Inamindan ti Narelihiosuan a Kinapanatikoda

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

“PAGBABAWYAN Dagiti Obispo ‘Dagiti Nakaal-alingget a Krimen’ ni Queen Mary.” Kasta ti paulo ti Catholic Herald iti Britania a Disiembre 11, 1998. Binigbig dagiti obispo ti Romano Katoliko iti Inglatera ken Wales a “naaramid dagiti nakaal-alingget a krimen iti nagan ti relihion a Katoliko, kas pagarigan, kadagiti Protestante idi tiempo ti Repormasion idiay Gran Britania.” Siasino ni Queen Mary? Ania dagiti biddut nga inaramidna a nangtignay iti kasta a panangamin? Ken apay nga inkeddeng dagiti obispo ti Inglatera ken Wales ti panangaminda iti daytoy a tiempo?

Naipasngay ni Mary Tudor iti Romano Katoliko nga Inglatera idi 1516. Gapu ta kakaisuna a sibibiag nga anak ni Catherine iti Aragon, ti immuna nga asawa ni King Henry VIII, ni Mary ket pinadakkel ni nanangna a napasnek a Katoliko. Kayat idi ni tatangna ti maaddaan iti anak a lalaki nga agtawid iti trono, ngem awan ti lalaki nga anak ni Catherine. Tangay di kayat ti papa a waswasen ti panagasawa ni Henry ken ni Catherine, rinisut ni Henry a bukodna ti parikut, iti kasta naisagana ti Repormasion dagiti Protestante idiay Inglatera. Idi 1533 inkallaysana ni Anne Boleyn, uppat a bulan sakbay a winaswas ti Arsobispo ti Canterbury a ni Thomas Cranmer ti immuna a panagasawa ni Henry.

Iti simmaganad a tawen, pinugsat ti nasukir a ni Henry ti amin a pakainaiganna iti Roma ket naaramid a katan-okan a pangulo ti Church of England. Ni Mary, a maibilang itan a bastardo, pulos a dinan nakita ni nanangna, ta napilitan ni Catherine a mangbusbos kadagiti maudi a tawen ti panagbiagna a naisina kadagiti tattao.

Kinapanatiko Dagiti Protestante

Bayat ti simmaganad a 13 a tawen, napapatay ti dadduma a di nangbigbig iti panangidaulo ni Henry iti iglesia wenno dagidiay mangbigbigbig pay laeng idi iti autoridad ti papa. Natay ni Henry idi 1547 ket sinunuan ti siam ti tawenna a ni Edward, ti kakaisuna a legal nga anakna a lalaki iti maikatlo kadagiti innem nga assawana. Inkagumaan ni Edward ken dagiti mangbalbalakad kenkuana a pagbalinen a Protestante ti Inglatera. Naidadanes dagiti Romano Katoliko gapu iti panangannurotda iti relihionda, ket naikkat kadagiti simbaan dagiti imahen ken altar.

Di nagbayag, naikkat dagiti lapped iti panagimaldit ken iti panagbasa iti Biblia nga Ingles, ket naaramid iti Ingles imbes nga iti Latin dagiti serbisio ti simbaan a nakairamanan ti panagbasa iti Biblia. Ngem idi 1553, natay ni Edward gapu iti sarut idi agtawen laeng iti 15. Ni Mary ti naibilang a nainkalintegan a suno ket isu ti nagbalin a reyna ti Inglatera.

Kinapanatiko Dagiti Katoliko

Idi damo, inawat dagiti tattao ti agtawen iti 37 a ni Mary, ngem di nagbayag nagbalinen a di nalatak. Nairuamen dagiti iturayanna iti Protestantismo, ket ita determinado ni Mary a mamagbalin manen iti pagilian a Romano Katoliko. Iti apagbiit laeng, nawaswas ti amin a narelihiosuan a linteg ni Edward. Kiniddaw ni Mary ti pammakawan ti papa maipaay iti nasion. Nagbalin manen a Romano Katoliko ti Inglatera.

Nagbanaganna, ti pannakikappia iti Roma ti nanggutugot iti baro a pannakaidadanes dagiti Protestante. Naipadisda iti makapapatay a letteg a masapul a maikkat sakbay nga apektaranna ti intero a bagi. Adu a madi a mangawat iti pannursuro ti Iglesia Romana Katolika ti napuoran a sibibiag iti istaka.

