Ti Napintas a Simotsimot

MAYSA a makaay-ayo unay a rabii, adda simotsimot a simrek iti moderno unay a restawran. Bayat ti panagtayabtayabna iti lamisaan, inkagumaan ti babai a nakatugaw sadiay a bugawen ti simotsimot a kunam man la no isut’ rarauten ti lamok nga aduan iti awit a sakit! Napan ti simotsimot iti sabali a lamisaan. Kamaudiananna nagdisso iti kuelio ti maysa a lalaki. Naiduma unay ti reaksion daytoy a lalaki ken ti asawana​—inapresiarda ti simotsimot, ta pampanunotenda ti kinapintasna ken saan a makadangran daytoy a makaay-ayo a parsua.

“Dagiti simotsimot ket saan a talaga a makadangran a parsua,” ilawlawag ni John Himmelman, maysa kadagiti nangbuangay iti Connecticut Butterfly Association. “Awananda iti pagkagat iti ngiwatda, ket saan a pulos a mangan ti dadduma nga adulto, kas iti pagaammotay unay a simotsimot a luna. Awan awitda a rabies wenno aniaman a sakit, dida kumagat . . . Kinapudnona, di ammo ti kaaduan a tattao a simotsimot gayam dagiti kulibangbang nga agtayab no aldaw.”

Maapresiar ti amin ti kulibangbang, ngem manmano ti agsarimadeng a mangapresiar iti kinapintas ken kinanadumaduma dagiti simotsimot. ‘Kinapintas?’ mabalin a kunam a buyogen ti panagduadua. Pagarupen ti dadduma a ti simotsimot ket nalaad a kabagian ti napintas a kulibangbang, ngem pareho ti klasipikasion ti siensia kadakuada​—Lepidoptera, a kaipapananna “dagiti siksikan a payak.” Nakaskasdaaw ti nagadu a nagduduma a klase dagitoy a makaay-ayo a parsua. Sigun iti The Encyclopedia of Insects, adda 150,000 agingga iti 200,000 a naammuanen a klase ti Lepidoptera. Ngem kadagitoy, 10 a porsiento laeng ti kulibangbang​—simotsimot ti dadduma!

Kas iti adu a tattao, manmano a malagipko dagiti simotsimot malaksid no idulinkon dagiti kawesko no kalam-ekna ket ikkak dagitoy iti alkampor a salaknib ti sanga. Diak idi ammo a kas adulto, dagiti simotsimot ket saan a mangan ti lupot​—manganda no iggesda pay laeng a kas iti alimbubudo.a

Ania ti nangbalbaliw iti panangmatmatko kadagiti simotsimot? Nabiit pay a simmarungkarkami nga agassawa kadagiti gayyemmi nga agnagan Bob ken Ronda. Adu ti ammo ni Bob maipapan iti simotsimot. Impakitaannak iti bassit a kahon nga addaan iti impagarupko idi damo a napintas a kulibangbang. Inlawlawagna a dayta ket cecropia wenno simotsimot a klase robin, maysa kadagiti kadakkelan a simotsimot iti Amianan nga America. Aginnem a pulgada ti rukod ti nakaukrad a payakna ket makatawen ti siklo ti biagna manipud idi itlog pay laeng. Anian ti siddaawko idi naammuak nga agbiag ti adulto iti 7 agingga iti 14 nga aldaw laeng! Naaddaanak iti naan-anay a baro a panangmatmat kadagiti simotsimot gapu iti panangusig a naimbag iti napintas a cecropia.

Intudo ni Bob ti sumagmamano a babassit a mansa iti lansad ti kahonna. “Itlog dagitoy a mansa,” inlawlawag ni Bob, “ket sapay koma ta mapadakkelkonto dagitoy agingga nga adultoda.” Mangpadakkel iti simotsimot? Naginteresak iti kapanunotanna. Ngem saan gayam a nalaka nga aramiden dayta. Dua a lawas nga inkagumaan ni Bob a papessaan dagiti itlog, ngem dida napessaan. Isu nga inkeddengnan a babasaen dagitoy. Idi napaagnebanna kalpasan ti makalawas, nagpessa ti 26 kadagiti 29 nga itlog iti maysa la nga aldaw. Inkabilen ni Bob dagiti nalami nga igges, a kas kadakkel laeng ti lamok, iti nalinis a nagtimbukel a kaserola tapno dida makatalaw.

Dagiti ukis ti itlog a nagpessaanda ti immuna a kinnan dagiti napessaan nga igges. Kalpasanna, pinakan ni Bob dagitoy. Narigat a trabaho dayta. Kalpasan a nakapagsukimat, pinakanna dagitoy kadagiti bulong ti maple. Nagkarayam dagiti igges iti bulong ngem dida kinnan dagitoy. Ngem idi inikkan ni Bob dagitoy kadagiti bulong ti cherry ken birch, dagus nga inibusda.

Idi dimmakkel bassiten dagiti dati a nagbabassit nga igges, inyakar ni Bob dagitoy iti terrarium wenno nakubong a lugar a pangpaliiwan kadagiti ayup wenno mula. Balanse ti agneb para kadagiti igges ken bulbulong iti uneg ti terrarium. Kulongenna met dagiti igges, tangay narawet dagitoy apaman a makakarayamdan.

Ti panangpakan iti 26 a mabisin nga igges ket sapulenna ti ad-adu a trabaho ngem iti ninamnama ni Bob. Kada punnuen ni Bob ti terrarium kadagiti bulong, dua la nga aldaw nga ibusen dagiti igges. Dayta ti gapuna a nagpatulong iti adingna a balasang ken iti dua nga agtutubo a gagayyemna a barito ken balasitang, a mangaywan ken mangpakan kadagiti dumakdakkel a kappessa.

