Ti Kaubingan a Bantay iti Rocky Mountains
TANGAY nabannogkami unayen, inruarmi ti bassit a paglutuan ken nagisaganakami iti pamigat. Dandani 5,000 a kilometro ti dinaliasatmi iti lima nga aldaw manipud New York agingga iti Wyoming. Bayat a namigatkami, binuyami ti aglawlawmi.
Makasisirap ti kinaraniag ti init, sa nalamiis ken presko ti angin. Ngem awan kaasping daytoy iti napalabas a pannanganmi iti igid ti kalsada—makapaamanga ti buya! Mangmangankami idi iti asideg ti takdang ti Jackson Lake idiay Grand Teton National Park. Maim-imatanganmi ti kinadaeg ti kabambantayan. Nupay nakapagdaliasatkamin iti 16,000 a kilometro a nangpasiar iti Makinlaud a paset ti Estados Unidos, talaga nga ita laeng a nakakitakami iti kasta a namarangmang a buya. Ammomi idi a no adda gundawaymi nga agsubli, talaga nga agsublikami.
Agarup 4,200 a metro ti kangato ti Grand Teton, ket nasurok a 3,700 ti kangato ti adu pay nga alimpatok iti daytoy a kabambantayan. Nupay talaga a nakangatngato, saan a dagitoy ti kangatuan a bantay. Depende iti pagsang-atam babaen ti lugan, nalabit saanmo pay ketdi a madlaw ti Teton Range. Manipud makinlaud a sikigan, nalabit makitam laeng a medio sumang-at ti daga—maysa a buya a saanmo a pakaragsakan! Ngem no sumang-atka manipud makindaya a sikigan, kellaat a nakataytayag dagitoy a bantay manipud iti kapanagan nga uray la a nasurok a maysa ket kagudua a kilometro ti kangatoda manipud iti makimbaba a tanap. Talaga a maikarida a buyaen.
Ti Panagpasiarmi Manen
Kalpasan ti panagarapaapmi iti adu a tawen, nakapagsublikami met laeng. Ita a gundaway, nageroplanokami a nagturong idiay Jackson Hole, Wyoming, sa nagmanehokami iti lugan nga agpaamianan a nagturong kadagiti Teton. Kaduaendakami bayat a rugianmi ti aldawmi iti aduan glacier ken kasla saniata a Jenny Lake, nga adda laeng iti baba ti kangatuan nga alimpatok iti daytoy a kabambantayan.
Simgarkami iti kinalamiis ti angin iti bigbigat. Di pay simmingising ti init, ngem saan la a dakdakami ti nakariingen. Nakariingen ti dadduma pay a naridam a tattao. Kayat a retratuen ti dadduma a retratista ti kinadayag dagiti bantay bayat nga arigna malapunos dagitoy iti de rosas ken bimmalitok nga epekto ti isisingising ti init. Kellaat a saankami a nagkutkuti—tangay adda dakkel a kabaian nga ugsa a kumitkita kadakami! Simgar, immalerto sa nagbalaw, tangay nasurok la a siam a metro ti disso a pagar-araban ti urbonna manipud iti ayanmi. Nagin-inayadkami unay a nangala iti kamerami. Medio saankami a naganges bayat nga impokusmi ti kamerami a nangretrato iti dayta. Makaangeskami itan; mangrugrugi pay laeng idi ti aldawmi idiay Jenny Lake.
Kaduami a nagbarangay ti maysa a grupo dagiti umuuli ket iti apagbiit, nakadanonkamin iti sakaanan ti maysa ket kagudua a kilometro a desdes a sumang-at iti Inspiration Point. Timmakdangkami, ket di nagbayag, nariknamin ti nalamiis a pul-oy ti angin iti kabakiran. Bayat a simmang-atkami iti narangkis a desdes, kasla bumasbassiten ti dan-aw a naggapuanmi. Nangrugin a mangngegmi ti daranudor dagiti pangadaywen a dissuor. Umanangsabkami a nakaruar iti kabakiran ket naginanakami biit iti rabaw ti dakkel a bato ti bantay. Bigbigat a nagkainitankami sa immangeskami iti nauneg a nanglang-ab iti nalamiis nga angin iti bantay. Makitkitami ti Jenny Lake iti baba, a kunam la no aggilapgilap a bassit nga asul a safiro. Tangay nalikmut iti kaykayo a nagtubo iti nagpaiduma a munturod, ti dan-aw ket kasla obra ti eksperto nga alahero.
