Kapitulo 13

Mabigbig Gaput’ Konduktatayo

AGBIBIAGTAYO iti tiempo a dagiti moral a pagalagadan a dati a mararaem ket inlaksiden dagiti adu a benneg ti sangatauan. Timmulad met dagiti kaaduan a relihion ti Kakristianuan, nalabit maipuon iti panangpanuynoy wenno gapu ta kunaenda a nagbaliwen ti tiempo ket saanen nga agaplikar dagidi imparit ti nagkauna a kaputotan. No iti resultana, kinuna ni Samuel Miller, dekano ti Harvard Divinity School: “Ti simbaan awan nakaidumaanna. Tinuladnan ti ugali ti tiempotayo ket inaklonnan dayta.” Makadidigrat’ epekto dayta iti kabibiag dagidiay mangnamnama a dagiti simbaan koma ti mangigiya.

Kas panangidilig, idi sinalaysayna maipapan kadagiti Saksi ni Jehova, kinunat’ L’Eglise de Montréal, ti linawas a periodiko ti Katoliko nga arsodiosesis ti Montreal, Canada: “Karkarna ti moral a kababalinda.” Adu dagiti maestra, amo, ken opisial ti gobierno nga umanamong iti dayta. Aniat’ makagapu iti kastoy a pakasarsaritaanda?

Ti panagbalin a maysa kadagiti Saksi ni Jehova saanna la a kaipapanan ti panamati iti sumagmamano a doktrina ken ti panangikasaba kadagita a doktrina kadagiti sabali. Ti nagkauna a Kinakristiano naawagan “Ti Dalan,” ket bigbigen dagiti Saksi ni Jehova a ti pudno a relihion ita masapul a maysa a wagas ti panagbiag. (Ara. 9:2) Kas napasamak kadagiti dadduma a banag, nupay kasta, dagiti agdama a Saksi dida dagdagus a naragpat ti balanse a panangamiris iti saklawen daytoy.

“Pakasarsaritaan Wenno Tulag​—Ania Kadagitoy?”

Nupay nangrugida a buyogen kadagiti nabileg a Nainkasuratan a balakad a nasken a tuladendan Kristo, ti inggunamgunam dagidi dadduma nga Estudiante ti Biblia nga isut’ “panangpatanor iti nasayaat a pakasarsaritaan,” sigun ti awagda, tinagilag-anna ti dadduma nga aspeto ti pudpudno a Kinakristiano. Dadduma kadakuadat’ nangipapan a ti kinanakman​—naynay nga agparang a nasingpet ken naimbag, naalumamay a panagsasao, liklikan ti aniaman a mangipakita ti pungtot, basaen nga inaldaw ti Kasuratan​—isut’ manggarantisar iti iseserrekda sadi langit. Ngem nalipatan dagitoy ti punto a ni Kristo adda trabaho a pairingringpasna kadagiti pasurotna.

Naasikaso a sibabatad daytoy a problema idiay artikulo a “Pakasarsaritaan Wenno Tulag​—Ania Kadagitoy?” iti Mayo 1, 1926, a ruar ti The Watch Tower.a Imparangna a ti panangipamuspusan a mangpatanor iti “perpekto a pakasarsaritaan” bayat ti kaadda iti lasag nagresultat’ pannakaupay dagiti dadduma, no di ket pinataudna pay ti “nasansantoak ngem sika” a kababalin kadagiti dadduma agingga a malipatandan ti pateg ti daton ni Kristo. Kalpasan ti panangipaganetgetnat’ pammati iti naibukbok a dara ni Kristo, intampok ti artikulo ti kinapateg ti ‘panangaramid kadagiti banag’ a nainaig iti aktibo a panagserbi iti Dios tapno paneknekan ti maysa a sursurotenna ti kurso a makaay-ayo iti Dios. (2 Ped. 1:5-10) Kadagidi a tiempo, a kaaduan a kameng ti Kakristianuan ket agparparangda pay laeng a sumursurot kadagiti moral a pagalagadan ti Biblia, daytoy a pannakaigunamgunam iti serbisio isut’ nangigidiat kadagiti Saksi ni Jehova ken iti Kakristianuan. Dayta a panaggidiat ad-adda manen a bimmatad bayat a dagiti moral nga isyu nga agbalbalinen a kadawyan ket sinaranget dagiti amin nga agkunkuna a Kristianoda.

“Idianyo ti Pannakiabig”

Nabayagen nga imbatad ti Biblia no aniat’ Nakristianuan nga estandarte iti seksual a moralidad. “Daytoy ti pagayatan ti Dios, ti pannakapagsantoyo, nga idianyo ti pannakiabig . . . Ta saannatayo nga inayaban ti Dios a maipaay iti kinarugit, no di ti kinasanto. Gapuna, ngarud, ti tao a mangpaid saan a tao ti paidenna no di ket ti Dios.” (1 Tes. 4:3-8) “Ti panagasawa nadayaw koma kadagiti isuamin, ket ti pagiddaan awan koma ti tulawna, ta ti Dios ukomennanto dagiti mannakiabig ken dagiti mannakikamalala.” (Heb. 13:4) “Dikay ammo aya a dagiti nakillo didanto tawiden ti pagarian ti Dios? Dikay koma maallilaw. Uray dagiti mannakiabig, . . . uray dagiti mannakikamalala, uray dagiti lallaki a mausar kadagiti di natural a panggep, uray lallaki a makikaidda kadagiti lallaki . . . didanto tawiden ti pagarian ti Dios.”​—1 Cor. 6:9, 10.

Iti Watch Tower, naitampoken a sigud daytoy nga estandarte para kadagiti pudno a Kristiano idi pay la Nobiembre 1879. Ngem saan unay a naulit-ulit wenno naunday ti pannakasalaysayna a kasla ket tay serioso a problema dayta kadagidi nagkauna nga Estudiante ti Biblia. Nupay kasta, bayat a limmulok nga ad-adda ti kababalin toy lubong, ad-adda a naasikaso daytoy a pagalagadan, nangruna kadagidi tawen a madama ti Gubat Sangalubongan II. Kasapulan daytoy idi yantangay dadduma a Saksi ni Jehova ti nangipapan a basta nagagetka a mangaskasaba, personal a banag laeng no aglulokka bassit iti seksual a moralidad. Pudno a Ti Pagwanawanan ti Marso 1, 1935 (iti Ingles), imbatadna a ti iraraman iti ministerio saan a rason tapno libre ti maysa nga agaramid iti imoralidad. Ngem saan nga amin a kakabsat ti nangipapuso iti dayta. Gapuna, iti ruar ti Mayo 15, 1941 (iti Ingles), sinalaysay manen Ti Pagwanawanan dayta, ken medio pangatiddogen, iti artikulo a napauluan “Aldaw ni Noe.” Imbatadna a ti seksual a kinagaramugam idi tiempon Noe ti maysa a gapu no apay a dinadael ti Dios ti lubong idi, sana impakita a ti inaramid ti Dios idi isut’ padron ti innanto aramiden iti kaaldawantayo. Sibabatad nga impakdaarna a ti natarnaw nga adipen ti Dios dina mabalin nga isangrat ti dadduma a paset ti aldawna iti panangaramid iti pagayatan ti Apo santo, kalpasan ti sumagmamano nga oras, makiraman “kadagiti aramid ti lasag.” (Gal. 5:17-21) Napasarunuan daytoy, iti Pagwanawanan a Hulio 1, 1942 (iti Ingles), iti artikulo a nangkondenar iti kababalin a di maitunos kadagiti moral a pagalagadan ti Biblia para kadagidiay di kasado ken kadagiti kasadon. Di mabalin a kunaen ti asinoman a ti pannakiramanna iti publiko a panangikasabat’ mensahe ti Pagarian kas maysa a Saksi ni Jehova isut’ lisensiana nga agbiag a silululok. (1 Cor. 9:27) Idi agangay, mas estrikto pay a pamuspusan ti naiwayat tapno masalakniban ti moral a kinadalus ti organisasion.