Nasken nga adu ti kanen dagiti igges, saan laeng a tapno dumakkelda bayat nga iggesda pay laeng no di ket tapno mataraonanda inton adultodan. Ngamin, awan ngiwat ti adulto a simotsimot a cecropia, ket saan a pulos a mangan! Tapno agbiag bayat ti ababa a panagbiagna no adulton, agpannuray a naan-anay iti kinnanna idi igges pay laeng.

Maaddaan iti Baro a Kudil

Bayat a dumakdakkel dagiti igges, agluposda iti sumagmamano a daras. Instar ti pangawag iti nagbabaetan ti tunggal panagluposda.

Saan a dumakkel ti kudil ti igges a cecropia, isu nga aglupos no dakkel unayen ti igges ken nabennaten a naimbag ti kudilna. Ammo ni Bob no kaano a mapasamak daytoy ta saanen a mangan dagiti igges. No nakapatauddan kadagiti pedaso a seda sa kimpetdan kadagitoy, agtalna dagiti igges iti sumagmamano nga aldaw bayat a mangpataudda iti baro a kudilda. No nakasaganan ti baro a kudilda, rummuarda laengen iti daan a kudilda, ket baybay-anda a nakakapet iti seda. Nasdaawak a makakita a nagdadakkelen dagiti igges iti maudi nga instar-da. Dandani lima a pulgada ti kaatiddogda ken dakdakkel ngem ti diametro ti tammudok.

Panangaramid iti Supotna a Seda

No nalpasen ti maudi nga instar, mangaramid ti tunggal igges iti cocoon wenno supot a seda​—adu a kas man la dapuen a sinulid a naikapet iti nagango a bassit a sanga. Dua a klase ti cocoon nga aramiden dagiti cecropia. Ti maysa ket dakkel ken medio nalawa nga agbibitin a kasla bag a nagtimbukel ti lansadna ken in-inut a sumupit ti ruanganna. Ti sabali ket basbassit ken nasedsed ti pannakalagana ken medio sirkulo ti diseniona ngem nasupit ti ruangan ken lansadna. Agpada dagitoy nga addaan pagbalkut a nalamuyot a makin-uneg a cocoon. Kaaduanna, lumabbaga a kolor kape, kolor kape, nalitem a berde, wenno dapuen, ti kolor dagiti cocoon ti cecropia. No idilig kadagiti cocoon ti dadduma a klase iti Amianan nga America, dakdakkel dagiti cocoon ti simotsimot a cecropia​—agingga iti uppat a pulgada ken dua a pulgada ti kalawada. Ket kabaelan a salakniban dagitoy a nakaskasdaaw a banag dagiti agnanaed kadagitoy iti nakalamlamiis a temperatura a kas iti -34 degrees Celsius.

No addan dagiti igges kadagiti cocoon-da, awanen ti aramidentayo no di ti aganus laengen nga aguray. Rummuarda kadagiti cocoon iti sumaganad a primavera, agarup makatawen kalpasan a nangala ni Bob iti adulto a simotsimot. Inkabil ni Bob dagiti bassit a sanga a nagbitinan dagiti cocoon iti sangapedaso a foam tapno agtalinaedda a nakabitin. Di nagbayag, rimmuaren ti amin a cecropia iti cocoon-da, malaksid ti maysa. Nagunggonaan met laengen ti anus ken kinagaget ni Bob.

Ipatpategko Itan Dagiti Simotsimot

Tangay nakitak a mismo ti nakaskasdaaw a siklo ti panagbiag ti cecropia, nagbalinak a manangipateg itan kadagiti simotsimot nga agtaytayab iti aglawlaw ti silaw ken agdisso kadagiti patakder. Natignayak met nga agsukimat pay maipapan kadagitoy a makaay-ayo a parsua. Kas pagarigan, naammuak a makapaamanga ti panagtayab dagiti simotsimot ken kulibangbang. Nakaad-adayo ti pagakaran ti dadduma a klase. Maysa la a pulgada ti nakaukrad a payak ti nagbassit a diamondback a simotsimot, ngem masansan a tayabenna ti nagbaetan ti Europa ken Britania a bumallasiw iti nadaleg a North Sea. Ket agtayabtayab iti sabsabong a kas kadagiti hummingbird ti simotsimot nga sphinx, wenno hawk.

Di pay nabayag kalpasan a naimatangak ti siklo ti biag ti cecropia, nakitak ti maysa a nagdisso iti bassit a kayo iti sirok ti silaw. Ammok a gapu ta nalami unay dagiti siksik ti payak ti simotsimot, rumbeng a saanmo a pulos tiliwen babaen kadagiti payakna. Nupay kasta, no ikabilmo ti imam iti sango ti simotsimot, mabalin nga agkarayam iti ramaymo. Idi pinadasko, naayatanak iti makaay-ayo a parsua ta nagdisso iti pattungaganko. Idi agangay, timmayaben iti tuktok dagiti kayo. Idi timmayaben, pinampanunotko a kaasping unay ti maysa a kulibangbang. Inton sumaganad a pagarupmo a makakitaka iti kulibangbang, matmatam manen. Kinapudnona, mabalin a daytat’ napintas, di makadangran a simotsimot.​—Naipatulod.

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 16, 17]

1. Simotsimot a robin (cecropia)

2. Simotsimot a polyphemus

3. Simotsimot a sunset

4. Simotsimot nga atlas

[Dagiti Credit Line]

Natural Selection©-Bill Welch

A. Kerstitch

[Dagiti ladawan iti panid 18]

Nadumaduma a tukad ti panagbiag ti simotsimot a cecropia ramanenna ti:

1. Itlog

2. Igges

3. Adulto a simotsimot

[Dagiti Credit Line]

Natural Selection©-Bill Welch