Dagiti Buya Manipud Naikari a Daga

Beer-seba​—Sadiay ti Bubon Kaipapananna ti Biag

“MANIPUD Dan agingga iti Beer-seba.” Pamiliar dagita a sao kadagiti managbasa iti Biblia. Deskribiren dayta ti intero nga Israel, manipud Dan, iti asideg ti akin-amianan a beddeng, agingga iti Beer-seba, iti abagatan. Kastoy ti pannakailadawan ti kinatalna ti panagturay ni Salomon: “Ti Juda ken Israel agnaedda a sitatalged, ti tunggal maysa iti sirok ti ubasna ken iti sirok ti higosna, manipud Dan agingga iti Beer-seba, kadagiti amin nga aldaw ni Salomon.”​—1 Ar-ari 4:25; Oc-ocom 20:1.

Nupay kasta, saan laeng a ti kaaddayoda iti tunggal maysa ti pagdumaan ti Dan ken Beer-seba. Kas pangarigan, nawadwad ti tudo idiay Dan; agay-ayus ti danum manipud daga, nga agturong iti Karayan Jordan, kas makita iti ladawan iti kannawan. Anian a naiduma ti Beer-seba, ta masarakan daytoy iti maysa a natikag a rehion, nga adda iti nagbaetan ti igid ti baybay ken iti akin-abagatan nga ungto ti Natay a Baybay.

Iti deppaar ti Beer-seba, manipud 15 aginggat’ 20 centimetro laeng a tudo ti agtinnag iti makatawen. Iti pannakammo iti dayta, kitaenyo ti ladawan iti ngato ti bunton ti Beer-seba.a Ti karuotan a makitayo ipamatmatna a naala ti retrato kalpasan ti nakiddit a panagtudona iti panawen ti lam-ek, kabayatan iti ababa a panawen a dagiti talon iti aglikmut ti Beer-seba ket berde pay laeng. Dagiti tanap iti asideg ket nasayaat idi​—ken agpapan ita​—a pagmulaan kadagiti bukbukel.

Gapu ta natikag ti lugar, dagiti salaysay ti Biblia maipapan iti Beer-seba ipaganetgetna dagiti kalintegan kadagiti bubon ken danum. Naisaad ti siudad iti asideg dagiti dalan wenno rota dagiti agbibiahe a nabunggobunggoy a bumallasiw iti let-ang a disierto iti adayo nga abagatan. Kas iti madarepdepyo, kasapulan dagiti agdaldaliasat a lumabas wenno agsardeng ditoy ti danum para kadakuada ken kadagiti animalda. Saan a pumpumsuak ti kasta a danum iti daga, kas idiay Dan, ngem magun-odan dayta kadagiti bubon. Kinapudnona, ti Hebreo a sao a be’erʹ tukoyenna ti maysa a bito wenno abot a nakali a pagsakduan ti abasto a danum iti uneg ti daga. Ti Beer-seba kaipapananna “Bubon ti Sapata” wenno, “Bubon ti Pito.”

Nabayag a nagnaed ni Abraham ken ti pamiliana idiay ken iti aglikmut ti Beer-seba, ket ammoda ti kinapateg dagiti bubon. Idi pimmanaw a nagturong idiay let-ang ti tagabu ni Sara a ni Agar, mabalin a pinanggepna ti mangala ti danum kadagiti bubon wenno kadagiti Bedouino nga agus-usar kadagitoy​—kas iti babai a Bedouino iti sumagannad a panid, iti ngato, nga agsaksakdo ti danum iti bubon idiay Peninsula ti Sinai. Idi kasapulan a pagtalawen ni Abraham ni Agar ken ti manangirurumen nga anakna, siaasi a nangipabalon iti abasto a danum. Aniat’ napasamak idi a naibusen daydiay? “Ket ti Dios linuktanna dagiti matana ket nakitana ti maysa a bubon ti danum; ket napan ket pinunnona ti supot a lalat iti danum ket pinainumna ti ubing.”​—Genesis 21:19.

Sadinot’ nangalaan ni Abraham ti danum nga inkargana iti lalat a pagkargaan ti danum ni Agar? Nalabit nga iti bubon a kinalina, iti asideg ti nangimulaanna iti kayo a salamagi. (Genesis 21:25-33) Mabalin a maikuna a napaneknekan itan dagiti sientista ti kinaumiso ti panangpili ni Abraham iti salamagi, ta daytoy a kayo ket addaan kadagiti babassit a bulong a di maaw-awanan iti agneb, isu a nalangto latta nupay natikag daytoy a lugar.​—Kitaenyo ti ladawan iti baba.

Ti panagkali ni Abraham iti maysa a bubon ket nadakamat mainaig iti maysa a suppiat iti nagbaetanda iti ari a Filisteo. Napateg a sanikua ti bubon gapu iti sapasap a kinakurang ti danum ken ti bannog a kasapulan tapno makapagkali iti nauneg a bubon. Kinapudnona, kadaydi a tiempo, maysa a panangsalungasing iti kalintegan iti sanikua no usaren ti bubon nga awan ti pammalubos.​—Idiligyo ti Numeros 20:17, 19.

No pumasiarkayo iti Bunton ti Beer-seba, makakitakayo iti nauneg a bubon iti bakras ti abagatan a daya. Awan ti makaammo no kaano a nakali daytoy manipud iti natangken a bato ken ti panangpatibker iti ngarabna (kas makita iti baba) kadagiti bato. Inikkat dagiti moderno nga arkeologo dagiti nakasullat iti daytoy iti kauneg a 30 a metro a dida nadanon ti tukokna. Kinuna ti maysa kadakuada: “Makapasulisog a kunaen a daytoy a bubon ket . . . isut’ ‘Bubon ti Sapata’ a nagtulagan da Abraham ken Abimelech.”​—Biblical Archaeology Review.

Nabatad a limmawa ti Beer-seba kamaudiananna idi panawen ti Biblia, a nagbalin a maysa a nasarikedkedan a siudad nga addaan dakkel a ruangan. Ngem ti maysa a tulbek ti kaadda ken idudur-asna isu ti napateg a danum iti nauneg a bubonna.

[Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 24]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Line iti panid 25]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.