satanás in ulúmal abal neʼets ku kʼwajiy más kulbél max ki tʼajaʼ jawaʼ ki léʼnaʼ ani yab ki bélkaʼ a Jehová (Gén. 3:​1-5). A Jehová in jilamal abal an atiklábchik kin ábatnaʼ tin kwetémtal, kom antsanáʼ neʼets ka tejwaméj abal jawaʼ in uluw a Satanás yab chubax. Nixéʼ in tʼajámal abal ka waʼtsin yan i yajchiktaláb (Ecl. 8:9). Pero i exlál abal xowéʼ ta kʼicháj, a Jehová yab neʼets kin talabédhaʼ an yajchiktaláb axi waʼats. w23.11 21 párrs. 4, 5

A Jehová in uluw abal neʼetsak kin eyendhaʼ in yanél a Abrahán abal kin lábliy yan i atikláb. Tam ti a Abrahán in kwaʼalak 100 i támub ani a Sara 90, yabaye in kwaʼalak nibal jun i tsakam. Jajáʼchik awitsak kin kʼibaʼ nixéʼ xi aychixtaláb max yabak tsapik in bélomtal. Pero kom in kwaʼalak jun i aychixtaláb, a Abrahán «in lej belaʼ abal neʼetsak ka bíjiyat ti tataláb kʼal yan i atikláb, jantʼiniʼ ti úchanits kʼal a Dios» (Rom. 4:​18, 19). A Abrahán in tsuʼuw jantʼiniʼ ti putun axéʼ xi aychixtaláb, kom in koʼoy jun i tsakam axi in bíjiy ta Isaac, játs an tsakam axi uchan kʼal a Jehová neʼets ka pidhan (Rom. 4:​20-22). A Jehová in éjtowal tu ku tsuʼuw tu bolidh ani tu ku jaʼúbnaʼ. An abatwálej Pablo in uluw axéʼ tin kwéntaj a Abrahán: «An kaw tsuʼumej ti bolidh yab expidh dhuchan tin kwéntaj a Abrahán. Wawáʼ jayej neʼets ku tsuʼtat tu bolidh tam ki belaʼ a Dios axi in édhaʼ a Jesús ti al an jolimtaláb» (Rom. 4:​23, 24). Antsanáʼ jantʼiniʼ a Abrahán, wawáʼ jayej i yéjenchal ki koʼoy i belomtaláb, ki tejwamédhaʼ kʼal jawaʼ i tʼajál ani ki koʼoy jun i aychixtaláb. w23.12 7 párrs. 16, 17

Max tatáʼ exom a tametnál jun i kʼibataláb ani a atsʼál i jikʼél, ka tʼilaʼ abal a Jehová in tʼajál ti kwéntaj ani in exlál jantʼoj játs axi a atsʼál ta ichích. Jun i tʼiplab, tam ti an israelitas kʼwajatak ti odhnáb ti Egipto, a Jehová in tsuʼtalak jantʼiniʼ tin atsʼálak ani «an yajchiktaláb» axi in watʼalak (Éx. 3:7).Max kʼwajat a tametnál jun i kʼibataláb ani i jikʼél, walám yab a lej tʼajál ti kwéntaj jantʼiniʼ a Jehová kʼwajat ti beletnál ani ti tólmiyal. ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ tam i atsʼál antsanáʼ? Ki lej konchij a Jehová tu ku tólmiy ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ exom tu tólmiyal (2 Rey. 6:​15-17). Talbél ki tsalpay max waʼats jun i tʼilomtaláb axi tu kanatbédhaʼ, o jun i tokʼtsixtaláb axi jun i epchal in bínaʼ ti tamkuntaláb. Jayej awits ki tsalpay max waʼats jun i publicación, jun i video, jun i ajatláb o jun i texto axi ti Biblia axi jun i epchal tu ajchij, o walám tu uchaʼ jantʼoj axi tu lej kanatbédhaʼ. Walám junchikíl kʼibat i atsʼál ki tʼilaʼ abal an exobchixtaláb axi a Jehová tu pidhál ani an kʼanidhomtaláb axi an epchalchik tu koʼonchal, pel jun i tsʼejwalixtaláb in kʼál a Jehová (Is. 65:13; Mar. 10:​29, 30). Nixéʼ in tejwamedhál abal a Jehová u tʼeʼpinal kʼal wawáʼ ani in léʼ abal ku utey kʼal Jajáʼ (Is. 49:​14-16). w24.01 4, 5 párrs. 9, 10

