Octubre

¿A atsʼál kʼibat kit bélkaxin? Junchikíl a David in atsʼaʼ kʼibat ka bélkaxin jaxtám in uchaʼ a Dios: «Ti kin tólmiy abal ku léʼnaʼ tu bélkaʼ» (Sal. 51:12). A David in kʼanidhálak a Jehová pero junchikíl in atsʼálak kʼibat kin bélkaʼ ani wawáʼ jayetsej i watʼal. ¿Jaleʼ ti atsʼál kʼibat ku bélkaxin? Kʼaʼál kom u wálbidh. Tsabchíl, kom a Satanás etsʼey kʼwajat in exál abal ku jekʼombéj, antsanáʼ jantʼiniʼ tin tʼajaʼ jajáʼ (2 Cor. 11:3). Ani oxchíl, kom an atiklábchik in ujnám ti jekʼom ani nixéʼ xi tsalap awil tu ku tsʼilkʼoy (Efes. 2:2). Jaxtám, kwaʼal ki tsápnanchij ki bélkaʼ a Jehová ani jitaʼchik in pidhámal jun in éy ani yab ki jilaʼ tu ku ataʼ an walabtaláb, an xeʼtsintaláb ani a Satanás. w23.10 6 párr. 1

¿Jantʼoj i exobnál kʼal jawaʼ in tʼajaʼ a Jesús? I exobnál abal kwaʼal ki koʼoy i tsaʼataláb. A Jesús yab in puwedhaʼ tin baʼ kom in wenkʼow an jáʼ ti vino, jajáʼ yab jaykʼiʼ in kʼadhatnaʼ tin baʼ. In kwaʼalak yan i tsaʼataláb ani etsʼey in puwénchij a Jehová (Juan 5:​19, 30; 8:28). Max ki nitsʼbiy a Jesús, neʼets ki tejwamédhaʼ i tsaʼataláb ani yab neʼets ki puwedhaʼ ti baʼ kʼal jawaʼ i bajuwámal ki tʼajaʼ. Jawaʼ kwaʼal ki tʼajaʼ játs ki puwénchij a Jehová kom tu jilchal ki tʼojonchij (Jer. 9:​23, 24). Etsʼey ki puwénchij a Jehová kom patal jawaʼ i bajuwámal ki tʼajaʼ játs kom Jajáʼ tu tólmiyal (1 Cor. 1:​26-31). Jun i atikláb axi in kwaʼal i tsaʼataláb, yab in yéjenchal ka puwénchat tam in tólmiyal axi kʼeʼat. Jajáʼ in atsʼálits kulbél kin exlaʼ abal kʼal a Jehová u tʼajnal ti kwéntaj ani u lablincháb in tʼojlábil (Mat. 6:​2-4; Heb. 13:16). A Jehová in atsʼál lej kulbél tam kin tsuʼuw abal wawáʼ i tsápnanchal ki koʼoy i tsaʼataláb antsanáʼ jantʼiniʼ a Jesús (1 Ped. 5:6). w23.04 4 párr. 9; 5 párrs. 11, 12

An abatwálej Pablo in uluw abal lej exbadh ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal axi más jayej kin watʼaʼ alwaʼ. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki tʼajaʼ axéʼ ti tamkuntaláb? Max ki tʼilaʼ abal yab expidh wawáʼ i léʼ ki bínaʼ i tokʼtsixtaláb, jayej axi más. Ka tsalpay kʼal axéʼ, tam i tʼilom kʼal a jaʼúbchik yab expidh tatáʼ it kaw, jayej a jilál abal jajáʼchik kin ólnaʼ jawaʼ in tsálpayal, jayetsej i léʼ ki tʼajaʼ ti tamkuntaláb. I léʼ ki atsʼaʼ abal patal kin bínaʼ jun i tokʼtsixtaláb. Jawaʼ i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki kanatbédhaʼ an epchalchik játs ki jilaʼ abal jajáʼchik jayej ka tokʼtsin ti tamkuntaláb, antsanáʼ neʼets kin ólnaʼchik jawaʼ in exobnámal (1 Cor. 10:24). Yab ku lej kawin, ki jilaʼ abal axi kʼeʼatchik jayej kin bínaʼ jun i tokʼtsixtaláb. Jayej yab in tomnál ki ólnaʼ yan i tsalap ban tokʼtsixtaláb axi i binál. Max tatáʼ ka ólnaʼ patal an tsalap axi kʼwajat ban párrafo, axi más yabáts neʼets kin elaʼ jantʼoj kin uluw. w23.04 22, 23 párrs. 11-13

Ki tʼilaʼ abal jawaʼ más exbadh játs ki áynanchij ki tólmiy axi kʼeʼatchik, ani más ban olnomtaláb. Kʼeʼat jantʼoj axi lej exbadh játs ki tsápnanchij ki wéʼ jalkʼuy i tsalápil tam u xeʼets tu ólnom. ¿Jaleʼ? Kom ban olnomtaláb i elál i atiklábchik axi lej pilits in ey, pilits jantʼiniʼ tu tsalpax ani jawaʼ in tʼajál. Jawaʼ neʼets tu ku lej tólmiy játs in tʼiplábil an abatwálej Pablo, kom jajáʼ in tsápnanchij kin wéʼ jalkʼuy in tsalápil ani jantʼiniʼ u ólnom. A Jesús in bíjiy a Pablo abal kin ólnaʼ an alwaʼ kaw al yan i bichow (Rom. 11:13). Abal a Pablo kin ejtow kin putuw kʼal axéʼ xi tʼojláb, kwaʼalak kin ólchij an alwaʼ kaw an judíos, an griegos, an atiklábchik axi exoblámadh, axi u kʼwajílak al i tsakam kwenchal, an eyalchik ani ma i tsʼálejchik. A Pablo in léʼak kin tólmiy patal an atiklábchik axi kin ejtow, jaxtám in tsápnanchij kin wéʼ jalkʼuy in tsalápil (1 Cor. 9:​19, 22). Tam u ólnomak, a Pablo in lej tʼajálak ti kwéntaj al jawaʼ tam bichow ti tal an atiklábchik ani jantʼoj in belál. ¿Jantʼoj i exobnál? Neʼets ki ejtow ki tʼajaʼ más alwaʼ i tʼojlábil max ki tsalpay alwaʼ jantʼiniʼ ki tʼilmay an atikláb axi i elál, ani max ki wéʼ jalkʼuy jantʼiniʼ ti tʼilmayal. w23.07 23 párrs. 11, 12