Addada dagidi agtarigagay nga agbalin a Saksi ni Jehova ket dimmakkelda kadagiti lugar a mabalin ti padpadas a panagasawa, a sadiay panuynoyanda ti panagdinna dagiti agnobio, wenno normal ti panagkabbalay dagiti di pay legal a nagkasar. Adu met dagidiay agassawa nga ipakpakatda ti di panagdinna. Dagiti dadduma a tao, nupay saanda a nagdiborsio, di nainkalintegan a simminada kadagiti assawada. Tapno adda naintiempuan a giya, Ti Pagwanawanan, idi 1950’s, inusigna amin dagitoy a situasion, sinalaysayna dagiti responsabilidad ti panagasawa, inggunamgunamna ti panangiparit ti Biblia iti pannakiabig, ket inlawlawagna no ania ti pannakiabig, tapno awan mariro iti dayta.b​—Ara. 15:19, 20; 1 Cor. 6:18.

Kadagiti lugar a dagidiay mangrugrugi a makitimpuyog iti organisasion ni Jehova ket inyaleng-alengda dagiti moral a pagalagadan ti Biblia, naisangsangayan nga asikaso ti naited. Gapuna, idi 1945, idi a ni N. H. Knorr, maikatlo a presidente ti Watch Tower Society, ket nagpasiar idiay Costa Rica, nagdiskurso maipapan iti Nakristianuan a moralidad ket kinunana: “Dakay amin nga adda ditoy ita a rabii nga adda babai a kabbalayyo ngem dikay legal a nagkasar, adda maibalakadko kadakayo. Inkayo iti Iglesia Katolika ket pailistayo ti naganyo kas miembro, yantangay dita mabalinyo nga aramiden dagitoy a banag. Ngem daytoy isut’ organisasion ti Dios, ket diyo mabalin nga aramiden dagita ditoy.”

Nangrugi idi 1960’s, idi nga ilatlataken dagiti homoseksual dagiti aramidda, nagdidiskutiran dayta dagiti adu nga iglesia, kalpasanna inanamonganda ida kas miembro. Addada pay iglesia ita nga ordinanda kas klero dagiti homoseksual. Tapno matulongan dagiti napasnek a tattao a maburiboran kadagitoy, sinalaysay met dagiti publikasion dagiti Saksi ni Jehova dagitoy nga isyu. Ngem kadagiti Saksi, awan a pulos ti duaduada no kasano a matmatan ti homoseksualidad. Apay nga awan? Ngamin dida trataren dagiti pagalagadan ti Biblia a kasla opinion laeng dagiti tattao idi ugma. (1 Tes. 2:13) Siraragsakda a mangyadal iti Biblia kadagiti homoseksual tapno maadal dagitoy dagiti pagalagadan ni Jehova, ket ti kakasta a tattao mabalindat’ makigimong kadagiti Saksi tapno umimdengda, ngem awan uray siasino nga itultuloynat’ kina-homoseksualna ti agbalin a Saksi ni Jehova.​—1 Cor. 6:9-11; Jud. 7.

Kadagiti kallabes a tawen nagbalin a gagangay ditoy lubong ti kinaderrep dagiti agtutubo a di pay nagkasar. Dagiti agtutubo a kameng ti pamilia dagiti Saksi ni Jehova nasuotda, ket dadduma timmuladda iti aramid ti lubong a nanglikmut kadakuada. Kasano nga inasikaso ti organisasion daytoy a situasion? Dagiti artikulo a nairanta a tumulong kadagiti nagannak ken agtutubo tapno maitunos iti Kasuratan ti panangmatmatda isut’ naipablaak iti Pagwanawanan ken iti Agriingkayo! Naidrama kadagiti kumbension dagiti pudno a kapadasan tapno matulongan amin nga agannad iti ibungana no laksiden dagiti moral a pagalagadan ti Biblia ken kadagiti pagimbagan ti panagtulnog kadagiti bilin ti Dios. Maysa kadagiti kaunaan, a naipabuya idi 1969, napauluan “Dagiti Siit ken Silo Addada iti Dana Daydiay Agwaywayas.” Naisagana dagiti espesial a libro a tumulong kadagiti agtutubo a mangapresiar iti kinasirib ti balakad ti Biblia. Naibilang kadagitoy isut’ Ti Kina-agtutuboyo​—Pananggun-od ti Kasayaatan iti Dayta (naipablaak idi 1976, iti Ingles) ken Dagiti Saludsod nga Iyimtuod ti Agtutubo​—Dagiti Sungbat nga Epektibo (naipablaak idi 1989). Dagiti lokal a panglakayen impaaydat’ personal a naespirituan a tulong kadagiti indibidual ken pamilia. Dagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova nasalaknibanda met gaput’ pannakapaksiat dagiti di nagbabawi nga agar-aramid ti kinadakes.

Ti pannakarbek ti moral toy lubong saan nga isut’ gapu a limmulok ti panangmatmat dagiti Saksi ni Jehova. Maisupadi ketdi, ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova ad-adda nga impaganetgetna ti panangliklik saan laeng a kadagiti maiparit a seksual nga ar-aramid no di pay ket kadagiti impluensia ken situasion a mangdadael kadagiti moral nga ugali. Iti kallabes a tallo a dekada, nangipaay kadagiti instruksion tapno mapabileg dagiti indibidual a sumaranget kadagiti “nalimed a basol” kas iti masturbasion ken tapno agalertoda kadagiti peggad ti pornograpia, dagiti drama ti radio ken telebision, ken musika a makadadael ti epektoda. Idinto ngarud ta agpabpababa ti moral a pagannayasan ti lubong, agpangpangato met no kadagiti Saksi ni Jehova.

Kabibiag ti Pamilia Iturayan ti Nadiosan nga Estandarte

Ti panangsalimetmet iti estandartet’ Biblia maipapan iti seksual a moralidad isut’ nagimbagan unay ti kabibiag ti pamilia dagiti Saksi ni Jehova. Ngem ti panagbalin a Saksi ni Jehova dina garantisaran nga awanen rumsua a problemat’ pamilia. Kaskasdi, kumbinsido dagiti Saksi a ti Sao ti Dios itedna ti kasayaatan a balakad tapno marisut dagita a problema. Aduanda kadagiti probision nga inaramid ti organisasion a tumulong kadakuada a mangipakat kadagita a balakad; ket no iyaplikarda dagita, talaga a makagunggona dagiti resultana.

Idi pay la 1904, ti maikanem a tomo ti Studies in the Scriptures impaaynan ti nawadwad a pannakasalaysay kadagiti responsabilidad dagiti agassawa ken obligasion dagiti nagannak. Nanipud idin, ginasut nga artikulo ti naipablaaken ken nakaad-adu a palawag ti naidiskurson kadagiti amin a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova tapno matulongan ti tunggal kameng ti pamilia a mangapresiar iti inted-Dios nga akemna. Daytoy nga edukasion iti naragsak a kabibiag ti pamilia saan a nairanta laeng kadagiti kakaskasar no di ket agtultuloy a programa para iti intero a kongregasion.​—Efe. 5:22–6:4; Col. 3:18-21.

Maipalubos Kadi ti Poligamia?

