Sab-ong—Kasanot’ Rebbeng a Panangmatmat dagiti Kristiano iti Dayta?
TI KADAANAN a kustombre a panangbayad ti sab-ong ket maal-alagad pay kadagiti adu a dagdaga. Iti kaaduan a kaso, ti pagbayad ket babaen ti kuarta, agraman nangingina a regalo. Ti gatadna ket agsasabali sigun iti lugar ken iti nadumaduma a pamilia, depende iti kasasaad iti kagimongan, edukasion, ken dadduma pay a bambanag. Daytat’ inkeddeng ti linteg iti sumagmamano a pagilian, numan pay sumagmamano a tattao ti mangsursurot ti naikeddengen a presio.
Ipakita ti naannad a panangusig a dagiti moderno a kustombre ramanenna ti ad-adda pay ngem panangbayad laeng ti sab-ong. Gapuna, nainsiriban nga usigen no kasanot’ panangapektar daytoy kadakayo kas maysa a Kristiano.
Idiay Papua New Guinea, ti bayad ti sab-ong arigna ti panangiyalis kadagiti sanikua manipud maysa a pamilia, ti nainatnat a pamilia ti nobio, nga agturong iti katupag a grupo iti dasig ti nobia iti panagasawa. Ti bayad ket manipud $100 ingganat’ $46,000, depende iti kinabaknang ti pamilia ti nobio. Idiay Sri Lanka, nabaliktad ti situasion. Dagiti nagannak ti nobia ti mangited ti sab-ong iti nobio. Mabalin a ramanen daytoy ti alahas, sanikua, balay, ken kuarta. Tapno malapdan ti iruruar ti sanikua iti pamilia, nakaiyugalianen ti panangasawa iti kasinsin.
Iti adu a paset ti Africa, ti bayad ket maysa kadagiti nakaiyugalianen a kasapulan tapno mapagbalin a kompleton ken balido ti kontrata iti panagasawa. “Kadagiti Igbos,” kuna ti ama a taga Nigeria a ti balasangna maisagsaganan iti panagasawa, “ti panangbayad ti sab-ong ket nasken tapno ti panagasawa maaddaan ti panangbigbig ti kultura. Ti panangawat iti dayta ket bassit a pagilasinan ti pammalubos ti pamilia ti babai. Daytat’ mangpennek ti pannakaawat dagiti tattao iti panagasawa. Gapu itoy a rason, uray ti kinontrata a panagasawa idiay simbaan wenno iti pagrehistruan ti gobierno ti saan a mabigbig iti lokal a komunidad malaksid no nabayadanen ti sab-ong.”
No Kasano nga Apektaran Dayta ti Ama
Kadagitoy a tattao ti Africa, ti bayad ket dati a simboliko a tanda a mangidemdemostra iti abilidad ti lalaki a mangsalimetmet ti pamilia. Dagiti miembro ti pamiliana ti mangsarungkar kadagiti nagannak ti babai kas tanda a pannakitinnawar iti sab-ong. Iti adu a luglugar saanen a kastoy ti kaso, ta itan dagiti amma ket aktual a makitinnawar iti kangatuan a gatad wenno presio a maalada. Dagiti kantidad manipud agarup $12, nga isut’ inkeddeng ti linteg kadagiti dadduma a lugar ti Nigeria, ingganat’ $1,400 wenno dakdakkel pay ti madawat. Ti kuarta wenno regregalo ti mabalin pay a namnamaenda sakbay iti umuna nga ibibisita ti nagannak ti agar-arem. Sa, kas idiay Zaire, ad-adu pay ti mabayadan tapno “maluk-atan ti ngiwat ti ama,” kayatna a sawen, tapno isut’ maallukoy a makitinnawar iti presio agpaay ti balasangna. Uray pay kalpasan ti pannakabayaden ti maysa a kantidad, mabalin pay a madawat ti dadduma a bayad ken regalo.
Ti kasta nga ar-aramid ket mabalin a mangparegta ti agum iti kuarta. Kaskasdi, kuna ti Biblia: “Ti ayat ti pirak isu ti maysa a ramut ti isuamin a kita ti dakes.” (1 Timoteo 6:10) Gapu iti agum, dagiti tattao agbalinda a manangkikil, ket iyeg daytoy ti pannakaikkat ti pabor ti Dios. Kunaen ti Biblia kadatayo nga awan “naagum—a kayatna a sawen maysa a managdaydayaw ti didiosen—awan aniaman a tawidna iti pagarian ni Kristo ken ti Dios.”—Efeso 5:5; idiligyo ti Proverbio 20:21; 1 Corinto 5:11; 6:10.
