Panangmatmat iti Lubong
Narugit a Kuarta
“Nagadu ti bakteria iti kuarta a papel,” kuna ti The Globe and Mail iti Canada. Sigun kadagiti nabiit pay a panagsirarak idiay Estados Unidos, dandani amin a kuarta a papel a maus-usar ita ket kontaminado iti streptococcus, enterobacter, pseudomona, agraman ti dadduma pay a mikrobio. Dagitoy a mikrobio, kuna ti The Globe, ket “mabalin a napeggad kadagiti nakapsut ti imiunidadda a pasiente a kas iti nakapuy a lallakay wenno tattao nga addaan iti HIV-AIDS.” Dadduma a kuarta a papel ket addaan kadagiti napegpeggad pay a bakteria. Isingasing dagiti managsirarak a mabalin a panawenen ti literal a “panaglaba iti kuarta.” Idiay Japan, dagiti aggatang ket makagun-oden iti kuarta manipud “kadagiti nadalus nga ATM” a “mangiruar iti yen a naipapudot iti 200 C (392 F)—nga umdasen ti kinapudotna tapno matay ti adu a bakteria ngem saanna a puoran ti kuarta.” Kalpasan a nagiggemka iti kuarta, ibalakad ti The Globe a “bugguam dagiti imam!”
Kissayam ti Asin a Mausar Kadagiti Kalsada
Kada kalam-ekna, 400,000 agingga iti 1.4 a milion a tonelada nga asin ti maibukbok kadagiti kalsada ti Francia tapno maikkat ti niebe ken yelo, kuna ti magasin maipapan iti nakaparsuaan a Terre sauvage. “Mataktakuatanen nga amin daytoy nga asin ket makaapektar iti aglawlaw.” Maurnong iti daga ti asin a mausar kadagiti kalsada ket mabalin a makontaminar dagiti bubon a pagsakduan iti inumen, ti uneg ti daga nga ayan ti danum, dan-aw, ken ban-aw. Patayenna dagiti sensitibo a mula iti las-ud ti 50 a metro manipud kadagiti naasinan a kalsada ken dangranna ti murdong ti ramramut dagiti kayo. No maagsep dayta dagiti ramut ti kayo, lapdanna ti photosynthesis. No masansan a maapektaran, kumapuy ken matay dagiti kayo. Dagiti animal a maatrakar kadagiti kalsada tapno dilpatanda ti asin ket masansan a madungpar dagiti lugan wenno matayda gapu ta nagbiit a makapanganda iti adu unay nga asin. Iti dadduma a kasasaad, adda met maaramidan ti asin iti itataud ti peligroso a “nangisit” a yelo. Iti kalsada a napnuan niebe, gagangay a nakaan-annad dagiti tsuper, ngem adu ti saan a kasta kadagiti awanan niebe a kalsada, ta dida ammo a mabalin a timmauden ti kasta a yelo. Isingasing dagiti autoridad: “Naannad koma ti pannakausar ti asin iti kalsada ken bassit laeng ti usaren.”
Maammuan ti Kinasalun-at Dagiti Kullaaw Babaen ti Unida
No aguni dagiti kayumanggi a kullaaw, ipasimudaagda ti kasasaad ti salun-atda, kuna ti The Economist. “Inadal ni Stephen Redpath iti Centre for Ecology and Hydrology iti Britania ken ti kakaduana ti 22 a kayumanggi a kullaaw idiay Kielder Forest iti makin-amianan nga England.” Dagiti managsirarak “pinatokarda ti nairekord nga uni ti maysa a di pamiliar a kalakian sada inammo no kasano kabayag ti panaguni dagiti kullaaw nga inadalda kas panangsungbat dagitoy iti dayta a karit.” Nabaybayag nga aguni dagiti kullaaw nga ad-adu ti parasito iti darada—mamindua a nabaybayag nga aguni dagidiay kaaduan iti parasito ngem dagidiay kullaaw nga awanan iti parasito. Kasta met nga idi naguni dagiti ad-adu ti parasitoda a kayumanggi a kullaaw, nabangbangag ti unida ngem kadagiti nasalun-at a kullaaw. “Kadagiti kullaaw a mismo, di pagduaduaan a saan a pulos nga inggagara daytoy a panangipalgak,” kuna ti The Economist.
