Noviembre

Max tatáʼ a kwaʼal i tsakam, a éjtowal ka tólmiychik abal kin tʼojojoy jun i tokʼtsixtaláb axi kin ejtow kin bínaʼ. Junchikíl, ti tamkuntaláb i exobnál tin kwéntaj talchik i kʼibataláb axi waʼats ban tomkinél, o kʼeʼat i exobchixtaláb axi an tsákamchik yabaye neʼets kin exbay. Pero walám waʼats jun o tsab i párrafo juʼtáj ti an tsákamchik in éjtowal kin bínaʼ jun i tokʼtsixtaláb. Jayej ka tólmiy a tsakámil kin exbay jaleʼ ti yab etsʼey neʼets kin ejtow kin bínaʼ yan i tokʼtsixtaláb. Max a tsakámil kin exbay axéʼ, yab neʼets kin yajnaʼ tam ka pidhan kʼeʼat i epchal an tokʼtsixtaláb (1 Tim. 6:18). Patal i éjtowal ki tʼojojoy jun i tokʼtsixtaláb axi kin puwénchij a Jehová ani kin kanatbédhaʼ an epchalchik (Prov. 25:11). Junchikíl neʼets ki ejtow ki ólnaʼ jantʼoj axi i watʼamal, pero yab in tomnál ku lej kawin tin kwéntaj wawáʼ (Prov. 27:2; 2 Cor. 10:18). Jawaʼ in tomnál ki tʼajaʼ tam i binál jun i tokʼtsixtaláb játs ki puwénchij a Jehová, ki eyendhaʼ an Biblia ani ku kawin tin kwéntaj in bichówil a Jehová (Apoc. 4:11). w23.04 24, 25 párrs. 17, 18

Abal ki ejtow ku kʼwajiy tʼojojodh ani ku tsalpaxin tekedh, i yéjenchal i kʼanidhomtaláb (Mat. 22:​37-39). Jun i tʼiplab, an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal a Jehová jayej tu tólminchal abal ki áynanchij tu ólnom, belits max ki tamétnaʼ i kʼibataláb (2 Tim. 1:​7, 8). Jayej i lej kʼanidhál an atiklábchik, jaxtám i tsápnanchal ki ólchij an alwaʼ kaw kʼal an teléfono ani kʼal i carta. Yab i tsalpayal abal yab jaykʼiʼ neʼets kin léʼnaʼchik kin tʼojonchij a Jehová. Jawaʼ i tsalpayal játs abal jun a kʼicháj neʼets kin jalkʼuy in ey ani neʼets ka wenkʼon ti ólchix kʼal a Jehová (Ezeq. 18:​27, 28). Jayej i tejwamedhál abal i kʼanidhál an epchalchik tam i kanatbedhál (1 Tes. 5:11). An soldados axi u pejéx junax, u tolmíx abal kin ejtowchik kin ataʼ an pextaláb. Wawáʼ yab jaykʼiʼ neʼets ki odhnaʼ tʼajchíl an epchalchik, nibal neʼets ki wíchbanchij max tu ku tʼajchij jantʼoj (1 Tes. 5:​13, 15). Kʼeʼat jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki tejwamédhaʼ abal i kʼanidhál an epchalchik, játs ki kʼakʼnaʼ jitaʼ tu okʼnál ti tamkuntaláb (1 Tes. 5:12). w23.06 10 párr. 6; 11 párrs. 10, 11

Jantʼoj axi neʼets tu ku tólmiy abal ki koʼoy tsapik i bélomtal, játs ki tsalpay jaleʼ ti a Jesús in bínaʼ in ejatal. In tsémtal a Jesús tu tʼilchal abal a Jehová neʼets kin putuw jawaʼ in ulúmal. Lej exbadh ki tsalpay jantʼoj koʼoy kin tʼajaʼ a Jesús abal kin bínaʼ in ejatal ani jaleʼ ti kwaʼalak kin tʼajaʼ. Nixéʼ neʼets tu ku tólmiy ki belaʼ abal a Jehová neʼets kin putuw in káwintal, abal neʼets kin wenkʼow an tsabál ti jun i Paraíso, jayej abal neʼets ki ejtow ku kʼwajiy abal etsʼey. Ki tsuʼuw jaleʼ ti lej belál. ¿Jantʼoj in tʼajaʼ a Jehová abal tu ku kʼaniy? A Jehová in abaʼ in junkats tsakámil ti Tsabál abal ka waʼtsin jantʼiniʼ jun i atikláb, belits abal pelak in lej jaʼúb. Tam ti a Jesús kʼwajiy ban Tsabál in lej yajchiknaʼ, lej odhnáj kʼal an atiklábchik ani tsemdháj jantʼiniʼ jun i pojkax. I lej belál abal a Jehová in lej yajnaʼ tam ti in tsuʼuw patal axéʼ. A Jehová yabak in binámal in tsakámil max in exlámalak abal expidh neʼets ku kʼwajiy wékats i támub (Juan 3:16; 1 Ped. 1:​18, 19). Jawaʼ a Jehová in tʼajaʼ in kwaʼal lej yan in jalbíl, jaxtám neʼets kin tʼajaʼ abal an atiklábchik ka kʼwajiy abal etsʼey. w23.04 27 párrs. 8, 9

¿Walám chubax in léʼ a Jehová kin édhaʼ an atiklábchik axi tsémenek? Aníts, a Jehová in tʼajaʼ abal talchik i dhuchum kʼal an Biblia ka kawin tin kwéntaj axéʼ xi aychixtaláb (Is. 26:19; Apoc. 20:​11-13). A Jehová etsʼey in putuwal jawaʼ in ulal (Jos. 23:14). Jajáʼ in lej léʼ kin édhaʼ an atiklábchik axi tsémenek. Ki tsalpay kʼal jawaʼ in uluw a Job. Jajáʼ in lej belálak abal max ka tsemets, neʼetsak ka wichbanchat in ejatal kʼal a Jehová kom Jajáʼ in lej léʼak kin tʼajaʼ (Job 14:​14, 15, nota). Jayetsej in léʼ kin tʼajaʼ a Jehová kʼal patal in tʼojnálil axi tsémenek. In lej léʼits kin édhaʼ abal ka kʼwajiychik kulbél ani kanat. ¿Ani jantʼoj in tsalpayal kin tʼajaʼ a Jehová kʼal an atiklábchik kʼal axi yab exláj? Jajáʼchik jayej neʼets ka edháj kʼal a Jehová (Hech. 24:15). Jajáʼ in léʼ kin jaʼúbnaʼchik ani in léʼ abal ka kʼwajiy abal etsʼey ban Tsabál (Juan 3:16). w23.04 9 párrs. 5, 6