Kaskasdi, awan aniaman a di umiso iti panangted ti sab-ong iti ama kas bassit a supapak ti pannakapukawna ti anakna a babai a pinadakkel ken pinaadalna. Ti manamnama a manugang a lalaki siuumiso a matmatanna daytoy a bayad kas simbolo ti panangapresiarna ti pannakasanay a naited iti nobiana. Nupay kasta, dadduma a nagannak padpadasenda a pasublien amin a nagastosda, ta patienda a dagiti kasadon nga annakda a babbai ket saandanton a tumulong a mangpaadal kadagiti in-inaudi nga annak. Ti kakasta a nagannak sapsapulenda ti kangangatuan a sab-ong inggat’ mabalin, a kasla dagiti annakda a babbai ket arigdat’ tagilako. Ngem annongenda ti nasayaat a panangpadakkel kadagiti annakda. Ti rebbeng a pagpannakkelda isut’ panangtungpalda iti daytoy nga obligasion, saan ketdi a ti panangkitada no kasanot’ panangpasublida iti kuarta wenno dayaw babaen iti nakangatngato a sab-ong. Imbes nga iturongna dagiti nagannak nga agpanunot kadagiti material a bentaha a maiyeg dagiti annakda, kuna ti Biblia: “Ta dagiti annak saanda a rebbeng ti agurnong ti sanikua a maipaay kadagiti ammada, no di ket dagiti amma agurnongda ti maipaay kadagiti annak.”—2 Corinto 12:14.
Ti dawdawaten ti dadduma nga agkunkuna a Kristiano nga amma ket saanda a pampanunoten ti pinansial a kasasaad dagiti agtutubo a Kristiano nga agar-arem. Ay, addada pay kaso a dagita nga amma dida kayat nga awaten ti nainkalintegan a tukon dagiti kakabsat a Kristiano a lallaki gapu ta ti ituktukon dagiti nailubongan a lallaki ket dakdakkel! Dadduma ipabiangda pay ti negosasion kadagiti taga lubong a kakabagianda, a mangdawat ti nakangatngato a presio. Bayat ti pannakaar-aramid daytoy a panagtinnawar, ti kasasaad ti mabalin a mangiduron kadagiti agtutubo iti pannakiabig. Daytoy ti maar-aramid kadagiti tattao iti lubong. Masansan a mapaspasamak a dagiti mapapaayen nga agtutubo a pareha usarenda ti panagsikog kas ti kalakaan a pamay-an a panangpilit ti pamilia ti babai nga awaten ti kabaelan a pagbayad ti agar-arem.
Di koma kastoy ti tignay dagiti Kristiano. Ipawil ti Sao ti Dios ti pannakiabig, ket dagidiay makiabig ti mabalin maparuarda iti kongregasion. (1 Corinto 6:9; Hebreo 13:4) Saan a mailisi ti ama ti bagina manipud pammabasol no dagiti manangkikil a panagdawatna ket nakagapu iti pannakatnag ti anakna a babai iti imoralidad. Ti kasta a pammabasol ket makaapektar unay iti takderna iti kongregasion. Kasta met, ti panangakseptar ti kuarta a sab-ong iti aniaman a kantidad manipud lalaki a taga lubong tapno iyasawa ti dedikado a Kristiano nga anakna a babai kenkuana ket saan a nateokratikuan. Ti panangaramid iti daytoy diskualipikarenna ti kabsat a lalaki kadagiti dadduma nga espesial a pribilehio iti kongregasion. Rebbeng a tarigagayan dagiti Kristiano a nagannak a dagiti agtutuboda agtalinaedda a napipigsa iti kongregasion Kristiano ket rebbeng a tulonganda ida a masalimetmetan ti nadalus a kababalin. Tarigagayanda koma a dagiti annakda a babbai ti maasawaan a siraragsak “isuna laeng a maaramid koma a mayalubog iti Apo,” kadagiti assawa a lallaki nga agayat met ken Jehova ken maaddaan nauneg a panagraem iti linlinteg ken prinsipiona.—1 Corinto 7:39.
Saan a nakristianuan ti panangtrato iti sab-ong kas panguartaan iti anak ti maysa, a singirenna ti dakdakkel ngem iti daydiay nainkalintegan. Masapul nga annadan ti Kristiano nga ama ti kinaagum ken kinaimut, ta daytoy ti mangapektar unay ti espiritualidadna ken dagiti pribilehio a mabalin a tagiragsakenna iti uneg ti kongregasion.—1 Corinto 6:9, 10.
