Panangmatmat iti Lubong
‘Dakkel a Didigra’
“Kadagiti Rumangrang-ay a Pagpagilian, nasurok nga 11 milion a hektaria [27 milion a.] a tropikal a kabakiran ti mapukan iti tinawen, maysa a lugar a mamitlo a kas iti kalawa ti Netherlands,” kuna ti Dutch a magasin nga Internationale Samenwerking. “Ngangngani 50 porsiento kadagiti amin a natutudo a kabakiran ti nagpukawen iti globo bayat ti napalabas a kagudua ti siglo.” Pagam-amkan a dagiti mapukpukaw a kabakiran addanto ti dakkel nga epaktoda iti panniempo iti isuamin a daga, a mangdadael iti kasasaad ti naturalesa ken ti panagpataud iti taraon. Nakirangen ti pagsungrod—agarup sangagasut a milion a tattao iti Rumangrang-ay a pagpagilian ti mangbusbusbos iti dakkel a paset ti aldaw a mangsapsapul iti dayta. Sigun iti FAO (UN Food and Agriculture Organization), 1.9 bilion nga hektaria (4.7 bilion a.) iti tropikal a kabakiran ti adda pay. Ngem no awan ti maala nga addang, 25 porsiento iti dayta ti awanton bayat ti panaglabas ti siglo, ket ti isuamin ti mabalin a mapukaw iti uneg ti 85 a tawtawen. Ti pukaw, kuna ti FAO, isunto ti “maysa kadagiti kadadakkelan a didigra iti aglawlaw iti panawentayo.”
Di Gagangay a Pamay-an ti Panangawat iti Empleado
Kasano ti panangikeddeng ti maysa a kompania no sino ti kualipikado a naimbag a mangala iti trabaho? “Dagiti empleado ti kasla agpampannuray kadagiti managsapul ti trabahador a maipaay iti tulong,” kuna ti pagiwarnak iti negosio nga Engineering Dimensions, “ket dagiti managsapul ti trabahador ti kasla mangpadpadas iti adu a di gagangay a pamay-an.” Agarup 70 porsiento kadagidiay adda idiay Francia ti agpannuray iti panangusig iti surat ti ima, nupay no dadduma ti mangusar iti naiprograma a kompiuter a mangpili iti maibagay a naimbag a kandidato. Dadduma a pamay-an a nausar ti mangusig iti kasasaad ti rupa ti tao, ti itsura ti linea ti palad, ken ti maipagarup nga impluensia dagiti bitbituen ken dagiti planeta. “Dagiti Hapones nakapataudda iti pamay-an a mangpidut kadagiti nasasayaat nga enheniero babaen kadagiti tipo ti dara,” kuna ti magasin.
Biblia ni Guttenburg Naimprenta Manen
“Para iti managkolekta iti Biblia nga addaanen kadagiti isuamin, maysa a managipablaak a kompania a Pranses ti mangim-imprenta manen iti Biblia ni Gutenberg,” kuna ti The Orlando Sentinel. Ti kompania inkagumaanna pay a tuladen ti kapino, dagsen, kolor, ken linabag iti papel a nausar iti orihinal a papel a bersion. Daytanto ti daiten ti ima babaen iti kudil ti kalding, a maikkan iti 22-karat a balitok a pingir, ken maselioan iti balitok. Ti Biblia ni Gutenberg, nga imprenta ni Johann Gutenberg idi 1455, isu ti immuna a libro a naimprenta manipud iti maakar-akar a tipo. Dayta ti dua a tomo, ket 180 a kopia laeng ti naiprenta, a ti 20 a kompleto a set ti adda pay. Idi 1978 ti orihinal a kopia nailako iti $2.4 milion. Dagiti kapadana ti mailakonto laeng iti $4,500 ti tunggal maysa.