Nupay nagduduma dagiti kustombre a mangapektar iti panagasawa ken kabibiag ti pamilia iti tunggal daga, bigbigen dagiti Saksi ni Jehova a dagiti estandartet’ Biblia agaplikar uray sadino. Idi dimmanon ti trabahoda idiay Africa itoy maika-20 siglo, insuro dagiti Saksi sadiay, a kas met iti amin a lugar, a maysa laeng nga asawa ti ipalubos ti Nakristianuan a panagasawa. (Mat. 19:4, 5; 1 Cor. 7:2; 1 Tim. 3:2) Kaskasdi, ginasut dagidiay namati iti pannakaibutaktak ti idolatria ken siraragsakda a nangabrasat’ insuro dagiti Saksi ni Jehova maipapan iti Pagarian ti Dios ket nagbautisarda ngem dida inidian ti poligamia. Tapno matinggar daytoy a situasion, inggunamgunam Ti Pagwanawanan nga Enero 15, 1947 (iti Ingles), a ti Kinakristiano dina ipalubos ti poligamia, uray no aniat’ lokal a kustombre. Adda surat kadagiti kongregasion a nangipakaammo nga asinoman nga agkunkuna a Saksi ni Jehova ngem poligamistada ket adda innem a bulan a pawayway kadakuada a mangitunos iti panagasawada iti estandartet’ Biblia. Nanayonan pay daytoy iti diskurso ni Kabsat Knorr idi simmarungkar idiay Africa iti dayta met la a tawen.

Sadi Nigeria, adu a taga lubong ti nangipadles a no padasenda nga ikisap ti poligamia iti organisasion dagiti Saksi ni Jehova agbanagtot’ pannakaikisap dayta nga organisasion. Ket pudno a saan nga amin a poligamista a datin a nagbautisar a Saksi ket kinayatdat’ agbalbaliw uray agingga idi 1947. Kas ehemplo, sinarita ni Asuquo Akpabio, agdaldaliasat a manangaywan, nga iti tengngat’ rabii isut’ riniing daydi Saksi a pakidagdagusanna idiay Ifiayong ket kayatna a mabaliwan koma ti naiyanunsio maipapan iti maymaysa la nga asawa. Ngem gapu ta di immanamong, isut’ pinapanaw ti bumalay ket napilitan a nagkalintuduan iti dayta a rabii.

Ngem gaput’ ayatda ken Jehova naaddaan kired dagiti dadduma nga agtulnog kadagiti bilinna. Adtoy ti sumagmamano kadakuada. Idiay Zaire adda Katoliko a lalaki ken poligamista nga insinana ti dua nga assawana tapno agbalin a Saksi ni Jehova, nupay dakkel a suot ti pammatina ti panangisina iti dungdunguenna unay kadakuada gapu ta saan nga isut’ ‘asawa iti kinaagtutubona.’ (Prov. 5:18) Idiay Dahomey (Benin itan) maysa a dati a Metodista a limat’ asawana pinarmekna dagiti narikut a legal a tuben tapno makaala kadagiti diborsio ket iti kasta mabalinnat’ agpabautisar. Kaskasdi, intultuloyna a sinustentuan dagiti dati a babbaketna ken annakna, a kas met la kadagidiay dadduma a nangisina kadagiti segundario nga assawada. Ni Warigbani Whittington, a taga Nigeria, isut’ sumegunda kadagiti dua a babbaket ni lakayna. Idi inkeddengna a ti panangay-ayo ken Jehova, ti pudno a Dios, isut’ kaskenan a banag kenkuana, sinarangetnat’ pungtot ni lakayna ken ti mismo a pamiliana. Isut’ pinalubosan ni lakayna, agraman dua nga annakna, ngem awan intedna a pinansial a tulong​—uray pagpasahe la koma. Kaskasdi, kinunana: ‘Awan aniaman a material a gunggona nga imbatik ti maipada iti panangay-ayok ken Jehova.’

Ti Ngay Diborsio?

Kadagiti taga Lumaud saanda nga ugali ti poligamia, ngem uso met dagiti kababalin a maisungani iti Kasuratan. Maysa kadagitoy isut’ ideya a nasaysayaat ti agdiborsio ngem dayta dikay agkatunosan nga agassawa. Kadagiti kallabes a tawen tinulad dagiti dadduma a Saksi ni Jehova daytoy nga espiritu, a nagdiborsioda gapu ta “dida agkatunosan.” Kasano a tinaming dagiti Saksi daytoy? Inwayat ti organisasion ti regular a pannakaikondukta ti nasaet nga edukasion maipapan iti panangmatmat ni Jehova iti diborsio tapno mabenepisiaran nga agpada dagiti nabayagen a Saksi ken dagiti ginasut a ribo a mainaynayon iti grupoda iti tinawen.

Aniada a giya manipud Biblia ti intampok Ti Pagwanawanan? Dagitoy ti sumagmamano: Iti damo a panagasawa nga inrekord ti Biblia, naipaganetget ti kinamaymaysa ti lalaki ken babai; ta kunana: ‘Ti lalaki tumiponto ken asawana, ket maymaysadanto a lasag.’ (Gen. 2:24) Idi agangay, idiay Israel, imparit ti Linteg ti pannakikamalala ket imbilinnat’ pannakapapatay ti asinoman nga agbasol iti kasta. (Deut. 22:22-24) Naipalubos ti diborsio malaksid iti pannakikamalala, ‘gapu iti kinatangken ti pusoda,’ sigun ken Jesus. (Mat. 19:7, 8) Kasano a matmatan ni Jehova ti panangilaksid ti maysa iti asawana santo mangasawa manen iti sabali? Kuna ti Malakias 2:16: “Guraenna ti panangisina.” Kaskasdi, impalubosna a dagiti nakidiborsio agtalinaedda iti kongregasion ti Israel. Ta sadiay, no akseptarendanto ti panangdisiplina ni Jehova iti ilina, bareng ti pusoda a bimmato masuktanto iti naluklukneng a puso inton tiempona, puso a kabaelanna nga iyebkas ti napudno a panagayat kadagiti dalanna.​—Idiligyo ti Ezequiel 11:19, 20.

Masansan nga imbaga Ti Pagwanawanan nga idi sinalaysay ni Jesus ti diborsio sigun iti kadawyan ti Israel idi ugma, impakitana a nangatngaton nga estandarte ti iyusuatna kadagiti pasurotna. Kinunana a no adda mangidiborsio ken baketna malaksid no naibatay iti pannakiabig (por·neiʹa, “maiparit a panagdinna”) sa mangasawa manen, makabasol iti pannakikamalala; ket uray pay no saanen a nangasawat’ sabali, irisrisgonat’ pannakikamalala ni baketna. (Mat. 5:32; 19:9) Gapuna, imbatad Ti Pagwanawanan, aniaman a kitat’ diborsio, no kadagiti Kristiano ket mas serioso a banag ngem idi tiempot’ Israel. Nupay di ibilin ti Kasuratan a tunggal maysa a mangidiborsio ket mapaksiat iti kongregasion, dagidiay a makikamalala pay ken di agbabawi ket ilaksid ti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova.​—1 Cor. 6:9, 10.

Kadagiti kallabes a tawtawen dakkel ti nagbalbaliwan ti panangmatmat toy lubong iti panagasawa ken kabibiag ti pamilia. Ngem uray no kasta, nagtultuloy dagiti Saksi ni Jehova a nangsalimetmet kadagiti estandarte nga inted ti Dios, ti Namunganay iti panagasawa, kas nailanad iti Biblia. Gaput’ panangusarda kadagita a giya, natulonganda dagiti nasingpet panagpuspusoda a tattao a mangrisut kadagiti narikut a sirkumstansia a sinarangetda.