Okʼxidh ka wichiy a Jesús ti éb, in uchaʼ in aykolil abal kwaʼalak kin olnaʼ an alwaʼ kaw «ti Jerusalén, ti Judea, ti Samaria, ani tin puwél an tsabál» (Hech. 1:8; Luc. 24:​46-48). Talbél, a Pedro ani a Juan yakʼwanchik ani neʼdháj tin tamét an Sanedrín. Uchanchik abal yabáts kin áynanchij ti ólnom (Hech. 4:​18, 21). Jajáʼchik tokʼtsin: «Tatáʼ ojniʼ inikchik, ka lej alwaʼ tsalpay jawaʼ más i uchbíl ki tʼajaʼ, ki tʼajchij más in kulbétal a Dios o ki tʼajchij más in kulbétal tatáʼchik. [...] Yab i éjtowal ku tsʼibkʼan kʼal jawaʼ i tsuʼumalits ani kʼal jawaʼ i atsʼámalits kʼal tin kwéntaj a Dios» (Hech. 4:​19, 20). Tam ti walkáj a Pedro ani a Juan, jajáʼchik dhúbatkʼij tamkun kʼal axi más an epchal ani junaxchik in ólonchij a Jehová, ani in konchij abal ka tolmiyat kin áynanchij ti ólnom (Hech.4: 31). w23.05 5 párrs. 11, 12

A Jehová ani a Jesús in neʼdhál yan i támub ti tʼojnal junax. Jaxtám kʼwajatchik lej junkudh ani u kʼanidháx. A Jesús játs axi más biyálits tin jaʼubnál a Jehová. Ban texto abal axéʼ a kʼicháj, a Jehová in tajáx uluw abal in lej kʼanidhál a Jesús. Jajáʼ yab expidh in léʼak abal ki exlaʼ abal in bátsʼuwal a Jesús, in léʼak abal ki exlaʼ abal in lej kʼanidhálak ani u lej kulbélak kʼal jawaʼ neʼetsak kin tʼajaʼ a Jesús. Jaxtám in uluw axéʼ: «Axéʼ jáʼits u ichích wal tsakámil» (Efes. 1:7). A Jesús in lej belálak abal chubax jawaʼ in uluw a Jehová. In exlálak abal u lej kʼanidháb kʼal a Jehová ani jaxtám etsʼey in ulalak (Juan 3:35; 10:17; 17:24). w24.01 28 párr. 8

Ka tsalpay abal jun i atikláb axi a lej kʼanidhál in tujchal ti kawiliy. Tatáʼ a exlál abal jawaʼ kʼwajat in ulal pel i janamtaláb, pero kʼeʼatchik in belchal ani jayej in tujchal kin bukʼuw an kaw. ¿Jantʼiniʼ neʼets ka atsʼaʼ tatáʼ? Neʼets ki tʼeʼpin kom walám kʼeʼatchik kin tsalpay abal chubax jawaʼ kʼwajat ti olnáb. Axéʼ xi tʼiplab tu tólmiyal ki exbay jantʼiniʼ tin atsʼaʼ a Jehová tam ti jekʼomnáj kʼal jun in tsakámil, kom in bukʼuw i janamtaláb tin kwéntaj a Jehová. A Eva in belaʼ nixéʼ xi janamtaláb ani jaxtám jajáʼ ani a Adán in jékʼomnaʼ a Jehová. Kʼal jajáʼchik in wálab wawáʼ jayej u wálbidh ani u tsémel (Gén. 3:​1-6; Rom. 5:12). An janamtaláb axi in bukʼuw a Satanás ban jardín de Edén, in tʼajamal abal xowéʼ ka waʼatsin i tsemláj, i pextaláb ani yan i yajchiktaláb. A Jehová in atsʼaʼ lej kidháb kʼal jawaʼ in uluw a Satanás ani kʼal patal jawaʼ kʼwajat ti watʼel xowéʼ. ¿Walám in yajnaʼ a Jehová jawaʼ in tʼajaʼ a Satanás? Aníts, pero nixéʼ yab in tʼajál abal Jajáʼ etsʼeyits ka xeʼtsin tsakúl, ma an Biblia in ulal abal Jajáʼ pel «jun i Dios axi etsʼey xeʼets kulbél» (1 Tim. 1:11). w24.02 8 párrs. 1, 2

¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki nitsʼbiy a José ani yab ki kʼibchij a Jehová? Ki tsalpay okʼxidh jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ tam i tamtémits an takaxtaláb. Kwaʼal ki tixkʼaʼ dhúbatkʼij ti tsalápil jawaʼ a Jehová yab in kulbetnál. Yab in tomnál ku jilkʼon tu tsalpax kʼal nixéʼ (Sal. 97:10; 119:165). Axéʼ neʼets tu ku tólmiy abal yab ki tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb. Tatáʼ a exlál abal axéʼ jats an kʼakʼnaxtaláb axi chubax ani a léʼ ka tʼojonchij a Jehová abal etsʼey, pero, ¿walám waʼats jantʼoj axi kʼwajat ti tʼokʼbayal abal ki pujan? Max jats a watʼál, a éjtowal ka tʼajaʼ jawaʼ an tsʼalej David in uchaʼ a Jehová. Jajáʼ in uchaʼ: «Ti kin lej tʼajchij ti kwéntaj jawaʼ u atsʼál ani ti kin métʼanchij jantʼoj waʼats tu ichích. Ti kin éxlanchij jantʼoj jats axi tin tʼeʼpindhál. Ka tʼajaʼ ti kwéntaj max u kwaʼal jun i kidháb leʼnomtaláb, ani ti kin tólmiy abal etsʼey ku tʼajaʼ jawaʼ tekedh» (Sal. 139:​23, 24). Max tatáʼ ka tsápnanchij ka pidhaʼ a ejatal a Jehová ani kit pujan, neʼets ka tejwamédhaʼ abal a léʼ kit utey más kʼal Jajáʼ. An Biblia tu tejwamédhanchal abal a Jehová in lábliyal patal jitaʼchik in tsápnanchal kin tʼajaʼ nixéʼ (Heb. 11:6). w24.03 6 párrs. 13-15

An sumo sacerdote játs axi in okʼnálak abal ka kʼakʼnáj a Jehová. A Aarón játs an kʼaʼál sumo sacerdote axi bíjiyat tam ti tsʼejkáj an tabernáculo. A Pablo in uluw abal koʼoy ka waʼtsin yan i sacerdotes, kom axi neʼetsak ti tsémel kwaʼalak ka kalchiyat kʼal kʼeʼat (Heb. 7:​23-26). Axéʼchik xi sumo sacerdote wálbidhak, jaxtám kwaʼalak kin bínaʼ i tsʼakchixtaláb abal jajáʼchik jayej ka pakwlanchat in wálab. Pero a Jesucristo lej pilits kʼal nixéʼchik xi sumo sacerdote, jajáʼ tʼokat. A Jesucristo játs axi takuyat kʼal a Jehová abal kin tʼajaʼ ti Sumo Sacerdote tiwaʼ ti éb (Heb. 8:​1, 2). An abatwálej Pablo in uluw abal a Jesús yab in yéjenchal ka kalchiyat kʼal jitaʼ, kom jajáʼ neʼets ka kʼwajiy abal etsʼey. Jayej in uluw abal a Jesús tʼokat, jaxtám yab in yéjenchal kin bínaʼ chudhél chudhél i tsʼakchixtaláb abal ka pakwlanchat in wálab, antsanáʼ jantʼiniʼ tin tʼajálak an sumo sacerdote axi ti biyál. w23.10 26 párrs. 8, 9

