Ti Aglawlaw—Ti Epektona iti Salun-atmo
NI Dr. Walter Reed, iti World Resources Institute, nabiit pay nga imbagana iti UN Radio a ti pannakibiang ti tao kadagiti sangalubongan a sistema ti aglawlaw ta “napalalon ti panangdadaelna kadagitoy a siklo.” Kuna ni Dr. Reed a daytoy a pannakadadael ti aglawlaw ti mamagpeggad ngarud iti salun-at iti sangalubongan. Iti artikulo a nangrepaso iti libro a World Resources 1998-99, inlista ti magasin nga Our Planet nga impablaak ti United Nations ti sumagmamano kadagitoy a makadangran iti salun-at dagiti tattao. Mairaman kadagitoy dagiti sumaganad:
◻ Ti polusion ti angin iti uneg ken iti ruar ti balay ket nainaig kadagiti sakit ti panaganges a pakatkatayan ti dandani uppat a milion nga ubbing iti kada tawen.
◻ Ti kinakurang ti nadalus a danum ken ti sanitasion ti nangpakaro iti panagsaknap dagiti bayangubong a pakatkatayan ti tallo a milion nga ubbing iti kada tawen. Kas pagarigan, ti kolera, a nabayag nga awanen idiay Latin America, adda manen sadiay a nakatayan ti 11,000 a tattao idi laeng 1997.
Inaldaw a nasurok a 30,000 nga ubbing kadagiti kapapanglawan a rehion iti lubong ti naipadamag a matmatay kadagiti sakit a mainaig iti aglawlaw. Agasenyo—30,000 a tattao iti tunggal aldaw ti tawen, umdasen a mangpunno iti amin a tugaw ti 75 a jumbo jet!
Nupay kasta, saan laeng a dagiti napanglaw a pagilian ti addaan kadagiti mamagpeggad iti salun-at gapu iti aglawlaw. Kuna ti Our Planet a “nasurok a 100 a milion a tattao idiay Europa ken Norte America ti makalanglang-ab pay laeng iti narugit nga angin,” a pakaigapuan ti iyaadu unay dagiti agangkit. Maigiddato iti dayta, ti umad-adu a panagbiahe ken panagnegosio iti sabali a pagilian ti maysa a makagapu iti itataud ti 30 a kabbaro a makaakar a sakit kadagiti nabaknang a pagilian. Mainayon pay, impadamag ti magasin a dagiti nakontrol idin a sakit “ti adda manen ket nakarkaroda pay.”
Ti nakalkaldaang ket kaaduan kadagitoy a sakit a mainaig iti aglawlaw ti mabalin a lapdan komadagiti maus-usaren a teknolohia ken nakalaklakada. Kas pagarigan, pumipia ti salun-at no maipaayan iti nadalus a danum ken sanitasion dagiti amin a tattao. Mano ti magastos tapno maibanag daytoy a raragpaten? Ipadamag ti UN Radio a sigun iti Human Development Report 1998 ti United Nations, 11 a bilion a doliar ti magastos a mangipaay iti nadalus a danum ken sanitasion para iti isuamin—basbassit pay ngem ti gasgastosen dagiti taga Europa para iti sorbetes iti makatawen!
[Picture Credit Line iti panid 15]
RETRATO: Casas, Godo-Foto