Jun i atikláb axi koyat o kʼayaʼlidh jayej in tejwamedhál abal lej tsapik, ¿jaleʼ? Kom in yéjenchal yan i tsapláb abal yab ki jilaʼ tu ku ataʼ an tsakultaláb o jawaʼ i atsʼál ti ichích. Pel a Jehová axi in éjtowal tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo abal ki tʼajaʼ tu koyat (Gál. 5:​22, 23). An kaw «koyat» u eyendhábak ti biyál abal ka olnáj jantʼiniʼ jun i bichim axi dhimalón awitsak ka maxubedháj. An bichim u wenkʼonal lej maxu pero belej tsapik. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal wawáʼ jayej ku kʼwajiy koyat ani kʼayaʼlidh, pero yab ki kʼibaʼ i tsap? Yab neʼets ki ejtow ki tʼajaʼ nixéʼ ti kwetémtal, i yéjenchal abal a Jehová tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo. Waʼats yan i epchal axi in ejtowamal ka kʼwajiy koyat tam ti kónomchikat jantʼoj kʼal kʼeʼat i atikláb expidh abal ka tsakudháj. Ani kom an epchalchik kʼwajiy koyat, nixéʼ in tʼajaʼ abal kʼeʼat i atikláb ka tsálpaxin alwaʼ tin kwéntaj an ólchixchik kʼal a Jehová (2 Tim. 2:​24, 25). w23.09 15 párr. 3

Al jun i tsuʼbixtaláb an abatwálej Juan in tsuʼuw 24 i ókʼnom axi kʼwajatak in puwénchal a Jehová. Jajáʼchik in lej belálak abal expidh a Jehová in tomnál «ka kʼákʼnanchat, ka puwénchat ani ka ajtinchat in bij» (Apoc. 4:​10, 11). An ángeles in exlál jantʼiniʼ játs in ey a Jehová ani jaxtám jayej jajáʼchik in puwénchal. Jajáʼchik in tsuʼtal patal jawaʼ in tʼajál a Jehová ani jaxtám in léʼchik kin kʼakʼnaʼ más (Job 38:​4-7). Wawáʼ jayej in tomnál ki puwénchij a Jehová tam i ólonchal. ¿Jantʼiniʼ ti tʼajál? I tʼajál tam i uchál jantʼoj i kulbetnál tin kwéntaj Jajáʼ ani jaleʼ i puwénchal. Tam ku kʼwajiy ki ajiy ani ki exóbnaʼ an Biblia, ki tsalpay jantʼoj tu exóbchal nixéʼ an pejach tin kwéntaj a Jehová (Job 37:23; Rom. 11:33). Talbél, ki ólchij a Jehová jantʼoj játs axi i atsʼál kʼal jawaʼ i exobnámal tin kwéntaj Jajáʼ. Jayej i éjtowal ki puwénchij a Jehová tam tu tólmiyal wawáʼ o kʼeʼat i epchal (1 Sam. 2:​1, 2). w23.05 3, 4 párrs. 6, 7

Ti 1919 in bichówil a Jehová in ejtow ka kaléts ti Babilonia la Grande. Al nixéʼ xi támub, a Jehová tujey in eyendhál «an tʼojnal axi putudh ani tsalpadh». Jajáʼchik in lej tólmiy an atiklábchik abal kin áynanchij al «An bél axi Tʼokat» (Mat. 24:​45-47; Is. 35:8). Patal an tʼojláb axi tʼajan ókʼxidh, lej eyan abal an atiklábchik kin tujchij ti bélal al axéʼ xi bél ani kin exlaʼ más tin kwéntaj a Jehová ani jawaʼ in tsálpayal kin tʼajaʼ (Prov. 4:18). Jayej, in ejtowchik kin jalkʼuy in ejatal abal kin kulbedhaʼ a Jehová. A Jehová yab tu nixoknál ki jalkʼuy i ejatal jun dhúbatkʼij, jaxtám kʼwajinek in exóbchal in bichówil al yan i támub jantʼiniʼ tin tomnál ka kʼakʼnáj.¿A tsalpayámal jantʼiniʼ neʼets ki atsʼaʼ tam ki éjtowits ki kulbedhaʼ a Jehová kʼal patal jawaʼ i tʼajál? Jun i bél in yéjenchal ka beletnáj abal yab ka odhej. Ma ti 1919 kʼwajinek ti beletnáb «An bél axi Tʼokat» abal más i atikláb ka kalej ti Babilonia ani kin ejtow ka xeʼtsin al axéʼ an bél. w23.05 17 párr. 15; 19 párr. 16

An epchalchik axi u tolmix ban Comités de Sucursal ani an ókʼnomchik axi u tolmix ti Betel. Jayej, an epchalchik axi u tolmix ban Kwenél i Ókʼnom kʼwajinek in tʼojojóyal kʼeʼatchik i epchal abal ka tólmixin ban comités axi jajáʼchik in okʼnál. Axéʼchik xi epchal axi kʼwajat ti tʼojojoyáb exomits in putuwal lej alwaʼ kʼal yan in uchbíl. I exlál abal axéʼchik xi epchal neʼets kin áynanchij kin tʼajaʼ lej alwaʼ in tʼojlábil tam ka jílkʼonits kwetém. Tam ka kʼaléts ti éb patal an epchal axi takudh, in bichówil a Jehová neʼets kin áynanchij kin tʼojonchij kʼal i putudhtaláb tejéʼ ban tsabál. Al nixéʼ xi kʼij, neʼets ka dhaykʼan jun i múkeʼ i bíchowchik axi neʼets kin tujchij kin ódhnaʼ in bichówil a Jehová. An Biblia in bíjiyal ti Gog de Magog (Ezeq. 38:​18-20). Pero axéʼ xi kʼibataláb yab neʼets ka owey ani jajáʼchik yab neʼets tu ku ataʼ. Yab neʼets kin ejtowchik kin kúbdhaʼ an tʼojláb axi i pidhál a Jehová, kom a Jehová neʼets tu ku kʼaniy. Al jun i tsuʼbixtaláb, an abatwálej Juan in tsuʼuw jun i púlik mudhél i atikláb, ani uchan abal axéʼ xi púlik mudhél i atikláb neʼets kin watʼenchij an púlik yajchiktaláb. Kʼal axéʼ xi kaw i éxbayal abal neʼets ka kʼániyatchik (Apoc. 7:​9, 14). w24.02 5, 6 párrs. 13, 14

¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal a Jehová tu ku pidhaʼ an espíritu santo? Kwaʼal ki konchij, ki exóbnaʼ in káwintal ani ku kʼwajiy junkudh kʼal in bichówil. Max ki tʼajaʼ antsanáʼ, neʼets ki ejtow ki nitsʼbiy a Jehová (Gál. 5:​22, 23).Kwaʼal ki tsápnanchij ki koʼoy tʼokat i tsalápil ani ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Max wawáʼ yab ki kaldhaʼ ti okʼ an tsalap axi kidháb, nixéʼ neʼets tu ku neʼdhaʼ ki tʼajaʼ jantʼoj axi yab alwaʼ ani tam a Jehová yabáts neʼets tu ku pidhaʼ an espíritu santo (1 Tes. 4:​7, 8). Ki tsuʼuw jantʼoj más kwaʼal ki tʼajaʼ. An abatwálej Pablo in uluw axéʼ xi kaw: «Yab ka pojkaʼ in káwintal an kawlomejchik, axi u pidhnal i kaw kʼal a Dios» (1 Tes. 5:20). Axéʼchik xi «kaw» játs patal an exobchixtaláb axi a Jehová tu pidhál kʼal an espíritu santo, ejtíl, tu ólchal jantʼiniʼ ti neʼets ka ulits in kʼichájil a Jehová ani jantʼoj neʼets ka watʼey okʼxidh ka ulits. Wawáʼ i lej belál abal in kʼichájil a Jehová kʼwajatits utat, jaxtám i lej tʼiltʼom ani yab i tsalpayal abal in kʼíbchal lej yan o abal yabáts neʼets ki bajuw ki tsuʼuw an Armagedón. Kom i exlálits patal axéʼ, jaxtám in tomnál ku kʼwajiy utat kʼal a Jehová ani ki tʼajaʼ chudhél chudhél jawaʼ Jajáʼ in léʼ (2 Ped. 3:​11, 12). w23.06 12 párrs. 13, 14

Max jun i epchal kʼwajat in eyendhál jun i patʼál ani ka kalej jun i imagen tin kwéntaj an pornografía, ¿jantʼoj kwaʼal kin tʼajaʼ? Dhúbatkʼij kwaʼal kin jilaʼ kin tsuʼuw. Jawaʼ neʼets tu ku tólmiy, játs ki tʼilaʼ abal jawaʼ más exbadh játs ku kʼwajiy alwaʼ kʼal a Jehová. Waʼats i waleklábchik axi yab pel i pornografía pero in éjtowal kin tʼajaʼ abal ki koʼoy i kidháb tsalap, nixéʼ jayej in tomnál ki pojkaʼ. ¿Jaleʼ? Kom yab i léʼ ki koʼoy nibal jun i kidháb tsalap ti ichích (Mat. 5:​28, 29). A David, pel jun i ókʼnom axi u kʼwajíl ti Tailandia. Jajáʼ in uluw axéʼ: «Nanáʼ u ujnám ku konowiy tu baʼ, ‹¿walám neʼets kin kulbétnaʼ a Jehová ku áynanchij ku tsuʼuw axéʼ xi imágenes, belits abal yab pel i pornografía?›. Nixéʼ tin tolmiyámal abal ku ejtow ku tʼajaʼ jawaʼ tekedh». Max i tsʼejnál ki kʼibchij a Jehová, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy abal ki takuy ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. w23.06 23 párrs. 12, 13

Walám an kaw «kit otsitschik ta kʼimáʼ» in léʼ kin uluw ku kʼwajiy ti tamkuntaláb kʼal an epchalchik. Max wawáʼ yab ku owméj kʼal an epchalchik ani ku kʼwajiy junkudh, a Jehová neʼets tu ku béletnaʼ antsanáʼ jantʼiniʼ tin ulúmalits. Tam, yab expidh kwaʼal ki kúxunchij an epchalchik, jayej kwaʼal ki tejwamédhaʼ abal chubax i kʼanidhálchik. Max yab ki kʼanidhaʼchik yab neʼets ki ejtow ki kʼaniy i ejatal.Tam ka tujey «an púlik yajchiktaláb» yan i atikláb neʼets kin lej yajchiknaʼ (Sof. 1:​14, 15). Jayej in tʼojnálil a Jehová neʼets kin tamétnaʼ i kʼibataláb. Pero max ku tʼojojon ma xowéʼ, yab neʼets ku lej tʼeʼpin ani neʼets ki ejtow ki tólmiy axi más. Ejtíl, max ki koʼoy i kuxudhtaláb neʼets ki ejtow ki watʼenchij jawákits tam kʼibataláb. Jayej, an yajnanchixtaláb neʼets kin tʼajaʼ abal ki tólmiy an epchalchik ani ki pidhaʼ jawaʼ in yéjenchal. Ani an kʼanidhomtaláb neʼets kin tʼajaʼ abal ku kʼwajiy más junkudh kʼal jajáʼchik. Max ki tʼajaʼ antsanáʼ, a Jehová neʼets tu ku lábliy kʼal an ejataláb abal etsʼey al jun i alabél tsabál juʼtáj ti yabáts neʼets ka waʼtsin nibal jun i yajchiktaláb (Is. 65:17). w23.07 7 párrs. 16, 17