«An éb axi tsʼibkʼanének» in tʼipoyal an eyalchik axi u abatnáb kʼal a Satanás ani an demonios (Mat. 4:​8, 9; 1 Juan 5:19). Ban Biblia, an kaw «tsabál» junchikíl u eyendháb abal ka kawin tin kwéntaj an atiklábchik (Gén. 11:1; Sal. 96:1). Tam, an kaw «axi okʼox an tsabál» in tʼipoyal an atikláb axi pojkax axi xowéʼ ta kʼicháj. Axéʼ xi kaw tu exóbchal abal a Jehová yab expidh neʼets kin wéʼ tʼojojoy an «éb» ani an «tsabál», Jajáʼ neʼets kin talabedhaʼ an eyalchik ani an atiklábchik axi pojkax. Ani neʼets kin jalkʼuy kʼal jun i ít eyaltaláb ani jun i ít xeʼtsintaláb. A Jehová ejtíl max neʼets kin ilaliy an tsabál ani an atiklábchik abal junílekʼij ka jilkʼon tʼokat. Neʼets ka putun an kaw axi in uluw an kawlomej, patal an tsabál neʼets ka wenkʼon ti jun i alabél paraíso, antsanáʼ jantʼiniʼ ti kʼwajatak an jardín de Edén. A Jehová jayej neʼets kin jeldhaʼ an atiklábchik, ejtíl max neʼets tu ku tsab tsʼejkaʼ. Jajáʼ neʼets kin jeldhaʼ an atiklábchik axi kʼwetsʼeʼ, axi jokʼtsej ani axi yab u otsʼox. Ani ma neʼets kin edháj an atiklábchik axi tsémenek (Is. 25:8; 35:​1-7). w23.11 4 párrs. 9, 10

An «púlik yajchiktaláb» neʼets ka ulits tam yab i aychal (Mat. 24:21). Pero wawáʼ yab neʼets ki jikʼpaʼ kom i exlálits abal neʼets ka ulits. In tʼajál 2.000 i támub, a Jesús in uchaʼ in aykolil abal kwaʼalak ka kʼwajiychik tʼojojodh abal nixéʼ a kʼicháj. Max ki bélkaʼ axéʼ xi kaw, neʼets ki ejtow ki kʼaniy i ejatal ani neʼets ki ejtow ki tólmiy axi más abal jayej ka kʼániyatchik (Luc. 21:36). Neʼets ki yejenchij i kuxudhtaláb abal ku bélkaxin ani abal ki belaʼ abal a Jehová neʼets tu ku béletnaʼ. Kʼeʼat jantʼoj axi awits ka watʼey játs abal an epchalchik kin kʼibaʼ patal jawaʼ in kwaʼal (Hab. 3:​17, 18). Tanáʼ ti kwaʼal ki yájnanchij an epchalchik abal ki tólmiy ani ki pidhaʼ jawaʼ in yéjenchal. Jayej, tam an eyalchik kin tujchij tu ku odhnaʼ, walám neʼets kin yejenchij ku kʼalej tu tsinel kʼal an epchalchik ani ku kʼwajiy tanáʼ al jayits i kʼij (Ezeq. 38:​10-12). ¿Jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ tam ka watʼey nixéʼ? Kwaʼal ki tejwamédhanchij yan i kʼanidhomtaláb an epchalchik. w23.07 2 párrs. 2, 3

A Áquila ani a Priscila pel jun i alwaʼ tʼiplab abal jitaʼchik kʼwajat tómkidh (Rom. 16:​3, 4). Jajáʼchik u tʼojnálak junax, u ólnomak junax ani in tólmiyalak axi más (Hech. 18:​2, 3, 24-26). Tam an Biblia u kaw tin kwéntaj a Áquila ani a Priscila, etsʼey in olnál abal kʼwajatchik tin tsablóm. ¿Max tatáʼ i tómkidh, ka nitsʼbiy in tʼiplábil a Áquila ani a Priscila. Ka tsalpay kʼal an tʼojláb axi a tʼajálchik ban semana, ¿walám waʼats jun kʼal axéʼ xi tʼojláb axi ka ejtow ka tʼajaʼchik junax? Ejtíl, a Áquila ani a Priscila in ujnámak ti ólnom junax, ¿tatáʼ jayej a ujnám ka tʼajaʼ nixéʼ? A Áquila ani a Priscila u tʼojnálak junax. Walám an tʼojláb axi tatáʼ a tʼajál yab junat kʼal an tʼojláb axi in tʼajál a tomkíl o a kʼimádhil, pero, ¿jaleʼ yab a tʼajálchik junax an tʼojláb axi a kwaʼal ta kʼimáʼ? (Ecl. 4:9). Max ki tʼojonchik junax, neʼets ka tʼajaʼ más dhubat an tʼojláb ani neʼets ka ejtowchik ki tʼilmáts. w23.05 22, 23 párrs. 10-12