¿Jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ tatáʼ abal yab jaykʼiʼ ka ukʼchiy an aychixtaláb axi a kwaʼal? Max tatáʼ a aychal kit jilkʼon ta kʼwajíl abal etsʼey tejéʼ ban tsabál, ka ajiy jantʼoj in ulal an Biblia tin kwéntaj an paraíso ani ka tsalpay abal it kʼwajílits tanáʼ (Is. 25:8; 32:​16-18). Ka tsalpay jantʼiniʼ ti neʼets kit kʼwajiy ban alabél tsabál. Max ki ujnaʼ ki tsalpay abal u kʼwajílits ban alabél tsabál yab neʼets ki atsʼaʼ lej alchik an kʼibataláb ani yab neʼets ki atsʼaʼ max u lej ówel (2 Cor. 4:17). An aychixtaláb axi a Jehová ti pidhámal neʼets ti tólmiy abal ka koʼoy i tsapláb. Tu pidhámalits yan jantʼoj abal ku kʼwajiy tsapik. Jaxtám, tam ka atsʼaʼ abal yab neʼets ka ejtow ka putuw kʼal jun a uchbíl tin bichówil a Jehová, tam ka tamétnaʼ jun i kʼibataláb o tam ka atsʼaʼ kʼibat ka áynanchij ka tʼojonchij a Jehová kʼal i kulbetaláb, ka ólonchij ani ka exóbnaʼ an Biblia kom antsanáʼ neʼets ti exóbchij jantʼoj ka tʼajaʼ. Jayej, ka jilaʼ abal an epchalchik ti tólmiy ani yab jaykʼiʼ ka ukʼchiy an aychixtaláb axi a kwaʼal. Max ka tʼajaʼ antsanáʼ, a Jehová «neʼets ti tólmiy kʼal in tsap abal ka ejtow ka kuxuy kʼal i kʼayaʼtaláb ani kʼal i kulbetaláb ta ichích jantʼojákits ka tamuw» (Col. 1:11). w23.10 17 párrs. 19, 20

Tam i ólonchal a Jehová i éjtowal ki kʼákʼnanchij yan jantʼoj axi tu pidhál. I kʼákʼnanchal patal an alwaʼtaláb axi i kwaʼal kom i exlál abal pel a Jehová axi tu pidhál (Sant. 1:17). Ejtíl, i éjtowal ki kʼákʼnanchij a Jehová kom tu pidhámal jun i tsabál lej alabél, kom in tsʼejkámal yan jantʼoj, tu pidhámal i ejatal, i yanél, i jaʼúbchik ani jun i aychixtaláb. Jayej i éjtowal ki kʼákʼnanchij kom tu jilchal ki jaʼúbnaʼ. Ban xeʼtsintaláb an atiklábchik yabáts in ujnám kin kʼakʼnaʼ jawaʼ u pidhnal, ani junchikíl walám wawáʼ jayej ki atsʼaʼ kʼibat ki kʼákʼnanchij a Jehová jawaʼ tu pidhál. An atiklábchik más u tʼeʼpinal kin elaʼ jawaʼ in léʼchik ani jaxtám in ukʼchiyal kin kʼakʼnaʼ jawaʼ in kwaʼal. Max ki jilaʼ tu ku tsʼilkʼoy jawaʼ in tsalpayal axi más, walám ki tujchij ki ólonchij a Jehová abal ki konchij expidh jawaʼ wawáʼ i léʼ. Ani abal yab ku tsalpaxin antsanáʼ, i yéjenchal chudhél chudhél ki kʼákʼnanchij a Jehová jawaʼ Jajáʼ tu pidhál (Luc. 6:45). w23.05 4 párrs. 8, 9

A Jehová tu lej kʼanidhál ani yab in kulbetnál abal wawáʼ ki yajchiknaʼ (Is. 63:9). Pero a Jehová yab neʼets tu ku tíxkʼanchij xowéʼ patal an kʼibataláb axi i tametnál. An Biblia in júmbiyal axéʼchik xi kʼibataláb kʼal i itseʼ ani kʼal i kʼamal (Is. 43:2). A Jehová in ulúmal abal neʼets tu ku tólmiy biyat exom i tametnál an kʼibataláb ani neʼets tu ku tólmiy abal ki áynanchij ki kʼakʼnaʼ. Jayej, neʼets kin eyendhaʼ an espíritu santo abal tu ku tólmiy ki kuxuy (Luc. 11:13; Filip. 4:13). Jaxtám i lej belál abal etsʼey neʼets ki koʼoy an tolmixtaláb axi i yéjenchal abal ki kuxuy ani abal neʼets ki ejtow ki áynanchij ki kʼakʼnaʼ a Jehová. A Jehová in léʼ abal ki belaʼ kʼal Jajáʼ (Heb. 11:6). Tam i tametnál jun i kʼibataláb axi lej púlik, walám i bajuwámal ki tsalpay abal a Jehová yab neʼets tu ku tólmiy, pero an Biblia in ulal abal kʼal an tsapláb axi tu pidhál a Jehová ma neʼets ki ejtow «ki kʼadhánchij jun i púlik baʼteʼ» (Sal. 18:29). Jaxtám yab ki jilaʼ abal an kʼibataláb tu ku ódhnanchij i tsalápil, ki áynanchij ki ólonchij a Jehová kʼal yan i belomtaláb ani etsʼey ki tʼilaʼ abal Jajáʼ neʼets tu ku tokʼtsinchij i olábil (Sant. 1:​6, 7). w23.11 22 párrs. 8, 9

