Dagiti Masel​—Obramaestra ti Disenio

MATAGINAYON ti biag babaen ti panaggaraw. Kas pagarigan, ngumato ken bumaba bassit ti barukongmo kada agangeska, ket agpitikpitik ti pusom tapno agtalinaedka a sibibiag. Ania ti mangpataud kadagitoy a panaggaraw? Dagiti masel!

Dagiti masel ket nakidser, mabennat a tisyu a mamagandar kadagiti paset ti bagim ken tapno maaramidmo ti adda a kapanunotam ken rikriknam. Nainaig dagiti masel iti panagisem, panagkatawa, panagsangit, panagsao, pannagna, panagtaray, panagtrabaho, panagay-ayam, panagbasa, wenno pannangan. Nagrigat a panunoten ti aniaman nga aramidem a dika mausar ti masel.

Adda agarup 650 a masel iti bagim. Dagiti kababassitan ket nakadekket kadagiti kababassitan a tulang, a masarakan iti lapayag. Ti kadadakkelan isu dagiti gluteus muscle iti patong, a mamaggaraw kadagiti gurong. Tangay buklenda ti agarup kagudua iti kadagsen ti bagi ti lalaki ken agarup kakatlo iti bagi ti babai, nadisenio dagiti masel nga agtrabaho. Maibilangda a “biolohikal a makina,” ket ‘ad-adu nga enerhia ti busbosenda iti kada aldaw ngem ti amin a nadagdagup a makina nga inaramid ti tao, agraman ti lugan,’ kinuna ni Gerald H. Pollack, maysa a propesor ti bioengineering.

Uray no agin-inanaka, sisasagana latta dagiti maselmo​—sisasaganada nga agtignay. Iti aniaman nga oras, umirteng ti dadduma a linabag iti kada masel. No saan nga umirteng bassit, nakanganga latta ti pangam ken bassit ti mangsuporta kadagiti lalaemmo. Uray no sitatakder wenno situtugawka, agbaliwbaliw bassit dagiti maselmo a makatulong a mangmantiner iti posturam wenno manglapped iti pannakatumbam iti tugawmo.

Dagiti Kita ti Masel

Adda tallo a kita ti masel iti bagim. Nagduduma ti aramiden ti tunggal maysa. Ti maysa isut’ cardiac muscle, a mangbomba iti puso. Ti masel ti puso dandani kanayon nga agin-inana, ta kalpasan ti tunggal panagirtengna masapul nga agrelaks agingga iti sumaganad a panagirtengna.

Ti maikadua a kita ti masel isut’ smooth muscle. Balkuten dagiti smooth muscle ti kaaduan a lalaemmo, agraman dagiti uratmo. Kas iti masel ti puso, a saan a boluntario ti panagtignayna, saanmo a makontrol dagiti smooth muscle. Nagpapateg ti aramidenda a kas iti panangitarayda iti pluido iti bekkel ken basisawmo, sada iduron ti taraon iti bagismo, ken taginayonenda ti panagayus ti dara kadagiti uratmo, iturongda ti lente dagiti matam, ken padilatenda ti pagserkan ti lawag iti taotao ti matam.

Skeletal muscle ti kaaduan kadagiti 650 a maselmo. Dagitoy ti boluntario a mamaggaraw kenka. Masursurom a kontrolen dagitoy a masel manipud pannakaipasngaymo. Kas pagarigan, masursuro ti maysa a maladaga a garawen dagiti takiag ken gurongna tapno makapagna ken matimbengna ti bagina. Agsipud ta umirteng laeng dagiti masel, sagdudua ti panagtrabaho dagiti skeletal muscle. No umirteng ti maysa, agrelaks ti sabali. No awan daytoy a panagdanggay, kada kudkodem ta ulom, masapul a bay-am ti grabidad a mangipababa iti takiagmo. Imbes a kasta, umirteng dagiti tricep-mo, ti masel a kapareha ti bicep-mo, tapno maunnatmo a dagus ti takiagmo.

Nagduduma ti kadadakkel ken sukog dagiti masel. Atitiddog ken nararapis dagiti dadduma, kas kadagiti hamstring muscle dagiti gurong. Dadakkel ken napupuskol dagiti sabsabali kas iti gluteus muscle iti patong. Amin ket nadisenio tapno makapaggarawka. Nasikkil ti kaha ti paragpag no awan dagiti masel nga adda iti nagbabaetan dagiti paragpag. Daytoy ti gapu a makapaggaraw ti barukong a kas man la accordion, a tumulong iti panagangesmo. Kas kadagiti palunapin ti plywood, naurnos dagiti masel iti tian kas nagduduma a pedaso nga agsasabali ti angguloda, tapno saan nga agalus-os dagiti lalaemmo.