Ban Biblia i elál yan i tʼiplab tin kwéntaj i atikláb axi etsʼey tejwaʼak kanat ani tsapik in bélomtal, pero jajáʼchik jayej junchikíl in kʼibaʼchik an tsapláb ani in yéjenchij ka tólmiyat. Jun i tʼiplab, an tsʼalej David junchikíl in atsʼálak abal in kwaʼal yan i iniktaláb ani lej tsapik jantʼiniʼ jun i tsʼén, pero junchikíl u lej jikʼélak ani in yéjenchij ka tólmiyat (Sal. 30:7). Jayej, a Sansón in kwaʼalak yan i tsapláb biyat u tolmiyáb kʼal a Jehová, pero jajáʼ in exlálak abal max yab ka tólmiyat kʼal a Jehová neʼetsak kin kʼibaʼ an tsapláb (Juec. 14:​5, 6; 16:17). Patal jajáʼchik pel kʼal a Jehová tu pídhnalak i tsapláb. An abatwálej Pablo in uluw abal jajáʼ jayej in yéjenchalak ka pidhan i tsapláb kʼal a Jehová (2 Cor. 12:​9, 10). Jajáʼ jayej in koʼoy i yawʼláts antsanáʼ jantʼiniʼ wawáʼ (Gál. 4:​13, 14). Jayej, junchikíl in atsʼálak kʼibat kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh (Rom. 7:​18, 19). Junchikíl in atsʼálak watʼadh tʼeʼpidh ani in tsʼejnálak ka tsemdháj (2 Cor. 1:​8, 9). Belits antsanáʼ, jajáʼ in uluw abal tam yab in atsʼálak kanat, in bátsʼuwalak i tsapláb, pero ¿jaleʼ in éjtowalak kin koʼoy i tsapláb? Kom u tolmiyábak kʼal a Jehová. w23.10 12 párrs. 1, 2

Max junchikíl ki atsʼaʼ abal yab jantʼoj i jalbíl, etsʼey ki tʼilaʼ abal pel a Jehová axi tu utúmal tin bichówil (Juan 6:44). Expidh a Jehová in exlál jantʼiniʼ i ey ani jaleʼ ti atsʼál antsanáʼ (2 Crón. 6:30). Jajáʼ tu lej exlál, jaxtám i éjtowal ki belaʼ abal Jajáʼ tu pidhál i jalbíl (1 Juan 3:​19, 20). Walám okʼxidh ki exlaʼ a Jehová, talchik kʼal wawáʼ i tʼajaʼ jantʼoj axi yab alwaʼ ani nixéʼ belej i yajnál (1 Ped. 4:3). Jayej walám yan i epchal in neʼdhálits yan i támub in tʼójonchal a Jehová, pero belej kʼwajat in tsápnanchal abal yab ka atáj kʼal jun i takaxtaláb. ¿Jantʼiniʼ ta atsʼál tatáʼ? ¿It tʼeʼpidh kʼal jawaʼ a tʼajaʼ ti biyál? Max játs a atsʼál, neʼets ti lej tólmiy an tʼiplab in kʼál talchik in tʼojnálil a Jehová axi ti biyál. Jun i tʼiplab pel an abatwálej Pablo, jajáʼ in yajnálak kʼal an walabtaláb axi in tʼajaʼ ti biyál (Rom. 7:24). Belits abal in jilaʼ kin tʼajaʼ axéʼchik xi walabtaláb ani pujan, jajáʼ in atsʼálak abal yab in kwaʼal in jalbíl. Jayej in tsálpayalak abal jajáʼ játs axi más wálbidhak (1 Cor. 15:9; 1 Tim. 1:15). w24.03 27 párrs. 5, 6

In tʼiplábil an tsʼalej Jehoás tu exóbchal jantʼoj lej exbadh: kwaʼal ki junkuw i atiklábchik axi chubax tu ku tólmiy, axi in kʼanidhál a Jehová ani in tsápnanchal kin tʼojonchij. I éjtowal ki koʼoy i jaʼúbchik axi pílchik in tamubil. Ejtíl, a Jehoás ani a Jehoiadá yabak junat in tamubil. Ka tsalpay kʼal a jaʼúbchik ani ka konowiy ta kwetemtal: «¿Tin tólmiyalchik abal ku belaʼ más kʼal a Jehová? ¿Tin exóbchalchik abal kwaʼal ku bélkaʼ? ¿In kulbetnálchik ka tʼilmáts kʼal jawaʼ in exobnámal ban Biblia? ¿In tsápnanchal kin bélkaʼchik a Jehová? ¿Tin tólmiyalchik tam kin ukʼpin ani tin boliyalchik?» (Prov. 27:​5, 6, 17). Lej exbadh ka tʼilaʼ axéʼ, max a jaʼúbchik yab in kʼanidhál a Jehová, yab in tomnál ka junkuw kom yab neʼets ti tólmiy. Pero max a jaʼúbchik in kʼanidhál a Jehová, etsʼey ka junkuw kom neʼets ti tólmiy (Prov. 13:20). w23.09 9, 10 párrs. 6, 7

An kaw alfa pel an kʼaʼál letra in kʼál an alfabeto ti griego, ani omega pel an letra axi kʼwajat tin taltal an alfabeto. Axéʼ xi kaw tu tejwamédhanchal abal tam a Jehová kin tsʼiʼkij o kin tujuw jantʼoj, Jajáʼ neʼets kin talabédhaʼ. Talbél ti a Jehová in tsʼejkaʼ a Adán ani a Eva, Jajáʼ in uchaʼchik: «Kit yáney, ka tʼuchiy an tsabál, ka tʼojonchij» (Gén. 1:28). Kʼal nixéʼ xi kaw, a Jehová in tejwamédhaʼ jantʼoj in tsálpayal kin tʼajaʼ kʼal an tsabál ani kʼal an atiklábchik, pel ejtíl max in uluw «Alfa» (ka tujey). Tam in tsakámil a Adán ani a Eva kin tʼuchiy an tsabál ani kin wenkʼow an tsabál ti jun i paraíso, neʼets ka putun in tsalápil a Jehová. Nixéʼ a kʼicháj, a Jehová ejtíl max neʼets kin uluw «Omega» (talíts o pútunits). Tam ti a Jehová in talabédhaʼ kin tsʼejkaʼ an tsabál ani an éb, jajáʼ in tejwamédhaʼ abal neʼetsak kin putuw in tsalápil Ma ti nixéʼ a kʼicháj, a Jehová in ajiyámal patal axéʼ xi támub ejtíl max junkats a kʼicháj. Jajáʼ in eyendhámal patal axéʼ xi kʼij abal kin putuw in tsalápil abal an atiklábchik ani abal an tsabál. Nixéʼ a kʼicháj neʼets ka taley tam ka pútunits in tsalápil a Jehová (Gén. 2:​1-3). w23.11 5 párrs. 13, 14

