Naibutaktak ti Kakristianuan Kas Manangitandudo iti Ulbod a Panagdayaw

“Daytoy ti nasion a saan a nangipangag iti timek ni Jehova a Diosda, wenno immawat ti sursuro.”​—JEREMIAS 7:28.

1, 2. Kasanot’ panagrikna ni Jeremias iti inted-Dios a nakaitudinganna?

“TI APUY ti pudno a nauneg a pammati ti simged iti unegna; adda ti makaiduron a puersa nga agsao iti kinapudno, a mangbabalaw ngem kasta met a mangpapigsa.” Babaen kadagidiay a sasao inladawan dagiti dua nga eskolar a Hebreo ti paset ni Jeremias. Nupay ti nakaitudinganna a naggapu iti Dios ket nakaskasdaaw, ammona a masapul a tungpalenna ti responsabilidadna nga agpaay iti nasion ti Juda. Kas panangiyebkasna met laeng a mismo: “Ta ti sao ni Jehova naaramid a pangbabain kaniak ken maysa nga uyaw iti amin nga aldaw. Ket kunak: ‘Ti naganna saankonto a dakawaten, diakto met agsaon iti naganna.’” Wen, ti rigat ken ti pannakaidadanes ti ngangngani nagbalin a dakkel unay para kenkuana. Ngem isu aya ti simmuko?​—Jeremias 20:8, 9a.

² Intuloy ni Jeremias: “Adda ngarud iti pusok ti kas sumsumged nga apuy a naripkan kadagiti tultulangko; ket mautoyanak nga agitured, ket saanak a makaibtur.” (Jeremias 20:9b) Saan a simiasi ni Jeremias iti nakaibaonanna a mangiyanunsio kadagiti panangukom wenno panangdusa ti Dios iti Juda.​—Jeremias 6:10, 11.

Ti Moderno a Jeremias

3. Ania a kababalin ti impakita ni Jesus ken dagiti adalanna iti nakaitudinganda?

³ Kas ken Jeremias, ni Kristo Jesus ken dagiti immuna nga ad-adalan a Kristiano ti awan buteng nga inwaragawagda ti di popular a mensahe ti Pagarian ti Dios kadagiti Judio ken kadagiti nasnasion. Nupay naibaluden iti napalabas gapu iti panangaskasaba, ni Pedro ken dagiti dadduma nga apostol situtured a sinungbatanda dagiti narelihiusuan a manangakusarda: “Masapul nga agtulokkami a nangnangruna iti Dios ngem kadagiti tao.” Kas bilin dagiti narelihiusuan nga agtuturay, nababaotda gapu iti turedda. Kasanot’ panagrikna dagiti apostol? “Ket inaldaw-aldaw iti templo ken kadagiti balbalay, dida namingga a manursuro ken mangikaskasaba iti naimbag a damag maipapan ken Kristo, a ni Jesus.”​—Aramid 5:29, 40-42; Mateo 23:13-33.

4. Asinot’ nangsurot ti ulidan ni Jeremias iti maika-20  a siglo, ken kasanot’ panangaramidda iti daytoy?

⁴ Gapuna dagiti immuna a napulotan a Kristiano nagtignayda a kas ken Jeremias. Nupay naipasangoda kadagiti napalalo a rigat ken kadagiti timmangken a narelihiusuan a kabkabusor, inwaragawagda dagiti panangukom ti Dios. Ita, asino iti daytoy maika-20 a siglo ti simmurot iti dayta met laeng nga ulidan? Asino ti nangiyanunsio iti publiko ken iti binalaybalay kadagiti panangukom ti Dios iti daytoy a sistema dagiti bambanag ket nangnangruna iti kaasping ti Jerusalem, ti Kakristianuan? Mabumbunton ti pammaneknek ti historia iti nasuroken ngem 68 a tawtawen a mangipakita a ti moderno a klase a Jeremias isuda dagiti bassit ngem natured ken maingel a bunggoy dagiti napulotan a Saksi ni Jehova. Dagitoy ti ninayonan ken tinulongan nanipud pay idi 1935 ti dumakdakkel a bilang ti “dakkel a bunggoy” dagiti minilmilion a situtulok a kakaduada, a pagaammo met kas dagiti Saksi ni Jehova. Iti sangsangkamaysa a timek, tinungpalda ti akemda a kas ken Jeremias babaen ti panangtubngarda iti ulbod a relihion kas maysa a silo ken raket.​—Apocalipsis 7:9, 10; 14:1-5.

