Agsakit Aya ti Bukotyo?

“Nakasaksakit. Kaslattay adda nangsindi iti posporo sana sinilmutan ti bukotko! Ti la malagipko isut’ panagrukobko tapno ipanaw ti bassit a kaanakak manipud iti nabuong a baso, sa kellaat a kasla napuoran ti bukotko. Kastat’ riknak iti mano nga aldaw, a diak man la maunnat ti siketko. Idi la a nariknak ti kasta nga ut-ot,” isalaysay ni Karen, 32, agtagibalay ken addaan dua nga annak.

MAIKADUA ti panagsakit ti bukot iti panagsakit ti ulo iti adu a tattao nga agsagsagaba iti dayta idiay Estados Unidos. Daytat’ kangrunaan a pakaigapuan ti napaut a kinabaldado kadagiti tattao a nababbaba ngem 45 ti tawenda ken ti maikatlo kadagiti natataengan ngem 45. Mangbusbos dagiti agsagsagaba iti ag-24 bilion a doliar iti kada tawen nga agsapsapul iti bang-ar​—mamimpat a daras ngem iti magastos iti panagpaagas iti AIDS idi 1991.

Sigun ken Dr. Alf L. Nachemson, maysa a sientipiko a managsirarak kadagiti sakit ti bukot, dua bilion a pasiente iti sangalubongan ti nasakit ti makimbaba a bukotda itay napalabas a dekada. “No dadduma, kabayatan ti aktibo a panagbiagtayo 80 porsiento kadatayo ti agsakitto ti bukotna iti nadumaduma a kasasaad,” kinunana.

Ti Agsublisubli nga Ut-ot

Ti sakit iti bukot awan pilpilienna. Masansan nga agsakit ti bukot dagiti nadagsen ti trabahoda ken dagiti agop-opisina. Uray lallaki ken babbai, ubbing ken lallakay, mabalin nga agsakit ti bukotda. No agkarasubli ken naynay ti ut-otna, apektaranna la ketdi ti trabaho, mategged, pamilia, ken ti annongenyo iti pamiliayo, a mamagsagaba pay met iti rikriknayo. Kasano?

Matakuatan dagiti tattao nga agsublisubli ti panagpaut-otda, kuna ti libro a The Fight Against Pain. Ti ut-ot ti bagi parnuayenna ti danag ken panagleddaang a mabalin a mangituggodto iti nakarkaro ken napapaut nga ut-ot. Kas pagarigan, mabalin a masapul a makilangen ti maysa nga agkabanuag a nagannak wenno para sapul kadagiti rigat iti panggedan, pamilia, ken gagayyem gapu iti kinabaldado nga ibunga ti panagsakit ti bukot.

“Patiek a ti kadakkelan a problemak isut’ di pannakaawat ken pannakipagrikna ti pamiliak ken gagayyemko. Tagtagilag-anen ti tattao ti ut-ot, ta dida marikna ti talaga a sagsagabaem,” kinuna ni Pat, 35, maysa a sekretaria nga idi 1986, damo a simro ti nagsasagadsad a panagsakit ti bukotna. “Yantangay dimo ammo no kaano wenno sadino a sumro ti ut-ot, masapul a dika unay makitultulag iti adu. Agparangkanto a medio saan unay a mannakipagayam, di man la mangawat kadagiti imbitasion, di man la mangubba iti kappasngay nga ubing, di man la umisem, a maigapu amin iti rikriknaem. Ti ut-ot, no palubosam laeng, talaga a rimbawannaka.”

No Apay nga Agsakit ti Bukot

Talaga kadi a di maliklikan ti panagsakit ti bukot? Aniat’ maaramidanyo tapno maep-ep wenno malapdan dayta? Kaanonto ti panangipadoktoryo iti bukotyo? Nupay ipasimudaag ti patinayon a panagsakit ti bukot ti adu a sakit iti uneg ti bagiyo, dua a pakaigapuan ti panagsakit ti bukot ti pakaiturongan daytoy a salaysay​—dagiti slipped disk (bimtak a disk) ken kellaat a panagbetted dagiti masel.