Kas resultana, dakkel ti nagbalbaliwan ti kabibiag dagiti adu a tattao a nangakseptar iti instruksion ti Biblia manipud kadagiti Saksi ni Jehova. Dagiti lallaki a dati a bugbogenda ti baketda, lallaki a dida imbaklay dagiti rebbengenda, lallaki a nangsustento no iti material ngem saan no emosional ken espiritual​—rinibribo a kakasta ti nagbalinen a naayat nga assawa ken amma a nangtaripato a nalaing kadagiti sangakabbalayanda. Dagiti babbai a dati a siuuyong nga agwaywayas, babbai a liniwayanda dagiti annakda ken dida inasikaso ti bagida wenno taengda​—adu kadagitoy ti nagbalinen nga assawa a nangraem iti kinaulo ket sinurotda ti urnos nga isut’ nangdunguan unay ti lallakay ken annakda kadakuada. Dagiti agtutubo a dati a nakasuksukir kadagiti dadakkelda ken kaaduanna nagrebeldeda iti kagimongan, agtutubo a pinerdida ti biagda gaput’ bambanag nga inar-aramidda nga isut’ nagleddaangan dagiti dadakkelda​—adu kadagitoy ti naaddaan iti nadiosan a panggep iti biagda, ket timmulong daytoy a nangpabaro iti personalidadda.

Wen, ti maysa a nasken a banag tapno agballigi ti pamilia isut’ panagpiar iti maysa ken maysa. Ti kinamapagpiaran nesesita met kadagiti dadduma pay a pannakirelasion.

Kasano Koma ti Kawadwad ti Kinamapagpiarantayo?

Bigbigen dagiti Saksi ni Jehova a masapul a mapiarda iti isuamin a banag. Kas pangibasaranda iti dayta, usarenda dagitoy sumaganad a kasuratan: Ni Jehova a mismo isu “ti Dios ti kinapudno.” (Sal. 31:5) Iti kasumbangirna, kas kinunan Jesus, ti Diablo isu “ti ama ti kinaulbod.” (Juan 8:44) Nakaaawat, ngarud, a maysa kadagiti guraen ni Jehova isut’ “natiri a dila.” (Prov. 6:16, 17) Kunat’ Saona kadatayo: “Ita ta inwaksiyon ti kinaulbod, agsaokayon iti kinapudno.” (Efe. 4:25) Ket saan laeng koma a sawen dagiti Kristiano ti kinapudno no di ket, kas ken apostol Pablo, masapul nga ‘iwardasda ti bagida a mapiar kadagiti amin a banag.’ (Heb. 13:18) Awan dadduma a benneg ti biag dagiti Saksi ni Jehova a nainkalintegan nga ipakatda ti kasungani nga ugali.

Idi binisita ni Jesus ti balay ni Zaqueo nga agsingsingir ti buis, binigbig ni Zaqueo nga isu ket agkuskusit, isu nga inremediona a bayadan dagiti dati a kinusitna. (Luc. 19:8) Kadagiti kallabes a tawen, tapno nadalus ti konsiensiada iti imatang ti Dios, dadduma kadagidiay nangrugi a nakitimpuyog kadagiti Saksi ni Jehova, kasta met ti inaramidda. Kas ehemplo, idiay España adda napeklan a mannanakaw a nangrugi a nakiinnadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova. Di nagbayag nariribukan ti konsiensiana; gapuna insublina dagidi tinakawna iti dati nga amongna ken kakaarrubana, sana inyawat dagiti dadduma kadagiti polis. Inkeddengda nga agmulta ken mabalud iti apagbiit laeng, ngem ita nadalusen ti konsiensiana. Idiay Inglaterra, kalpasan lat’ dua a bulan a panangyadal dagiti Saksi ni Jehova iti Biblia kenkuana, ti dati nga agtatakaw iti diamante insukonat’ bagina kadagiti polis, ket napalalot’ siddaawda; innem a bulandan a birbiruken. Bayat ti dua a tawen ket kagudua a pannakaibalud, sisasaetna nga inadal ti Biblia ket nasursurona nga inraman kadagiti sabali dagiti kinapudno manipud Biblia. Idi binulosandan, nagpabautisar kas maysa a Saksi ni Jehova.​—Efe. 4:28.

Agdindinamag ti kinamapagpiaran dagiti Saksi ni Jehova. Naadal dagiti among a dagiti Saksi saanda a takawan ida ket dida met kayat ti agulbod wenno mangpalsipika kadagiti rekord uray pay no diktaran ida dagiti amongda​—saan, uray no isut’ pakaikkatanda. Kadagiti Saksi ni Jehova napatpateg ti naimbag a relasionda iti Dios ngem ti anamong ti uray asino a tao. Ket bigbigenda nga, adinoman ti ayanda wenno aniaman nga ar-aramidenda, “amin a banag addada a lamolamo ken agdadata kadagiti mata daydiay a pagidatagantayo.”​—Heb. 4:13; Prov. 15:3.

Idiay Italia kinuna ti periodiko a La Stampa maipapan kadagiti Saksi ni Jehova: “Iyaplikarda ti ikaskasabada . . . Dagiti moral a sursuro a panagayat iti kaarruba, panangidian iti pannakabalin, di panangranggas ken personal a kinamapagpiaran (idinto ta kadagiti kaaduan a Kristiano maisersermon la dagita iti pulpito kas ‘annuroten iti Domingo’) isut’ ‘inaldaw’ nga annurotenda.” Ket idiay Estados Unidos, insurat ni Louis Cassels, editor ti relihion para iti United Press International, Washington, D.C.: “Suroten dagiti Saksi dagiti doktrinada a buyogen ti napalalo a kinasungdo, uray pay no grabe ti mapasamak kadakuada.”

No Apay Saan nga Isyu Kadakuada ti Panagsugal

Idi ugma, ti kinamapagpiaran kaaduan a nainaig iti regget nga agbannog. Ti panagsugal, nga isut’ panangirisgo iti dakkel a kantidad nga itaya iti resultat’ ay-ayam wenno sabali a salisal, laisen a sapasap ti sosiedad. Ngem idi nagraira ti agimbubukodan, alisto-a-bumaknang nga espiritu ti maika-20 siglo, ti panagsugal​—legal ken ilegal​—simmaknap. Saan laeng a sindikato ti nangiyusuat no di pay ket dagiti simbaan ken ti sekular a gobierno tapno panguartaanda. Kasano a tinaming dagiti Saksi ni Jehova daytoy a nagbalbaliw a panangmatmat ti kagimongan? Nagbasarda kadagiti prinsipio ti Biblia.

Kas impalnaad dagiti publikasionda, awan espesipiko a bilin ti Biblia nga agkuna, Dika agsugal. Ngem dakes a naynay ti ibunga ti sugal, ket imbutaktaken Ti Pagwanawanan ken Agriingkayo! daytoy rinuker a bunga iti unos ti kaguduat’ siglon. Maysa pay, impakitan dagitoy a magasin a ti aniaman a pormat’ panagsugal parnuayenna dagiti kababalin a busoren ti Biblia. Kas pangarigan, ayat iti kuarta: “Ti ayat iti kuarta isut’ ramut ti amin a kita dagiti makadangran a banag.” (1 Tim. 6:10) Ken kinamanagimbubukodan: ‘Dika met agimbubukodan a garteman . . . ti uray ania a kukua ti padam a tao.” (Deut. 5:21; idiligyo iti 1 Corinto 10:24.) Kasta met ti kinaagum: “Dika makikadua iti asinoman a maawagan kabsat a . . . naagum.” (1 Cor. 5:11) Mainayon pay, busoren ti Biblia dagiti iyuuman iti “Naimbag a Gasat” a kunam no supernatural a puersa dayta a mangted parabur. (Isa. 65:11) Gapu ta impapusoda dagitoy Nainkasuratan a pakdaar, determinado unay dagiti Saksi ni Jehova a mangidian iti sugal. Ket nanipud 1976 inkagumaananda unay nga ikkaten kas miembroda ti asinoman nga empleado nga agminar a nainaig iti pagsusugalan.