Lej kʼijidh jantʼiniʼ tin olnál an Biblia abal játs an kʼanidhomtaláb axi in tejwamedhál jitaʼchik tómkidh. Max jun i tomkinél kin tejwamédhaʼ axéʼ xi kʼanidhomtaláb, neʼets kin ejtow ka kʼwajiy junax abal etsʼey ani neʼets kin ejtow kin watʼenchij jawákits tam kʼibataláb. An inik axi tómkidh ani an mimláb in yéjenchal kin tejwamédhaʼ i kʼanidhomtaláb tin tsablom abal kin ejtowchik ka kʼwajiy junkudh tin nakel in ejatal ani abal axéʼ xi kʼanidhomtaláb yab ka teptsin. Ki tsalpay kʼal axéʼ, an kʼamal in yéjenchal tsʼuʼchidh abal yab ka teptsin. Jayetsej kwaʼal kin tʼajaʼ jitaʼchik tómkidh, kwaʼal kin béletnaʼ an kʼanidhomtaláb abal yab ka teptsin. ¿Jaleʼ ti awits ka teptsin o ka taley an kʼanidhomtaláb al jun i tomkinél? Walám junchikíl kin tamétnaʼ i kʼibataláb tin kwéntaj an tumín o walám ka yawʼláts jun in yanél o walám in atsʼál kʼibat kin yedhaʼchik in tsakámil. Jaxtám in yéjenchal ka utey kʼal a Jehová abal yab ka teptsin an kʼanidhomtaláb axi in kwaʼalchik. w23.05 20, 21 párrs. 1-3

Wawáʼ yab neʼets ki koʼoy i iniktaláb expidh kom i papá o i mamá in kwaʼalchik. Axéʼ pel jantʼoj axi patal kwaʼal ki exóbnaʼ ki tejwamédhaʼ. Ki tsalpay kʼal axéʼ, max i léʼ ki exóbnaʼ ki tʼajaʼ alwaʼ jun i tʼojláb, kwaʼal ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ in tʼajál kʼeʼat i atikláb axi in exlálits, ani ki tsápnanchij ki nitsʼbiy. Jayej, max i léʼ ki exóbnaʼ ki koʼoy i iniktaláb, kwaʼal ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj jitaʼchik in tejwamedhámal ani ki tsápnanchij ki nitsʼbiy. Kwaʼal ki exóbnaʼ an Biblia ani kwaʼal ki ólonchij a Jehová ma ti ichích abal ku utey más kʼal Jajáʼ. Jayej i exobnámal abal kwaʼal ki lej belaʼ abal Jajáʼ etsʼey neʼets tu ku tólmiy. Max ki tʼajaʼ patal axéʼ, neʼets ki ejtow ki tejwamédhaʼ i iniktaláb tam ki tamétnaʼ jantʼoj kʼibat.Jun i atikláb axi in kwaʼal i iniktaláb, in éjtowal kin tʼajaʼ abal ka kʼakʼnáj kʼal axi más. Jayej in éjtowal kin tʼajaʼ abal kʼeʼat i atikláb kin léʼnaʼ kin exlaʼ más tin kwéntaj a Jehová, jaxtám i léʼ ki tsápnanchij abal etsʼey ki koʼoy i iniktaláb. w23.08 2 párr. 2; 4 párrs. 8, 9

Ti griego, an kaw «ka tʼajaʼchik ti kwéntaj» u eynal abal tam jun i atikláb u kʼwajilak kin lej metʼaʼ max jun i patʼál chubax kʼwajatak alwaʼ tsʼejkadh. Wawáʼ jayej kwaʼal ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj max chubax jun i kaw axi i atsʼámal o i ajiyámal. In tomnál ki tʼajaʼ kom weʼits neʼets ka tujey an púlik yajchiktaláb. ¿Jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ max ki atsʼaʼ abal xeʼets ti bukʼuwáb jun i kaw? Jawaʼ in tomnál ki tsalpay játs max nixéʼ xi exobchixtaláb kʼwajat ti Biblia ani max játs jawaʼ tu olchámal in bichówil a Jehová. Max ki tʼajaʼ nixéʼ, tam an demonios yab neʼets kin ejtow tu ku kʼambiy kʼal an kaw axi kin búkʼuwalchik (Prov. 14:15; 1 Tim. 4:1). Wawáʼ i exlál abal a Jehová neʼets kin kʼaniy in bichówil ban púlik yajchiktaláb, pero jawaʼ yab i exlál játs jantʼoj neʼets ki tamuw kalám junchik ti eb (Sant. 4:14). Belits max ku tsemets ani yab ki bajuw ki tsuʼuw an púlik yajchiktaláb, i lej belál abal a Jehová neʼets tu ku pidhaʼ an ejataláb abal etsʼey max ki áynanchij ki tʼojonchij xowéʼ. Jaxtám, yab jaykʼiʼ ki ukʼchiy an aychixtaláb axi i kwaʼal ani etsʼey ku kʼwajiy tʼojojodh abal in kʼichájil a Jehová. w23.06 13 párrs. 15, 16

Yab i exlál jantʼiniʼ ti neʼets ka putun talchik i kʼej kaw axi in olnál an Biblia (Dan. 12:​8, 9). Pero patal an kʼej kaw axi kʼwajat ti Biblia neʼets ka putun, belits max yabaye i exlál jantʼiniʼ. I lej belál abal a Jehová neʼets tu ku ólchij kʼayúm kʼayúm jawaʼ i yéjenchal ki exlaʼ, kom antsanáʼ tin tʼajaʼ ti biyál. Lej wéʼits, an atiklábchik neʼets kin uluw abal waʼtsits i koyataláb ani abal u kʼwajatits alwaʼ (1 Tes. 5:3). Tam ka olnáj nixéʼ, an eyalchik neʼets kin odhnaʼ ani kin talabédhaʼ patal an belomtaláb axi yab chubax (Apoc. 17:​16, 17). Talbél, an eyalchik jayej neʼets kin otsánchij in bichówil a Dios (Ezeq. 38:​18, 19). Ani talbél kʼal nixéʼ neʼets ka tujey an Armagedón (Apoc. 16:​14, 16). I exlál abal lej wéʼits neʼets ka tujey ti putnal patal axéʼ, jaxtám ki áynanchij ki kʼakʼnaʼ a Jehová. Neʼets ki tejwamédhaʼ abal i kʼakʼnál a Jehová max ki tʼajaʼ ti kwéntaj patal an kʼej kaw axi kʼwajat ti Biblia ani max ki tólmiy an atiklábchik abal jayej kin tʼajaʼ ti kwéntaj. w23.08 13 párrs. 19, 20