Apaman a magteng ti maysa a tao dagiti tawtawen a kinabeinte, mangrugin nga agpukaw ti kinamannakibagay ken kinabasá ti nalukneng nga uneg dagiti disk, a pakaigapuan ti ikekebbet dagiti disk. Ngem kadawyanna, di pakaigapuan daytoy ti ut-ot. Iti dadduma a tattao, nupay kasta, kumaro ti ut-ot no adda bumtak, wenno lumteg, a paset ti nalukneng nga uneg ti disk, iti aglawlaw ti aduan amurat a tisyu.

Kastoy ti makuna ti magasin a Fortune maipapan kadagiti disk: “Apaman a kumapuydan, ti apag-apaman a panangikagumaan​—kas iti kinasimple ti panagpangres wenno panagdumog tapno iyakar ti maysa a banag​—ti pakaigapuan ti panagut-otda.”

Dagiti disk ti mangibabaet ti umuna a 24 a vertebrae, wenno tulang ti duri. Nagtutuon dagitoy a tulang ken buklenda ti maysa a paarintiddog nga usok, ti kanal ti duri, nga isut’ yan ti duri. Iti nagbaetan ti dua a vertebrae, adda bassit a ruangan a yan dagiti urat, a maawagan nerve root, a tumud-aw a nagsanga iti kanal. Mabalin a bumtak ti maysa a disk a mangitalmeg iti sabali pay nga urat. Daytoy a panagtinnalmeg ti makasinga iti signal dagiti urat a mangibaga iti rikna manipud iti dadduma a paset ti bagi nga agturong iti dadduma a pasetna.

Ti maysa a nakaut-ut-ot a kasasaad a maawagan sciatica, kas pagarigan, ti rumsua no adda puersa a maipan kadagiti ramut ti urat ti sciatic nerve. Sumagmamano a ramut ti urat a timmanor manipud iti makimbaba a paset ti duri ti mangbukel iti urat ti sciatica. Adda ramut ti urat iti tunggal sangana, nga agpababa agingga ti likudan ti tunggal luppo agingga iti tumeng sadanto maikonektar iti dadduma pay nga urat. Masansan a mangrugi ti ut-ot ti sciatica iti makimbaba a bukot santo agkubra iti patong ken kibongkibong nga agpababa iti luppo, no dadduma agingga iti gurong ken saka. Kas banagna, sumikkil ti saka​—maysa a kasasaad a mamagbetted iti saka gapu ta dagiti masel ti gurong dida mapaggaraw dagiti ramay ti saka. Mabalin nga agpipikel, agbibineg, ken kumapuy met ti masel ti naapektaran a gurong ti maysa nga agsagsagaba.

No talmegan ti disk dagiti ramut ti urat iti cauda equina, maysa a grupo dagiti urat iti mismo a baba ti siket nga agserserbi iti basisaw ken bagis, mabalin a marigatan ti maysa a tao nga umisbo wenno umibleng. Masapul nga agpadoktor a dagus dagiti tattao nga addaan iti aniaman kadagitoy a sintomas, yantangay mabalin a dagitoy ket pagilasinan dagiti nakaro a sakit ti ur-urat.

No kumsen ken nakarelax-da, agtitinnulong dagiti masel iti bukot ken dagiti pennet tapno di kumapuy ti duri ken kabaelanna ti agrukob wenno agtiritir. No maparigatan, nupay kasta, agbetted ti maysa a nakapuy a masel, umirteng unay isu a lumteg. Kellaat lattan a rumsua ken medio di mangpagaraw iti tao, mabalin a naut-ot dagiti agsasagadsad a panagbetted ti bukot. Ti ut-ot ket deskribiren ti maysa nga agsagsagaba kas “agsasaruno a rumsua a ginggined iti bukotmo.”

