BEER-SEBA

[Bubon ti Sapata; wenno, Bubon ti Pito].

Ayan ti maysa a bubon ken, idi agangay, maysa a siudad iti makin-abagatan a Juda. Adda iti agarup nagtengngaan ti Kosta ti Mediteraneo ken ti makin-abagatan nga ungto ti Natay a Baybay, agarup 45 km (28 mi) iti abagatan a laud ti Hebron, ken iti agarup isu met laeng a distansia iti abagatan a daya ti Gaza.

Ti Beer-seba iladladawanna ti kaabagatanan a paset a pangdeskribir ti kaatiddog ti Naikari a Daga, kas nayebkas iti proverbio a sasao a “manipud Dan agingga iti Beer-seba” (Uk 20:1), wenno, iti kasungani a direksion, “manipud Beer-seba agingga iti Dan.” (1Cr 21:2; 2Cr 30:5) Kalpasan ti pannakabingay ti nasion iti dua a pagarian, nagtultuloy a naaramat ti Beer-seba a mangipasimudaag iti kaabagatanan a paset ti pagarian ti Juda iti sasao a “manipud Geba agingga iti Beer-seba” (2Ar 23:8) ken “manipud Beer-seba agingga iti nakabambantay a rehion ti Efraim” (a pangrugian ti makin-amianan a pagarian ti Israel). (2Cr 19:4) Kadagidi tiempo kalpasan ti pannakaidestiero, nausar ti sasao iti ad-adda pay a limitado a kaipapanan a tumukoy iti lugar a nagyanan dagiti napagsubli a tattao ti Juda, a saklawenna manipud Beer-seba “agingga iti ginget ti Hinnom.”​—Ne 11:27, 30.

Kinaagpaysuanna, adda pay dadduma nga il-ili ti Naikari a Daga nga adda iti abagatan ti Beer-seba, kas met ti kaadda pay ti il-ili ti Israel iti amianan ti Dan. Nupay kasta, ti Dan ken Beer-seba ket agpada nga addada kadagiti siguden a beddeng ti daga. No maipapan iti Beer-seba, adda dayta iti baba ti bambantay ti Juda iti igid ti desierto. Kanayonanna pay, maysa dayta kadagiti kangrunaan a siudad ti Juda (kadua ti Jerusalem ken Hebron) saan laeng a gapu ta aduan iti danum no idilig iti rehion iti aglawlaw, iti kasta agpadpada a nagsayaat a pagtalonan ken pagipaaraban kadagiti pangen ken arban, no di ket pagsasabtan pay dagiti napapateg a dalan manipud nadumaduma a direksion. Manipud Egipto, adda kadaanan a ruta a lumasat iti “Dalan Dagiti Bubon” nga agturong iti Cades-barnea agingga iti Beer-seba, tumiponan ti sabali pay a dalan a nagdaliasatan dagiti nakakamelio a sangkakuyogan a managbiahe manipud “Pagpagarian ti Especia” ti Peninsula ti Arabia, a tumurong iti Filistia wenno Juda. Manipud Ezion-geber, adda sabali pay a ruta iti pamunganayan ti Gulpo ti ʽAqaba a lumasat nga agturong iti Araba ket kalpasanna agsikko iti laud, a sumang-at iti Sasang-atan ti Akrabbim nga agturong iti Beer-seba. Idiay Gaza, adda maysa a dalan iti Tanap ti Filistia a sumina manipud iti kangrunaan a kalsada tumurong iti abagatan a daya agingga iti Beer-seba. Ket adda maysa a dalan manipud Beer-seba nga agturong iti amianan a daya a kumamang iti dadduma pay a paset ti Juda, a sumang-at iti lantag ti bantay nga agturong iti bambantay ti Juda agingga iti Jerusalem ken kadagiti disso a naam-amianan pay.​—Ge 22:19.

Dayta a disso ket damo a nadakamat mainaig ken Agar, a nagallaalla “iti let-ang ti Beer-seba” a kadua ti anakna a ni Ismael idi pinapanaw ni Abraham. (Ge 21:14) Gapu ta pagarupenna a matayen ti anakna iti waw, imbatina ni Ismael ket immadayo, ngem ti Dios nangngegna ti ubing ket inturongna ni Agar iti maysa a bubon. (Ge 21:19) Mabalin a kinali idi ni Abraham daytoy a bubon ngem awan pay idi ti naganna, kas ipasimudaag ti sumarsaruno a salaysay. Siraranggas nga inagaw ti sumagmamano kadagiti Filisteo ti bubon iti daytoy a lugar, nga agparang a saan nga ammo ni Abimelec nga ari ti Gerar. Isu ken ni Ficol a panguluen ti buyotna immasidegda ken Abraham tapno mangisingasingda iti tulag ti kappia. Idi a ni Abraham dinillawna iti napalalo ni Abimelec gapu iti kinaranggas dagiti adipenna iti panangagawda iti bubon, imbaga ni Abimelec a saanna nga ammo dayta ket nakipinnatalged iti tulag ken Abraham, ken immawat iti pito a kabaian a kordero manipud Abraham kas pammaneknek iti karbengan ni Abraham iti bubon. “Dayta ti makagapu nga inawaganna [ni Abraham] dayta a disso iti Beer-seba, agsipud ta sadiay isuda a dua nagsapatada.” (Ge 21:31) Idin, nagmula sadiay ni Abraham iti kayo a tamarisko ket immawag iti “nagan ni Jehova a di nakedngan ti kapautna a Dios.” (Ge 21:33) Idiay Beer-seba ti naggapuan ni Abraham idi napan idiay Moria tapno idatonna ni Isaac kas maysa a sakripisio, ket nagsubli sadiay tapno agnaed.​—Ge 22:19.