Panagtunos ti Masel ken Pennet

Dagiti nakidser, puraw a kas la lubid a tisyu a maawagan a pennet ti nakakabit kadagiti masel a mangguyod kadagiti tulangmo. Dumanon dagiti pennet iti kaunggan dagiti masel ken maikonektar kadagiti connective tissue a manglikmut iti linabag ti masel. Usaren ti connective tissue ti puersa a tumaud iti uneg dagiti maselmo tapno maguyodna ti pennet ken mapaggarawna ti tultulangmo. Ti kapigsaan a pennet, ti Achilles tendon, ket naikonektar iti maysa kadagiti kapipigsaan a masel iti bagim, iti butoymo. Agtignay dagiti masel iti butoy kas shock absorber ti bagi. No magna, agtaray, wenno aglagtoka, nasurok a sangatonelada ti madaeranda a puersa.

Ti kinasiglat ti imam isut’ maysa a pagarigan ti panagtunos ti masel ken pennet. Duapulo a paris dagiti masel ti adda iti nagbaetan ti siko ken pungupunguam ti nakakonektar iti adut’ nagsusuopanna nga ima ken tultulang dagiti ramaymo babaen ti atitiddog a pennet a lumasat iti sidong ti napnuan linabag a pungupunguan. Dagitoy agraman ti 20 pay a masel a naintar iti dakulap ken ramramaymo ti gapu a nakaskasdaaw ti kinasiglat ti imam nga isut’ kasapulan tapno masangal dagiti sensitibo a partes ti nagsayaat a relo wenno tapno maiggamam ti putan ti wasay no agbalsigka.

Nasurok a 30 a Masel ti Rupa

Ti rupa ti ad-adda a mangipasimudaag iti kinataom ngem iti aniaman a paset ti bagim. Tapno makita ti nagadu ken nagduduma nga ekspresion ti rupa, nangikabil ti Namarsua iti adu ken nagpupunipon a masel iti rupam​—nasurok a 30-da amin. Uray la 14 a masel ti kasapulan tapno umisemka laeng!

Napipigsa ti dadduma a masel iti rupa, kas kadagidiay nakakabit iti pangam, a mangusar iti 75 a kilo a puersa tapno mangalngalmo ti kankanem. Sensitibo dagiti dadduma ngem nalagdada, kas kadagiti masel a mangkontrol iti kalub ti matam no agkiremka, a mamin-20,000 a daras iti kada aldaw a mangpalua iti matam tapno maikkat dagiti rugit ken mikrobio.

Nakaskasdaaw a Disenio

Nadisenio ti tunggal masel tapno umirteng a siaannayas. Masapul la ketdi a maibagay ti panagirteng dagiti skeletal muscle tapno maigiddiat ti kapigsa a mausar no agpidutka iti dutdot ken no agbagkatka iti 10 kilo. Kasano a mapasamak daytoy? Kitaentayo.

Saggaysa a selula ti mangbukel iti amin a masel. Gapu ta mabennabennat dagiti selula ti masel, matuktukoyda kas dagiti linabag. Napuspusyaw dagiti dadduma a linabag idinto ta nataytayengteng dagiti dadduma. Naalibtak ti panagirteng dagiti napuspusyaw, wenno alistoda nga agguyod a linabag. Mausar dagitoy no kasapulan ti giddato a pigsa, kas iti panagbagkat iti nadagsen nga awit wenno panagtaray iti 100-metro. Napigsa dagiti alisto nga agguyod a linabag ti masel, ket ti glycogen, maysa a kita ti asukar, ti pannakagasolinada. Nupay kasta, dagus a mabannogda, ket mabalin nga agbetted wenno agut-otda gapu iti naurnong a lactid acid.

Nabambannayat ti panagirteng, wenno nakapuy nga agguyod dagiti nataytayengteng a linabag ti masel, ket ti metabolismo ti oksihena ti mamagtignay kadakuada. Tangay dagitoy a linabag ket addaan iti ad-adu a suplay ti dara ken aerobic nga enerhiana ngem kadagiti napartak ti panagirtengna a linabag, dagiti nakapuy nga agguyod a linabag “ti arigna puseg ti panagibtur.”

