Krismas​—Ad-adu Ngata ti Pagdaksanna Ngem ti Pagarupyo?

“MOMMY, Daddy​—pudno kadi nga adda Santa Claus?” Daytat’ kanito ti panangipudno a kaamak ti adu a nagannak. Buyogen iti naglaok a pannakapaay ken sakit ti nakem a [madlaw] kadagiti matana, kidkiddawen ti pito ti tawenna a ni Jimmy ti pammatalged a talaga nga adda ti pampanunoten laeng a persona a Santa Claus a nangiyeg kadagidiay amin a nagsayaatan a regalo​—ket saan a nagulbod dagiti dadakkelna kenkuana.

Ti napasamak ket, ti kaarrubada nga ubing a barito ti nangipalgak iti nakalkaldaang a kinapudno a ti estoria a Santa Claus ket ulbod ket inkabilna dagitoy a nagannak iti nakababain a kasasaad. Nalabit kasta met ti pakalaglagipan ti kinaubingyo.

Dagiti selebrasion ti pipiesta itatta ket saan laengen a relihiuso a rambak. Kasla maawaten ti Krismas kadagiti lugar a sadiay di mainanama nga agbalin a nalatak dayta. Dagiti Hapones a Budista, animista ti Africa, dagiti Americano a Judio, ken dagiti Muslim ti Singapore inawatdan ti nalukmeg, nalabagat’-kawesna a lakay nga addaan kadagiti regalo. Inyimtuod ti maysa a relihiuso a pangulo, “Saan kadi a ti Krismas ket nagbalinen a maysa a relihiuso a piesta a selebraran dagiti amin?”

Sigun iti adu a tattao, ti Krismas imparangnan dagiti Makinlaud a “Kristiano” a langana ket nagbalinen a makaawis a tiempo ti naragsak a piesta nga agpaay kadagiti amin. Dagiti ubbing ti maipangpangruna iti selebrasion. Pagarupen dagiti dadduma a tattao a saan a kompleto ti biag ti maysa nga ubing no awan ti naisangsangayan a panangtagiragsak iti daytoy a piesta. Ngarud, ti Krismas kasla agtalinaedto. Maipangpangruna ti Krismas kadagiti amin a maad-adal ken aktibidad idiay eskuelaan. Idaydayaw ti TV dayta. Iparang dagiti paglakuan ken department store dagiti pakaammo ti Krismas tapno awisenda dagiti aggatang. Adu a tiempo ken kuarta ti busbusen dagiti nagannak iti Krismas. Ngem malaksid iti makapadagsen nga utang kalpasanna, adda pay kadi dakdakkel a gatad a bayadan ti pamiliayo?

Ti Sarsarita a Santa​—Panangpukaw iti Talek?

“Diak patien nga adda Dios,” kuna ti pito-ti-tawenna a ni John ken nanangna. Ilawlawag ti maysa nga artikulo ti World Herald no apay: “Kasla naammuan ni John iti dayta nga aldaw, a saan a pudno ni Santa Claus. Nalabit saan met a pudno ti Dios, kinunana ken inana.” Iti pananglagipna iti nasapa pay a pannakaupayna, kinuna ti 25-ti-tawenna a ni John: “No ibaga dagiti nagannak kadagiti annakda a pudpudno ni Santa, pagarupek a dayta ket panangpukaw iti panagtalek.”

Ania koma ti maaramidan iti daytoy narikut a kasasaad? Di agtutunos dagiti eksperto kadagiti ubbing. Maysa ti nangparegta kadagiti nagannak nga ibagada ti pudno kadagiti annakda inton agtawendan iti innem wenno pito, a namakdaar a “daytat’ mabalin a pudno a makadangran kadagiti panunotda no itultuloy dagiti nagannak nga isuro ti sarsarita.”