Umanamong dagiti doktor a rumsua ti panagbetted dagiti masel tapno masaluadan ti tao manipud iti nakarkaro pay a pannakadangran a mangpakapuy kadagiti masel. Kuna ti libro ti Time-Life a The Fit Back: “Gapu ta dimo makuti ti bukotmo, ti panagbetted pilitennaka nga agtignay a dagus ken agidda. Daytoy a posision saanna laeng nga ep-epen ti bukotmo, no di ket palubosanna met ti limteg a tisyu a tarimaanen ti bagina.”

Tapno malapdan ti panagsakit ti bukot a masansan a pakaigapuan ti panagbetted, dagiti masel iti bukot, tian, ken luppo ket masapul nga agtalinaed a nabinggas ken natibker. Dagiti nalupoy a masel ti tian, kas pagarigan, ti pakaigapuan ti panagsakit ti bukot gapu ta dida makaipaay iti umno a suporta ken dida unay mabaelan a kontrolen ti dagsen ti bagi iti duri. No nasayaat-ti-kondision dagiti masel ti tian, mangpatanorda iti “manglikmut a masel” a manglapped iti makimbaba a bukot manipud iti panagkillona. Ti panagbukót, ti napalalo a panagkillo ti makimbaba a bukot, paalasenna ti panagyukyok ti vertebrae ti makimbaba a bukot.

No Aniat’ Maaramidanyo a Mangep-ep iti Ut-ot

Ti naalas a postura, kinalukmeg, nakapuy a masel, ken danag dagiti uppat a makagapu iti panagsakit ti makimbaba a bukot. Dagiti kadawyan nga aramid a di umnot’ pannakaaramidda, kas ti panagtugaw, panagtakder, wenno panagbagkat, ti dadduma a pakaigapuan.

Adda agbinnadang a relasion ti nasayaat a postura ken napigsa a masel ti tian ken bukot. Ti nasayaat a postura palubosanna ti nasayaat a panagandar dagiti masel, idinto ta ti nasayaat a binggas ti masel ket nasken iti umno a postura. Ti kinalinteg a suroten ti natural nga S a kurba ti duri ti kasapulan iti naimbag a postura. Di kaipapanan dayta ti nakalinlinteg met unay a duri.

No makorehir ti naalas a postura, mapukaw ti ut-ot a gapu iti postura, kuna ni Robin McKenzie iti libro a Treat Your Own Back, sana innayon: “Bayat ti panaglabas ti tiempo, nupay kasta, no di makorehir, ti nakairuaman a naalas a postura ti pakaigapuan ti panagbalbaliw ti pakabuklan dagiti susuop, mabannogda unay, ket kas banagna, nasapa a kumapuy dagiti susuop.”

Ti napalalo a kinalukmeg, nangnangruna ti tian, ti mangbannog met iti bukot gapu ta parnuayenna ti kasta unay a pannakaguyod dagiti masel a mangsupsuporta iti bukot. Ti regular a programa ti panagarsisio ti sekreto ti maysa a natibker ken nasalun-at a bukot. Uray no dikay mariknan ti ut-ot, kasapulan pay laeng ti panagarsisio gapu ta mabalin a kellaat a sumro ti panagsakit ti bukot. Maisingasing ti naan-anay a panangeksamin ti doktor sakbay a rugianyo ti maysa a programa ti panagarsisio. Mabalin nga isingasing ti doktor dagiti umno a panagarsisio iti sakit ti bukot ti maysa a tao, wenno mabalin nga isingasingna iti maysa a pasiente a mapan iti maysa a physical therapist.

Patien ti adu a managsirarak a nalaka la nga agsakit ti bukot ti maysa a tao gapu iti danag. Ti panagdanag mabalin a pagbettedenna ti dadduma a tattao gapu iti tensionda a mangpairteng kadagiti masel, a pakaigapuan ti panagsakit ti bukot. Ti pannakibagay wenno panangpukaw kadagiti pakaigapuan ti danag ti makatulong tapno makissayan ti posibilidad ti panagsakit ti bukot.