Iti ngatuenmi isut’ agkakangato a pantok a pagaammo kas ti Cathedral Group. Idi dekada 1930, kastoy ti insurat ni Dr. Fryxell, maysa a naturalista a nangadal iti daytoy a kabambantayan: “Tangay nangatngatoda ngem iti dadduma pay ken natitirad dagiti pantokda [dagitoy a bantay] gutugotenda ti maysa a tao a mangkita ken mangpanunot iti daydiay nangatngato pay.” Tangay ingget siddaawmi, talaga a nagamangakami iti kinadaeg ti Inspiration Point. Nariknami a nagunggonaan unay ti panagreggetmi. Ngem nagadu pay ti mabuya.
Makapasiddaaw ta patad itan ti desdes a simmaloganmi iti igid ti baba ti Cascade Canyon. Di nagbayag, nakitamin dagiti nagngangato a rangkis, ket napegges ti agay-ayus a danum kadagiti sikiganda. Pinampanunotmi, ‘Ania ngata a puersa ti nangsukog iti daytoy a lugar?’ Pagammuan ta adda maay-ayatan nga ubing a nasabatmi. Maragsakan unay. Umanangsab nga inyarasaasna: “Nakakitakami iti moose! Darasenyo, mabalinyo met a kitaen dayta!”
Inwalinmi pay laeng iti panunotmi no kasano a nasukog dagitoy a bantay. Iniggamanmi a dagus ti kamerami ket nagsaganakami a mangretrato iti maysa kadagiti nangayed nga animal a pumanasiar iti daytoy a parke. Kinuyognakami ti ubing iti disso a pagbuyaan. Nagiinnarasaas ti amin a kameng ti pamilia ti ubing sa adda intudoda. Nakitami ti kalakian a moose iti aluyuoy iti igid ti karayan. Uray la a naikulengkami gaput’ siddaaw, intag-aymi ti kamerami, sa naginnarasaaskami maipapan iti naragsak a pannakaiparna ti kaaddami ditoy iti umiso a kanito.
Geolohia ken Dagiti Plate
Tangay nagadu ti mabuya, nalaka a malipatam ti agimtuod maipapan iti pakasaritaan daytoy naisangsangayan a lugar. Nupay kasta, ikagkagumaan ti parke a pakaammuan ken isuro ti publiko, babaen ti panangipablaakna iti adu a pampleta sa iyurnosda nga adda dagiti montero-naturalista a mangkuyog iti grupo dagiti umuuli.
Inlawlawagda a nupay medio natangken ti daga a pagbatbatayanmi, kaaspingna laeng dayta ti nagyelo a dan-aw no primavera—saan a solido a kas iti makitami! Patien dagiti eksperto a geologo ti teoria a ti rabaw ti daga ket buklen ti nagadu a tectonic plate ken aggargaraw dagitoy a plate, nga adda iti rabaw ti nagadu a nalunag a bato. Para kadakami, ti makapainteres maipapan iti teoria ket, no agdidinnungpar dagitoy a plate, mabalin a tumaud dagiti kabambantayan.
No maipapan iti Teton Range, kasla nagtignay ti maysa a plate a kas bareta, a nangital-o iti maysa pay. Ti resultana isut’ awagan dagiti geologo a fault-block mountain front. Kunada a medio nabiit pay a timmaud ti Teton Range, iti termino ti geolohia. Isu nga awagan dayta ti pampleta ti parketayo a “ti kaubingan ken kangayedan a bantay iti kabambantayan ti Rocky Mountains.”
Danum ken Yelo kas Dagiti Eskultor
Para kadakami, nakaskasdaaw dagitoy a sungbat, ngem ad-adu pay ti pinataudda a saludsod. Nalagipmi idi simmang-atkami manipud Jenny Lake. Apay ngata a nakarangrangkis dagidiay a pantok? Sa ania met ngata ti adda iti nagpaiduma a munturod iti aglawlaw ti dan-aw a nagtubuan ti kaykayo? Ania ti sungbat dagiti geologo? Ti danum ti makagapu. Sigun iti teoria, adda tiempo idi un-unana a kinungkong ti glacier dagiti ginget ti Teton Range. Ti agay-ayus a niebe ti nangpataud iti dayta a munturod a maawagan moraine iti aglawlaw ti dan-aw. Daytoy a moraine ti nangbangen iti sumagmamano kadagiti narunaw itan a glacier ken nangtaginayon met iti kinadam-eg ti daga.
Dayta a teoria ti mangilawlawag no apay a narukbos dagiti mula iti aglawlaw ti dan-aw, nangruna no idilig iti kasla kinalangalang dagiti asideg a kapanagan nga aduan graba ken ahengko. Tangay nasdaawkami, indagadagmi iti montero-naturalista nga ibagana kadakami ti ad-adu pay. Kinunana a ti naiduma pay a naisangsangayan a pasamak ti makagapu iti narangkis a sukog dagiti alimpatok ti kabambantayan. Awaganna dayta a frost-wedging wenno panangtingal ti yelo. Agayus ti danum kadagiti rengngat ti bato, isu a dumakkel no tumangken. Daytoy ti mangital-o kadagiti seksion ti bato, isu a kasla napaetan ti itsura ti bato. Nagyamankami unay kenkuana iti inlawlawagna ken ti interesna kadagitoy a bantay.