An judíos axi ka kalej ti Babilonia neʼetsak kin tʼojonchij utat tseʼ a ítsʼ abal ka ulitschik ma ti Israel, ani neʼetsak kin tamétnaʼ yan i kʼibataláb ban bél. An judíos axi in kʼanidhálak a Jehová in exlálak abal neʼetsak kin batsʼuw más yan i lablixtaláb max ka wichiy ti Israel. Jun i alwaʼtaláb lej púlik játs abal neʼetsak kin ejtowchik kin kʼakʼnaʼ juníl a Jehová. Ti Babilonia yab waʼatsak nibal jun i templo abal ka kʼakʼnáj a Jehová. Yab waʼatsak nibal jun i altar abal a Jehová ani yab waʼatsak jun i sacerdote axi kin bínaʼ i tsʼakchixtaláb antsanáʼ jantʼiniʼ tin ulalak an abatnaxtaláb abal kwaʼalak ka tʼajan. Jayej, an atiklábchik axi in kʼakʼnálak a Jehová lej wékats tin eb, kom más yan axi in kʼakʼnálak kʼeʼat i dioses. Jaxtám an israelitas axi in kʼanidhálak a Jehová, in léʼakits ka wichiy ti Israel abal kin kʼakʼnaʼchik a Jehová jantʼiniʼ tin tomnál. w23.05 14, 15 párrs. 3, 4

Abal ki áynanchij ban tajaxtaláb jayej i yéjenchal abal a Jehová tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo. ¿Jaleʼ? Kom ban xeʼtsintaláb kʼwajat ti yanel an tʼajbiláb axi kidháb (1 Tes. 4:​3-5, 7, 8). A Jehová neʼets tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo abal yab tu ku ataʼ an tsalapchik axi waʼats al axéʼ an xeʼtsintaláb. Jayej, an espíritu santo neʼets tu ku tólmiy ki tʼajaʼ «jawaʼ alwaʼ, jawaʼ chubax ani jawaʼ bolidh» (Efes. 5:9). A Jesús in uluw abal a Jehová «neʼets kin pidhaʼ i espíritu santo kʼal jitats ka konchin» (Luc. 11:13). Tam, abal ki batsʼuw i espíritu santo, kwaʼal ki konchij a Jehová tam i ólonchal. Tam i puwénchal a Jehová ban tamkuntaláb junax kʼal an epchalchik, jayej i bátsʼuwal an espíritu santo (Efes. 5:​19, 20). An espíritu santo neʼets tu ku tólmiy ki tʼajaʼ jawaʼ a Jehová in kulbetnál. w24.03 23, 24 párrs. 13-15

¿I yéjenchal ki koʼoy más i kʼayaʼtaláb? Ki konchij a Jehová tu ku tólmiy. An kʼayaʼtaláb pel jantʼoj axi expidh a Jehová in éjtowal tu ku pidhaʼ (Gál. 5:​22, 23). Max i léʼ ki nitsʼbiy jantʼiniʼ in ey a Jehová, kwaʼal ki konchij abal tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo. Jayej, max i tamtém jun i kʼibataláb lej púlik ani i atsʼál kʼibat ki koʼoy i kʼayaʼtaláb, ki konchij a Jehová tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo (Luc. 11:13). Kʼeʼat jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ játs ki ólonchij a Jehová abal tu ku tólmiy ku tsalpaxin jantʼiniʼ Jajáʼ, ani talbél, ki tsápnanchij ki tʼajaʼ patal jawaʼ ki ejtow abal chudhél chudhél ki tejwamédhaʼ i kʼayaʼtaláb. Max ki áynanchij ki konchij a Jehová abal tu ku tólmiy kʼal an espíritu santo ani ki tsápnanchij ki tejwamédhaʼ i kʼayaʼtaláb, talbél neʼets ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal más u kʼayaʼlidh. Jayej lej alwaʼ ki tsalpay ban tʼiplabchik axi kʼwajat ti Biblia. Ti Biblia i elál yan i tʼiplab tin kwéntaj in tʼojnálil a Jehová axi in tejwamédhaʼ i kʼayaʼtaláb. Max ki exóbnaʼ tin kwéntaj jajáʼchik, neʼets ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ abal wawáʼ jayej ki koʼoy i kʼayaʼtaláb. w23.08 22 párrs. 10, 11

A Jesús in tʼilchij a Pedro abal etsʼey neʼetsak ka beletnáj kʼal a Jehová. Talbél ti edháj, a Jesús junílekʼij in tʼajaʼ abal a Pedro ani axi más an abatwálej kin kaldhaʼ yan i toʼol (Juan 21:​4-6). Axéʼ xi labidh tʼajbiláb eyan abal a Pedro kin belaʼ abal kʼal a Jehová neʼetsak ka pidhan patal jawaʼ kin yejenchij. Walám a Pedro jayej in tʼilaʼ an kaw axi a Jesús in ulúmalits, abal a Jehová neʼets kin alwaʼ béletnaʼ patal kʼal jitaʼ ka tʼójonchat (Mat. 6:33). Tam ti a Pedro in exlaʼ axéʼ in pidhaʼ más in exbadh an olnomtaláb. Jaxtám ban ajib in kʼal an Pentecostés axi ban támub 33, a Pedro in bínaʼ jun i tʼilomtaláb axi in tʼajaʼ abal yan i atikláb kin batsʼuw an alwaʼ kaw (Hech. 2:​14, 37-41). Ani talbél in tólmiy yan i samaritanos ani i atiklábchik axi tal al pil i bichow abal ka wenkʼon ti aykol kʼal a Cristo (Hech. 8:​14-17; 10:​44-48). Axéʼ xi tʼiplabchik in tejwamedhál abal a Jehová in lej eyendhaʼ a Pedro abal kin utuw más i atikláb ban tamkuntaláb. w23.09 20 párr. 1; 23 párr. 11

Tsab i támub talbél ti an babilonios in talabédhaʼ a Jerusalén, an tsʼalej Nabucodonosor in wachibnaʼ jun i estatua lej watʼadh púlik. Jajáʼ in uchaʼ patal in tʼojnálil abal ka wilkʼanchat jantʼoj játs axi in tsuʼuw ban wachib ani jayej uchan a Daniel. Max yab jitaʼ kin ejtow kin wilkʼaʼ an wachib, neʼetsak ka tsemdháj patal (Dan. 2:​3-5). A Daniel kwaʼalak kin tʼajaʼ jantʼoj kom awitsak ka tsemets yan i atikláb. Jaxtám in konchij an tsʼalej abal ka aychinchat wéʼ a kʼicháj abal kin ejtow kin wilkʼanchij (Dan. 2:16). A Daniel in yéjenchalak kin lej belaʼ kʼal a Jehová ani kin koʼoy i iniktaláb, ¿jaleʼ? Kom an Biblia yab in olnál max a Daniel in wilkʼamalits i wachib. A Daniel tʼilmáts kʼal óxlom in jaʼúb. In konchij abal kin ólonchij a Jehová abal ka tólmiyat kin exlaʼchik jantʼoj játs axi a Nabucodonosor in tsuʼuw tin wachib (Dan. 2:18). Jajáʼchik tokʼtsinchat in olábil kʼal a Jehová ani jaxtám a Daniel in ejtow kin wilkʼanchij a Nabucodonosor jawaʼ in tsuʼuw tin wachib. ¡A Daniel ani óxlom in jaʼúb yabchik tsemdháj! w23.08 3 párr. 4