Mabalin nga agsakit ti bukot dagiti tattao a kanayon nga agtugaw idiay pagtrabahuan wenno agbiahe iti adayo. Mapadagsenan unay ti makimbaba a bukot no nakatugawkayo, sigun iti maysa a panagadal dagiti taga Sweden. Daksanggasat ta kumaro daytoy nga ut-ot no mausar dagiti pang-opisina a tugaw a di umdas ti panangsuportada iti bukot. Mabalin a makatulong no dikay kanayon lattan a nakatugaw no di ket agtakdetakder wenno agpagnapagnakayo iti sumagmamano a minuto.

No agbagkat iti nadagsen wenno uray nalag-an a bambanag, masapul nga annadan dagiti tattao dagiti masel ti bukotda. Maisingasing ti panangpilko iti tumeng no agbagkatkayo tapno saan la a ti masel ti bukot ti mangibaklay iti amin a puersa.

Nalaka la nga agsakit ti bukot ti tao a saan a nasayaat ti posturana nga agtrabaho. Amin dagiti managsangal, nars, elektrisian, agtagibalay, ken mannalon ket kasapulanda ti agrukob iti napaut kabayatan ti panagtrabahoda. Tapno maliklikan ti panagsakit ti bukotda, isingasing dagiti physical therapist a kanayonenda ti aginana wenno baliwbaliwan ti posisionda. Mabalakadan dagiti tattao a napaut ti panagtakderda nga agusarda iti bangkito wenno dadduma pay a pagiparabawanda iti sakada ket medio ingatoda ti maysa a sakada tapno maunnat ti makimbaba a bukot.

Ti Panagsirarak iti Panangagas

Iti kaaduan kadagiti nasakit ti bukotda a gapu iti masel, isingasing dagiti doktor ti maysa a konserbatibo a panangagas​—panagidda, panangusar iti napudot, masahe, arsisio, ken, iti damo, dagiti kontra-ileletteg ken mangep-ep iti ut-ot nga agas. No maipapan kadagiti agas, mamakdaaar ni Dr. Mark Brown ti University of Miami School of Medicine. Kunana nga idiay Estados Unidos, ti napaut a panagusar iti agas ti kangrunaan a pakaigapuan ti panagsakit ti bukot, gapu kadagiti dakes nga epekto dagiti agas. Masapul nga agannad dagiti tattao iti panagpannuraydanto lattan iti agas, a mabalin a mangituggod iti ad-adu a tomarenda, nga agtungpalto iti pannakaadikto.

Mabalin a makaipaay met iti tulong ken bang-ar kadagiti agsagsagaba ti physical theraphy ken isasarungkar iti maysa a chiropractic. Agdua kakatlo kadagiti amin a pasiente nga agsakit ti bukotda ti ay-aywanan dagiti chiropractic idiay Estados Unidos, kuna ti magasin a HealthFacts.

Mabalin a kasapulan ti operasion tapno maagasan dagiti sakit wenno maep-ep ti ut-ot a mainaig kadagiti bimtak a disk. Masansan, nupay kasta, nga umuna nga isingasing dagiti doktor ti konserbatibo a panangagas iti kaaduan kadagiti agsakit ti bukotda. Saan la koma a maysa a doktor no di ket dua wenno tallo ti pagpakonsultaran dagiti tattao a napakaammuan a masapul nga agpaoperada tapno magun-odanda ti propesional a diagnosis ken kapanunotan maipapan iti pannakaopera.