Iti librona a Why Kids Lie​—How Parents Can Encourage Truthfulness, kunaen ni Dr. Paul Ekman: “Awan duadua a dakayo a nagannak ti addaan kangrunaan nga impluensia kadagiti annakyo no maipapan kadagiti kababalin, pammati, ken tigtignayda iti kagimongan kas iti panagulbod ken panagkusit.” Kinuna pay ni Ekman: “Mabalin nga agbaliwen dagiti relasion no napukawen ti panagtalek. Narigat nga isubli ti napukaw a panagtalek; no dadduma saanen a pulos a maisubli dayta.” Gapuna apay nga itultuloyyo ti agulbod no maipapan iti piesta ti pannangted?

Kinuna ti maysa a managsirarak maipapan kadagiti ubbing: “Pagarupek nga ad-adda a mariribuk dagiti ubbing no agul-ulbod ken mangal-allilaw dagiti nagannakda ngem iti pannakaammoda a saan a pudno ni Santa Claus.” Kuna ni Dr. Judith A. Boss, propesor ti pilosopia: “Ti panggep dagiti nataengan . . . isu ti ginagara a panangallilaw kadagiti ubbing maipapan iti kasasaad ni Santa Claus. . . . Iti panangibaga kadagiti ubbing a pudno a tao ni Santa Claus, ditay patpatalgedan dagiti panagarapaap dagiti ubbing. Basta agul-ulbodtayo kadakuada.”

No maysakay a nagannak, naipasango kadakayo ti nagdakkelan a karit​—ti panangpadakkel kadagiti naayat, naragsak nga ubbing iti maysa a lubong a sadiay iti naganus pay nga edad masursuroda a di mapagtalkan dagiti tattao. Masansan a maibaga kadagiti babassit nga ubbing: “Dikay makisarsarita kadagiti ganggannaet.” “Dikay patpatien ti isuamin a maibagbaga iti ad ti TV.” “Ibagayo nga awan ni Mommy.” Kasano a masursuro dagiti ubbing no asino ti pagtalkanda? Kuna ti libro a How to Help Your Child Grow Up: “Masapul a maammuan dagiti babassit nga ubbing ti kinanasken ken kinapintas ti panagbalin a napudno, natured, nadayaw a pannakilangen kadagiti dadduma; ket ti pagtaengan ti pangrugian amin dagitoy.”

Siempre, awan ti perpekto a pamilia. Nupay kasta, intuyang ti autor a ni Dolores Curran dagiti kababalin a mangilasin kadagiti nabileg a pamilia. Inimtuodna ti 551 nga espesialista ti pamilia iti nadumaduma a tay-ak nga agpili kadagiti kapapatgan a banag. Salaysayen ti libro a Traits of a Healthy Family dagiti 15 a nasarakanna a kangrunaan a kualidad a pinili dagiti eksperto. Ti maikapat a kababalin isut’ “pannakarikna iti panagtalek.” “Iti nasalun-at a pamilia,” kunana, “mabigbig ti panagtalek kas napateg a sanikua, a naannad a napataud ken napatanor bayat nga agpadpada a rumang-ay dagiti ubbing ken nagannak kadagiti nadumaduma a tukad iti biag ti pamilia.”

Nainsiriban no imtuoden dagiti nagannak, ‘Ti kadi panangisuro iti sarsarita maipapan iti Santa maitutop iti kompiansa ken panagtalek ti anakko kaniak?’ No napukawen ti kompiansa ken panagtalek, mabalin a din maisubli dayta. Adda kadi dagiti dadduma pay a di madlaw a pagdaksan ti Krismas?

Kasta Unay a Pannangted?

“Rugianyo nga ited ti isuamin a tarigagayan ti ubing bayat ti kinamaladagana. Iti kasta, dumakkel a mamati nga obligasion ti lubong ti mangsuportar kenkuana,” kuna ti pampleta a 12 Rules for Raising Delinquent Children. Pudno a makadangran ti nalabes a panangipaganetget kadagiti material a bambanag.