Ti maysa pay a kita ti linabag ket medio nataytayengteng ngem kadagiti napusyaw, alisto nga umirteng a linabag. Kaaspingda daytoy a linabag ngem naandurda. Gapu ta sisasagana daytoy a kita a mangusar agpadpada iti asukar ken oksihena kas pannakagasolinana, posible a tumulong dayta no adda napaut, makabannog nga aramidem.

Adda naglalaok kadagitoy a kita ti linabag iti saggaysa ken iti las-ud ti nagduduma a masel. Dagiti tumataray iti adayo, kas pagarigan, mabalin nga agpromedioda iti 80 a porsiento a nakapuy nga agguyod a linabag kadagiti masel ti gurongda, idinto ta dagiti tumataray iti assideg ket makapromedioda iti nasurok a 75 a porsiento kadagiti alisto nga agguyod a kita.

Tignayen Dagiti Nerbio

Amin a linabag ti masel ket tignayen dagiti nerbio. No tignayenda dagiti maselmo, agtignay dagiti masel babaen ti panagguyod, wenno panagirteng. Ngem saan nga umirteng a dagus ti amin a linabag ti masel iti sumagmamano a masel. Imbes ketdi, naorganisar dagiti linabag ti masel kadagiti motor unit. Iti maysa a motor unit, nakakabit ti maysa a nerbio ken kontrolenna ti adu a linabag.

Nasurok a 2,000 a linabag a kontrolen ti maysa a nerbio ti mangbukel iti dadduma a motor unit, kas kadagidiay masel iti gurongmo. Ngem sagtatallo a linabag laeng ti kontrolen dagiti motor unit ti matam. Ti kaadda ti babbabassit a grupo dagiti linabag iti maysa a yunit ken ad-adu a yunit iti kada masel ti mangipalubos iti naur-urnos, naan-annad a panagtignaymo, kas kadagidiay kasapulan iti panangyubon iti dagum wenno panagpiano.

No pidutem ti maysa a dutdot, sumagmamano laeng a motor unit ti umirteng. No adda nadagsen a bagkatem, pakaammuan a dagus ti utekmo dagiti espesial a sensory organ iti maselmo ken kiddawenda nga agtignay ti ad-adu a motor unit, tapno pumigsaka a mangbagkat iti karga. No agin-inayadka a magna, sumagmamano laeng a motor unit ti agtignay; idinto ta no agtarayka, ad-adu ti agtignay ken naparpartak ti panagtignayda.

Naiduma ti masel ti pusom iti skeletal muscle ta umirteng wenno agrelaks dayta. No matignay ti maysa a selula iti masel ti puso, maipakaammo dayta iti amin a selula ket aggigiddanda nga agtignay, isu nga umirteng ti intero a masel ket kalpasanna agrelaks iti agarup 72 a daras iti kada minuto.

Kaasping iti panagtignay ti masel ti puso ti aramiden dagiti smooth muscle​—apaman a mangrugin nga umirteng, umirteng ti intero a lalaem. Ngem mabalin a napapaut ti iyiirteng dagiti smooth muscle a di mabannog ngem kadagiti masel ti puso. Pulos a saan nga ipadlaw dagiti smooth muscle ti kaaddada, malaksid no pasaray agsaraawka gapu iti bisin wenno mapilitan nga umirteng gapu iti panagpasngay.

Taginayonem a Nasalun-at Dagiti Maselmo

“Ti panagehersisio tulonganna ti intero a bagi, uneg man wenno ruar. . . . Nasaysayaat ti panagtrabaho dagiti masel a regular a maehersisio,” kuna ti libro a Muscles: The Magic of Motion. Ti panagehersisio pasayaatenna ti kasasaad ti masel, tapno nasaysayaat ti panangsuportarna iti lalaemmo ken tulonganna dagiti maselmo a mangdaer iti pannakabannog.

Adda dua a nagduma a kita ti ehersisio a makagunggona kadagiti maselmo. Ti ehersisio nga anaerobic, nga apagbiit nga agbagkatka iti weight iti kada aldaw, papigsaenna dagiti maselmo. Saan laeng a mangipempen dagiti napigpigsa a masel iti ad-adu nga asukar ken fatty acid no di ket mas episiente ti panangusarda kadagitoy a pannakagasolinada, tapno matulonganda dagiti maselmo a mangdaer iti pannakabannog.

