Kasano a Masalaknibanmi Dagiti Annakmi?

KALPASAN ti panangusar kadagiti ubbing a mangpennek iti makarimon a derrep, kalpasan ti panangikkatda iti kinatalgedda ken ti kinainosenteda, tarigagayan pay dagiti manangmolestia ti maysa a banag kadagiti biktimada​—PANAGULIMEK. Tapno mapatalged dayta a panagulimek, usarenda ti panangibabain, kinalimed, ken pammutbuteng a mismo. Iti kasta naikkat kadagiti ubbing ti kasayaatan nga armasda a maibusor iti panangabuso​—ti pagayatan a mangibaga, agsao ken dumawat iti pannalaknib iti maysa a nataengan.

Nakalkaldaang, masansan nga ayunan dagiti nataenganen iti kagimongan dagiti manangabuso ti ubing. Kasano? Babaen ti dida panangikankano iti daytoy a peggad, babaen ti panangyaleng-alengda iti dayta, babaen ti panamati iti masansan a maulit-uliten a sarsarita. Ti di pannakaammo, di umiso nga impormasion, ken panagulimek salaknibanna dagiti manangabuso, saan a dagiti biktimada.

Kas pangarigan, kinuna ti Canadian Conference of Catholic Bishops itay kallabes a ti “tulag a panagulimek ti kaaduan” ti nangipalubos iti nakaro a panangabuso iti ubing a nagtalinaed kadagiti klero a Katoliko iti pinulpullo a tawen. Ti magasin a Time, iti panangipadamagna iti nasaknap a saplit ti incesto, insitarna met ti “tulag a panagulimek” a kas maysa a banag a “mangisaknap laeng iti didigra” kadagiti pamilia.

Nupay kasta, kinuna ti Time a daytoy a tulag ket marmarbeken. Apay? Iti ababa a pannao, ti makagapu ket, edukasion. Kastoy ti panangibaga ti magasin nga Asiaweek: “Umanamong dagiti amin nga eksperto a ti kasayaatan a depensa iti panangabuso ti ubing isu ti pannakaammo ti publiko.” Tapno maidepensada dagiti annakda, masapul a maawatan dagiti nagannak dagiti kinapudno ti pammutbuteng. Ammuenyo dagiti di umiso a pannakaawat a mangsalaknib kadagiti manangabuso ti ubing ken di mangsalaknib kadagiti annakyo.​—Kitaenyo ti kahon iti baba.

Sursuruanyo ti Anakyo!

Imbaga ti masirib a ni Ari Salomon iti anakna a ti pannakaammo, kinasirib, ken ti panagpanunot ti mangsaluadto kenkuana “iti dalan ti dakes, iti tao nga agsao kadagiti makadangran a bambanag.” (Proverbio 2:10-12) Saan kadi a dayta ti kasapulan dagiti ubbing? Kunaen ti pampleta ti FBI a Child Molesters: A Behavioral Analysis iti sidong ti titulo a “Ti Kasayaatan a Biktima”: “Iti kaaduan nga ubbing ti sekso ket maysa a maiparit a tema a bassit laeng ti maawatda nga umiso nga impormasion, nangruna ta di ipakaammo dagiti nagannakda dayta.” Dikay ipalubos nga agbalin a “kasayaatan a biktima” dagiti annakyo. Sursuruanyo ida maipapan iti sekso.a Kas pangarigan, awan koma ti ubing a makagteng iti pubertad a di makaammo no kasano nga agbaliw ti bagi bayat daytoy a tiempo. Ti kinaawan ammo ti mangriro, mangpabain kadakuada​—ken mamagbalin kadakuada a nalaka a biktima.

Maysa a babai nga awagantayo iti Janet ti naabuso idi ubing pay, ket adu a tawen kalpasanna naabuso iti sekso dagiti dua nga annakna. Malagipna: “Ti pamay-an ti pannakapadakkelmi, dikam pulos pagsasaritaan ti sekso. Gapuna dimmakkelak a mangibain iti dayta. Nakababain dayta. Ket idi adda annakkon, kasta met laeng. Maisaritak dayta kadagiti annak ti dadduma a tao ngem saanko a maisarita kadagiti annakko. Pagarupek a di nasayaat dayta ta agbalin dagiti ubbing a nalaka a biktima no dikay isarita kadakuada dagitoy a banag.”