Idi natay ni Abraham, pinullatan dagiti Filisteo dagiti bubon a kinalina, ngem idi nagnaed ditoyen ni Isaac, linuktanna manen dagitoy ket pinanaganna dagita kadagiti nagan nga inyawag ni amana. (Ge 26:18) Idi binusor dagiti Filisteo nagakar-akar iti nadumaduma a lugar agingga a nakasarak iti naglawa a lugar idiay Rehobot, ket idi agangay simmang-at idiay Beer-seba. (Ge 26:22, 23) Bayat a kalkalien dagiti adipen ni Isaac ti maysa a bubon idiay Beer-seba, napan ken Isaac ni Abimelec a nalabit sabali pay nga ari ti Gerar (a kanagnagan wenno kapadana ti titulo daydiay nakitulag ken Abraham, wenno nalabit isu met laeng) a kaduana ni Ficol a panguluen ti buyotna tapno makitulagda kenkuana maipaay ti kappia. Kalpasan a nagdadayada ken nagiinumda, kabigatanna bimmangonda a nasapa ket nangaramidda iti sinapataan a sasao iti maysa ken maysa. Iti dayta met laeng nga aldaw, addan rimmuar a danum iti bubon, ket pinanaganan dayta ni Isaac iti Siba, kaipapananna ti “Sapata; wenno, Pito” ken tumukoy dayta iti sapata wenno sasao a sinapataan iti pito a banag. (Ge 26:31-33; kitaenyo ti SIBA.) Nabatad nga inaramat ni Isaac ti “Siba” (sabali pay a porma ti nagan a Seba) tapno mataginayonna ti nagan a Beer-seba, nga inyawag ni Abraham iti dayta a lugar. Ipakita ti immun-una a naisitar a Genesis 26:18 a ti bubon a kinali idi ni Abraham ket isu met laeng daydiay kinali manen ti tattao ni Isaac. Kadagidi tawtawen a panagnaed ditoy ni Isaac, ti panangbendisionna ken Jacob imbes a ken Esau kalpasanna imbaonna ni Jacob idiay Haran tapno mangala iti asawa manipud iti annak a babbai ni Laban, ti kabsat ni inana. (Ge 28:1, 2, 10) Idi agangay, ni Jacob a pagaammo itan kas Israel ket nagidaton kadagiti sakripisio idiay Beer-seba maipaay iti Dios ni Isaac idi addan iti dalanna a mapan makipagtaeng iti anakna a ni Jose idiay Egipto.​—Ge 46:1-5.

Iti napalabas a nasurok a 250 a tawen agingga a nabingbingay ti Canaan iti 12 a tribu ti Israel, timmanor ti maysa a siudad idiay Beer-seba (Jos 15:21, 28), a naituding iti tribu ni Simeon kas naipasngat a siudad iti uneg ti teritoria ti Juda. (Jos 19:1, 2) Ditoy a nagakem ti annak ni Samuel kas uk-ukom. (1Sm 8:1, 2) Idi itartarayan ni Elias ti pungtot ni Reyna Jezebel, imbatina idiay Beer-seba ti katulonganna ket nagpaabagatan a bimmallasiw iti Negeb nga agturong iti Horeb. (1Ar 19:3) Naggapu iti daytoy a lugar ni Zibia nga ina ni Ari Jehoas ti Juda. (2Ar 12:1) Ti Beer-seba ti nadakamat a pagpatinggaan ti imbilin ni David a pannakaipasalista dagiti umili iti intero nga Israel (2Sm 24:2, 7) ken ti lugar a nangirugian ni Jehosafat a panangreporma iti panagdaydayaw. (2Cr 19:4) Silalawag nga ipasimudaag dagiti panangtukoy ni Amos iti Beer-seba idi kaaldawanna a dayta ket lugar idin ti narugit a narelihiosuan nga ar-aramid (Am 5:5; 8:14), nalabit nainaig dayta iti agdaydayaw iti idolo a makin-amianan a pagarian. Nakabakab sadiay dagiti babassit nga estatua ti diosa a ni Astarte, kas iti adu a sabsabali pay a paset ti Israel. Nanipuden iti daytoy a tiempo ti nagan ket saanen nga agparang iti rekord ti Biblia, malaksid laeng iti ababa a nadakamat a dayta a siudad ken dagiti agpampannuray nga ilina ket napagnaedan manen kalpasan ti pannakaidestiero idiay Babilonia (Ne 11:27).

Dayta a siudad idi panawen ti ar-ari naikuna nga isu ti Tell es-Sabaʽ (Tel Beʼer Shevaʽ), 4 km (2.5 mi) iti daya ti agdama a Beʼer Shevaʽ. Dagiti sekular a mannurat iti maikapat a siglo K.P. deskribirenda ti Beer-seba kas nalawa idi a purok wenno ili ken maysa a garison dagiti Romano. Ita, maysa latta nga ili a nagsasapalan dagiti dalan ken nagpateg a plasa. Nupay ti nababa a paset ti Beer-seba ket kapanagan, nga umaw-awat laeng iti agarup 15 agingga iti 20 cm (6 agingga iti 8 pul.) a tudo iti kada tawen, nabunga latta ti daga, ken adda dagiti nasayaat a talon iti lugar. Masarakan sadiay ti sumagmamano a bubon, a ti kadakkelan kadagita ket gistay 4 m (13 pie) ti diametrona, a ti makimbaba a pasetna ket agarup 5 m (16 pie) a nakali a solido a bato.