Pannakadusa Dagiti Erehe

Ti immuna a natay bayat ti panagturay ni Mary ket ni John Rogers. Inurnong ken ineditna ti maawagan itan a Matthew’s Bible, a nakaibatayan ti King James Version. Kalpasan ti panangikasabana iti sermon a mangbusor iti Romano Katoliko a mamakpakdaar iti “makapapatay a kina-Romano Katoliko, idolatria, ken an-anito,” isut’ naibalud iti makatawen, ket idi Pebrero 1555, napuoran agingga ken patay kas maysa nga erehe.

Naibilang met nga erehe ni John Hooper nga obispo ti Gloucester ken Worcester. Inwaragawagna a nainkalintegan ti panangasawa ti klero ken maipalubos ti diborsio maigapu iti pannakikamalala. Inlibakna met ti pisikal a kaadda ni Kristo bayat ti Misa. Napuoran a sibibiag ni Hooper. Nagpaut iti dandani 45 a minuto ti makatuok nga ipapatayna. Idi tiempon a mapuoran ti 70-ti-tawenna a Protestante a manangaskasaba a ni Hugh Latimer, pinaregtana babaen kadagitoy a sasao ni Nicholas Ridley a kaduana a Repormador ken biktima iti istaka: “Maliwliwaka koma, Apo Ridley, ken agmalalakika. Iti daytoy nga aldaw, agserbita a lawag ti kandela iti Inglatera, babaen ti kaasi ti Dios, ket agtalekak a saanto a pulos a maiddep dayta.”

Nakondenar met kas erehe ni Thomas Cranmer, ti immuna a Protestante nga Arsobispo iti Canterbury iti sidong da Henry ken Edward. Nupay imbabawina ti pammatina a Protestante, iti maudi a kanito impakaammona iti publiko ti panagbaw-ingna, pinabasolna ti papa a kas kabusor ni Kristo, ket impuorna nga immuna ti kannawan nga imana, ta dayta ti nakabasol a nangpirma iti panangibabawina.

Nupay 800 a babaknang a Protestante ti napan iti sabali a pagilian tapno natalgedda, di kumurang a 277 a tattao ti napuoran iti istaka idiay Inglatera bayat ti simmaganad a tallo a tawen ken siam a bulan agingga iti ipapatay ni Mary. Adu a biktima ket ordinario a tattao a naan-anay a nariro no ania ti rumbeng a patienda. Napadakkel dagiti agtutubo a nakangngeg a napabasol ti papa ket ita madusdusadan gapu iti panagsaoda a maibusor kenkuana. Dadduma nasursuroda a mismo ti agbasa iti Biblia ket pinatanorda ti bukodda a narelihiosuan a pannakaawat.

Adu ti nagamak iti nabannayat, makatuok nga ipapatay dagiti lallaki, babbai, ken ubbing a napuoran iti istaka. Iladawan ti historiador a ni Carolly Erickson ti gagangay a buya: “Masansan a naata pay ti kayo a sungrod ti apuy, wenno dagiti rineppet a mula a nausar a pagpasged ket nakabasbasa isu a saanda a dagus a simged. Saan a simged dagiti sinupot a pulbora a naigalut kadagiti biktima tapno umababa ti panagtuokda, wenno nabulloda a saan a napapatay.” Saan a naapput ti ngiwat dagiti biktima, isu a “masansan a mangngeg dagiti ikkis ken karkararagda agingga a natayda.”

Immadu dagiti tattao nga agduadua iti relihion a masapul a mangpuor kadagiti tattao iti istaka tapno maipaalagadna dagiti pannursurona. Ti simpatia para kadagiti biktima ti nangtignay kadagiti kompositor a mangputar kadagiti kanta a mangestoria kadagiti Protestante a martir. Rinugian ni John Foxe nga inurnong ti isuratna iti librona a Book of Martyrs, a dandani kaasping ti Biblia ti impluensiana kadagiti Protestante a Repormador. Adu a Romano Katoliko idi pangrugian ti panagturay ni Mary ti nagbalin a Protestante idi agpatinggan ti turayna.