Makaparagsak, ta adu a Kristiano nga amma ti mangipakpakita ti konsiderasion iti dawdawatenda a sab-ong, ket ipanayag daytoy ti nasayaat a kababalin. Dadduma pinilida pay ti saan a panangsapulen a pulos ti sab-ong, tapno maannadanda ti panangabuso iti dayta a kustombre ken mangpataud kadagiti naespirituan a pakariribukan.
No Kasano nga Apektaran Dayta ti Nobia ken Nobio
Ti kinaagum ti babai, iti sumagmamano a kaso, ti nakaimpluensia kadagiti nagannak a manggatad ti sab-ong. Addada dagidiay agdawat ti nakangingngina ken naparammag a panagboda, a ringgorenda pay a kanayon dagiti dadakkelda iti daytoy. Dadduma dawatenda nga igatangan ida dagiti dadakkelda ti nakangingngina nga al-alikamen nga usarenda iti baro a balayda. Tapno maasikasoda dagita a dawdawat, mabalin a marikna ti ama a nasken ti panangipangato ti sab-ong.
Iti kasumbangirna, daytoy ti mangpilit iti nobio a rugian ti naasawaan a panagbiagna a madagdagsenan ti adu nga utang gapu iti nakangingngina a boda ken nangingina a muebles. Kuna ti Sao ti Dios a “ti sirib nga aggapu sadi ngato . . . ket rasonable.” Bay-an dagiti agtutubo a pagassawaan a “maammuan koma dagiti isuamin a tattao ti kinarasonableyo” babaen ti panangiplano ti panagboda a di mangted ti pinansial a pakapadagsenan ti asinoman.—Santiago 3:17; Filipos 4:5.
Kalpasan ti boda, mabalin a rugian ti asawa a babai a rukoden ti ayat ni lakayna kenkuana babaen iti kantidad nga imbayadna kas sab-ong. Mabalin a di natalged ti panagriknana no bassit ti imbayadna. Mabalin nga irason ti babai a no mauman ti lalaki kenkuana ket isut’ tarigagayanna a papanawen, nakalaklaka nga aramiden ti lalaki dayta, ta situtulok a mapukawnan ti bassit a kantidad nga imbayadna. Pudno a dadduma a lallaki pinagawidda dagiti assawada kadagiti dadakkelda maipaay iti nadumaduma a rason, kas ti saanda a panaganak wenno addaan naalipunget nga espiritu. Daytoy ti di pagaammo nga iparparegta dagidiay agkunkuna iti agtutubo a lalaki a kabaybayadna pay laeng ti sab-ong: “Gimmatangka gayam ti baketmo.” No isut’ nagbayad ti nagdakkel a presio, mabalin a masulisog a mangmatmat ken baketna kas ginatangna nga adipen imbes a ti kasisingedan unay a gayyem. Kasta met, maipaay iti nadumaduma a rason, insubli dagiti amma ti sab-ong ket pinilitda dagiti annakda a babbai a panawan ti lallakayda.
Addada dagidiay mangirason a ti nangato a sab-ong ti makatulong a mangpaay iti daytoy gapu iti rigat a mamasubli ti dakkel a kantidad ti kuarta. Patienda met a ti nangato a presio gupdenna dagiti nasapa a panagasawa, ta mabaybayag bassit para iti lalaki ti agurnong tapno makaasawa. Dagitoy a pagpanunotan, kunada, ti agbunga iti natataengan ken responsable nga assawa a lallaki ken dagiti natibtibker a panagasawa.
Pudno a mabalin daytoy iti sumagmamano a kaso, ti kinatibker ti Nakristianuan a panagasawa ket di rebbeng a maibatay iti kakasta a materialistiko a kapanunotan. Ti kinamatalek ti maysa a Kristiano nga asawa a lalaki ket di rebbeng nga agpannuray iti mabalin material a pukawna no mawaswas ti panagasawa. Imbes ketdi, isu komat’ iturayan ti Nainkasuratan a prinsipio: “Ti pinagtipon ti Dios a maymaysa, saan koma a pagsinaen ti tao.” (Mateo 19:6) Imbes a matmatan dagiti assawa a babbai kas ginatang a sanikua, maibilin kadagiti assawa a lallaki a ‘padayawan ida.’ (1 Pedro 3:7) Kuna ni Jesus a ti lalaki ken babai agbalinda a “maymaysa a lasag” inton agassawadan. (Mateo 19:5; Genesis 2:24) Balbalakadan ti Biblia dagiti assawa a lallaki nga ayatenda ti assawada, a dungdunguen ken aywanan ida, kas ti bagida met laeng. (Efeso 5:28, 29) Mainayon pay, ti pudpudno a rukod ti panagayat ti lalaki ket rebbeng a ti panangtratona ken baketna bayat dagiti tawtawen kalpasan ti panagkasarda. Nagbayad man ti lalaki ti sab-ong wenno saan, no aywananna a naimbag ti asawana ken isut’ nasungdo iti ayatna, pagduaduaan aya ti asinoman ti panagayatna ken baketna?