Synod dagiti Naasawaan a Papadi
Idiay Ariccia, iti asideg ti Roma, agarup 150 a delegado manipud iti 11 a nasnasion ti nagtitipon a maipaay iti “General Synod of Married Catholic Priests and Their Wives.” Ti “natalna a panangiparangda kadagiti teolohikal nga argumento ken ti kinakurang ti kinaagresibo ti mangipalgak a daytoy ket saan a maysa a kaso dagiti rebelde a makilinlinea a maibusor iti iglesia,” kuna ti Aleman a pagiwarnak a Frankfurter Allgemeine Zeitung. “Imbes ketdi [dagitoy] impakitada iti mangsapsapul iti balakad a kinaawan gaway.” Ti opisial a bilang ti Katoliko pinattapattana ti 70,000 a naasawaan a papadi iti sangalubongan isuda a nailaksid manipud kadagiti serbisio iti iglesia. Nanipud idi 1963 ti Vaticano nangwayawaya iti 46,302 a papadi manipud iti karida a saan a panangasawa. Ni Papa Juan Paulo II ti saan unay a situtulok a mangpirma kadagiti kakasta a dawdawat. “Nairaman ti pinansial a panangusig,” kuna ti pagiwarnak. Ti panangbalbaliw iti di panangasawa dagiti papadi ti mangpilit iti iglesia a mangipaay iti pinansial a kasapulan dagiti pampamilia dagiti papadi.
Di Naipadamag a Krimen
“Dua a kakatlo iti biktima ti krimen iti America ti saan nga umawag iti polis, ket dagiti tattao ti ad-adda a mangipadamag iti pannakatakaw ti kotse ngem ti pannakarames wenno dadduma pay a kita iti panangraut,” kuna ti Daily News iti Nueva York. Ti kaudian a report iti Justice Department ipakitana a 35 porsiento laeng iti 37.1 milion a krimen a naaramid idi 1983 ti naipadamag iti polis. Ti bilang dagiti report ngimmato no naan-anay ti krimen imbes a pinanggep, no ti biktima nagsagaba iti pannakadangran, ken maipada iti gatad iti tinakaw wenno nadadael. Agarup kagudua kadagiti pasamak a panangsipdut iti pitaka, panagtakaw, panangrames, ken panangloob ti naipadamag. Ti kangatuan a report ket, 69 porsiento, ti panagtakaw ti motorsiklo; ti kababaan, 25 porsiento, maipaay iti panagtakaw iti pagtaengan. Adut’ nagkuna a saanda nga agipadamag ta “ti pasamak ket saan met unay a napateg” wenno, iti kaso dagiti naranggas a krimen, agsipud ta “dayta ti pribado wenno personal a banag.”
Parikut iti Panangpuor ti Natay
Adu a tattao idiay Japan ti mangus-usar itan iti pacemaker, kuna ti Asahi Evening News, ket ti bilangda umad-adu iti 2,000 agingga iti 3,000 iti tinawen. Ti alikamen, a maimula babaen iti operasion iti barukong tapno timbengenna ti panagbitik ti puso, ti mangipapaay iti rigat kadagiti pagpuoran kadagiti natay (crematorium). Iti nakaro a pudot bumtak dagiti pacemaker. Ti panagbettak ti mangipugso iti apuy ken rugit iti abut a pagbuyaan, a mangpataud iti dadael ken pannakadangran. Itan dagiti puneraria ti mangim-imtouden kadagiti sibibiag maipapan kadagiti pacemaker ket dawatenda a paikkatda ida. “Ti panangpuor kadagiti natay ket kapilitan idiay Japan a sadiay ti daga a maipaay kadagiti sementerio ket natakkon,” kuna ti pagiwarnak. “Ti panangikali kadagiti natay ket natakkon.”