Tam ti an abatwálej Pablo kawin tin kwéntaj an belomtaláb, an aychixtaláb ani an kʼanidhomtaláb, jayej in uluw axéʼ: «Jawaʼ lej kʼadhpich winat alwaʼ jats an kʼanidhomtaláb» (1 Cor. 13:13). ¿Jaleʼ tin uluw nixéʼ? Kom tam a Jehová kin bínaʼits patal an alwaʼtaláb ban ít tsabál, yabáts neʼets ki yéjenchij ki koʼoy i belomtaláb. Pero waʼats jantʼoj axi etsʼey neʼets ki yéjenchij, jats ki kʼanidhaʼ a Jehová ani an atiklábchik. Nixéʼ xi kʼanidhomtaláb neʼets kin áynanchij ka púwey abal etsʼey. Antsanáʼ neʼets ki tejwamédhaʼ abal chubax pel u aykol kʼal a Cristo. A Jesús in uchaʼ axéʼ xi kaw in abatwálej: «Max chubax ki kʼanidháxin, tam patal an inikchik neʼets kin tsoʼóbnaʼ abal tatáʼchik pel tu lej exóbalil» (Juan 13:35). Jayej, an abatwálej Pablo in tejwamédhaʼ abal an kʼanidhomtaláb jats axi tu tólmiyal abal ku kʼwajiy junkudh (Col. 3:14). An abatwálej Juan in dhuchaʼ axéʼ xi kaw abal an epchalchik: «Max i kʼanidhál a Dios, ki kʼanidhaʼ an epchalábchik jayej» (1 Juan 4:21). Tam, max ki tejwamédhanchij an epchalchik abal i kʼanidhál, jayej neʼets ki tejwamédhaʼ abal i kʼanidhál a Jehová. w23.11 8 párrs. 1, 3

An Biblia in ulal abal patal axi i tʼójonchal a Jehová ejtíl max u neʼets tu adhil ani patal axi kin kuxuy ma tin taltal neʼets kin batsʼuw an ejataláb abal etsʼey (2 Tim. 4:​7, 8). Kwaʼal ki tsápnanchij abal ki áynanchij tu adhil, kom kʼwajat lej utatits jawaʼ i léʼ ki bajuw. An abatwálej Pablo adhláts ma tin bajuw jawaʼ in aychalak, jaxtám tu ólchij jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal wawáʼ jayej ki bajuw. Jajáʼ in uluw: «Ki tʼajat jílkachikiy patal jawaʼ alchik […] ani kʼal i kuxudhtaláb ki júniniʼ aynaʼ an bél axi ku bíjchin kʼal a Dios».An abatwálej Pablo yab tu uchaʼ abal yab ki kitnaʼ nibal jantʼoj, jawaʼ kʼwajatak tu uchál játs abal yab ki kitnaʼ jantʼoj axi yab i yéjenchal. Axéʼchik xi kitaláb in tʼajál abal ku tsekej ani yab ki ejtow ku adhláts dhubat. Abal ki áynanchij tu adhil, kwaʼal ki tʼajaʼ ti kwéntaj max kʼwajat i kitnál jantʼoj axi yab i yéjenchal ani ki walkaʼ. Pero jayej lej exbadh ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal waʼats i kitaláb axi kwaʼal ki kitnaʼ ani yab in tomnál ki walkaʼ, kom max yab ki kitnaʼ neʼets ku kaldháj ban bél (2 Tim. 2:5). w23.08 26 párrs. 1, 2

Max ki tsápnanchij ki exbay jawaʼ in tsálpayal axi kʼeʼatchik, yab neʼets ki atsʼaʼ tʼojláb ki kʼakʼnaʼ jawaʼ in tsálpayal. Jun i tʼiplab, talchik i epchal mimláb in kulbetnál ka mukun, pero kʼeʼatchik imbáj. Jayej, talchik i epchal in kulbetnál kin eyendhaʼ wéʼ i vino, pero kʼeʼatchik tʼajatits yab in eyendhál. Ani belits abal patal i tsápnanchal ki béletnaʼ i ejatal, yab junat jantʼiniʼ ti tʼajál. Max i tsálpayal abal expidh jawaʼ i ulal wawáʼ játs axi alwaʼ, neʼets ki léʼnaʼ ki nixoknaʼ axi más abal ka tsalpaxin jantʼiniʼ wawáʼ. Pero nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal ku bukʼlaxin ani abal yabáts ku kʼwajiy junkudh kʼal an epchalchik (1 Cor. 8:9; 10:​23, 24). A Jehová yab tu pidhámal jun i lista kʼal an tóltom axi kwaʼal ki eyendhaʼ, pero tu jilchamal yan i tsalpadh kaw axi tu tólmiyal ki exbay jantʼiniʼ tin tomnál ku tóltomin. An tóltom axi ki eyendhaʼ kwaʼal kin tejwamédhaʼ abal i kʼakʼnál a Jehová ani abal i kʼakʼnál jawaʼ in tsálpayal axi más, jayej kwaʼal ka tejwaméj abal u tsalpax tekedh ani abal yab i kʼadhatnál ti báʼ (1 Tim. 2:​9, 10). Yab i léʼ abal axi más, expidh ka xeʼtsin kin metʼaʼ an tóltom axi i punuwal. An ókʼnomchik jayej in tomnál kin éyendhaʼ an tsalpadh kaw axi ti Biblia ani yab kin uchaʼ an epchalchik jantʼoj tam tóltom kin punuw, o jantʼiniʼ ka lálban. w23.07 23, 24 párrs. 13, 14