Ki tsalpay ban alwaʼtaláb axi neʼets ki batsʼuw max ki koʼoy i kʼayaʼtaláb. An kʼayaʼtaláb tu tólmiyal abal ku kʼwajiy kulbél ani abal yab ku dhubat tsákuy. Jaxtám i ulal abal an kʼayaʼtaláb tu tólmiyal abal ku kʼwajiy kanat ani yab ku xeʼtsin tu tsalpopól. Jayej tu tólmiyal abal ku neʼdhaxin alwaʼ kʼal axi más ani ku kʼwajiy junkudh kʼal an epchalchik. Max jitaʼ tu ku itʼixbédhaʼ, awits ka tsʼejkan an kʼibataláb max wawáʼ yab ku dhubat tsákuy (Sal. 37:​8, nota; Prov. 14:29). Pero an alwaʼtaláb axi más exbadh játs abal i nitsʼbiyal a Jehová ani u utel más kʼal Jajáʼ. Walám junchikíl neʼets ki atsʼaʼ kʼibat ki tejwamédhaʼ i kʼayaʼtaláb, pero a Jehová neʼets tu ku tólmiy. Wawáʼ neʼets ki aychij kʼal yan i kʼayaʼtaláb in kʼichájil a Jehová. I lej belál abal a Jehová kʼwajat in aliyal jantʼiniʼ kin tólmiy in tʼojnálil ani «neʼets kin tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb jitaʼchik in aychal kʼal Jajáʼ» (Sal. 33:18). Jaxtám i léʼ ki áynanchij ki koʼoy i kʼayaʼtaláb. w23.08 22 párr. 7; 25 párrs. 16, 17

A Santiago in tolmiychik kin exbay abal yab expidh kwaʼalak kin uluwchik abal in kwaʼal i belomtaláb, jayej kwaʼalakchik kin tejwamédhaʼ kʼal jawaʼ in tʼajál (Sant. 2:​1-5, 9). Jun i tʼipláb, jajáʼ kawin tin kwéntaj jun i atikláb axi in tsuʼtal abal jun i epchal in yéjenchal i toltom ani i kʼapnél, pero yab in tʼajál jantʼoj abal kin tólmiy. Nixéʼ xi atikláb walám kin uluw abal in kwaʼal i belomtaláb, pero yab chubax kom yab kʼwajat in tejwamedhál (Sant. 2:​14-16). An abatwálej Santiago kawin tin kwéntaj a Rahab. Jajáʼ in uluw abal a Rahab in tejwamédhaʼ i belomtaláb kʼal jawaʼ in tʼajaʼ (Sant. 2:​25, 26). A Rahab in atsʼámal tin kwéntaj a Jehová ani in exlálak abal a Jehová kʼwajatak in tólmiyal an israelitas (Jos. 2:​9-11). ¿Jantʼoj in tʼajaʼ abal kin tejwamédhaʼ i belomtaláb? A Rahab in tsinkaʼ tsab i israelitas abal yab ka elan ani ka tsemdháj. Antsanáʼ jantʼiniʼ a Abrahán, a Rahab tsuʼtat ti bolidh kʼal a Jehová kom in tejwamédhaʼ i belomtaláb, bélits abal pelak i waláblom ani yab pelak i israelita. Axéʼ xi tʼiplab tu exóbchal abal lej exbadh ki tejwamédhaʼ kʼal jawaʼ i tʼajál abal i kwaʼal i belomtaláb. w23.12 5, 6 párrs. 12, 13

Jitaʼchik in kʼakʼnál a Jehová yab expidh in tomnál kin exóbnaʼ talchik i exobchixtaláb axi yab lej kʼibat, i léʼ ki exbay patal, «ma in lupudh tsalap a Dios», ani an espíritu Santo neʼets tu ku tólmiy (1 Cor. 2:​9, 10). A éjtowal ka punuw axéʼ xi ayláb, ka exóbnaʼ jantʼoj axi ti tólmiy kit utey más kʼal a Jehová. Jun i tʼiplab, a éjtowal ka exóbnaʼ jantʼiniʼ a Jehová in tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb in tʼojnálil ti biyál, ani talbél a éjtowal ka exóbnaʼ jantʼiniʼ ti tejwamédhanchal tatáʼ abal ti kʼanidhál. Jayej i éjtowal ki exóbnaʼ jantʼiniʼ a Jehová in kónchalak an israelitas abal ka kʼakʼnáj ani jayej talbél ki tsalpay jantʼiniʼ tu konchal xowéʼ ta kʼicháj a Jehová abal ki kʼakʼnaʼ. Kʼeʼat jantʼoj axi i éjtowal ki exóbnaʼ játs an kʼej kaw axi a Jesús in putuw tam ti xeʼtsin ti ólnom tejéʼ tsabál. Ani max ka eyendhaʼ an Índice de las publicaciones Watch Tower ani an Guía de estudio para los testigos de Jehová i lej belál abal neʼets ka kulbétnaʼ ka exóbnaʼ axéʼchik xi tsalap. Axéʼ neʼets ti tólmiy ka koʼoy tsapik a bélomtal ani ka exlaʼ más an exobchixtaláb axi in binál a Jehová (Prov. 2:​4, 5). w23.10 18, 19 párrs. 3-5