Bang-ar iti Nakaro a Sakit ti Ulo
“Ti kasayaatan a pamay-an a pangagas kadagiti agsagsagaba iti nakaro a sakit ti ulo mabalin nga isu ti panangipusing kadakuada kadagiti pangpakalma iti ut-ot,” kuna ti The Medical Post iti Canada. Iti panangipadamagna kadagiti panagadal a naiparang idiay Second International Headache Conference idiay Copenhagen, Denmark, innayonna pay: “Ti nalabes a panagusar iti pangep-ep iti ut-ot, kas iti ASA ken acetaminophen, ti mabalin a mangpataud ken pakaruenna ti sakit ti ulo kadagiti pasiente a nakaro ti sakit ti uloda ket mabalin a makalapped iti mabalin nga epektibo nga agas.” Dagiti dua a panagadal ipakitada a, ti panangusar kadagiti dadduma a panangagas, manipud 75 agingga iti 82 porsiento kadagiti pasiente ti nangipakita “iti dakkel a pannakaikkat iti kasansan ken kinakaro ti sakit ti ulo kalpasan ti tallo a bulan a saan a panagtomar iti pangep-ep iti ut-ot” ket mammano laeng ti panagsagaba iti saan a panagusar iti agas. Para iti “pirmi a managsagaba iti sakit ti ulo,” ti “panangipusing iti (pangep-ep iti ut-ot) ket positibo,” kuna ti report.
Mangtaraken iti Baka
Tapno maparmek ti pannakaparti dagiti minilmilion a baka iti tinawen, dagiti dedikado a Hindu idiay Estados Unidos makalkalikagumanda a makikadua iti programa a Mangtaraken iti Baka mangsalaknib iti baka, ipadamag ti India Observer. Ti pagtaraknan a komunidad a Hare Krishna idiay Pennsylvania ti napili a kas ti lugar a pangsubukan iti programa. Daytoy ti mangipaay iti pamay-an “kadagiti amin a Hindu a mangipakita iti pannakaisinggalutda iti maysa kadagiti kangrunaan a napasnek unay a relihiuso a prinsipio, ti pannakasalaknib ti baka.” Tallo a plano—$30 ti makabulan, $100 ti makabulan, ken ti mamimpinsan a donasion a $3,000 wenno ad-adu pay a mangsalaknib iti baka iti isuamin a panagbiagna—ti naitukon. Dagiti makipaset makagun-odda iti de kolor a ladawan ti tarakenda a baka, report iti rinang-ayan ti baka, ken ti libre a panagbakasion iti talon a mangbisita iti “go-mata,” wenno sagrado nga inada. Dagiti Hindu dayawenda “ti baka a kas ti ina ti natauan a kagimongan, ta, isu ti mangipapaay iti makapasalun-at a taraon ti naturalesa,” kuna ti Observer.
Matrikula ti Eskuelaan iti China
Dadduma nga eskuelaan us-usarenda ti pagalagadan ti gobierno nga Insik a mangipalubos kadakuada a mangpataud iti pundo iti lokal tapno mapunuan ti pagkurangan iti sentral a gobierno, kuna ti Guardian iti Londres. Dagiti autoridad nakaawatda iti nakaad-adu a reklamo manipud kadagiti nagannak gapu iti kasta a nangato unay a matrikula. Maysa a trabahador isiay probinsia ti Shandong ti nagreklamo a paggasgastuanna iti 100 yuan (agarup $33, E.U.) ti anakna tapno maiserrekna iti primaria iti daytoy a tawen ti panageskuela, nupay 35 yuan laeng idi napan a tawen. Idiay probinsia ti Hubei kuna ti maysa a naganak nga 80 yuan ti masingir a maipaay kadagiti eskuela ti primaria ket 300 yuan kadagidiay adda iti eskuela segundaria. Kadagiti dadduma a kaso dagiti nagannak makalikagumanda kadagiti pagkopia a makina, karbon, wenno dadduma pay a bambanag a bassit laeng ti suplay a masarakan tapno maiserrek ti anakda. Ti promedio a sapul dagiti trabahador iti away idiay China ket agarup $115 iti tinawen.