Ti Kakristianuan​—Apay a Moderno a Katupag ti Jerusalem?

5. Kadagiti ania a pamay-an a ti Kakristianuan umas-asping iti kadaanan a Jerusalem?

⁵ ‘Ngem,’ mabalin a maisaludsod ti maysa, ‘sadino ti pakasarakantayo ti panagasping ti kadaanan a Jerusalem ken ti Kakristianuan?’ Gapu iti agpadpada a kababalin ken kasasaad nga adda itatta iti natangsit a Kakristianuan. Ikabkabilda ti panagtalekda kadagiti ‘nasantuan a siudadda’ ken kadagiti altarda, kas iti Roma, Jerusalem, Canterbury, Fatima, Guadalupe, ken Zaragoza, ti sumagmamano laeng kadakuada. Ayatenda nga itantan-ok dagiti katedralda, basilicada, temploda, ken simsimbaanda, a pagparammagda dagiti kinadaandan ken dagiti arkitekturada, a kasla dagitoy ti mangted kadakuada iti naisangsangayan a takder iti Dios. Ibagbagada pay a dagiti narelihiusuan a pasdekda ket ‘naibangonda a pakaidayawan ti Dios.’ Ngem, kasano kaadu kadagitoy a pasdek ti aktual a mangaw-awit iti nagan ni Jehova a Dios? Iti kasunganina, masansan a maipalagip iti maysa kadagiti arkitekto a nangdisenio kadakuada, dagiti kasisigud ti arte ken eskultor a nangdekorar kadakuada, dagiti nababaknang a patron a nangbayad kadakuada wenno dagiti “sasanto” a nakaidedikaranda. Ti panagtalek ti Kakristianuan iti kadaanan ken iti tradision ket natirida kas iti panagtalek ti Juda iti nasantuan a templona.​—Jeremias 7:4.

6. Kasano a ti panangtubngar ni Jesus kadagiti klero a Judio agaplikar kadagiti klero ti Kakristianuan?

⁶ Maitunos iti panangibutaktak ni Jeremias kadagiti papadi ken mammadto a Judio, aniat’ maikuna maipapan kadagiti narelihiusuan a papangulo ti Kakristianuan itatta? Buyogen ti kinaprangka a kas ken ni Jeremias, nangted ni Jesus ti panangiladawan iti klero a Judio a maibagbagay kadagiti klero ti Kakristianuan iti daytoy nga aldaw: “Saanda nga ar-aramiden kas iti ikaskasabada . . . Amin nga ar-aramidenda aramidenda a mangatrakar iti atension . . . kaykayatda ti mangala kadagiti nadayaw a luglugar kadagiti bangkete ken ti makinsango a pagtugawan kadagiti sinagoga.” (Mateo 23:3-7, The Jerusalem Bible) Anian a masansan ti pannakakitkitatayo kadagiti prominente a klero ken predicador a mangbembendision kadagiti napolitikaan ken nasionalistiko a miting ken tartaripnong a kakaduada ida​—ken makiramraman iti pammadayaw ti pagiwarnakan a kadua dagiti politiko!

7. (a) Kasano ti panangal-allilaw dagiti dadduma a manangaskasaba kadagiti tattao? (b) Ania a karit ti liniklikan dagiti klero?