Ti panagsugal saan a pulos a nagbalin a dakkel nga isyu kadagiti Saksi ni Jehova. Pagaammoda nga imbes a patanorenda ti espiritu a pagganansiaan dagiti sabali, ibalakad ti Biblia nga agbannogda koma, a matalekda a mangsuportar kadagidiay naikumit kadakuada, a managparaburda, nga iburayanda dagidiay agkasapulan. (Efe. 4:28; Luc. 16:10; Roma 12:13; 1 Tim. 6:18) Bigbigen met la kadi daytoy dagidiay pakilanglangenanda? Wen, lallalo dagidiay pakinegosioanda. Saan a karkarna a kaykayat dagiti negosiante nga iyempleo dagiti Saksi ni Jehova gapu ta nasaet ken mapiarda ida. Mabigbigda a ti relihion dagiti Saksi ti makagapu a kastat’ ugalida.

Ti Ngay Panagtabako ken Panagdroga?

Saan a dakamaten ti Biblia ti tabako, wenno inaganan dagiti adu a droga a maab-abuso itatta. Ngem mangted kadagiti giya a timmulong kadagiti Saksi ni Jehova a mangikeddeng iti kondukta a makaay-ayo iti Dios. Gapuna, idi pay la 1895, idi a kinomentuan ti Watch Tower ti panagtabako, intampoknan ti 2 Corinto 7:1, a kunana: “Yantangay adda kadatayo dagitoy a kari, ay-ayatek, agdalustay koma iti isuamin a kinarugit ti lasag ken espiritu, nga an-anayentayo ti kinasanto iti panagbuteng ti Dios.”

Iti las-ud ti adu a tawen kasla imdasen dayta a balakad. Ngem gapu ta dagiti kompania ti sigarilio ket pinapintasda ti adbertismenda, sa nagraira ti pannakaabuso dagiti “ilegal” a droga, naing-inget ngarud ti kasapulan. Naitampok dagiti dadduma a prinsipiot’ Biblia: panangraem ken Jehova, ti Nangted ti biag (Ara. 17:24, 25); ayat iti kaarruba (Sant. 2:8), ken ti kinapudno a daydiay di mangayat iti padana a tao dina talaga nga ayaten ti Dios (1 Juan 4:20); agraman panagtulnog kadagiti agtuturay (Tito 3:1). Naiballaag a ti phar·ma·kiʹa a sao ti Griego, a “samal” ti kangrunaan a kayuloganna, inusar dagiti mannurat ti Biblia a mangtukoy iti “aramid ti espiritismo” gapu ta maus-usar ti droga kadagiti espiritistiko nga aramid.​—Gal. 5:20.

Idi pay la 1946, imbutaktaken ti magasin a Consolation ti sinasaur a kadawyan dagiti nabayadan nga agipropaganda iti sigarilio. Idi rimsuan dagiti sientipiko nga ebidensia, impablaak met ti Agriingkayo!, suno ti Consolation, a ti tabako makaited ti kanser, sakit ti puso, pannakadangran ti sikog ti agdadagsen a babai, ken panagpeggad uray dagiti di agsigsigarilio nga inkapilitan a lang-abenda ti asuk, agraman ebidensia a makaadikto ti nikotina. Naibatad met ti naingel nga epekto ti marihuana ken ti ebidensia a makaperdit’ utek dayta. Kasta met a nasalaysay a naulit-ulit dagiti grabe a peggad dagiti dadduma pay a makaadikto a droga tapno mabenepisiaran dagiti managbasa kadagiti publikasion ti Watch Tower.

Mabayag pay sakbay a dagiti ahensiat’ gobierno immanamongda a makipaset iti pannakapakdaar dagiti umili iti peggad ti panagtabako, Ti Pagwanawanan a ruar ti Marso 1, 1935 (iti Ingles), imbatadna nga awan kabsat nga agsigsigarilio a mapalubosan nga agbalin a kameng ti hedkuarter ti Watch Tower Bible and Tract Society wenno maysa kadagiti madutokan a representantena. Kalpasan nga amin nga adipen ti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova ket dinutokanen ti Sosiedad (a nangrugi dayta nga urnos idi 1938), kinuna Ti Pagwanawanan ti Hulio 1, 1942 (iti Ingles), a ti pannakaiparit ti panagsigarilio nagaplikar met kadagitoy amin a nadutokan nga adipen. Kadagiti dadduma a lugar tawtawen pay ti limmabas sakbay a naan-anay a naipaannurot daytoy. Nupay kasta, kaaduan a Saksi ni Jehova impangagdat’ balakad ti Kasuratan ken iti nasayaat nga ulidan dagidiay nangidaulo kadakuada.

Kas kanayonan pay a progresibo nga addang tapno agpapareho ti pannakaipakat ti balakad ti Biblia, nanipuden idi 1973 awan agsigsigarilio a mapalubosan nga agpabautisar. Kadagiti simmaganad a bulan, dagidiay siaaktibo a nainaig iti panagmula ti tabako wenno makiramraman iti pannakailakona natulonganda a mangbigbig a dida mabalin a maakseptar kas Saksi ni Jehova no itultuloyda dayta. Ti balakad ti Saot’ Dios masapul a mayaplikar a parepareho iti tunggal aspetot’ panagbiag. Ti kasta a pannakaipakat dagiti prinsipiot’ Biblia maipapan iti panagusar iti tabako, marihuana, ken dagiti makunkuna a napeggad a droga isut’ nangsalaknib kadagiti Saksi. Buyogen ti panangusardat’ Kasuratan, natulonganda met dagiti adu a ribo a tattao a ti biagda maperperdi gaput’ panagdroga.

Naigidiat Kadi ti Arak?

Saan nga imbaga dagiti publikasion ti Watch Tower a ti panaginum ti arak ket pumada iti panagdroga. Apay a saan? Ilawlawagda: Pagaammo ti Namarsua ti pannakabukeltayo, ket ipalubos ti Saona ti natimbeng a panaginum ti arak. (Sal. 104:15; 1 Tim. 5:23) Ngem busoren ti Biblia ti ‘napalalo a panaginum,’ ket kondenarenna a sibabatad ti panagbartek.​—Prov. 23:20, 21, 29, 30; 1 Cor. 6:9, 10; Efe. 5:18.

Gapu ta ti nalabes a panaginum ket dadaelenna ti biag dagiti adu a tattao, pabor idi ni Charles Taze Russell iti di pulos panagin-inum. Ngem, binigbigna a ni Jesus imminum met iti di naingel nga arak. Idi maika-19 siglo ken idi rugrugi ti maika-20 siglo, indarirag ti publiko ti legal a pannakaiparit ti naingel nga arak idiay Estados Unidos. Sibubuslon nga inyebkas ti Watch Tower ti simpatia kadagidiay madanagan gaput’ peligro nga itden ti arak, ngem saan a nakitimpuyog iti kampania a maaddat’ linteg a mangiparit iti dayta. Nupay kasta, dayta a magasin sititibker nga impakdaarna ti peggad ti nalabes a panaginum ket masansan nga imbagana a nasaysayaat pay no liklikanen nga interamente ti di naingel ken naingel nga arak. Dagidi mangidagadag a mabalindat’ uminom a sititimbeng, isudat’ naparegta a mangamiris iti Roma 14:21, a kunana: “Nasayaat ti saan a mangan ti lasag wenno di uminom ti arak wenno agaramid ti aniaman a pakaitibkolan ti kabsatmo.”

Nupay kasta, idi 1930, idi a ti superintendente ti Anti-Saloon League [kontrat’ panaginum] idiay Estados Unidos urayna la nga inako iti publiko a ti organisasionna ket “inyanak ti Dios,” ni J. F. Rutherford, a presidente idit’ Watch Tower Society, inusarna dayta nga okasion a nagdiskurso kadagiti radio ket imbatadna a ti kasta a panangako ket bale panangpardaya iti Dios. Apay? Ngamin ti Saot’ Dios dina iparit amin a kitat’ panaginum ti arak; ta dagiti linteg a mangiparit dita dida met mapasardeng ti panagbartek, idinto ta daytat’ kondenaren ti Dios; ken gapu ta dagita a linteg, ad-adda ketdi a pinataudda dagiti kontrabando nga arak ken kinakurakot ti gobierno.