Sumayaat ti kasasaad ti intero a maselmo babaen ti aerobic a kita ti panagehersisio, kas iti panag-jogging, panaglangoy, panagbisikleta, wenno pannagna iti napartak. Daytoy a kita ti ehersisio a mangpaibtur ti mangpaadu iti dara kadagiti masel ken paaduenna ti mitochondria, a mangpatanor iti ATP, ti energy compound a kasapulan tapno umirteng dagiti maselmo. Ti pusom ti nangnangruna a magunggonaan iti daytoy a kita ti panagehersisio, a mabalin a tumulong pay a manglapped iti pannakaatake ti puso.

Ti panagrukob ken panaginat sakbay ti napinget a panagehersisiom tumulong a manglapped iti pannakapiskel wenno dadduma pay a pannakadangran dagiti maselmo. Ti kasta a pangkondision nga ehersisio ti mangpapudot kadagiti maselmo, a mangitaray iti ad-adu a dara kadagitoy ket, kas resultana, matulonganna dagiti enzyme a mangpataud iti ad-adu nga enerhia, tapno nasaysayaat ti panagirteng dagiti maselmo. Ti panangulit iti pangkondision nga ehersisio kas maudi nga aramidem tumulong a manglapped iti ut-ot ken kinairteng babaen ti pannakaikkat ti naurnong a lactic acid.

Nupay kasta, masapul a laglagipem a madadael ti skeletal muscle-mo no makabannog unay ti panagehersisiom, nangnangruna no saanka pay a nasanay. Sa no parigatem unay dagiti maselmo babaen ti maulit-ulit ken napaut a panagirteng, a kas iti mapasamak no in-inut nga idissom ti nadagsen nga awit wenno agtarayka a pasalog, mabalin a madangran ti linabag ti maselmo. Uray bassit ti madangran a bunga ti pannakapiskel, mangpataud dayta iti aggitebgiteb a panagut-ot ti masel ken lumteg.

Aywanam dagiti maselmo. Ipaayam ida iti umiso a panagehersisio ken panaginana tapno maitultuloyda ti panagserbida kenka kas iti nasayaat ti pannakadiseniona a makina, ti ‘kasayaatan a motor’ ti bagim.

[Blurb iti panid 20]

Adda agarup 650 a masel iti bagim. Ti kadadakkelan ket ti gluteus muscle iti patong, a mamaggaraw kadagiti gurong

[Kahon iti panid 24]

Dagiti Masel ken Nutrision

Nagpateg ti nasayaat a nutrision a pangmantiner iti kinasalun-at dagiti masel. Makatulong dagiti taraon a nabaknang iti calcium, kas kadagiti dairy product, ken potassium, kas iti saba, agraman dagiti citrus ken napakebbet a prutas, natayengteng ti duyawna a nateng, nuez, ken bukbukel a mangtarawidwid iti panagirteng dagiti masel. Dagiti whole-grain a tinapay ken cereal makaipaayda iti iron ken B-complex a bitamina, nangnangruna iti B₁, a nagpateg tapno ti karbohidrato, protina, ken taba ket agbalin nga enerhia a pangsustento kadagiti maselmo. Saan laeng a makatulong ti iyiinum iti adu a danum a mangtaginayon iti kinatimbeng ti electrolyte-mo no di ket mangiruar pay iti lactic acid ken dadduma pay a rugit a makaistorbo iti panagtignay ti masel.

[Kahon/Diagram iti panid 22, 23]

TI NAKASKASDAAW A PANAGIRTENG TI MASEL

Kasla simple ti panagtignay ti masel. Ngem nakaskasdaaw ti mekanismo a panagirteng. Kuna ni Propesor Gerald H. Pollack: “Agamangaak iti kinapintas ti disenio ti nakaparsuaan. Nakaskasdaaw unay ti panagbalin ti kemikal nga enerhia kas mekanikal nga enerhia​—matignayka a mangibaga nga adda kinasaririt iti likudanna​—a pakagutugotan ti tao nga agsiddaaw.”

Usarentayo ti maysa nga electron microscope tapno kitaentayo ti narikut a panagirteng ti masel ket ammuentayo ti ad-adu pay maipapan iti daytoy obramaestra a disenio ti Namarsua kadatayo.