Ti Impatawid ni Mary

Kalpasan a nagbalin a reyna, imbaga ni Mary a makiasawa iti kasinsinna a ni Philip, ti agtawid iti trono ti España. Isut’ gangannaet nga ari ken napasnek a Romano Katoliko, a daytat’ saan a tarigagayan ti adu nga Ingles. Di nagballigi ti iyaalsa a naorganisar a mangprotesta iti panagasawa, ket 100 a rebelde ti napapatay. Nagkasar da Philip ken Mary idi Hulio 25, 1554, nupay saan a pulos a nakoronaan ni Philip. Nupay kasta, nagdukotan ni Mary, nga agtarigagay iti Romano Katoliko nga agtawid iti trono, ti kinaawan ti anakda nga agassawa.

Nagsakit ni Mary, ket kalpasan ti ababa a panagturayna a lima a tawen, natay idi agtawen iti 42. Naladingit agingga iti ipapatayna. Nauman ti asawana kenkuana, ken kagurgura ti kaaduan nga iturayanna. Adu a taga London ti nagpadaya kadagiti lansangan idi natay. Imbes a pabilgen manen ni Mary ti kina-Romano Katoliko, pinarang-ayna ketdi ti kina-Protestante gapu iti kinapanatikona. Ti impatawidna magupgop babaen iti nagan a naglatakanna​—Ni Mary a Manangibukbok iti Dara.

Konsiensia a Tinignay ti Dakes

Apay nga imbilin ni Mary a mapuoran ti nagadu a tattao agingga a matayda? Naisuro kenkuana a dagiti erehe ket traidor iti Dios, ken impagarupna a rebbengenna a pukawen ti impluensiada sakbay nga apektaranda ti intero a nasion. Impangagna ti konsiensiana ngem dina inkankano ti kalintegan ti dadduma nga inturong ti konsiensiada iti sabali a direksion.

Nupay kasta, panatiko met laeng dagiti Protestante. Iti sidong ni Henry ken ni Edward, napuoran met idi dagiti tattao gapu iti narelihiosuan a pammatida. Ti Protestante a suno ni Mary a ni Elizabeth I, pinagbalinna ti kina-Romano Katoliko a basol a panangliput iti gobierno, ket bayat ti panagturayna napapatay ti nasurok a 180 nga Ingles a Romano Katoliko. Bayat ti simmaganad a siglo, ginasut pay ti natay gapu iti narelihiosuan nga opinionda.

Apay nga Agkiddawda Itan iti Pammakawan?

Idi Disiembre 10, 1998 ti maika-50 nga anibersario ti United Nations’ Universal Declaration of Human Rights. Bigbigen ti Artikulo 18 “ti kalintegan iti siwayawaya a panagpanunot, konsiensia ken relihion,” agraman ti wayawaya ti maysa a tao a mangbaliw iti relihionna ken mangisuro ken mangannurot iti dayta. Pinili dagiti obispo a Romano Katoliko iti Inglatera ken Wales ti maika-50 nga anibersario kas “ti umiso nga okasion a panangamiris dagiti Katoliko kadagiti konsiensiada maipapan kadagitoy a banag” ken ti panangbigbigda kadagiti “nakaal-alingget a biddut” a naaramid, nangnangruna idi tiempo ni Mary Tudor.

Nupay mapagbabawyanen dagiti naaramid a narelihiosuan a kinapanatiko idi napalabas a dandanin 450 a tawen, pudno kadi nga adda nagbaliwanna? Saanen a mapuoran dagiti tattao iti istaka, ngem nagadu kadagidiay makunkuna a Kristiano ti agtultuloy a mangrames ken mangpapatay kadagidiay dida karelihionan. Saan a maay-ayo ti Dios iti kasta a kinapanatiko. Kinapudnona, kinuna ni Jesu-Kristo, daydiay naan-anay a nangiparangarang iti personalidad ti Dios: “Babaen iti daytoy maammuanto ti isuamin a dakayo dagiti adalak, no addaankayo iti ayat iti maysa ken maysa.”​—Juan 13:35.

[Ladawan iti panid 12]

Queen Mary

[Credit Line]

Manipud iti libro nga A Short History of the English People

[Ladawan iti panid 13]

Napuoran iti istaka da Latimer ken Ridley

[Credit Line]

Manipud iti libro a Foxe’s Book of Martyrs

[Ladawan iti panid 13]

Sinigurado ni Cranmer nga umuna a mapuoran ti makannawan nga imana

[Credit Line]

Manipud iti libro a The History of England (Vol. 1)

[Picture Credit Line iti panid 12]

Pingir: 200 Decorative Title-Pages/Alexander Nesbitt/Dover Publications, Inc.