A Jehová tu exóbchal jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal ku kʼwajiy kulbél abal etsʼey. Jitaʼchik in bátsʼuwal an kanixtaláb axi in tʼajál «an mimláb axi tontolidh», expidh in léʼchik ka kʼijidhbéj kʼal jawaʼ kidháb. Jawaʼ neʼets ka watʼey kʼal jajáʼchik játs abal talbél «neʼets kin kʼibaʼ in ejatal» (Prov. 9:​13, 17, 18). Pero jitaʼchik in bátsʼuwal an kanixtaláb axi in tʼajál «an mimláb axi tsalpadh» in bátsʼuwalchik yan i lablixtaláb (Prov. 9:1). Patal wawáʼ kʼwajat i exobnál ki kulbétnaʼ jawaʼ a Jehová in kulbetnál ani ki pojkaʼ jawaʼ Jajáʼ in pojkál (Sal. 97:10). Jayej i atsʼál lej kulbél ki ejtow ki kaniy kʼeʼat i atiklábchik abal kin exlaʼ «an tsalpadhtaláb axi chubax». I tʼojlábil pel ejtíl jawaʼ in tʼajál an mimlábchik axi u tʼilnal ban capítulo 9 in kʼál a Proverbios. Jajáʼchik u kʼadhíl juʼtáj ti tʼekʼat abal kin tʼajaʼ axéʼ xi kanixtaláb: «Ka chich tejéʼ patal axi in léʼ i tsalpadhtaláb». Patal axi kin bukʼuw ani kin batsʼuw axéʼ xi kanixtaláb neʼets kin batsʼuw yan i alwaʼtaláb xowéʼ, pero jayej neʼets kin batsʼuw i alwaʼtaláb axi taʼtál a kʼicháj. Max ki áynanchij ki tejwamédhaʼ i tsalpadhtaláb neʼets ki ejtow ku kʼwajiy abal etsʼey (Prov. 9:​3, 4, 6). w23.06 24 párrs. 17, 18

¿Jantʼiniʼ a atsʼál tam jun a juntal exóbal o jun a juntal tʼojnal ti kónomchikiy kʼal jantʼoj axi a belál? Walám a atsʼál it wéʼ jikʼél kom yab a exlál jantʼoj ka uluw, pero nixéʼchik xi konowixtaláb in éjtowal ti tólmiy abal ka exlaʼ jantʼoj in tsálpayal an atikláb ani walám ma ka ejtow ka ólchij tin kwéntaj an Biblia. Pero walám junchikíl an atikláb expidh ti kónomchikal jantʼoj kom in léʼ ti tsakudhaʼ o ti péjel. Junchikíl an atiklábchik in tʼajál antsanáʼ kom in atsʼámal yan jantʼoj tin kwéntaj an ólchixchik kʼal a Jehová (Hech. 28:22). Kʼeʼat jantʼoj abal jaleʼ tin tʼajálchik antsanáʼ játs kom u kʼwajílits tin taltal an xeʼtsintaláb ani waʼats yan i atikláb axi pojkax ani yabchik in léʼ kin exlaʼ jantʼoj tin kwéntaj a Dios (2 Tim. 3:​1, 3). ¿Jantʼiniʼ a éjtowal ki tokʼtsin alwaʼ ani kʼal i kʼayaʼtaláb tam jun i atikláb ti kónomchikiy kʼal jantʼoj axi ti Biblia, expidh kom in léʼ ti tsakudhaʼ o ti péjel? Jawaʼ neʼets ti lej tólmiy játs max ka tsápnanchij ka koʼoy koyat a ichích. Jun i atikláb axi koyat yab dhubat u tsakúl ani yab in jilál abal ka atáj kʼal an tsakultaláb tam u itʼixbedháb o tam yab in exlál jantʼoj kin uluw. w23.09 14 párrs. 1, 2

Junchikíl a Jehová tu pidhál i exobchixtaláb axi tu tólmiyal abal yab ki kʼaʼinchij an tumín ani yab ki tʼajaʼ jantʼoj axi tu ku owmedhaʼ kʼal a Jehová ani ki kʼibchij. Antsanáʼ tu okʼnál a Jehová, ani tu exóbchal jantʼoj ki tʼajaʼ abal yab ki yajchiknaʼ ti ejatal (Isa. 48:​17, 18; 1 Tim. 6:​9, 10). A Jehová neʼets kin áynanchij kin eyendhaʼ i atiklábchik abal kin ókʼnaʼ in bichówil tin taltal axéʼ an xeʼtsintaláb, ani ban Mil i Támub axi ka kʼwajiy ti eyal a Jesús. ¿Neʼets ki jilaʼ abal a Jehová tu ku ókʼnaʼ belits max kwaʼal ki jalkʼuy i tsalápil? Max xowéʼ i ujnámits tu bélkax, axi taʼtal a kʼicháj yab neʼets ki atsʼaʼ kʼibat ki tʼajaʼ. Jaxtám, ki áynanchij ki bélkaʼ jitaʼchik a Jehová in bijiyámal abal tu ku ókʼnaʼ (Is. 32:​1, 2; Heb. 13:17). A Jehová in tejwamedhál abal i éjtowal ki belaʼ kʼal Jajáʼ. A Jehová neʼets tu ku ókʼnaʼ abal yab ku kʼibej al axéʼ xi xeʼtsintaláb ani ki ejtow ku ulits ban alabél tsabál, tanáʼ neʼets ki ejtow ku kʼwajiy abal etsʼey. w24.02 25 párrs. 17, 18

A Pablo in lej kulbetnálak ti ólnom pero jayej in tamétnaʼ yan i kʼibataláb. Ejtíl, kwaʼalak ka beláts lej ow abal ka ulits al jun bichow. Jajáʼ in uluw: «In watʼenek al i kʼakʼadh púlik itseʼ. Jayej in xeʼtsinének juʼtáj ti waʼats lej an kwéʼ». A Pablo junchikíl lej odhnáj (2 Cor. 11:​23-27). Junchikíl an epchalchik yab in lej tʼajálak ti kwéntaj an tʼojláb axi in tʼajálak a Pablo (2 Cor. 10:10; Filip. 4:15). ¿Kʼal jantʼoj ti tolmiyat a Pablo abal kin áynanchij kin tʼojonchij a Jehová? Jajáʼ in exlálak yan jantʼoj tin kwéntaj in éy a Jehová kʼal jawaʼ in watʼamal tin ejatal, ani kom in ajiyalak an dhuchlab. A Pablo in lej belálak abal u kʼanidháb kʼal a Jehová (Rom. 8:​38, 39; Efes. 2:​4, 5). Jayej, a Pablo in lej kʼanidhálak a Jehová, ani antsanáʼ tin tejwamédhaʼ kom in tólmiy «axi jayej bélom kʼal a Dios» (Heb. 6:10). w23.07 9 párrs. 5, 6