⁷ Itatta, iti panawen ti telebision, addaantay kadagiti manangaskasaba iti TV a manggunggundaway iti dayta a pamay-an iti isuamin a kita dagiti panangal-allilaw ti teatro ken sikolohikal nga ar-aramid a mangloko iti kaaduan ken manglussok kadagiti bulsa ti arban. Anian a maiyanatup ti panangibutaktak ni Jeremias uray pay itatta, agarup 2,600 a tawtawen kamaudiananna! “Ta manipud iti kabassitan agingga iti kadakkelan kadakuada, tunggal maysa maiyawat iti kinaagum; ket manipud iti mammadto uray pay agingga iti padi, tunggal maysa manangallilaw.” Maigiddato iti dayta, awan kadakuada ti mayat a mangawat iti karit ti pudno a Nakristianuan a ministerio, a sumango kadagiti tattao, iti binalaybalay. Dagiti laeng Saksi ni Jehova​—ti napulotan a klase Jeremias ken ti “dakkel a bunggoy”​—ti nangakseptar iti dayta a responsabilidad​—Jeremias 6:13; Aramid 20:20, 21.

Naisalakanen Aya ti Kakristianuan?

8. Apay a patien ti Kakristianuan a daytat’ adda iti labes ti pananggaw-at ti Armagedon?

⁸ Dagitoy met laeng a manangaskasaba iti TV ti mangpakalma iti publiko iti ulbod a pannakaawat iti kinatalged babaen kadagiti nagulo a panangusarda kadagiti sasao ken pannursuro a “born again” wenno “maiyanak a mabaliwan” ken ti “naminsan a naisalakanen, kankanayon a naisalakanen.” Minilmilion a tattao iti ngangngani tunggal relihion ken sekta ti Kakristianuan ti naiturong a mamati a “naiyanakda a nabaliwanen” ken “naisalakandan.” Dagiti di agbainen a politiko ti siraragsak a mangibagbaga met ti kasta. Wen, dagiti paboritoda a manangaskasaba ti mangibagbaga kadakuada nga addaandan iti pannakikappia iti Dios agsipud ta “naisalakandan”​—ket daytoy agpapan pay kadagiti narelihiusuan, napolitikaan ken nasionalistiko a pannakasinasinada! Ket pagay-ayat unay dagiti tattao dayta, kas met laeng idi kaaldawan ni Jeremias! (Jeremias 5:31; 14:14) Pagarupda a saanda a magaw-aten ti Armagedon a panangukom ti Dios.​—Jeremias 6:14; 23:17; 1 Corinto 1:10; Apocalipsis 16:14, 16.

9. (a) Iti siasino a talaga ti pagaplikaran ti “maiyanak a mabaliwan”? (b) Aniat’ kuna ti Biblia maipapan iti kararua? (Kadagiti dua a saludsod mangted ti kanayonan a panangsuportar manipud Panakirinnason Manipud kadagiti Kasuratan.)

⁹ Nupay kasta, ti naannad a panagadal iti Sao ti Dios ken kadagiti pannursuro ni Kristo ipakitana nga adda laeng limitado a bilang dagiti makiraman iti pribilehio a mabaliwan a maiyanak, a maiyanak ‘manipud iti danum ken manipud iti espiritu,’ a makiraman iti nailangitan a panagturay a kadua ni Kristo. (Juan 3:3-5; Roma 8:16, 17; Apocalipsis 14:1-3) Ti “dakkel a bunggoy” dagiti pudno a Kristiano itatta ket saanda a kasapulan a maiyanak a mabaliwan manen, agsipud ta ti namnamada iti biag nga agnanayon ket naindagaan, saan a nailangitan. (2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:3, 4) Mainayon pay, ti pannursuro ti Kakristianuan ket naibatay iti ulbod a pakaibatayan​—a ti tao ket addaan iti di matay a kararua a makasapul ti pannakaisalakan. Awan pulos idiay Biblia ti mangsuportar iti kasta a doktrina, a ti kinaagpaysuanna naadaw manipud iti kadaanan a pilosopia a Griego.a