Dagiti Animal
Malaksid iti nakaskasdaaw a geolohia, nagadu ti animal iti daytoy a lugar. Gapu iti daytoy, lalo a nakallalagip ti panagbarangaymi a bimmaba iti nalatak nga Snake River. Bayat a binuyami ti aglawlaw, nakitami dagiti bald eagle ken osprey nga agam-ampayag sada agsuek nga agturong iti karayan tapno agkammel. Nasdaawkami ta adda intudo ti eksperto a biologo a giyami iti barangay a nagsiddaawanmi. Nupay dakdakkel ken nangayngayed ti bald eagle, nalalaing a talaga ti osprey nga agkammel. Imbagana kadakami a nakakitan kadagiti agila nga agsipdut iti lames manipud kadagiti osprey. Agpayso dayta ta nabuyami ti maysa a bald eagle nga immasideg iti urbon nga osprey. Binaybay-an ti osprey ti nakammelna sa nagtayab.
Talaga a naragsakankami a nagbuya iti atap nga an-animal iti gagangay a pagtaenganda. Asideg laeng ti National Elk Refuge, ket adu nga elk ti mangbusbos iti kalgaw idiay Grand Teton National Park. Masansan a nagsardengkami iti panagbiahemi tapno paliiwen ti pinangen nga elk a sibabannayat a magmagna bayat nga agar-arabda. No dadduma, timman-awkami iti beranda ti nagdagusanmi tapno buyaen dagiti moose a sitatalna nga agar-arab iti nagbabaetan dagiti karawawe. No rabii, kunam la no agpabuya dagitoy a parsua iti imatang ti immaribungbong a bunggoy a nangbuya kadakuada. Nupay nabannogkami, medio nagbayagkami tapno makita dagiti kas kadakami a taga siudad ti manmano a makitami—ti nasipnget a langit nga agrimatrimat dagiti bituenna.
Iti maudi nga aldawmi, adda nangparubbuat kadakami. Nagamanga ken nabutngankami bayat a linasatmi ti tengnga ti maysa a pangen dagiti bison. Adda iti agsumbangir ti kalsada ti pangen dagitoy nagdadakkel, sugabba nga animal. Saanmi pay koma kayat ti agawid! Ngem orasen tapno agawidkami.
Bayat a nagtugawkami nga agur-uray iti panagtayab ti eroplano, linagipmi ti panagpasiarmi. Pinanunotmi a naimbag ti apagbiit a natagikuami—ti kabambantayan, ti angin iti kabakiran, ken dagiti animal. Anian a makaparagsak ti pannakatungpal ti nabayagen nga arapaapmi nga agpasiar manen iti Teton Range! Talaga a napintas ti kaubingan nga anak ti Rocky Mountains.
[Kahon/Ladawan iti panid 19]
Sumagmamano a Singasing Kadagiti Sangaili
Ikkam ti bagim iti gundaway a makibagay gapu ta bassiten ti oksihena iti angin. Ti ginget ket nasurok a 1,800 a metro iti ngatuen ti patar ti baybay. Ti dadduma a turista a naggapu iti nababbaba a disso mabalin nga agsakit ti uloda wenno masimronda. Dagitoy dagiti epekto ti kinangato ti papanan a disso. Nasaysayaat no agpadoktor ti lallakay ken babbaket, nangruna dagidiay adda sakit ti puso wenno barada, sakbay a sumurotda iti kasta a panagpasiar.
Agsaganaka a naimbag sakbay a sumang-atka. Laglagipem a nabiit a maibusan ti bagim iti danum wenno pluido no addaka iti nangato ken medio namaga a disso. Mangitugotka iti adu a danum.
Langalang daytoy a parke, nga aduan iti dadakkel, napintas, ngem atap nga an-animal. Mabalin a magagaran nga umasideg ti dadduma nga agpasiar, ngem mabalin a dida mapakpakadaan ti iduduklos dagiti animal. Agimdengka ken surotem ti pammagbaga dagiti montero no kasano ti makilangen kadagiti atap a parsua iti gagangay a pagtaenganda. Makapainteres ti ibaga dagiti montero ket mabalin a makaispal pay iti biagmo.
[Dagiti mapa iti panid 17]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
GRAND TETON NATIONAL PARK
[Ladawan iti panid 16, 17]
Mount Moran, Teton Range
[Ladawan iti panid 17]
Upper Cascade Canyon
[Ladawan iti panid 18]
Bison
[Ladawan iti panid 18]
Bald eagle
[Ladawan iti panid 18]
Ilelennek ti init iti kabambantayan ti Teton
[Ladawan iti panid 18]
Kalakian a moose