An atiklábchik in exlál abal in yéjenchal ka waʼtsin i eyal ani abal in tomnál ki bélkaʼ jawaʼ tu konchal ki tʼajaʼ. Pero tam waʼats jun i abatnaxtaláb axi yab lej in kulbetnálchik o in tsalpayalchik abal yab in lej tomnál, in atsʼálchik kʼibat kin bélkaʼ. An Biblia in ulal abal an eyalchik in lej odhnál an atikláb, abal kʼwajat abatnadh kʼal a Satanás ani abal lej weʼits neʼets ka talabedháj kʼal a Jehová (Sal. 110:​5, 6; Ecl. 8:9; Luc. 4:​5, 6). Jayej in ulal abal patal jitaʼ in tomolnál an eyal pel ejtíl max in tomolnál a Jehová. A Jehová in jilamal ka waʼtsin i eyal abal an atiklábchik yab ka lej xeʼtsin walkadh ani Jajáʼ in léʼ abal ki bélkaʼ an eyalchik. Jaxtám in tomnál ki jálbiy jawaʼ tu konchal an eyalchik, ki kʼakʼnaʼ ani ki bélkaʼchik (Rom. 13:​1-7). Walám i tsalpayámal abal waʼats i abatnaxtaláb axi yab in lej tomnál o walám lej yan jawaʼ tu konchal ki jálbiy, o i tsalpayal abal in lej watʼkʼanchal kʼal jawaʼ tu konchal ki tʼajaʼ. Pero wawáʼ i léʼ ki bélkaʼ a Jehová, jaxtám i belkál jawaʼ tu konchal an eyalchik, biyat yab tu ku konchij ki tʼajaʼ jantʼoj axi kin tʼajaʼ ki kʼibchij a Jehová (Hech. 5:29). w23.10 8 párrs. 9, 10

Tam ti a Sansón waʼtsin an israelitas kʼwajatak ti lej odhnáb ani ti abatnáb kʼal an filisteos (Juec. 13:1). Jajáʼchik lej pojkaxak ani in tʼajálak abal an israelitas kin lej yajchiknaʼ. Jaxtám a Jehová in takuy a Sansón abal ka tujey kin kʼaniy an israelitas ani yabáts ka odhnáj kʼal an filisteos (Juec. 13:5). Nixéʼ pelak jun i tʼojláb lej kʼibat, kwaʼalak kin konchij i tolmixtaláb a Jehová. Jun a kʼicháj an soldados filisteos kʼalej in aliyal a Sansón ti Judá, kom in léʼakchik kin yakʼwaʼ. An atiklábchik axi u kʼwajilak ti Judá lej jikʼey ani in olnaʼ juʼtáj ti kʼwajatak a Sansón abal ka yakʼwan. Tam jajáʼchik in yakʼwaʼ a Sansón ani in wikʼaʼ kʼal tsab i tsʼáj abal kin nenchij an soldados filisteos (Juec. 15:​9-13). Pero a Jehová in pidhaʼ i tsapláb a Sansón, jaxtám in ejtow ka walkan. Tam, a Sansón in elaʼ jun i beklák in kʼál jun i burro ani kʼal nixéʼ in tsemdhaʼ mil i soldados filisteos (Juec. 15:​14-16). w23.09 2 párrs. 3, 4

I lej kʼakʼnál kom kʼayúm kʼayúm tu olchámal jantʼiniʼ neʼets kin putuw nixéʼ xi tsalap. A Jehová in putumal patal jawaʼ in tsalpayámal kin tʼajaʼ kom Jajáʼ etsʼey in kwaʼal tsalpadh jawaʼ in léʼ kin bajuw (Prov. 16:4). Ani patal an alwaʼtaláb axi a Jehová in tʼajámal neʼets ka owey abal etsʼey. Tam, ¿jantʼoj játs axi in tsalpayal kin tʼajaʼ a Jehová ani jantʼoj in tʼajámal abal kin putuw in tsalápil? A Jehová in uchaʼ a Adán ani a Eva jantʼoj játs axi in tsálpayalak kin tʼajaʼ: «Ka koʼoychik yan i tsakam, kit yáney, ka tʼuchiy an tsabál, ka tʼojonchij, ka béletnaʼchik patal jawaʼ waʼats ban tsabál» (Gén. 1:28). Tam ti a Adán ani a Eva walbin, in tʼajaʼchik abal ka tujey an walabtaláb, pero nixéʼ yab in tʼokʼbanchij in tsalápil a Jehová. Expidh in yejenchij kin wéʼ jalkʼuy jantʼiniʼ ti neʼetsak kin putuw nixéʼ xi tsalap. Dhúbatkʼij in uluw abal neʼetsak kin tʼajaʼ ka waʼtsin jun i Eyaltaláb ti éb, ani neʼetsak kin eyendhaʼ nixéʼ xi Eyaltaláb abal kin putuw in tsalápil tejéʼ ti tsabál (Mateo 25:34). w23.10 20 párrs. 6, 7

A Jehová jayej neʼets tu ku tólmiy wawáʼ abal yab ki walbaʼ ti baʼ. Junchikíl neʼets ki atsʼaʼ abal i léʼits ki walbaʼ ti baʼ, kom walám biyálits ti kʼwajat i tsápnanchal ki jilaʼ ki tʼajaʼ jantʼoj axi yab tekedh. Walám i tsalpayal abal an kʼibataláb axi wawáʼ i tametnál lej júnits kʼal axi in koʼoy a Pedro ani abal más kʼibat jawaʼ i tametnál wawáʼ. Belits antsanáʼ, a Jehová neʼets tu ku tólmiy abal yab ki walbaʼ ti baʼ (Sal. 94:​18, 19). Ki tsuʼuw in tʼiplábil in kʼal jun i epchal inik. Tam ti yabaye in exlálak tin kwéntaj a Jehová, jajáʼ in ujnámak kin xeʼtsindhaʼ in at inik ani in tʼajaʼ al yan i támub. Tam tin exlaʼ a Jehová in jilaʼ kin tʼajaʼ nixéʼ, pero junchikíl in atsʼálak abal in léʼak ka wichiy kin tʼajaʼ. ¿Kʼal jantʼoj ti tólmiyat abal yab kin walbaʼ tin baʼ? An epchal in ulal: «A Jehová játs axi tu pidhál i tsapláb». Jayej in ulal: «A Jehová tin tólmiyamal kʼal an espíritu santo abal ku áynanchij ku tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Jajáʼ tin tólmiyal ku áynanchij ku tʼojonchij belits abal in ukʼpinének». w23.09 23 párr. 12