Awan Ragsakda iti Saona wenno Naganna

10. Kasanot’ panangmatmat ti adu kadagiti klero ti Biblia?

¹⁰ Addada pay dadduma a punto a pagpadaan ti kadaanan a Jerusalem ken ti moderno a Kakristianuan. Kuna ni Jeremias: Adtoy! Ti sao ni Jehova nagbalin kadakuada nga umsi, awan ti ragsakda kenkuana.” (Jeremias 6:10) Kaykayat dagiti klero nga adawen dagiti pilosopo ken sientista imbes a ti Sao ni Jehova. Adu ti mabainan iti Biblia; lalaisenda pay dayta babaen iti “nangatngato a kriticismoda.” Kunada a dayta ti sarsarita laeng ken leyenda a naipresentar kas maysa a naimbag a literatura. (Jeremias 7:28) Ket no maipapan iti nagan ti Autorna, lalaisenda dayta. Aniat’ pammaneknektayo iti panagkuna iti daytoy?

11. Ania a paggiddiatan ti adda iti Kakristianuan ken ni Jeremias iti panangusarda ti nagan ti Dios?

¹¹ Nupay ti Hebreo a tetragrammaton (יהוה) agparang iti ngangngani 7,000 a daras iti Hebreo a Kasuratan, ti nagan a “Jehova,” wenno “Yahweh,” ti sinukatanda kadagiti adu nga Ingles a Biblia babaen iti di nainaganan nga “APO.” Kas pangarigan, dayta a nagan naan-anay a naikkat manipud kadagiti agdama a patpatarus ti Biblia iti pagsasao nga Afrikaans. Ti patarus nga Español a Franquesa-Solé ti nangaramat iti dayta a nagan iti orihinal nga edisionna. Idi naipablaak ti rebisado a bersion, ti nasantuan a nagan ti nagawanen, a dayta ti sinukatan ti Señor (Apo). Ken uray pay no dagiti patarus ti Kakristianuan iramanda ti nagan ti Dios, mammano nga us-usaren dagiti klero dayta. Kaskasdi, inusar ni Jeremias ti naisalsalumina a nagan ti Dios iti 726 a daras iti naimpadtuan a mensahena!b

Ti “Reina ti Langit” ken ti Idolatria

12-14. (a) Iti ania a naregta nga aramid ti nakairamanan dagiti pamilia a Judio? (b) Kasanot’ panangmatmat ni Jehova iti panagdayawda?

¹² Adda pay makitatayo a sabali a pagaspingan no sukimatentayo ti mensahe ni Jeremias iti Jerusalem. Idi imbaga ni Jehova iti mammadtona a saanna nga ikararagan daytoy nga umili, intudona no apay. “Saanmo aya a makita no ania ti aramidenda kadagiti siudad ti Juda ken kadagiti lanlansangan ti Jerusalem? Dagiti annak agurnongda iti pagsungrod, ket dagiti amma gangatanda ti apuy, ket dagiti babbai masaenda ti gamay.” Ket iti ania a nakaregregta nga aramid ti nakairamanan ti intero a pamilia? “Tapno aramidenda dagiti pagidaton a bibingka a maipaay iti ‘reina ti langit’”!​—Jeremias 7:16-18; 44:15, 19.

¹³ Kuna ti maysa a komentario a Judio: “Ti kulto a ‘reina ti langit’ ti sigagagar ken sipapanayag a sinurotda.” Nakaskasdaaw, ti nasion ti Juda ti agdaydayaw iti didiosen, agdaydayawda iti maysa a pagano a diosa, mabalbalin nga isu ti diosa ti kinamanaganak ti Babilonia nga isu ni Ishtar, ti maikatlo kadagiti maitantan-ok a tallo a didiosen ti Babilonia. Wenno daytoy a “reina” ti mabalbalin nga isu ti katupag ti Cananeo a diosa, nga isu ni Astarot.​—1 Ar-ari 11:5, 33.