Iyimtuod ti mannurat ken nagannak a ni Maureen Orth, “Kasanotayo a maipaganetget dagiti nasayaat nga awid ken kababalin kadagiti annaktayo, no agbibiagtayo iti lubong a mangipangpangruna iti material a bambanag, a sadiay kasla maidaydayaw ti panagusar ken kinaagum, a masansan di madmadlaw?” Iti artikulo a “The Gift of Not Giving,” insennaayna: “Ti bassit nga ubing a naturay unay patienna a ti panagisagut ket inaldaw a pasamak​—kasla pananggun-od iti surat.” Kastoy kadi ti pudno a mensahe ti Krismas?

Kasano ngay dagiti pamilia a di makabael kadagiti nangina a regalo a pinataud dagiti managlako a nasken unay a regalo iti Krismas? Kasanot’ panagrikna dagiti ubbing no mangngegda a mangyeg ni Santa kadagiti regalo kadagiti nasingpet laeng nga ubbing? Ket dagiti ngay ubbing a nasinasina ti pamiliada a pagaammoda dagiti di panagkinnaawatan kadagiti pamiliada iti tiempo ti piesta?

“Masansan a ti tampok ti panagtitipon iti piesta isu ti pananglukat kadagiti regalo,” kuna ti The New York Times. “Dayta a panangipaganetget ti mangted kadagiti ubbing iti mensahe a ti panggep ti panagtitipon isu ti panaggun-od kadagiti regalo ken mangisagana kadakuada iti pannakaupay.”

Ti ayat ad-adda pay a makatignay tapno agaramid ti naimbag. Kuna ni Glenn Austin, autor ti Love and Power: Parent and Child: “Iti naurnos a pamilia a sadiay ay-ayaten ken raraemen ti ubing ti nagannak, mabalin nga agtignay ti ubing iti pamay-an nga anamongan ti nagannak.” Ikagkagumaan dagiti Saksi ni Jehova ti mangpataud iti nabara a panagiinnayat iti pagtaenganda. Kasta met a mapadakkel dagiti annak dagiti Saksi ni Jehova nga ammuen ken ayaten ti Dios a pagserserbianda, ni Jehova. Anian a nagbileg a puersa iti panagaramid ti naimbag iti biagda! Dida kasapulan ti sarsarita a persona a mangidagadag iti panangipakitada kadagiti naimbag nga ar-aramid.

Ipatpateg dagiti Saksi ni Jehova dagiti annakda kas sagsagut manipud iti Dios. (Salmo 127:3) Gapuna, imbes nga urayenda ti naikeddeng a petsa a mangtengngel iti panangitedda iti regalo, makaited dagitoy a nagannak kadagiti regalo iti intero a tawen. Iti dayta a tiempo narigat a maibaga no asino ti ad-adda a maragsakan​—ti nasorpresa nga ubing wenno ti naragsakan a nagannak. Ammo ti ubbing no asino ti nangted iti regalo. Kasta met, a maiparparegta kadagiti Saksi a nagannak ti masansan a pannangted kadagiti regalo iti tiempo a pannakasapulda. Ta no malidliday ti maysa a bassit nga ubing a babai, maipadpad kadi ti sumagmamano a kanito a mabusbos nga ar-arakupen ni nanangna a dumdumngeg kadagiti estoria ni Mommy idi isut’ bassit pay iti maysa a kuarto a napno iti monieka? Masursuro kadi ti ubing a lalaki ti agbalin a nataengan babaen ti maysa a kloset dagiti alikamen ti baseball wenno babaen ti napaut, makaay-ayo a pannakisarita iti amana bayat a magmagnada nga agkadua?

Daytoy a napatanor a kinasinged ket makaispal-biag. Nasarakan dagiti managsirarak kadagiti ubbing a no saan a napasig dagiti annak kadagiti nagannak, ad-adda nga isut’ impluensiaan dagiti kapatadana. Agkanaig ti di nasayaat a kababalin ti agtutubo ken ti kinabastosna kadagiti nataengan. “Ngem dagidiay nga addaan panagraem kadagiti ammada ken kadagiti kaaduan a nataengan dida makikadua kadagiti kapatadada iti di umiso a kababalinda.”