Max tatáʼ it kwitólej, ka tʼilaʼ abal kwaʼal ka tʼajaʼ jantʼoj max a léʼ ka nitsʼbiy a Cristo. In yéjenchal ka exóbnaʼ tin kwéntaj i alwaʼ tʼiplab, jayej kwaʼal ka exóbnaʼ ta tsalpax, ka putuw alwaʼ kʼal a uchbíl, ka exóbnaʼ pílchik i tʼojláb ani ki tʼojojon ma xowéʼ abal tam ka koʼoy más a uchbíl. Walám ka tsalpay abal lej yan i tʼojláb axi kwaʼal ka tʼajaʼ ani abal yab neʼets ka ejtow ka putuw. Pero yab ka walbaʼ ta baʼ, neʼets ka ejtow ka putuw. Ka tʼilaʼ abal a Jehová in léʼ ti tólmiy (Is. 41:​10, 13). An epchalchik axi ti tamkuntaláb in éjtowal ti lej tólmiy abal ka putuw kʼal a uchbíl. Tam tatáʼ ka bajuw kit tsálpaxin jantʼiniʼ a Jehová neʼets ka atsʼaʼ lej kulbél ani neʼets ka batsʼuw yan i lablixtaláb. Epchal kwitól, ka tʼilaʼ abal tu lej kʼanidhál. I léʼ abal a Jehová kin áynanchij kin labliy an tʼojláb axi exom a tʼajál abal ka nitsʼbiy a Cristo. w23.12 29 párrs. 19, 20

Ka tsalpay abal it kʼwajat kʼal an epchalchik ta kʼijidhbél ani talbél a kaldhálchik i fotos, pero max ka tʼajaʼ ti kwéntaj abal jun kʼal axéʼ xi fotos yab kalej alwaʼ, neʼets ka pakuw ani expidh neʼets ka jilaʼ an fotos juʼtáj ti kalejchik alwaʼ. An fotos axi i kaldhál pel abal ki tʼilaʼ jawaʼ i tʼajaʼ nixéʼ a kʼicháj. Pel abal ki tʼilaʼ tam tu tamkun kʼal an epchalchik ani abal i atsʼaʼ lej kulbél. Pero xowéʼ ki tsalpay abal jun a kʼicháj, jun i epchal ti tʼajchij o ti uchaʼ jantʼoj axi yab a kulbétnaʼ. ¿Neʼets ka ukʼchiy antsanáʼ jantʼiniʼ tam a pakuwal jun i foto? (Efes. 4:32). Kom i kwaʼal jun i alwaʼ jaʼubtaláb kʼal nixéʼ xi epchal, i tsápnanchal ki pakwlanchij ani ki ukʼchiy jawaʼ in tʼajaʼ. Axéʼ tu exóbchal abal lej exbadh yab ki tʼajchij ti kwéntaj tam u ukʼpinal an epchal. w23.11 12-13 párrs. 16, 17

A Pablo in éyendhaʼ jun i kaw ti griego axi in tejwamedhál abal an mimlábchik kwaʼal kin tsalpay jantʼiniʼ neʼets kin atsʼaʼ axi kʼeʼatchik tam ka tsuʼtat jantʼiniʼ ti toltomidh. ¡I atsʼál lej kulbél ki tsuʼuw abal yan i epchal mimláb in tsápnanchal ka tóltomin jantʼiniʼ tin tomnál! Antsanáʼ in tejwamedhál abal in nitsʼbiyal a Cristo. Jayej lej exbadh ka tsalpay kʼal jawaʼ awits ka watʼey. Axéʼ játs jawaʼ neʼets ti tólmiy ka exbay jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ ani jantʼoj imbáj. Ki tsuʼuw jantʼoj játs axi in tʼajaʼ a Abigaíl. In tomkíl a Abigaíl yab in léʼnaʼ kin bínaʼ an tolmixtaláb axi u konchabak. A Abigaíl in tʼajaʼ ti kwéntaj abal kʼal jawaʼ in takuy a Nabal neʼetsak ka odhnáj jajáʼ ani patal jitaʼchik u kʼwajilak tin kʼimáʼ. A Abigaíl dhúbatkʼij in tsalpay jantʼoj neʼetsak kin tʼajaʼ, jaxtám in ejtow kin kʼaniy axi más ani yabchik tsemdháj (1 Sam. 25:​14-23, 32-35). Max etsʼey ki tsalpay jawaʼ awits ka watʼey, neʼets ki exlaʼ jaykʼiʼ ku kawin ani jaykʼiʼ imbáj (1 Tes. 4:11). w23.12 20 párrs. 8, 9

A Pablo in dhúchunchij axéʼ xi kaw an tamkuntaláb axi kʼwajatak ti Roma. Jajáʼchik in exóbnaʼ tin kwéntaj a Jehová ani a Jesús ani wénkʼonchik ti aykol kʼal a Cristo. A Jehová in tsuʼuw abal axéʼchik xi epchal pelak i atikláb axi in tʼajál jawaʼ tekedh ani jaxtám in takuy kʼal an espíritu santo (Rom. 5:1). Tanáʼ abal okʼox neʼetsak kin koʼoychik jun i alabél aychixtaláb. An abatwálej Pablo jayej in tʼilchij an epchalchik axi ti Éfeso abal «neʼetsak kin batsʼuw jun i kʼaláb axi lej winat alwaʼ» (Efes. 1:18). Ani an epchalchik axi ban tamkuntaláb ti Colosas in uchaʼchik juʼtáj ti neʼetsak kin batsʼuw nixéʼ xi lablixtaláb. In uchaʼchik: «Chubax neʼets kit pidhan i bijchidh kʼaláb ti éb» (Col. 1:​4, 5). Axi takudhchik, in kwaʼal an aychixtaláb abal tam ka tsemets, ka wichiy ka ejtsin tiwaʼ ti éb. Tanáʼ neʼets ka kʼwajiychik abal etsʼey ani neʼets ti tʼojnal kʼal a Cristo (1 Tes. 4:​13-17; Apoc. 20:6). w23.12 9 párrs. 4, 5