¹⁴ Mainayon iti daytoy panagdaydayaw iti diosa, naigamerda pay met kadagiti dadduma nga idolatria. Kinondenar ni Jehova ida gapu itoy, a kunkunana: “Apay a pinanggargarida kaniak nga agpungtot dagiti kinitikitan a ladladawan, ken ganggannaet a kinaubbaw?” Nagtultuloy ti panangidemanda: “Saanda a tinungpal ti timekko ket dida met nagna kenkuana, no di ket simmurotda iti kinabangad ti pusoda met laeng ken kadagiti Baales, nga insuro kadakuada dagiti ammada.” (Jeremias 8:19; 9:13, 14) Natnag met aya ti Kakristianuan iti dayta met laeng a silo?

15. (a) Ania a kasasaad maipapan iti panagdayaw ti didiosen ti intay makita iti Kakristianuan itatta? Agisitar kadagiti lokal a pangarigan. (b) Ania a takder ti al-alaen dagiti pudno a Kristiano maipapan ken Maria? (Kitaenyo met ti Panakirinnason Manipud kadagiti Kasuratan, panid 217-24.)

¹⁵ Sarungkaranyo iti ngangngani aniaman a simbaan wenno katedral​—Protestante, Katoliko, wenno Orthodox​—ket makitakayonto ti ladladawan dagiti krus. Ngem iti pagturayan dagiti Katoliko ken Orthodox, addada dagiti ladladawan “ti kankanayon a birhen a Santa Maria, Ina ti Pudno a Dios” iti awan inggana a panagdudumaduma ti nakaisaadanda ken pusturana.c Isuamin nga agkakatan-ok a titulo ti maipapaay kenkuana, agraman ti “Reina ti langit” ken “Reina ti uniberso”!d Iti kasumbangirna, ti klase Jeremias, nupay pagraraemanda ni Maria kas ina ni Jesus ken maysa met a napulotan a manamati, siaannad a sursurotenda ti apostoliko a pammagbaga: “Igagayo dagiti bagbagiyo kadagiti didiosen.”​—1 Juan 5:21; Jeremias 10:14.

Ti Trinidad Sinuktanna ti Maymaysa a Soberano nga Apo Jehova

16. Ania a sursuro ti nangibagnos iti pannakaidayaw ni Maria, ken kasano?

¹⁶‘Ngem,’ mabalin a maisaludsodyo, ‘kasano a napaadda daytoy a panagdaydayaw ken pammadayaw ken ni Maria?’ Gapu iti sabali manen a panagtignay ti immuna nga apostata nga iglesia a mangabrasa kadagiti pagano a panagdayaw. Ti kapanunotan a tallo a dios iti maymaysa ti nasaknap iti pagano a lubong. Dagiti Romano idi ugma addaanda kadagiti templo nga addaan grupo dagiti tallo a selda a “naidedikar iti tallo a didiosen a nainaig kadagiti pammati ti panagdayaw. Kasta ti kaso iti templo ni Jupiter Optimus Maximus idiay Capitolio, a nakonsagrar nga agpaay iti tallo a didiosen ti Capitoline a da Jupiter-Juno-Minerva.”e

17, 18. (a) Ania ti naimameg, nga isut’ nangipalubos ti irarang-ay ti pannursuro ti Trinidad? (b) Mangted kadagiti kanayonan nga argumento manipud iti Panakirinnason Manipud kadagiti Kasuratan.

¹⁷ Tapno maitag-ay ti rumrummuar a doktrina ti “Santisima Trinidad” idi maikatlo ken maikapat a siglo, nesesita ti panangimameg ti Iglesia Katolika iti kapanunotan a Hebreo a naiyebkas a silalawag kadagiti sasao ni Jeremias: “Awan ti siasinoman a kas kenka, O Jehova. Sika dakkelka, ket ti naganmo dakkel ti pannakabalinna. Ngem ni Jehova isu ti pudno a Dios. Isu ti sibibiag a Dios ken agnanayon nga Ari.” Pinatalgedan ni Jesus dayta idi nga inadawna dagiti sasao ni Moises: “Denggem, O Israel, ni Jehova a Diostayo isu ti maymaysa a Jehova.”​—Jeremias 10:6, 10; Marcos 12:29; Deuteronomio 6:4.