No dadduma mababalaw dagiti Saksi ni Jehova iti saanda a pannakiraman iti ragragsak ti piesta a kadua ti pamiliada. Mabalin nga agparang a mapapaidaman dagiti Saksi ni Jehova iti daytoy a naisangsangayan a pagragsakan. Ngem addaan dagitoy napasnek a nagannak ken annak kadagiti nagsayaat, nagtaud-Biblia a rason iti panagkedkedda. (Pangngaasiyo ta kitaenyo ti panid 11-14.) Ket dagitoy nga agtutubo mapatpatanorda ti nabileg a moral a kinatibker a mangibtur iti rigat ti panangpilit dagiti kapatadada a mangrebrebbek iti pakinakem dagiti dadduma nga agtutubo. Ti moralidad ket pakpakapuyen ti kumarkaro a kinadakes. Ti imoral a sekso, droga, kinaranggas, alkohol, dagiti kulto, manangmolestia iti ubbing​—dagiti nagadu a peggad a mangbutbuteng kadagiti nalaka a biktimaen nga agtutubo.

Kasano a masalakniban ti maysa a naganak ti maysa nga agtutubo kadagitoy a kanayon a peggad? Manipud iti kinaubing kanayon nga umawat dagiti annak dagiti Saksi iti panangsanay nga agtaklin kadagiti nabileg a moral a linlinteg ti Biblia. Tulongan ida dagiti naayat a nagannak a mangtarus kadagiti panangmatmat ti Dios saan laeng a kadagiti pipiesta no di ket kadagiti amin a paset ti panagbiag. Ti panagtulnog iti Dios agtaud iti ayat ken panagraem kenkuana, nupay kaipapananna ti panagbalin a naiduma. Panunotenyo no kasano a daytoy isaganana ida nga agbalin a naballigi nga agtutubo a nataengan! No makapagtugaw ti maysa nga ubing iti klase a napno kadagiti kapatadana a mangar-aramid iti kasla pagraragsakan ket maitakderanda ti patienda a naimbag, anian a nasaysayaat ti panangibturnanto kadagiti pakasulisoganna inton agangay nga ad-adda pay a kasla makaparagsak​—dagiti droga, panagdenna sakbay ti kasar, ken dagiti dadduma a makadangran a pakagargarian! Mapatanor dagiti annak dagiti Saksi ni Jehova ti determinasion a mangitandudo iti kinalinteg, banag nga awan kadagiti adu a dadduma nga ubbing.

“Adu nga ubbing a nakitak ti awanan iti pammati,” kuna ni Dr. Robert Coles, managsirarak iti Harvard. “Napukawda ti isuamin malaksid ti panangpampanunot iti bagbagida, ket mapasayaat nga inaldaw daytoy babaen ti pamay-an ti pannakapadakkelda.”

Deskribiren ti maysa a pediatrician ti naiduma a pamilia: “Tarigagayanda dagiti ubbing a mangipateg kadagiti sabsabali ken agsakripisio bassit. . . . Simple laeng ti panagbiagda . . . , ngem addaanda pay iti maysa a banag. Gapu ta kurang dagiti sasao a mangiyebkas iti dayta, awagak dayta iti pannakapnek.”

Dakamaten ni Dolores Curran ti panangipateg kadagiti serbisio dagiti dadduma kas nangnangruna iti kinaragsak. “Kadagiti dadduma a pamilia iti nasiontayo [ti Estados Unidos]​—kinapudnona kaaduanna, kunaek​—ti balligi ken ti naimbag a panagbiag isu ti kangrunaan a panggep.” Ngem “dagiti pamilia a mangipapan a dagiti miembrona aywanandanto dagiti dadduma agbalinda a nasalun-at a pampamilia a mangipateg iti panagserbi kadagiti dadduma. . . . Bayat a dumakkel dagiti annak dagitoy a pamilia, agbalinda a manangipateg ken responsable a tattao gapu kadagiti kapadasan ti pamiliada.” Napaliiw ni Curran a kadagiti naballigi a nagannak “napateg ti panangisubli iti panangsapul iti rag-o kadagiti tattao ken ti pannangted imbes a ti igagatang, pananggun-od, ken panagusar.”