An kaw «béletnaʼ», ti biyál u eyendhábak abal an soldados axi kwaʼalak ka kʼwajiy ti béletnom abal yab ka otsanchat an bichow. An atiklábchik axi u kʼwajilak al nixéʼ xi bichow yab u tʼeʼpinalak ani in éjtowalakchik ka wayits kom in exlálak abal an soldados kʼwajatak in beletnál an wiʼleb. Jayetsej i atsʼál tam ki exlaʼ abal an koyataláb axi in binál a Dios tu béletnanchal i ichích ani i tsalápil, yab u lej tʼeʼpinal kom i atsʼál u béletnadh (Sal. 4:8). Jayej, max an kʼibataláb yab dhubat ka tixkʼan i éjtowal ki atsʼaʼ i koyataláb ti ichích, antsanáʼ jantʼiniʼ ti watʼey kʼal a Ana (1 Sam. 1:​16-18). Tam, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy abal ku tsalpaxin tekedh ani ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ. Ti biyál, an atiklábchik axi u kʼwajilak al jun i bichow, in éjtowalak kin konchij an soldado abal ka beletnáj. Wawáʼ jayej i éjtowal ki konchij a Jehová abal tu ku béletnaʼ. Ki ólonchij wilkʼidh a Jehová ma ki atsʼaʼ «koyat i ichích» (Luc. 11:9; 1 Tes. 5:17). Max tatáʼ kʼwajat a watʼal jantʼoj lej kʼibat, ka áynanchij ka ólonchij a Jehová ani neʼets ka tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Jehová ti pidhál i koyataláb, ti béletnanchal a ichích ani a tsalápil (Rom. 12:12). w24.01 21 párrs. 5, 6

A Jesús in kuxuy ka kwadhan, ka kawiliyat ani ka kanchin in jánamtal kom in léʼak kin tʼókedhanchij in bij a Jehová. Jajáʼ in exlálak abal kʼwajatak in belkál a Jehová, jaxtám yab in tomnálak ka tidhebéj (Heb. 12:2). Jayej, a Jesús in exlálak abal kʼal axi ti kʼwajatak ti odhnáb pel kʼal a Satanás (Luc. 22:​2-4; 23:​33, 34). A Satanás in léʼak abal a Jesús kin kʼibchij a Jehová, pero yab in ejtow kin tʼajaʼ. A Jesús in tejwamédhaʼ kʼal in ejatal abal a Satanás u janamkáw. Jayej in tejwamédhaʼ abal jun i atikláb in éjtowal ka kʼwajiy putudh kʼal a Jehová, belits max kin tamétnaʼ jantʼoj axi lej yajchik. ¿A léʼ tatáʼ abal a Jesucristo kin atsʼaʼ kulbél? Tam, ka áynanchij ka puwénchij in bij a Jehová ani ka tólmiy an atiklábchik kin exlaʼ jantʼiniʼ játs in ey a Jehová, antsanáʼ neʼets ka tejwamédhaʼ abal kʼwajat a nitsʼbiyal a Jesús (1 Ped. 2:21). Jayej neʼets ka tʼajaʼ abal a Jehová kin atsʼaʼ kulbél ani neʼets ka tejwamédhaʼ abal a Satanás u janamkáw. w24.02 11, 12 párrs. 11-13

Ban bóʼ i támub axi watʼenek, pujnének watʼadh jun millón i epchal. Xowéʼ ta kʼicháj, wawáʼ i pidhál i ejatal a Jehová tam ki uchaʼ abal i léʼ ki tʼajaʼ tu aykol kʼal a Cristo ani abal neʼets ki eyendhaʼ i ejatal abal ki tʼojonchij expidh Jajáʼ. A Jesús tu exóbchij jantʼiniʼ ki tʼajaʼ nixéʼ. Jajáʼ in uluw: «Kin tʼajat jílkachikiy in kwetém kulbétal jitáts in léʼ ka tsʼatʼey kʼal nanáʼ» (Mat. 16:24). An kaw ka «tʼajat jílkachikiy» jayej awits ki wilkʼaʼ antsanáʼ, «ka pojkaʼ ta kwetémtal», ani «yab ka tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ tatáʼ a léʼ». Tam tatáʼ ka pidhaʼ a ejatal a Jehová, kwaʼal ka pojkaʼ patal jawaʼ Jajáʼ yab in kulbetnál (2 Cor. 5:​14, 15). Jaxtám jun i atikláb in tomnál kin jilaʼ i kidháb tʼajbiláb, ejtíl ti uxúmbej ani ti iníkbej (Gál. 5:​19-21; 1 Cor. 6:18). ¿Walám kʼibat ki jilaʼ ki tʼajaʼ axéʼ? Imbáj. Yab neʼets ki atsʼaʼ kʼibat max chubax i kʼanidhál a Jehová ani max i belál abal etsʼey tu konchal ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh (Sal. 119:97; Is. 48:​17, 18). w24.03 2 párr. 1; 3 párr. 4

A Jehová in pidhál in tʼokat tsap jitaʼchik in kʼanidhál (Mat. 12:18). Ka konowiy ta báʼ: «¿Tejwaʼ tu ejatal abal tin tólmiyamal an espíritu santo ku jalkʼuy jantʼiniʼ u ey?». Ejtíl, ¿más i kʼayaʼlidh xowéʼ kom a exlamal a Jehová? Tam ka tʼajaʼ ti kwéntaj abal an espíritu santo ti tólmiyamal abal ka jalkʼuy jantʼiniʼ a ey, neʼets ka lej belaʼ abal a Jehová ti kʼanidhál. A Jehová in eyendhál in tsémtal a Jesús abal kin kʼaniy jitaʼchik in kʼanidhál (1 Tim. 2:​5, 6). Wawáʼ i belál kʼal in tsémtal a Jesús, pero walám i atsʼál kʼibat ki belaʼ abal a Jehová tu kʼanidhál, ¿jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ? Ki tʼilaʼ abal i ichích in éjtowal tu ku kʼambiy, pero a Jehová etsʼey in ulal an chubaxtaláb. Jajáʼ in lábliyal ani in kʼanidhál patal jitaʼ in belál kʼal in tsémtal a Jesús (Sal. 5:12; Rom. 3:26). w24.03 30 párr. 15; 31 párr. 17