Ti sab-ong ket makaapektar met ti pamay-an a panangmatmat ti asawa a lalaki kadagiti katuganganna. Gapu ta nagbayad ti nangina a sab-ong, mabalin a maikunana nga awanen aniaman nga utangna kadakuada, uray no agrigrigatdanton. Kaskasdi, kuna ti Biblia: “Ngem no adda balo nga adda annakna wenno appona, ammuen koma dagitoy nga umuna nga ipakitada ti kinasingpetda kadagiti kabbalayda met laeng ken panangliwliwada kadagiti nagannak kadakuada, ta daytoy makaay-ayo iti imatang ti Dios.” (1 Timoteo 5:4) Sursuroten dagiti Kristiano daytoy a balakad, ngem mabalin a rumsua ti problema no ti asawa a lalaki palubosanna ti kinapudno a binayadanna ti sab-ong tapno matiritir ti pannakaawatna iti responsabilidadna.
Salimetmetan ti Natimbeng a Panangmatmat
Ti dadduma nga ar-aramid a mainaig iti sab-ong ti mabalin a mamataud kadagiti naidaddaduma a problema para iti agtutubo a lalaki a mangasawa ti naespirituan a kabsat a babai a ti dadakkelna ket saanda a Kristiano. Mabalin nga isut’ pilitenda a makiraman kadagiti seremonia a naibatay iti panagdayaw ti inapo ken pammati iti di ipapatay ti kararua. (Eclesiastes 9:5, 10; Ezequiel 18:4) Ngem maaramidanna aya daytoy a di mapukaw ti pabor ti Dios ken ti bendision nga ipaay ni Jehova kadagidiay ‘ginugoranda dagiti kararuada iti panagtulnogda iti kinapudno’? (1 Pedro 1:22; Apocalipsis 18:4) No naipasango kadagita a dawat, masapul a ti dedikado a Kristiano determinado a kanayon nga “agtulok a nangnangruna iti Dios ngem kadagiti tattao.”—Aramid 5:29.
Dagiti napalabas a komento maipapan ti panangkikil, panangliklik ti pannakiabig, ken pannakiasawa laeng iti kapammatian ti agaplikar met no ti pamilia ti nobia ti mangipaay ti sab-ong. Saan koma a paiwanwanwan dagiti nagannak ken ti maysa a Kristiano a babai babaen kadagiti nailubongan a pagannurotan iti panagpilida ti asawana. Ti panangasawa ti di Kristiano ket kinasukir iti Dios. Babaen ken Moises, imbaga ti Dios kadagiti Israelitas: “Dikanto makiinnasawa kadakuada. Dikanto ited ti anakmo a babai iti anakna a lalaki, wenno ti anakna a babai dikanto alaen nga iyasawa iti anakmo a lalaki.” (Deuteronomio 7:3, 4; 1 Corinto 7:39) Nalawag, di maiyanatup kadagiti agtutubo a Kristiano a lallaki wenno babbai nga ipablaak ti bagbagida kadagiti pagiwarnakan ti publiko kas agsapsapul ti mabalin a maasawada. Rebbeng koma a kadagiti Kristiano a kakabsatda a lallaki ken babbai ti pagsapulanda ti maibagay a kabadangda.
Ti panagasawa ket maysa a sagrado nga urnos ni Jehova, ket amintayo rebbeng a paiwanwan iti no ania ti kunaenna maipapan iti dayta iti Saona. Ti nasged nga ayattayo ken Jehova, kadagiti annaktayo, ken kadagiti kapammatiantayo ti rebbeng a mangiturong kadatayo nga umadayo kadagiti isuamin nga ar-aramid a mangsalungasing iti nalinteg ken naimbag. (Salmo 119:105; Hebreo 4:12) Ti bendision ni Jehova ket sigurado nga agtultuloy kadagidiay palubosanda ti Saona a mangigiya kadakuada iti pangngeddengda saan laeng a maipapan ti sab-ong no di ket kasta met kadagiti amin nga ar-aramid ti panagbiag.—Proverbio 10:22.