Ti panagusar wenno di panagusar kadagiti inumen nga adda alkoholna matmatan dagiti Saksi ni Jehova kas personal a banag. Ngem salimetmetanda ti Nainkasuratan a pagalagadan a dagiti manangaywan ket “managparbeng.” Dayta a sao naggapu iti Griego a ne·phaʹli·on, a literal a kayuloganna ti, ‘nasimbeng, natimbeng; liklikanna ti arak, interamente man wenno ti nalabes a panaginum.’ Dagiti met ministerial nga adipen masapul a lallaki a ‘saan a managinum ti adu nga arak.’ (1 Tim. 3:2, 3, 8) No kasta, dagiti mangnginum dida kualipikado kadagiti naisangayan a pribilehio ti serbisio. Gapu ta dagidiay mangidadaulo kadagiti Saksi ni Jehova ket nasayaat ti ehemploda siwayawayada nga agsao a tumulong kadagidiay agtaklin iti arak no adda problemada wenno nalabit, masapul a liklikanda nga interamente ti arak tapno agtalinaedda a nasimbeng. Ania dagiti nagresultaanna?

Kas ehemplo, kunaen ti padamag ti abagatan-sentral nga Africa: “Sigun kadagiti amin a report, dagiti lugar nga adut’ Saksi ni Jehova kadagiti Africano isudat’ lugar a nataltalna ngem kaaduan. Talaga nga aktiboda a mangiparit kadagiti mananggulo, panagkulam, panagbartek ken amin a kitat’ kinaranggas.”​—The Northern News (Zambia).

Ti sabali pay a nasken a wagas a nakaigidiatan ti kababalin dagiti Saksi ni Jehova manipud iti lubong isut’ maipapan iti​—

Panangraem iti Biag

Ti kasta a panangraem nairamut iti daydiay panangbigbig a ti biag ket sagut ti Dios. (Sal. 36:9; Ara. 17:24, 25) Bigbigenna pay a ti biag uray sikog pay laeng ket napateg iti imatang ti Dios. (Ex. 21:22-25; Sal. 139:1, 16) Laglagipen a “tunggal maysa kadatayo agdatagto a mismo iti Dios.”​—Roma 14:12.

Mayataday kadagitoy a prinsipio ti Biblia, sigsigud a dagiti Saksi ni Jehova idianda ti panagaborsion. Tapno adda umno a giya dagiti managbasa, ti magasin nga Agriingkayo! tinulonganna ida a mangapresiar a ti kinabirhen ket nadibinuan a pagalagadan; detaliado a sinalaysayna dagiti nakaskasdaaw nga addang ti panagpaadu agraman dagiti mapasamak iti isip ken bagi no agpasngay ti maysa. Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, idi a nagrairan ti aborsion, imbatad Ti Pagwanawanan a dayta ket maikontra iti Sao ti Dios. Sipaprangkesa nga imbaga ti Disiembre 15, 1969 (iti Ingles), a ruarna: “Ti aborsion a mangiregreg iti di tarigagayan nga anak ket umarngi iti sipapakinakem a panangpatay iti tao.”

No Apay Idian ti Panangyalison iti Dara

Ti panangraem dagiti Saksi ni Jehova iti biag inapektaranna pay ti panangmatmatda iti mayalison a dara. Idi nagbalin a problema ti panangyalison iti dara, Ti Pagwanawanan, iti Hulio 1, 1945 (iti Ingles), detaliado nga inlawlawagna ti panangmatmat ti Kristiano iti kinasagrado ti dara.c Impakitana a ti dara ti animal ken ti tao agpada a sinaklaw ti nadibinuan a panangiparit a nangsakup ken ni Noe agraman amin a kaputotanna. (Gen. 9:3-6) Pinagminarna a daytoy a pagalagadan naigunamgunam manen idi umuna a siglo sigun iti bilin kadagiti Kristiano nga ‘idianda ti dara.’ (Ara. 15:28, 29) Inlawlawag met dayta nga artikulo manipud Kasuratan a ti laeng pannakaidaton ti dara isut’ inanamongan ti Dios nga usarna, ket yantangay dagidi animal a daton iti sidong ti Linteg ni Moises ket inladawanda ti daton ni Kristo, no salungasingen dagiti Kristiano ti bilin nga ‘idianda ti dara’ bale ebidensia dayta ti nakaro a pananglais iti subbot a daton ni Jesu-Kristo. (Lev. 17:11, 12; Heb. 9:11-14, 22) Mayataday iti dayta a pannakatarus, nanipud 1961 amin a nangsukir iti dayta a nadibinuan nga annuroten, nga agpayalisonda iti dara, ket dida pulos agbabawi nailaksidda iti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova.

Idi damo, dagiti pisikal a dakes nga epektot’ panangyalison iti dara saan a nadakamat kadagiti publikasion ti Watch Tower. Idi agangay, idi addan dagita nga impormasion, naipablaakda metten​—saan a kas rason no apay agkitakit dagiti Saksi ni Jehova a mayalisonan iti dara no di ket tapno pumigsa ti apresasionda iti panangiparit ti Dios nga usaren ti dara. (Isa. 48:17) Gapu iti dayta, idi 1961 naipablaak ti dokumentado unay a bokleta a Blood, Medicine and the Law of God. Idi 1977 nayimprenta ti sabali pay a bokleta. Daytoy, a napauluan Jehovah’s Witnesses and the Question of Blood, inggunamgunamna manen a ti takder dagiti Saksi ni Jehova ket narelihiusuan, a naibasar iti sawen ti Biblia, a saan ketdi nga agpannuray kadagiti medikal a peggad. Napabaro pay daytoy a tema idi 1990 babaen iti broshur a Kasano nga Ispalen ti Dara ti Biagyo? Babaen kadagitoy a publikasion, inkagumaanan dagiti Saksi ni Jehova nga allukoyen ti badang dagiti doktor ken tapno tulonganda ida a mangtarus ti takder dagiti Saksi. Nupay kasta, iti unos ti adu a tawen napalalot’ panangdayaw dagiti doktor iti panangyalison iti dara.

Nupay imbaga dagiti Saksi ni Jehova kadagiti doktor nga akseptaren ti relihionda ti maisandi nga agas, narigatanda a nangipuera iti dara. Kadarato, pinarigatda dagiti Saksi ken pamiliada tapno tumulokda iti mabigbigbig idi a kadawyan a kitat’ panangagas. Idiay Puerto Rico, idi Nobiembre 1976, immanamong ti 45-años a ni Ana Paz de Rosario nga agpaopera ken agpaagas ngem kiniddawna a maipuon iti relihionna, saan koma a mausar ti dara. Kaskasdi, awit-awitda ti bilin ti korte, adda lima a polis ken tallo a nars a simrek iti siledna idiay hospital kalpasan ti ngalay ti rabii, inggalutda iti katrena, sada impilit ti dara kenkuana, a maikaniwas iti pagayatanna ken nakem ti lakayna ken annakna. Nagresulta iti shock ket natay. Ngem saan a maymaysa dayta a kaso, ket saan laeng nga idiay Puerto Rico ti nakaangayan dagiti kasta a kinauyong.

Idiay Denmark, idi 1975 kinamkamat dagiti polis dagiti nagannak a Saksi gapu ta dida kayat a mayalisonan iti dara ti ubing nga anakda a lalaki, nupay kayatda ti maisandi nga agas. Idiay Italia, idi 1982, adda agassawa a sidudungngo a nagbirok kadagiti uppat a pagilian ti mangagas iti balasangda gaput’ sakitna a di maagasan, sinentensiaanda ida a maibalud iti 14 a tawen gaput’ pammapatay a nakaidarumanda kalpasan a natay ti balasangda idi impilit ti korte a mayalisonan iti dara.