Ki exóbnaʼ an kaw axi in uluw an abatwálej Pedro. Jajáʼ in uluw: «Ka lubaʼ kit lej kʼanidháxin». An kaw «ka lubaʼ» in léʼ kin uluw jantʼoj «axi u chuʼel». In taltal an versículo 8 in ulal jantʼoj u watʼel tam jun u kʼanidhom. In ulal abal an kʼanidhomtaláb axi jun in koʼonchal an epchalchik in tʼajál abal kin pakwlanchij in wálab. Jun i tʼiplab, ki tsalpay kʼal jun i mesa axi lej kilolol. Abal yab ka tejwaméj jawaʼ kidháb, tatáʼ a punchal jun i toltom, antsanáʼ u jílkʼonal paxkʼidh. Aniyej, max ki lubaʼ ki kʼanidhaʼ an epchalchik, neʼets ki ejtow ki paxkʼiy o ki pakwlanchij tam tu ku odhnaʼ kʼal in káwintal, o kin tʼajaʼ jantʼoj axi yab i kulbetnál, belits max an epchal ka ukʼpin yaníl. Lej exbadh ki kóʼonchij jun i púlik kʼanidhomtaláb an epchalchik kom nixéʼ neʼets tu ku tólmiy ki pakwlanchij in wálab, belits max i atsʼál lej kʼibat ki tʼajaʼ (Col. 3:13). Tam i pákwlanchal axi más, i tejwamedhál abal i kwaʼal jun i púlik kʼanidhomtaláb abal kʼal a Jehová ani abal i léʼ ki tʼajchij in kulbétal. w23.11 11-12 párrs. 13-15

Tam ti a Josías in kwaʼalak 26 i támub, in tujchij kin tʼojojoy an templo in kʼál a Jehová. Biyat kʼwájatakchik ti tʼojnal, elan an abatnaxtaláb axi pidhan a Moisés. Tam ti a Josías in atsʼaʼ an abatnaxtaláb axi kʼwajatak ti ajiyáb, dhúbatkʼij in tujchij kin bélkaʼ (2 Crón. 34:​14, 19-21). ¿A léʼak max ka ujnaʼ ka ajiy an Biblia chudhél chudhél? Ani max exomits a ajiyal, ¿a kulbetnál ka tʼajaʼ? ¿Jantʼoj a tʼajál abal yab ka ukʼchiy an textos axi a tsalpayal abal neʼets ti tólmiy? Jajáʼ in kwaʼalak 39 i támub tam tin takuy jantʼoj axi yab tekedh ani jaxtám tsemets. Jawaʼ in tomnálak kin tʼajaʼ játs kin konchij i tolmixtaláb a Jehová, pero expidh in tʼajaʼ jawaʼ in tsálpayalak abal tekedh (2 Crón. 35:​20-25). ¿Jantʼoj i exobnál kʼal jawaʼ in tʼajaʼ a Josías? Belits max u paynekits o max biyálits ti exobnál an Biblia, etsʼey kwaʼal ki jilaʼ abal a Jehová tu ku tólmiy. A Jehová neʼets tu ku tólmiy max wawáʼ ki ólonchij, ki exóbnaʼ an Biblia ani ki konchij i tolmixtaláb i epchalchik axi biyálits tin tʼójonchal a Jehová. Max ki tʼajaʼ patal axéʼ, yab neʼets ku lej ukʼpin ani neʼets ku kʼwajiy más kulbél (Sant. 1:25). w23.09 12 párrs. 15, 16

An Biblia in olnál tin kwéntaj yan i mimláb axi in tʼojonchalak a Jehová ani in lej kʼanidhálak. Axéʼchik xi mimláb etsʼey xeʼtsin tekedh ani in putuw kʼal patal in uchbíl (1 Tim. 3:11). Walám ti tamkuntaláb jayej waʼats yan i epchal mimláb axi in lej kʼanidhál a Jehová ani a éjtowal ka exóbnaʼ yan jantʼoj tin kwéntaj jajáʼchik. ¿A exlál i epchalchik mimláb axi in lej kʼanidhál a Jehová ani in éjtowal ti tólmiy? Tam, ka tsápnanchij ka nitsʼbiy. Ka tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ in ey ani ka tsalpay jantʼiniʼ a éjtowal ka nitsʼbiy. An tsaʼataláb lej exbadh. An mimláb axi tsaʼat in ey in kwaʼal jun i alwaʼ jaʼubtaláb kʼal a Jehová ani u neʼdháx más alwaʼ kʼal axi más (1 Cor. 11:3). Jun i tʼiplab, kom jajáʼchik tsaʼat in ey ani in kʼanidhál a Jehová, in tsápnanchal kin bélkaʼ jitaʼchik punuwámej abal kin ókʼnaʼ an tamkuntaláb ani jayej in tsápnanchal kin bélkaʼ in tátajchik. w23.12 18, 19 párrs. 3-5

A Jehová in léʼ abal an inik kin kʼanidhaʼ in kʼimádhil, kin béletnaʼ, kin pidhaʼ jawaʼ in yéjenchal ani kin tólmiy abal ka utey más kʼal a Jehová. Jayej, kwaʼal kin exóbnaʼ ka tsálpaxin, kin kʼakʼnaʼ an mimlábchik ani kin putuw alwaʼ kʼal in uchbíl. Max ki tomkin walám neʼets ka koʼoy i tsakam. In tʼiplábil a Jehová neʼets ti lej tólmiy abal ka exlaʼ jantʼiniʼ ka yedhaʼ alwaʼ a tsakámil (Efes. 6:4). A Jehová yab in atsʼaʼ tidhetál kin ólchij a Jesús abal in kʼanidhál ani abal u lej kulbélak kʼal in tʼojlábil (Mar. 1:11). Max jun a kʼicháj ka koʼoy i tsakam, lej alwaʼ ka ujnaʼ ka uchaʼchik abal a kʼanidhál ani abal i lej kulbél tam jajáʼchik in tʼajál jantʼoj alwaʼ. An tatalábchik axi in nitsʼbiyal a Jehová, in tólmiyal in tsakámil abal jayej ka tsálpaxin ejtíl a Jehová. ¿Jantʼiniʼ a éjtowal ki tʼojojon ma xowéʼ abal ka yedhaʼ alwaʼ a tsakámil? Max ka tejwamédhanchij an epchalchik ani a yanél abal a kʼanidhál ani max ka ujnaʼ ka uchaʼchik abal a lej kʼakʼnál jawaʼ in tʼajálchik (Juan 15:9). w23.12 28, 29 párrs. 17, 18