Parikut ti Israel iti Imigrasion
“Ti imigrasion idiay Israel idi napan a tawen bimmaba iti kababaan nanipud idi naibangon ti pagilian idi 1948,” kuna ti The New York Times. “Adda laeng 11,298 nga immakar a simmangpet idiay Israel idi 1985, maysa a 41 porsiento a panagbaba nanipud 1984, idi 19,230 ti simmangpet nga immakar.” Dagiti opisiales ipabasolda ti narigat a kasasaad ti ekonomia a sangsanguen ti pagilian a makagapu iti panagbaba. Apay a makariro dayta a banag? Maysa a rason a ta, gapu iti ad-adu a maipasngay, ti Arabe a populasion mamindua a nangatngato ti iyaaduna ngem ti Judio a populasion. Pagam-amkan a dagiti Arabe kamaudiananna ad-adudanton. “Ti panagbaba ti Israel ad-adda manen a nakalkaldaang iti Israel,” kuna ti Times, “ta ipababana ti ladawan ti pagilian a kas ti pagilian a sadiay ti piliento kamaudiananna dagiti amin a Judio a pagnaedan.” Agarup 3.5 milion a Judio—27 porsiento kadagiti Judio iti sangalubongan—ti agnanaed idiay Israel.
Indulhensia iti TV
Dagiti Katoliko a dumngeg iti tinawen a mensahe iti St. Peter’s Square iti TV wenno radio maikkanda iti isu met laeng a naan-anay a pammakawan a naipaay kadagidiay adda sadiay. Ti maysa-panid a paglintegan, a pinirmaan ti Kardinal iti Luigi a ni Dadaglio, ti nangipalubos iti panagbalbaliw gapu iti panagrang-ay ti teknolohia ti elektronika. Dayta agaplikar met kadagiti lokal nga obispo, a mapalubosan a mangipaay iti “apostoliko a bendision” iti mamitlo a daras iti tinawen iti bukodda a dioceses. Sigun iti Katoliko a doktrina, ti naan-anay nga indulhensia “iparangarangna ti naan-anay a pannakawayawaya manipud iti temporario a pannakadusa gapu iti basol kalpasan a napakawanen ti basol,” kuna ti The New York Times. Ti aramid a panangipaay iti indulhensia wenno pammakawan isu ti ramut ti Protestante a Repormasion. “Dagiti papangulo iti repormasion a kas da Martin Lutero, sipipinget a dida inawat ti nasaknap a panangipaay kadagiti indulhensia a maisukat iti kontribusion a kuarta,” kuna ti Times. “Adu a kuarta a nausar a mangibangon iti St. Peter’s Basilica ti nakolekta iti kastoy a pamay-an.”
Awan Depensa
Ti umad-adu a kinaranggas ti nangtignay kadagiti rinibo a nataengan ken agtutubo a sumrek kadagiti klase iti panangidepensa iti bagi iti pananginanama a kabaelanda a salakniban ti bagbagida iti sidong ti pannakaraut. Ngem ti tiempo ken kuarta a magasto ti mabalin nga awan ti mamaayna. “Ti nangato a presio dina ipanamnama a dagiti estudiante kabaelandanto nga idepensa ti bagbagida,” kuna ti The Wall Street Journal. “Adu nga estudiante ti mangbusbos iti dakkel a gatad ti kuarta ken tiempo a mangsuro kadagiti naririkut a tignay a makaawis iti nalawag a naimbag a kuarto—ngem dayta ti napaneknekan nga awan ti mamaayna iti kanito ti panagammangaw iti nasipnget a kalsada.” Kasta met, awan ti nasional a pagalagadan iti kualipikasion dagidiay a mangisuro iti panangidepensa iti bagi. Kadagiti di umiso a kapanunotan ken pakaikulbuan a naitudo dagiti eksperto isu dagitoy: ti pannakarikna a ti pannakaammo iti martial-arts ipanamnamana ti kinatalgedmo ken ipalubosna ti iyaadayom a saan a nadangran; panangbayad iti maminsangapulo a daras nga ad-adu pay iti leksion ngem ti itedmo iti manangbugbog; panangtagibassit iti kabayag ken kinarigat ti panagbalinyo a nasigo iti pamay-an; ken mabalin a maimpluensiaan dagiti agtutubo nga agbalin a butangero.