Dagiti Pagimbagan ti Panangibasa iti Annak
“No makita [dagiti annak] a situtulok a mangibasa da nanang ken tatangda, padasenda a tuladen ida,” kuna ti Polako a linawas a periodiko a Przyjaciółka. Iti panawen a masansan ti panagbuya dagiti annak iti TV, kuna ti artikulo, makagunggona ti panangibasa kadagiti annak uray dua pay laeng ti tawenda, nga allukoyen ti atensionda kadagiti retrato ken ilawlawag dagitoy kadakuada. Mabalin a damagen dagiti nagannak iti anakda no ania ti kalkalpas nga imbasada tapno maammuan no naawatanna ti impormasion. “Ket no kellaat a mauma ti anak . . . , padasenyo a pagbalinen a makaay-ayo ti panangibasa babaen ti naganaygay a panagkompas ken panagbaliwbaliw ti tono ti timekyo.” Maiparegta kadagiti nagannak nga ammuenda dagiti paginteresan ti anakda ket kasaritada maipapan kadagitoy. “Agestoriakayo maipapan kadagiti paboritoyo a libro idi ubingkayo pay laeng, mangisingasingkayo iti sumagmamano a makapainteres a paulo. . . . Diyo isardeng nga ibasaan ti annakyo uray no ammodan ti agbasa,” kuna ti Przyjaciółka. “No dadduma, umdasen ti panangibasa iti sumagmamano kadagiti umuna a panid tapno maparegta, sa bay-anyonton a ti anakyo ti mangituloy iti panagbasa.”
Adda Depektona a Panagraman
Kada tawen idiay Japan, saanen a makaraman ti nasurok a 140,000 a tattao agraman ti ad-adu itan nga ubbing, sigun kadagiti pattapatta ti espesialista iti lapayag, agong, ken karabukob a ni Hiroshi Tomita. Nupay ti panagtomar iti agas ken dagiti an-annayen ti mabalin a mangpataud iti sakit, sigun iti report ti The Daily Yomiuri, patien ni Tomita nga agarup 30 a porsiento kadagiti kaso ket nainaig iti pannangan iti bassit a zinc, maysa a mineral a napateg ken nagbabassit. Sigun iti artikulo, “dakkel ti maaramidan ti zinc iti itataud dagiti baro a selula ti paset ti dila a maawagan taste bud, ket no kurang [ti zinc], in-inut a mapukawton ti kinasensitibona.” Dagiti di nasustansia wenno naproseso a taraon, ken di kinanadumaduma dagiti kanen ti pakaigapuan ti problema. Ilawlawag ti artikulo a “dagiti pagpaimas a kas iti phosphate, nga adda iti adu a taraon a nakasaganan a kanen, pabassitenda ti suplay a zinc iti bagi ken lapdanda ti panangagsepna iti dayta.” Kadagidiay di makananam unay iti raman ti taraon, isingasing ni Tomita a manganda kadagiti nabaknang iti zinc, kas koma iti tirem, babassit nga ikan, ken dalem. Ti nadumaduma ken makapasalun-at a taraon mabalin nga isublida ti maaramidan dagiti taste bud, ngem no di maagasan ti nakaro a kasasaad iti nasurok nga innem a bulan, bassit ti tsansa nga umimbag pay, kuna ni Tomita.
Kellaat nga Iyaadu Dagiti Moske Idiay Estados Unidos
Kas pakakitaan nga umad-adu dagiti Muslim, “immadu[n] ti bilang dagiti moske idiay Estados Unidos iti agarup 25 a porsiento iti innem a tawen, agingga iti nasurok a 1,200,” kuna ti The New York Times. Patien ti direktor iti Center for Muslim-Christian Understanding idiay Georgetown University a ni John Esposito nga “agarup uppat agingga iti innem a milion” ti agdama a bilang dagiti Muslim. Mabalin nga ad-aduda pay, sigun iti nabiit pay a panagadal nga inisponsoran ti uppat nga organisasion dagiti Americano nga Islam. Aniaman ti kasasaad, “ti agtultuloy nga iyaakar ken ti kalkalainganna ti kadakkelna a pamilia dagiti Muslim” ti mangitultuloy iti iyaadu, kinuna ni Esposito. “Iti sumagmamano la a dekada, ti Islam ti agbalinton a maikadua a kadakkelan a relihion iti America.” Sigun iti Times, naammuan a “lallaki ti kaaduan” a tumabtabuno kadagiti moske. Impakita pay ti panagadal a “nadumaduma ti puli dagiti agdaydayaw: kakatlo ti naggapu iti Abagatan nga Asia, 30 a porsiento ti Africano-Americano, 25 a porsiento ti Arabo.”