Masansan, nainaig iti panangpadasda nga ipilit ti dara kadagiti annak dagiti Saksi ni Jehova, dagiti pagiwarnakan sugsoganda ti nakaro nga ibubusor ti publiko. Addada pay kaso, nga awanen maangay a bista idinto ta mabalin koma nga agsao dagiti nagannak, ket ibilin lattan ti korte a mayalisonan dagiti ubbingda. Kadagiti nasurok nga 40 a kaso idiay Canada, nupay kasta, dagiti nayalisonan nga ubbing bangkay nga insublidan kadagiti dadakkelda.

Saan nga amin a doktor ken hues ket anamonganda dagitoy arogante a metodo. Adu kadakuadat’ nangidagadag iti itutulongda. Dadduma a doktor inusarda ti kinasigoda tapno mangagasda a dida agusar ti dara. Bayat nga ar-aramidenda ti kasta, nakagun-odda ti adu nga eksperiensia iti amin a tipo ti panagopera a di mausar ti dara. In-inut nga impakitada nga amin a kita ti operasion agballigi, nga agpada kadagiti nataengan ken maladaga, uray awan mayalison a dara.d

Tapno maliklikan dagiti mangtaktak a panagdidiskutir no adda emerhensia, idi rugrugi ti 1960’s inyusuat dagiti Saksi ni Jehova ti espesial nga isasarungkar kadagiti doktorda tapno salaysayenda ti takderda ket maipaimaanda ida kadagiti maikanatad a literatura. Idi agangay kiniddawda nga adda koma kasuratan a maidulin kadagiti medikal a rekordda nga ibatadna a dida mayalisonan iti dara. Idi 1970’s, nayugali kadakuada ti mangawit ti kard iti pitakada a mamakdaar kadagiti doktor a dida pulos ik-ikkan ida ti dara iti uray ania a sirkumstansia. Kalpasan a nakonsulta dagiti doktor ken abogado, napabaro ti nailanad iti kard tapno agbalin a legal a dokumento.

Tapno mangsuporta kadagiti Saksi ni Jehova iti determinasionda a di mayalisonan iti dara, tapno mapaksiat ti di pagkikinnaawatan dagiti doktor ken ospital, ken tapno ad-adda ti panagbinnadang dagiti medikal nga institusion ken dagiti pasiente a Saksi, naporma dagiti Hospital Liaison Committee babaen iti panangiturong ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova. Nangrugi la iti sumagmamano a komite idi 1979, ngem immadu dagitoy iti nasurok a 800 kadagiti 70 a dagdaga. Nasanay dagiti napili a panglakayen ket ipapaayda itan ti kasta a serbisio idiay Norte America, ti Adayo a Daya, dagiti kangrunaan a daga ti Abagatan a Pacifico, Europa, ken Latin America. Malaksid iti panangilawlawagda iti takder dagiti Saksi ni Jehova, dagitoy a panglakayen pakaammuanda dagiti opisial ti ospital iti kaadda dagiti legal a sandi ti dara. Kadagiti emerhensia tumulongda kadagiti konsultasion iti nagbaetan daydiay doktor a mangig-iggem iti pasiente ken kadagidiay siruhano a nakapadasen ti kakasta a kaso kadagiti Saksi a di nausar ti dara. No nesesita, malaksid kadagiti ospital, dagitoy a komite sinarungkaranda pay dagiti hues a datin a nairaman kadagiti kaso a dagiti ospital dimmawatda ti pammilin ti korte a mangyalison.

No awanen sabali a pamuspusan tapno masigurado a maraem ti pammatida iti kinasagrado ti dara, adda dagiti okasion a dagiti Saksi ni Jehova indarumda dagiti doktor ken ospital. Masansan a ti dinawatda ket maysa a bilin a mangatipa wenno manglapped nga aggaput’ korte. Nupay kasta, kadagiti naglabas a tawen, indemandada dagiti doktor ken ospital a nagtignay a siaarogante. Idi 1990 ti Ontario Court of Appeal, sadi Canada, pinangabakna ti kasta a darum gapu ta ti doktor dina inkankano ti kard iti pitaka ti pasiente a sibabatad a nangibaga a dayta a Saksi dina kayat ti mayalisonan iti dara iti uray ania a sirkumstansia. Idiay Estados Unidos, manipud 1985, adda sangapulo a darum ti kababaan a naiyuli iti korte iti nadumaduma a paset ti pagilian, ket kaaduanna pinilida ti nakiareglo a binayadanda ti naikeddeng a gatad imbes a sanguenda ti Hurado amangan ta madaniosda ti ad-adu pay. Determinado unay dagiti Saksi ni Jehova a tungpalen ti nadibinuan a pannakaiparit ti dara. Nupay dida kayat nga idarum dagiti doktor no mabalbalin, idemandada ida no nesesita tapno dida ipilpilit kadagiti Saksi ti panangagas nga iti moral ket makapasubkar kadakuada.

Lumawlawagen iti publiko dagiti peggad a nainaig iti panangyalison iti dara. Maysa a makagapu itoy isut’ panagamakda iti AIDS. Ngem dagiti Saksi natignayda gaput’ naregget a tarigagayda a mangay-ayo iti Dios. Idi 1987 kinuna ti Frances a diario medikal a Le Quotidien du Médecin: “Nalabit umiso ti panagkitakit dagiti Saksi ni Jehova a mangusar iti dara, ta pudno a nawadwad dagiti sakit a maala no mayalison ti dara.”

Ti takder dagiti Saksi ni Jehova saan a naibatay iti superior a medikal a laing a nagtaud kadakuada. Nagtalekda laeng a ti wagas ni Jehova ket umiso ket ‘dinanto ikedked ti aniaman a naimbag’ kadagiti nasungdo nga adipenna. (Sal. 19:7, 11; 84:11) Uray no matay ti Saksi kas resultat’ panagsayasay ti darana​—ket addan kakasta a pasamak​—naan-anay ti panagtalek dagiti Saksi ni Jehova a ti Dios dinanto lipatan dagidiay matalek no di ket isublinantot’ biagda babaen iti panagungar.​—Ara. 24:15.

No Dida Ikankano Dagiti Estandarte ti Biblia

Minilionen dagiti nakiinnadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova, ngem saan nga isuda amin ket nagbalin a Saksi. Adda tattao a no maadaldan dagiti nangato nga estandartet’ Biblia, ikeddengda a saan a daytoy ti klaset’ biag a kayatda. Ngem amin dagidiay mayat nga agpabautisar mayadalanda pay a naan-anay kadagiti pamunganayan a sursuro ti Biblia, ket kalpasanna (nangruna nanipud 1967) dagiti panglakayen ti kongregasion irepasoda dagita a sursuro iti kada kandidato ti bautismo. Maaramid amin a pamuspusan tapno masierto a dagitoy agpabautisar ket maawatanda a silalawag saan laeng a dagiti doktrina no di ket ti saklawen pay ti Nakristianuan a kababalin. Nupay kasta, kasano ngay no dadduma kadagitoy ket palubosandanto ti ayatda iti lubong a manggargari kadakuada nga agaramid iti serioso a basol?