Patal i atsʼál u jikʼél tam junchikíl. Ki tsalpay kʼal a David, jajáʼ kʼalej ti tsinel ban bichow Gat kom u leʼnabak ka tsemdháj kʼal an tsʼalej Saúl. Tam ti uchan a Akís, an tsʼalej axi ti Gat, abal a David in exlálak ti pejex ani in talabedhámal lej yan i filisteos, a David lej jikʼey (1 Sam. 21:​10-12). A David watʼadhak tʼeʼpidh. ¿Jantʼoj in tʼajaʼ abal yab ka atáj kʼal an jikʼeltaláb? Ti Salmo 56, a David in olnaʼ jantʼoj in atsʼálak biyat kʼwajiy ban bichow Gat. Al nixéʼ xi Salmo in olnaʼ kʼal jantʼoj tu jikʼedhábak ani kʼal jantʼoj ti tolmiyat abal yabáts kin atsʼaʼ antsanáʼ: jajáʼ in belaʼ kʼal a Jehová (Sal. 56:​1-3, 11). A David in batsʼuw yan i alwaʼtaláb kom in belaʼ kʼal a Jehová. Kʼal in tólmixtal a Jehová, a David in tsalpay kin tʼajaʼ jantʼoj abal yab ka odhnáj, jajáʼ in tʼajaʼ ejtíl max olmadh. A Akís in tsalpay abal a David yabáts in éjtowalak ti odhnax, jaxtám in jilaʼ ka kʼalej (1 Sam. 21:​13–22:1). w24.01 2 párrs. 1-3

¿Jantʼoj i éxbayal kʼal axéʼ xi kaw? Abal an kʼaʼál tʼojláb axi neʼets kin tʼajaʼchik axi takudh játs ka pejéxin. Pero tam ka kʼalechik ti éb, neʼets kin tólmiy a Jesús ani an ángeles abal ti pejéx ani kin talabedhaʼ jitaʼchik in tomolnál a Jehová. Ki tsalpay kʼal axéʼ: talchik i epchal axi takudh lej payeblábits ani yabáts in kwaʼal yan i tsapláb. Pero tam ka kʼwajiyits ti éb, neʼets ka wénkʼonchik ti ángeles, neʼets kin koʼoy yan i tsapláb ani neʼets kin tólmiychik a Jesús ti pejéx. Tam ka watʼeyits an Armagedón, jajáʼchik neʼets kin tólmiy an atiklábchik axi ka kʼwajiy tejéʼ ban tsabál abal ka tʼoke in ejatal. Axéʼchik xi epchal in tʼajámal jun i tʼojláb lej alwaʼ tejéʼ ban tsabál, pero tam ka kʼwajiyits ti éb neʼets kin ejtowchik kin tólmiy más an atikláb. w24.02 6, 7 párrs. 15, 16

Waʼats talchik i exóbal kʼal an Biblia axi neʼets kin éjtowits kin pidhaʼ in ejatal a Jehová ani ka pujan, pero kʼwajatej in lej tsalpayal. Walám in tsʼejnálchik kin tʼajaʼ jun i walabtaláb lej púlik ani ka kaldháj ti tamkuntaláb. Pero an Biblia in ulal abal a Jehová neʼets kin tólmiy in tʼojnálil abal «ka xeʼtsin tekedh jantʼiniʼ tin tomnál» ani abal kin tʼajaʼchik jawaʼ alwaʼ (Col. 1:10). Jaxtám, a éjtowal ka lej belaʼ abal a Jehová neʼets ti pidhaʼ an tsapláb axi a yéjenchal abal ka tʼajaʼ jawaʼ tekedh, kom Jajáʼ in tolmiyámalits kʼeʼat i atiklábchik (1 Cor. 10:13). A Jehová etsʼey tu tólmiyal abal ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh, jaxtám lej wéʼ i atikláb axi u kaldháb ti tamkuntaláb. Patal u wálbidh, jaxtám junchikíl neʼets ki léʼnaʼ ki tʼajaʼ jantʼoj axi yab tekedh (Sant. 1:14). Pero tam ka koʼoy jun i takaxtaláb, tatáʼ jats axi neʼets ka takuy max neʼets ka jilaʼ ti ataʼ o imbáj. Talchik i atikláb in ulal abal tam i tamtémits jun i takaxtaláb, yabáts i éjtowal ki tʼajaʼ jantʼoj, pero nixéʼ yab chubax. w24.03 5 párrs. 11, 12