Dagiti Pagtaengan a Pakaigapuan ti Panagsakit
“Mamin-20 a daras ngem iti natalged a kaadu ti volatile organic compounds (VOCs) nga insingasing ti National Health and Medical Research Council ti adda kadagiti pagtaengan nga awan pay makatawenda idiay Melbourne [Australia],” kuna ti New Scientist. Maysa kadagitoy a kemikal isut’ formaldehyde, “a mangpagagatel iti kudil ken mabalin a mangpakanser.” Agawaaw ti formaldehyde nga aggapu kadagiti pagbangon a materiales a kas iti kayo a maaramid a datar ken muebles. Kadagiti baro nga alpombra, sumngaw ti styrene, a maysa pay a maatap a pakaigapuan ti kanser, “idinto ta kadagiti pintura ken solvent, sumngaw ti nadumaduma a makapapatay a naglalaok nga elemento,” ilawlawag ti report. “Dagiti kemikal saanda unay a makadangran iti salun-at ti kaaduan a tattao. Ngem mabalin a dagitoy ti pakaigapuan ti panagsakit ti ulo ken pannakadangran ti bassit a grupo dagiti sensitibo unay a tattao.”
Kangrunaan Nga Agpatpataud Iti Gatas Iti Lubong
Ti India ti kangrunaan itan nga agpatpataud iti gatas iti lubong, kuna ti The Hindustan Times. “Ti maseknan iti aglawlaw a Worldwatch Institute [idiay Washington D.C.] pinadayawanna ti naisangsangayan a panagbalbaliw ti India iti panagpataud iti gatas,” kuna ti report. “Nanipud idi 1994, nagbalin ti gatas a kangrunaan a produkto iti talon ti India ket idi 1997, linab-awannan ti EU tapno agbalin a kangrunaan nga agpatpataud iti gatas iti lubong.” Kastoy ti naadaw a kinuna ti tserman iti Worldwatch Institute a ni Lester Brown: “Nakaskasdaaw ta ti dadduma pay a naapit ken dagiti tedda ti maapit ti pinagpakanna imbes a ti bukbukel a pagtaraon. Napaadu ti India ti suplayna a protina a din kasapulan a pagpakanna kadagiti baka dagiti bukel a pagtaraon ti tao.”
Napagbalinen a Nalaka ti Aggasto
Gapu iti adelantado a teknolohia, ti panaggatang ket nagbalinen a 24 nga oras iti kada aldaw, 7 nga aldaw iti kada lawas a nasional a pagpalabasan ti oras ti adu a taga Canada, kuna ti periodiko a Calgary Herald. “Nagbiiten a makagatang dagiti tattao babaen ti Internet, The Shopping Channel, koreo, wenno credit card.” Dagiti card a dakkel ti gatad ti naaprobaran a mautangda ti mangparegta kadagiti tattao a gumastoda iti aglablabes. Mangitukon ti dadduma a credit card iti dadduma pay a pangallukoy. Kinuna ni Larry Wood a propesor ti finance idiay University of Calgary: “Adda kuarta ti tattao nga igatangda iti maysa a banag ngem bayadanda dayta babaen ti credit card-da tapno maalada dagiti gunggona wenno premio ta usarendanto ti kuarta a pagbayad iti dayta iti agtapus ti bulan. Kalpasanna, magastoda ti kuarta ken siuutangda pay.” Nupay kasta, patien ni Wood a dumakdakkel ti problema. Gapu ta ikarkarigatanda a manteneren ti estandarte ti panagbiag, makautang dagiti managgatang imbes a kissayanda ti paggastuanda. Sigun iti surbey ti Statistics Canada idi 1999, nasurok a $14 a bilion ti dagup ti utang dagiti taga Canada iti credit-card.