Kinapudnona, tunggal selula wenno linabag ti masel, ket sangapunggos dagiti babbabassit a linabag a maawagan a myofibril a naurnos nga agkakabatog. Rinibu a naiingpis a myofilament ti linaon ti tunggal myofibril. Napuspuskol ti dadduma a myofilament, naing-ingpis met dagiti dadduma. Naglaon iti myosin dagiti napuspuskol, idinto ta dagiti naing-ingpis ket aglaon iti actin, dagiti protina a tumulong iti panagirteng ti selula ti masel.

Adda likkaong iti rabaw ti tunggal linabag ti masel. Agpatingga sadiay ti linabag ti nerbio, a sumina manipud iti duri, ken sumrek iti likkaong. Aggaraw dagiti maseltayo no adda ibilin ti utek, ket ti bilin, a mayallatiw iti minilion a selula ti nerbio ti central nervous system, ti makadanon iti pungto ti nerbio. Bayat a matignay ti tunggal pungto ti nerbio, aglukat ti nasurok a 100 a babassit a sac, ken mangitedtedda iti kemikal a mangpapigsa iti pananggutugot ti nerbio bayat a masagaponna ti membrane ti selula ti masel. Daytoy ti mangirugi iti agsasaruno nga elektrikal nga aktibidad a manggutugot iti intero a selula ti masel, a mangtignay iti membrane ti selula tapno mangiruar kadagiti makakoriente a calcium ion, a mangirugi iti mekanikal a proseso ti panagirteng.

Agwaras itan ti calcium ion iti intero a linabag ti masel babaen ti nagsasanga a naiingpis a tubo ken makikadua iti nadumaduma a protina. Uray kaskasano, ti panagtignay ti calcium kadagitoy a protina ti mangilukat wenno mamagparang kadagiti nasalakniban a disso ti protina iti igid ti naingpis nga actin filament shaft.

Maigiddato iti dayta, agtignayen dagiti agpaparis a nagtitimbukel a sinanbusel, a nakoronaan iti nakapigpigsa a compound a maawagan nga ATP, a timmaud iti napuspuskol a myosin filament. Dumket ti maysa kadagiti sinanbusel nga ulo ti myosin filament iti maysa kadagiti nakalukaten nga aktibo a disso iti actin filament, a kas man la nagkuros a rangtay. Ti sabali pay a sinanbusel ti mamagsina iti ATP ken mangiruar iti umdas nga enerhia tapno ti nagkuros a rangtay isut’ mangguyod wenno mangyuyas iti actin filament iti igid wenno iti rabaw ti myosin filament. Kas iti maysa a grupo nga agkaykaysa a mangguyod iti tali, idauluan ti myosin ti mangibbat iti ig-iggamanda sada iggaman manen ti igid ti actin shaft, bayat nga iduronda ti actin filament iti tengnga ti myosin filament. Maulit daytoy a tignay agingga a malpas ti panagirteng. Ti intero nga agsasaganad a pasamak ket maaramid iti las-ud ti sumagmamano a kakasangaribu ti maysa la a segundo!

Tangay nalpasen ti panagirteng, agsubli ti calcium iti nagtaudanna iti membrane ti selula ti masel. Maabbongan manen dagiti nakalukat a disso iti igid ti actin filament, ket agrelaks manen ti linabag ti masel agingga nga agtignay manen sigun iti maibilin iti dayta. Wen, ‘nakaam-amak ken nakaskasdaaw ti pannakaaramidtayo’!​—Salmo 139:14.

[Diagram]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Kinapudnona, dagiti maseltayo ket natuontuon a punggos dagiti linabag

Napuskol ken naingpis a myofilament (napadakkel unay)

Myofibril

Sangapunggos a myofibril

Linabag ti masel

Masel

[Ladawan iti panid 21]

(Namindua a napadakkel)

Dagiti kabassitan a masel ket nakadekket iti kababassitan a tulang, a masarakan iti lapayag

[Ladawan iti panid 21]

Uray la 14 a masel ti kasapulan tapno umisemka laeng!

[Ladawan iti panid 21]

Dagiti masel ti mamagkirem kenka iti nasurok a mamin-20,000 a daras iti kada aldaw

[Ladawan iti panid 24]

Agirteng ti masel ti pusom ken agrelaks iti agarup 72 a daras iti kada minuto, wenno mamin-2.6 a bilion a daras iti unos ti gagangay a panagbiag

[Ladawan iti panid 24]

Anaerobic exercise

[Picture Credit Lines iti panid 20]

Tao, p. 20; mata, p. 21; puso, p. 24: The Complete Encyclopedia of Illustration/ J. G. Heck