¹⁸ Babaen ti panangtulong ti an-anito dagiti Judio a di mangibalikas ti “Yahweh,” wenno “Jehova,” ti pannakausar ti nagan ti Dios ti pinasardeng ti apostata a Kakristianuan. Daytoy ti nangipalubos ti teolohikal a kinakawaw nga isut’ mabalin a punuan ti ‘Santisima Trinidad.’f

19. (a) Ania ti naibungana ti panangakseptar ti Kakristianuan iti Trinidad? (b) Ania a panagulbod ti nakatnaganda tapno maparang-ay ti argumento ti Trinidad?

¹⁹ Gapuna, ti Kakristianuan pinilina ti ‘nakipagna iti sabali a dios,’ ti trinitariano a dios, nga interamente a di am-ammo dagiti Judio ken ni Kristo ken dagiti pudno a Kristiano. Ken tapno maibayog daytoy tallo iti maysa a misterio, nagtungpal pay dagiti manangipatarus ti Kakristianuan iti panagsuitik iti King James Version.g Mainayon pay, kas lohikal a nagtungpalan ti sursuro a Trinidad, ti kadakkelan a paset ti Kakristianuan natnag met iti panagdaydayaw wenno pammadayaw iti “Reina ti Langit.”​—Jeremias 7:17, 18, New International Version.

Isayangkat dagiti Klero ti Panangidadanes

20, 21. Ania a kurso ti sinurot dagiti klero ti Kakristianuan, ket ania a salsaludsod ti maiyanatup ita?

²⁰ Gapu kadagiti napalabas, maiyanatup ti saludsod ni Jeremias kadagiti klero ti Kakristianuan: “Kasano ti panagkunayo: ‘Masiribkami, ket ti linteg ni Jehova adda kadakami’? Ngem, adtoy, ti naulbod a pluma dagiti eskriba nagaramid a siulbod. . . . Adtoy! Nagliktadanda ti sao ni Jehova, ket ania a kita ti sirib ti adda kadakuada?” (Jeremias 8:8, 9) Linaksidda ni Jehova ken dagiti pannakabagina, dagiti saksina. No kasano ti panangidadanes dagiti papadi ken mammadto ken ni Jeremias, kasta met dagiti klero ti Kakristianuan isuda ti adda iti likudan ti kaaduan kadagiti naulpit a panangidadanes kadagiti Saksi ni Jehova iti intero daytoy a siglo.

²¹ Ngem apay nga insayangkatda daytoy a panangidadanes? Aniat’ naaramidan dagiti Saksi a nangsulbog iti panagpungtotda ken panangpuntiriada? Ti maudi nga artikulo iti daytoy a serie ti mangsukimat kadagita ken dagiti nainaig pay a salsaludsod.

[Dagiti Footnote]

Malagipyo Pay Aya?

◻ Kasano a nailasin ti moderno a klase Jeremias?

◻ Ania ti sumagmamano kadagiti pagaspingan ti kadaanan a Jerusalem ken ti Kakristianuan?

◻ Kasanot’ panangpakalma dagiti klero kadagiti tattao a mamati a naikappiadan iti Dios?

◻ Ania a panagliway ken panagdayaw kadagiti didiosen ti gagangay iti Kakristianuan?

[Ladawan iti panid 16]

Idi 1938 dagiti Saksi tubtubngarendan ti ulbod a relihion

[Dagiti ladawan iti panid 17]

Nagtalek ti Kakristianuan kadagiti nabayagen a dinaydayawda nga altarna kas dagiti Judio a nagtalek iti templo

[Ladawan iti panid 18]

Dagiti manangaskasaba iti TV iti Kakristianuan ti nangpakalma kadagiti minilmilion a mamati a “naisalakandan” wenno “nabaliwanda a naiyanak manen”