Mabalin a nasapa a maisuro ti pananglapped iti panangabuso. No isuroyo dagiti ubbing a mangnagan kadagiti paset ti bagi a kas ti mabagbagi [ti babai], dagiti suso, ti ubet, ti mabagbagi [ti lalaki], ibagayo kadakuada a dagitoy ket nasayaat a paspaset, naisangsangayanda​—ngem pribado a bambanag. “Saan a maipalubos nga igganan dagiti dadduma a tao ida​—uray ni Mommy wenno ni Daddy​—ken uray pay ti maysa a doktor malaksid no adda sadiay ni Mommy wenno Daddy wenno imbagana nga OK.”b Kadawyanna, agtaud koma nga agpadpada kadagiti nagannak wenno tunggal nataengan a mangay-aywan dagita a sasao.

Iti The Safe Child Book, kuna ni Sherryll Kraizer a nupay rumbeng a di agbabain dagiti ubbing a di mangikankano, mangriaw, wenno agtaray nga umadayo iti manangabuso, adu nga ubbing a naabuso ti mangilawlawag kalpasanna a dida kayat ti agparang a nabastos. Masapul ngarud a maammuan dagiti ubbing a dadduma a nataengan agaramidda kadagiti dakes a banag ket uray pay ti maysa nga ubing di rumbeng nga agtungpal iti asinoman a mangibaga kenkuana a mangaramid iti dakes a banag. Kadagita a tiempo naan-anay nga adda kalintegan ti maysa nga ubing a mangibaga iti saan, kas ti panangibaga ni Daniel ken dagiti kakaduana kadagiti natataengan idiay Babilonia nga agtarigagay a manganda kadagiti di nadalus a taraon.​—Daniel 1:4, 8; 3:16-18.

Maysa a nasaknap a mairekomendar a pamay-an ti panangisuro isu ti ay-ayam nga “Ania ngay no . . . ?” Mabalin nga imtuodenyo, kas pangarigan: “Ania ngay no ibaga ti maestrom a danogem ti sabali nga ubing? Ania ngata ti aramidem?” Wenno: “Ania ngay no (ni Mommy, Daddy, maysa a ministro, maysa a polis) ti nangibaga kenka a tumpuakka iti maysa a nangato a patakder tapno matayka?” Mabalin a di maitutop wenno di umiso ti sungbat ti ubing, ngem dikay pagungtan. Saan a masapul nga iraman iti ay-ayam ti panangkigtot wenno pammutbuteng; kinapudnona, irekomendar dagiti eksperto a maay-ayam dayta iti naalumamay, naayat, naangaw pay a pamay-an.

Sumaganad, isuroyo dagiti ubbing nga agkedked iti panangipakita ti di umiso a panangipateg wenno mangiparikna nga alusiisenda. Imtuodenyo, kas pangarigan, “Ania ngay no ti maysa a gayyem ni Mommy ken Daddy kayatnaka nga ungnguan iti pamay-an a mamagsiddaaw kenka?”c Nasaysayaat no paregtaenyo ti ubing a mangipakita iti aramidenna, nga aramidenyo dayta nga “Ar-arig” nga ay-ayam.

Iti kasta met laeng a pamay-an, masursuro dagiti ubbing ti agkedked kadagiti dadduma a taktika dagiti manangabuso. Kas pangarigan, mabalin nga imtuodenyo: “Ania ngay no adda agkuna, ‘Ammom, sika ti paboritok. Dika kadi kayat ti makigayyem kaniak?’” No masursuro ti ubing ti agkedked iti kasta a taktika, isuroyo dagiti dadduma. Mabalin nga imtuodenyo: “No adda agkuna, ‘Dika kayat nga agsakit ti nakemko, saan kadi?’ Aniat’ ibagam?” Ipakitayo iti ubing no kasano nga agkedked babaen iti sasao ken nalawag, natibker a panagtignay. Laglagipenyo, masansan a dagiti manangabuso subokenda no kasano ti panagtignay dagiti ubbing kadagiti nasikap a pamay-anda. Gapuna masapul a maisuro ti ubing nga agkedked a sititibker ken mangibaga, “Ipulongka.”

Naan-anay Koma ti Panangsanayyo

Saan koma a mammaminsan laeng a pagsaritaanyo dayta a panagsanay. Masapul dagiti ubbing ti adu a panangulit-ulit. Ikeddengyo a mismo no kasano kalawag ti rumbeng a panangsanayyo. Ngem masapul nga an-anayenyo.

Siguraduenyo, kas pangarigan, a bigbigen ti aniaman a panangikagumaan ti manangabuso a makitulag a sililimed. Rumbeng a maammuan dagiti ubbing a saan a pulos nga umiso ti panangdawat ti maysa a nataengan ti panagilimedda kadagiti nagannakda. Ipanamnamayo kadakuada a kanayon nga umiso ti agipudno kadakuada​—uray pay no inkarida a saanda nga agipudno. (Idiligyo ti Numeros 30:12, 16.) Dadduma a manangabuso butbutngenda ti ubing no ammoda a linabsing ti ubing ti dadduma a paglintegan ti pamilia. Ibagada “dika ipulong no dinak ipulong.” Gapuna masapul a maammuan dagiti ubbing a saanto a pulos nga agunget dagiti nagannakda no agipudnoda​—uray pay iti sidong dagitoy a kasasaad. Natalgedda no agipudnoda.