Sabali pay ti panangisao ti maysa a mabigbigbig nga eksperto maipapan iti pannangted, “naragragsak ti mangted ngem ti umawat.” (Aramid 20:35) Dagiti pamilia a Saksi ti sibibiag a pammaneknek iti daytoy a sasao ni Kristo Jesus. Kas kenkuana naisentro ti biagda iti Nakristianuan a ministerio. Mabalin a panunoten dagiti dadduma a magunggundawayan dagiti agtutubo a Saksi ken mapilitda a kumuyog kadagiti nagannakda iti binalaybalay. Ngem maisupadi unay, maisursuroda babaen iti ulidan dagiti nagannakda no kasano nga ipakita ti ayat kadagiti padada a tao babaen ti siwayawaya a pannangted kadagiti kaarrubada iti naimbag a damag maipapan iti Pagarian ti Dios.​—Mateo 24:14.

‘Dina Kadi Lapdan Dagiti Ubbing?’

Ngem saan kadi a makalapped iti ubing ti naistrikto a relihiuso a panangpadakkel? Saan kadi a nasaysayaat nga ipabiang iti tunggal maysa dagiti pangngeddeng maipapan iti relihion apaman a magtengdan ti kinanataengan? Mabalin a daytat’ maikatlo a paglintegan iti 12 Rules for Raising Delinquent Children: “Dikay pulos ikkan iti naespirituan a panangsanay. Urayenyo agingga nga agtawen iti 21 ket kalpasanna bay-anyo a ‘mangikeddeng a mismo.’”

Nupay kasta, ti kangrunaan a pakabigbigan ti ubing iti moral, sigun ken Dr. Coles, mapatanor a nasapa no agtawen pay laeng iti tallo. “Iti ubing adda tumantanor a pannakabigbig iti moral. Pampanunotek a daytat’ inted-Dios, nga adda panagtarigagay iti naimbag a moral.” Daytoy ti nainget a tiempo a panangipasagepsep iti pudno a moral a pagalagadan. Daytoy ti tiempo, kas pangarigan, a mangisuro babaen iti ulidan ti kinapateg iti panagbalin a napudno a maisupadi iti panagulbod. Ipaganetget ti Biblia ti kinapateg ti panangsanay bayat dagiti tawtawen ti kinaagtutubo: “Iruammo ti ubing iti dalan a rebbengna a papanan, ket uray inton lakayen saannanto a pagpanawan.”​—Proverbio 22:6.

Napaliiw ni Curran: “Di mainanama a dagiti ubbing itatta agbalin a nasayaat ti moralda no dida matulongan. . . . Isingasing dagiti simmungbat kadagiti saludsodko iti surbey a no nasalsalun-at ti pamilia nasaysayaat ti pannakabigbigda iti naimbag ken dakes.”

Kuna ti maysa a social worker a simmungbat iti surbey ni Curran: “Adda naisangsangayan a bileg nga ipaay ti relihiuso a pammati kadagiti pamilia.” Para iti pamilia a maymaysa ti relihiuso a pammatida, kuna ni Curran, “ti pammati iti Dios dakkel ti pasetna iti inaldaw a biag ti pamilia. Ti relihiuso a pammati pabilgenna ti pannakasaranay ti pamilia. Marikna dagiti nagannak ti dakkel a rebbengen nga iyallatiw ti pammatida kadagiti annakda, ngem aramidenda dayta kadagiti naimbag ken makagunggona a pamay-an.”