Kadagiti minilion nga agsagsagaba, ti naynay ngem maibturan pay laeng a panagsakit ti bukot ket paset ti biag. Adu ti mangibtur lattan iti ut-ot ngem ikagumaanda a saan a daytat’ mangsinga iti inaldaw a trabahoda. Ammoda dagiti pakaigapuan ti ut-ot isu nga ammuenda dagiti addang tapno malapdan wenno masumra dayta. Kanayonda nga agarsisio, mantiniren ti umno a kadagsenda, pasayaaten ti posturada, ken kissayanda dagiti pakadanaganda iti biag. Agpapan pay iti panangparigat ti agsublisubli a panagut-ot ti bimtak a disk ken nabetted a masel, ni Karen, a nadakamat itay, siraragsak a tagtaginayonenna ti okupado nga iskediol, a mangbusbusbos iti adu a tiempo iti panangasaba ken panangisuro a trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Kas ken Karen, adu nga agsagsagaba ti mangsalsalimetmet iti positibo a kababalin ken ikagumaanda a kontrolen ti panagsakit ti bukotda.

[Kahon iti panid 24]

Dagiti Makatulong a Manglapped iti Sakit ti Bukot

☞ Liklikanyo ti napartak, nasiglat a panangbagkat iti maysa a banag. Imbes nga agrukob, pilkuenyo dagiti tumengyo.

☞ Agpatulongkayo no mangibagkatkay iti nadagsen.

☞ No mangawitkay kadagiti sumagmamano a pakete, timbengen ti awit iti tunggal sikigan. No mangawit iti maymaysa a nadagsen a banag, pagdemmangan nga awiten iti sango, a dumna iti bagi. No igpilan, pagsublaten ti dua a sikigan.

☞ No agbiahekayo, mangusar iti makulkulpi a pagawit iti karga ken/wenno mangawit iti nalag-an a karga a mabalin a yabaday.

☞ No bagkatenyo nga iruar dagiti pakete iti kargadera, yasideg dagiti pakete iti bagi sakbay ti panangibagkat kadakuada.

☞ No ag-vacuum-kayo, mangusar iti atiddog ti putanna a vacuum cleaner. Imbes nga agrukob a mang-vacuum kadagiti sirok, agparintumeng, a mangusar kadagiti sapin ti tumeng. No agrukobkayo, ngarud no mabalin, masapul a kumpet ti maysa nga imayo a mangbatak iti bagiyo.

☞ No mangop-opisinakayo, pagsublatenyo ti panagtugaw iti lamisaanyo ken ti panagtakderyo nga agtrabaho iti pagat-siket a pagtrabahuan.

☞ Agparintumengkayo no ag-hardinkayo, ket bingbingayenyo ti trabaho a pagbalinen nga ab-ababa. No agtakderkayo dikay agrukrukob.

☞ Kanayon nga arsisuen ti bukot uray no 10 agingga iti 15 minuto laeng iti maysa nga aldaw. Kalalainganna laeng ti arsisio no lumakayen.

☞ No isaganayo ti kama a pagturogan, iparintumeng iti maysa a tumeng ket batakenyo ti bagiyo iti maysa a takkiag no gaw-aten ti bangir a sikigan ti kama. No irtengen wenno ikabilyo dagiti abbong ti kama, agparintumengkay iti datar iti agsumbangir a sikigan ti kama.

☞ No agmanehokay iti nawatiwat, agsardeng nga aginana. No saan a komportable ti pagsadagan ti tugaw ti kotse, mangusarkay iti pungan a pagsadagan ti bukot.

☞ Dikay ag-jogging kadagiti natangken a pagtarayan. Mangusarkay iti umno a sapatos a pagarsisio.

☞ Mangusarkay iti pungan wenno dadduma a pagsadagan no agtugaw iti nalukneng a tugaw wenno sofa. Siiinayad a tumakder, nga usarenyo ti gurongyo a tumakder.

☞ No nakatugawkayo nga agtrabaho iti adu nga or-oras, mangusarkayo iti tugaw nga umno ti korte ti pagsadaganna. Tumakderkayo sagpaminsan, ket agpagnapagna iti aglawlaw.

☞ Dikay agrukob iti napaut iti pagisalansanan a kabinet, no di ket agtugawkayo no mabalin.

☞ No agusarkayo iti nangato ti takonna a sapatos bayat iti aldaw, mangitugotkayo iti ad-adda a komportable a paris nga isublatyo kadakuada no mabalin.