Ti panangsanayyo rumbeng nga isaganana met dagiti ubbing a mangibtur kadagiti pammutbuteng. Dadduma a manangabuso pinapatayda dagiti babassit nga ayup iti imatang ti ubing ket butbutngenda a kasta met ti aramidenda kadagiti nagannak ti ubing. Dadduma ti namakdaar iti biktimada nga abusuendanto dagiti ub-ubing pay a kabsatda. Gapuna isuroyo dagiti ubbing a rumbeng a kanayon nga ipulongda ti manangabuso, kasano man ti panangbutbutengna.

Maipapan itoy, nagsayaatan a katulongan a mangisuro ti Biblia. Gapu ta nakalawlawag ti panangipaganetgetna iti mannakabalin-amin a pannakabalin ni Jehova, pagbalinenna a saan unay a nakabutbuteng ti pammutbuteng ti manangabuso. Masapul a maammuan dagiti ubbing nga aniaman dagiti pammutbutengna, kabaelan ni Jehova a tulongan ti ilina. (Daniel 3:8-30) Uray pay dangran dagiti dakes a tao dagiti ay-ayaten ni Jehova, kanayon a tarimaanenna ti nadadael ken pasayaatenna manen ti kasasaad. (Job, kapitulo 1, 2; 42:10-17; Isaias 65:17) Ipanamnamayo kadakuada a makita ni Jehova ti isuamin, agraman dagiti tao nga agaramid ti dakes ken dagiti naimbag a tao a mangikagkagumaan nga agkedked kadakuada.​—Idiligyo ti Hebreo 4:13.

Naannad a Kas Kadagiti Uleg

Mammano laeng dagiti pedophile a mangpilit a mismo iti ubing. Kaaduanna kaykayatda nga umuna a gayyemen dagiti ubbing. Ngarud maitutop ti balakad ni Jesus nga agbalin a “naannad a kas kadagiti uleg.” (Mateo 10:16) Ti nasinged a panangaywan dagiti naayat a nagannak ti maysa kadagiti kasayaatan a salaknib iti panangabuso. Dadduma a manangmolestia sapulenda ti maysa nga ubing nga agsolsolo iti publiko a lugar ket kasaritada tapno tignayenda ti panagusiuso ti ubing. (“Pagay-ayatmo kadi ti motorsiklo?” “Umayka ta kitaem dagiti oken idiay trakko.”) Pudno a saanyo a kanayon a kadua dagiti annakyo. Ket mabigbig dagiti eksperto iti panangaywan ti ubing a masapul dagiti ubbing ti wayawaya a mangaramid kadagiti bambanag a saan a kuyogen dagiti nagannakda. Ngem dagiti masirib a nagannak naannadda a mangipaay iti nasapa unay a wayawaya kadagiti annakda.

Siguraduenyo a maam-ammo a naimbag ti asinoman a nataengan wenno natataengan nga agtutubo a nasinged kadagiti annakyo, nga agannadkayo a naimbag no asino ti rumbeng a mangaywan kadagiti annakyo no awankayo. Agannadkayo kadagiti managawir a mamagsiddaaw wenno mangpaalusiis kadagiti annakyo. Kasta met, annadanyo dagiti tin-edyer a kasla nalabes ti panagayatda kadagiti ubbing pay nga annakyo nga awan kaedadda a gagayyemda. Usisaenyo dagiti pasilidad dagiti inaldaw a pagaywanan ken eskuelaan. Pasiarenyo ti intero a patakder ket agsaludsodkayo kadagiti kamkameng [ti pagaywanan/eskuelaan], a siaannad a paliiwenyo ti pannakilangenda kadagiti ubbing. Damagenyo no mabalin a bumisitakayo tapno kitaenyo dagiti annakyo iti di naikeddeng nga oras; no di maipalubos daytoy, agsapulkayo ti sabali.​—Kitaenyo ti Agriingkayo! a Disiembre 8, 1987, panid 3-11.

Nupay kasta, ti nakalkaldaang a kinapudno ket, uray pay dagiti kasayaatanen a nagannak dida matengngel ti isuamin a mapasamak kadagiti annakda.​—Eclesiastes 9:11.

No agtinnulong dagiti nagannak, adda maysa a banag a matengngelda: ti aglawlaw ti pagtaengan. Ket yantangay kaaduan a panangabuso ti ubing mapasamak iti pagtaengan, dayta ti pakaipamaysaan ti sumaganad nga artikulo.