Tulonganyo Dagiti Annakyo a Makarikna iti Ayat iti Dios

Ipakitayo kadagiti ubbing dagiti sagut ti Dios a mangiyeg iti kasta a rag-o. Agiddakayo iti karuotan ket usigenyo a kaduada ti bassit a sabong a nakasaysayaat ti diseniona. Buyaenyo ti dangaw a rummuar iti daytoy a karuotan nga umuli agingga iti murdong ti ruot, a tumayab babaen iti naranga a tudektudekan ti nalabaga ken nangisit a payakna, ken tumayaben nga umadayo. Bay-anyo ida a makarikna iti makakayaw a pakasdaawan bayat a kellaat nga agdisso ti maysa a kulibangbang iti ima tapno ikayabkabna dagiti naranga a payakna maipaay iti apagkanito a panagdisso ken agbilag iti bara ti silnag ti init. Agdatakayo tapno makitayo ti kas kapas a puraw nga ulep nga agdaliasat iti ngatuenyo, ket buyaenyo ida bayat ti panagbalbaliw dagiti langada a kakasla barko, kabayo ken palasio iti tangatang. Iti amin a kanito ipakaammoyo kadagiti annakyo a ti Namarsua a Dios ti mangipapaay kadatayo kadagita a makaparagsak a sagut.

Ken adu a sabsabali pay a sagut, kas ti kuting a ti panangay-ay-ayamna iti maysa a bulong pagpaggaakennatayo wenno ti burburan nga uken a “manglangay” kadatayo, nga agwingwing-it ti ulona, nga agngernger bayat ti panangiguyguyodna iti manggas ti kawestayo, ngem kankanayon ti nainggayyeman a panagkalawikiw ti ipusna. Wenno ti panangtagiragsak iti dalluyon ti baybay, panangsang-at iti bantay, wenno ti panangbuya iti rabii a buyogen iti panagsiddaaw iti langit a napno kadagiti agrimatrimat ken agsilsilnag a bituen. Ti pannakaammo a dagitoy a sagsagut ken dagiti di mabilang a dadduma pay ket naggapuda iti Daydiay nangted kadatayo iti biag, ti panagyamantayo kenkuana gapu kadagitoy a sagut, ti panagyamantayo iti pannakaammo kenkuana​—amin dagitoy mangyegda iti rag-o kadatayo ken iparangarangda ti nauneg a panagraem ken naayat a panangapresiar kenkuana.

Ket kamaudiananna iti aglawlaw ti pamilia, adu a panangarakup ken ungngo da Daddy ken Mommy, isu a makatulong a mangiparikna kadagiti ubbing iti nabara a rimat ti kinatalged ken panagyaman nga inaldaw. Tulonganyo ida nga agtalinaed iti pammati ken Jehova, a pagkedkedanyo ti dakdakkel pay a kinaulbod ngem daydiay maipapan iti nalabaga-ti-kawesna a Santa, kayatna a sawen, a dagitoy amin a nagsayaatan a sagut a naggapu iti Dios basta naiparna laeng, basta timmaudda​—maysa a kinaulbod a naisuro nga awan dagiti sientipiko a pammaneknek, a di supsuportaran ti sientipiko a pamay-an, ken mataginayon laeng babaen ti maulit-ulit a kinadogmatiko tapno lapunosen ti panunot dagiti agtutubo.a

Iramanyo dagiti annakyo kadagiti masansan a panagkarkararag iti katan-okan a Mannangted​—kadagiti pannangan, no agbasakayo iti Saona, iti ngudo ti aldaw. Padakkelenyo ti managyaman nga ubing, ket dayta a pannakabigbig iti panangapresiar pasam-itenna ti tunggal kapadasanna iti biag. Isut’ dumakkelto a naragsak a mannangted a mismo kas panangtulad iti pudno a Dios ken dagiti ay-ayatenna a nagannakna. Ket addanto kinaragsak, saan a gapu iti naikeddeng a petsa iti kalendario, no di ket gapu iti kankanayon a kanito ti rag-o iti panagbiag. “Naragsak ti ili a ti Diosna isu ni Jehova!”​—Salmo 144:15.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 7]

Maysa kadagiti kasayaatan a regalo a maipaayyo iti annakyo isu ti tiempo