Idi pay laeng 1904, iti libro a The New Creation, naidagadagen a masapul ti umiso a panagtignay tapno saan a mapalugodan a madadael ti kongregasion. Naisalaysay ti pannakatarus idi dagiti Estudiantet’ Biblia iti wagas a masurot kadagiti nakabasol kas naibalabala iti Mateo 18:15-17. Maitunos itoy, addada mammano a kaso, a ‘dagiti panangbista ti iglesia’ a ti ebidensia ti serioso a panagbasol ket naidatag iti intero a kongregasion. Sumagmamano a tawen kalpasanna, Ti Pagwanawanan, iti Mayo 15, 1944 (iti Ingles) a ruarna, rinepasona dayta a problema sigun iti lawag ti intero a Biblia ket impakitana a dagita a banag a mangapektar iti kongregasion masapul koma a tamingen dagiti makabael a lallaki a mangay-aywan iti kongregasion. (1 Cor. 5:1-13; idiligyo ti Deuteronomio 21:18-21.) Sinaruno daytoy, iti Pagwanawanan ti Marso 1, 1952 (iti Ingles), dagiti artikulo a nangigunamgunam saan laeng iti umno a pamay-an no di ket iti panagtignay tapno masalimetmetan ti kinadalus ti organisasion. Nanipud idin, naulit-uliten a nausig dayta a tema. Ngem nagtalinaed a pareho ti panggep: (1) tapno masalimetmetan ti kinadalus ti organisasion ken (2) tapno maipaawat iti nakabasol a masapul ti napasnek a panagbabawi, iti kasta isu maispal.

Idi immuna a siglo, adda dagidi timmallikud iti pammati gaput’ nalulok a kabibiagda. Addada met dagidiay naikkat gapu kadagiti apostata a doktrina. (1 Juan 2:19) Agtultuloy met a kasta kadagiti Saksi ni Jehova iti daytoy maika-20 siglo. Makapaladingit, ta kadagiti kallabes pinullo a ribo dagiti kapilitan a nailaksid iti tinawen gapu ta dida nagbabawyan dagiti basolda. Naibilang kadagitoy dagiti prominente a panglakayen. Agaplikar ti isu met la a Nainkasuratan a pagalagadan kadagiti isuamin. (Sant. 3:17) Bigbigen dagiti Saksi ni Jehova a nesesita a taginayonen ti nadalus iti moralidadna nga organisasion tapno agtultuloy ti anamong ni Jehova.

Panangikawes iti Baro a Personalidad

Indagadag ni Jesus kadagiti tao a saanda la koma a nadalus iti ruar no di pay ket iti uneg. (Luc. 11:38-41) Impakitana a dagiti sasawen ken ar-aramidentayo iparangarangda ti linaon ti pusotayo. (Mat. 15:18, 19) Kas inlawlawag ni apostol Pablo, no talaga a sinursuruannatay ni Kristo, ‘mapabaro[tayto] iti puersa a mangtignay iti isiptayo’ ket ‘ikawes[tayto] ti baro a personalidad, a naparsua mayalubog iti pagayatan ti Dios iti kinalinteg ken kinasungdo.’ (Efe. 4:17-24) Dagidiay a sinursuruan ni Kristo ikagumaananda a ragpaten “ti isu met laeng a kababalin ti panunot nga adda idi ken Kristo Jesus” tapno agpanunot ken agtignayda a kas inaramidna. (Roma 15:5) Ti kondukta dagiti Saksi ni Jehova kas indibidual iparangarangna ti kawadwad ti panangyaplikarda iti dayta.

Saan nga ibagbaga dagiti Saksi ni Jehova nga awan pakapilawan ti konduktada. Ngem sisasaetda nga ikagumaanan a tuladen ni Kristo bayat a komompormeda kadagiti nangato nga estandarte ti kondukta a nailanad iti Biblia. Dida ilibak nga adda dagiti indibidual a mangiyaplikar kadagiti nangato a moral a pagalagadan iti biagda. Ngem no iti kaso dagiti Saksi ni Jehova, saan laeng a kas indibidual no di ket kas organisasion internasional a silalaka a mabigbigda gaput’ konduktada a maitunos kadagiti estandarte ti Biblia. Matignayda gaput’ naipaltiing a balakad a nairekord iti 1 Pedro 2:12: “Taginayonenyo a nasayaat ti kababalinyo iti tengnga dagiti nasion, tapno . . . gapu kadagiti nasayaat nga aramidyo a makitada dayawenda koma ti Dios.”

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 172]

“Karkarna ti moral a kababalinda”

[Blurb iti panid 174]

Adda kadi nagduaduaanda no kasano a matmatan ti homoseksualidad?

[Blurb iti panid 175]

Ti pannakarbek ti moral ti lubong dina pinagbalin dagiti Saksi a nalulok

[Blurb iti panid 176]

Adda dagiti nagbalin a Saksi ngem dida inidian ti poligamia

[Blurb iti panid 177]

Nasaet a programa a mangisuro iti panangmatmat ni Jehova iti diborsio

[Blurb iti panid 178]

Dakkel ti nagbalbaliwan iti kabibiag dagiti tattao

[Blurb iti panid 181]

Tabako​—Saan!

[Blurb iti panid 182]

Naingel nga inumen​—natimbeng, no uminomda man

[Blurb iti panid 183]

Determinado a siinget a di umawat iti dara

[Blurb iti panid 187]

Ti panangilaksid​—tapno mapagtalinaed a nadalus iti moral nga organisasion

[Kahon iti panid 173]

‘Panangpatanor iti Pakasarsaritaan’​—Saan a Nasayaat a Kanayon ti Ibungana

Report manipud Denmark: ‘Adu, nangruna kadagiti lallakay ken babbaket, gaput’ napasnek a panangipamuspusanda a mangikawes iti Nakristianuan a personalidad, inkagumaananda a liklikan amin a banag a nainaig iti kinanainlubongan tapno iti kasta ad-adda a maikarida iti nailangitan a Pagarian. Masansan, imbilangda a di umno ti umisem kadagiti gimong, ket nangisit nga amerikana, nangisit a sapatos, nangisit a kurbata laeng ti kayat nga usaren dagiti adu a lallakay a kakabsat. Masansan a kontentodan iti natalingenngen a panagbiagda iti Apo. Namatida nga umdasen ti pannakigimong ket baybay-anda dagiti colporteur nga isudan ti mangaskasaba.’

[Kahon iti panid 179]

No Aniat’ Mapaliiwda Kadagiti Saksi

◆ Inreport ti “Münchner Merkur,” diario nga Aleman, maipapan kadagiti Saksi ni Jehova: “Isudat’ mapiar unay ken kasasapaan nga agbayad ti buis ditoy Federal Republic. Ti kinatulnogda kadagiti linteg mailasin iti wagas ti panagmanehoda agraman kadagiti estadistika ti krimen. . . . Agtulnogda kadagiti amin nga autoridad (nagannak, mamaestra, gobierno). . . . Ti Biblia, a pangibasaranda iti amin nga aramidenda, isut’ mangsuporta kadakuada.”

◆ Kinuna ti mayor ti Lens, Francia, kadagiti Saksi kalpasan ti panangusarda iti lokal nga estadium para iti kumbensionda: “Ti kursonadak kadakayo isut’ panangtungpalyo kadagiti inkari ken intulagyo, malaksid pay iti kinadalus, kinadisiplina, ken kina-organisadoyo. Magustuak ti sosiedadyo. Kagurak ti gulo, ket diak kayat dagiti tattao a manangrugit ken manangdadael.”

◆ Ti libro a “Voices From the Holocaust” naglaon kadagiti kapadasan ti maysa a Polako a nakalasat kadagiti kampo konsentrasion ti Auschwitz ken Ravensbrück ket insuratna: “Napaliiwko dagiti tattao a nakasingsingpet ken tattao a nakauy-uyong. Ti kasayaatan a grupo isu dagiti Saksi ni Jehova. Agsaludoak kadagita a tattao. . . . Karkarna a tulong ti intedda kadagiti sabali. Tinulonganda dagiti masakit, imbingayda ti kanenda, ket pinaregtadat’ naespirituan amin nga addat’ sibayda. Isudat’ agpada a ginura ken rinaem dagiti Aleman. Inikkanda ida kadagiti kadadagsenan a trabaho ngem inringpas dagiti Saksi a sidadayaw dagita.”