Patal axi i tʼójonchal a Jehová i tametnál i kʼibataláb ani u yaʼul, jayej kwaʼal ki kuxuy kom waʼats i atiklábchik axi tu tomolnál ani tu kʼwiyál. A Jehová yab neʼets tu ku tíxkʼanchij patal an kʼibataláb axi i tametnál xowéʼ, pero in ulúmal abal neʼets tu ku tólmiy abal ki kuxuy (Is. 41:10). Kom a Jehová tu tólmiyal, jaxtám neʼets ki ejtow ki atsʼaʼ u kulbél, neʼets ki takuy ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh ani yab neʼets ki kʼibchij, belits max ki tamétnaʼ jantʼoj axi lej yajchik. A Jehová neʼets tu ku pidhaʼ «i koyataláb ti ichích» (Filip. 4:​6, 7). Axéʼ xi koyataláb axi i atsʼál ti ichích, i éjtowal ki atsʼaʼ kom u kʼwajat alwaʼ kʼal a Jehová. Jayej, axéʼ xi koyataláb «yab jitaʼ in éjtowal kin exbay, ma yab neʼets ki élkanchij i kaw abal ki uluw jantʼiniʼ ti atsʼál». Ka tsalpay kʼal axéʼ, walám tatáʼ jun a kʼicháj i kʼwajiy a ólonchal a Jehová kom a atsʼálak jun i tʼeʼpintaláb lej púlik ta ichích, ani talbél ti talnekits ta ól, a atsʼaʼ ejtíl max tixkʼan an kʼibataláb axi a atsʼálak, yabáts a atsʼaʼ tʼeʼpidh. ¿Ani jaleʼ ta atsʼaʼ antsanáʼ? Kom a Jehová kʼwajatak ti pidhál i koyataláb ta ichích. w24.01 20 párr. 2; 21 párr. 4

Patal jitaʼchik in lej kʼanidhál a Jehová in atsʼál abal in léʼ kin puwénchij in bij. An tsʼalej David in dhuchaʼ axéʼ xi kaw: «U léʼ ku eyendhaʼ u ejatal abal ku puwénchij a Jehová. U léʼ ku puwénchij in bij kʼal patal u ichích» (Sal. 103:1). A David in exlálak abal tam in puwénchalak in bij a Jehová, jayej kʼwajatak in puwénchal a Jehová. I puwénchal in bij a Jehová tam u kaw alwaʼ tin kwéntaj Jajáʼ, ani tam ki olnaʼ jantʼiniʼ játs in ey ani patal jawaʼ in tsʼejkámal. A David etsʼey in léʼak kin puwénchij in bij a Jehová ani yab in léʼak kin lúklinchij. In uluw abal in léʼak kin puwénchij kʼal in ejatal ani kʼal patal in ichích. Jayetsej in tʼajaʼ an levitas, jajáʼchik in puwénchij in bij a Jehová. In tejwamédhaʼ i tsaʼataláb kom in uluwchik abal an kaw axi in éyendhaʼchik yab in bawchalak abal kin talaʼ puwénchij in bij a Jehová (Neh. 9:5). A Jehová lej kulbéj tam tin atsʼaʼ abal kʼwajatak ti puwencháb kʼal an levitas. w24.02 9 párr. 6

A Jehová yab neʼets kin tsalpay abal yab a putuwal a káwintal, expidh kom yab a bajuw jun i ayláb (2 Cor. 8:12). Ka tsalpay abal an kʼibataláb axi a tametnál neʼets ti exóbchij yan jantʼoj. Ka tsalpay kʼal patal jawaʼ a ejtowamal ka tʼajaʼ. An Biblia in ulal abal a Dios pel i lej alwaʼ inik ani yab neʼets kin ukʼchiy jawaʼ a tʼajchámal tin tʼojlábil (Heb. 6:10). Tatáʼ jayej yab ka ukʼchiy patal jawaʼ a ejtowamal ka tʼajaʼ abal ka tʼojonchij a Jehová. Ejtíl, a ejtowamal ka jaʼúbnaʼ a Jehová, walám it kalelits ti ólnom o ma it pújadhits. Patal an ayláb axi a ejtowamal ka bajuw ma xowéʼ, in tejwamedhál abal a éjtowalej ka tʼojonchij más a Jehová ani ka bajuw an ayláb axi a tsalpayámal. A Jehová neʼets ti tólmiy ka bajuw an ayláb axi a tsalpayámal. Tatáʼ jayej a éjtowal kit kʼijidhbéj biyat neʼets a bájuwal jun i ayláb. ¿Jantʼiniʼ? Max ka tsalpay kʼal patal an alwaʼtaláb axi a batsʼúmal ani an tolmixtaláb axi a Jehová ti pidhál (2 Cor. 4:7). Max yab ka walbaʼ ta baʼ neʼets ka batsʼuyej yan i alwaʼtaláb axi taʼtal a kʼicháj (Gál. 6:9). w23.05 31 párrs. 16-18

A Jehová in lej kulbetnál kin tejwamédhanchij in tʼojnálil abal in kʼanidhál ani u kulbél kʼal jajáʼchik. An Biblia in olnál tsab i kalel tam ti a Jehová in uchaʼ a Jesús abal in lej kʼanidhál ani abal u kulbél kʼal a jajáʼ (Mat. 3:17; 17:5). ¿Jantʼiniʼ ta atsʼál tam a Jehová ti uchál abal u kulbél kʼal tatáʼ? Xowéʼ ta kʼicháj a Jehová yabáts neʼets tu ku tawnaʼ jantʼiniʼ tin tʼajálak ti biyál. Jaxtám in eyendhál an Biblia abal tu ku tʼilmay. Tam ki ajiy ti Biblia jawaʼ a Jesús in uchaʼ in aykolil, pel ejtíl max a Jehová kʼwajat ti tʼilom kʼal wawáʼ. A Jesús in nitsʼbiy jantʼiniʼ játs in ey a Jehová. Jaxtám, tam ki ajiy ti Biblia abal a Jesús in uchálak in aykolil abal in kʼanidhál, belits abal junchikíl u ukʼpinalchik, i lej belál abal jayetsej kʼwajat tu uchál a Jehová (Juan 15:​9, 15). Tam ki tamétnaʼ jun i kʼibataláb yab ki tsalpay abal a Jehová tu walbaʼits, ki tsápnanchij ki tejwamédhaʼ abal i kʼanidhál ani abal i belál kʼal Jajáʼ (Sant.1:12). w24.03 28 párrs. 10, 11