Ti Kadi Panagruknoy Kapadana ti Panagdayaw?

TI PANAGRUKNOY isut’ panagdumog, panagparintumeng, panangitamed iti bagi, wenno dadduma pay a tignay a mangipasimudaag iti panagpasakup; wenno ti basta panagraem. Umdasen a pakaipatarusan ti Hebreo a hish·ta·chawahʹ ken ti Griego a pro·sky·neʹo iti adu a kaso.

Ti hish·ta·chawahʹ kayatna a sawen, kangrunaanna, “agruknoy.” (Genesis 18:2) Ti kasta a panagruknoy mabalin a maaramid kas panangraem wenno panangpadayaw iti sabali a tao, kas iti maysa nga ari (1 Samuel 24:8; 2 Samuel 24:20; Salmo 45:11), iti nangato a padi (1 Samuel 2:36), iti mammadto (2 Ar-ari 2:15), wenno dadduma pay a tao nga addaan autoridad (Genesis 37:9, 10; 42:6; Ruth 2:8-10), iti maysa a nataengan a kabagian (Genesis 33:1-6; 48:11, 12; Exodo 18:7; 1 Ar-ari 2:19), wenno uray pay kadagiti ganggannaet kas ebkas ti panangpadayaw (Genesis 19:1, 2).

Manipud kadagiti pagarigan iti ngato, nabatad a daytoy a Hebreo a sao saan a kankanayon nga addaan iti narelihiosuan a kaipapanan wenno mangipasimudaag iti panagdayaw. Nupay kasta, kadagiti adu a kaso naaramat daytoy mainaig iti panagdayaw, iti man pudno a Dios (Exodo 24:1; Salmo 95:6; Isaias 27:13; 66:23) wenno kadagiti ulbod a didiosen. (Deuteronomio 4:19; 8:19; 11:16) Mabalin nga agruknoy dagiti tattao iti panagkararag iti Dios (Exodo 34:8; Job 1:20, 21) ken masansan nga iruknoyda ti bagbagida apaman a maawatda dagiti panangipalgak manipud iti Dios wenno sumagmamano nga ebkas wenno pammaneknek iti anamongna, a babaen iti dayta ipakpakitada ti panagyaman, panagraem, ken napakumbaba a panagpasakup iti pagayatanna.​—Genesis 24:23-26, 50-52; Exodo 4:31; 12:27, 28; 2 Cronicas 7:3; 20:14-19; idiligyo ti 1 Corinto 14:25; Apocalipsis 19:1-4.

Mapalubosan ti panagruknoy kadagiti tattao kas panagraem, ngem imparit ti Dios ti panagruknoy iti asinoman a didiosen malaksid ken Jehova. (Exodo 23:24; 34:14) Umasping iti dayta, ti panagruknoy a panagdayaw kadagiti narelihiosuan a ladawan wenno iti aniaman a naparsua a banag ti talaga a nakondenar. (Exodo 20:4, 5; Levitico 26:1; Deuteronomio 4:15-19; Isaias 2:8, 9, 20, 21) Gapuna, iti Hebreo a Kasuratan, idi inruknoy ti dadduma kadagiti adipen ni Jehova ti bagbagida iti sanguanan dagiti anghel, inaramidda laeng ti kasta tapno ipakitada a bigbigenda dagitoy kas pannakabagi ti Dios, saan a tapno pagruknoyanda ida kas didiosen.​—Josue 5:13-15; Genesis 18:1-3.

Panagruknoy iti Nakristianuan a Griego a Kasuratan

Ti Griego a pro·sky·neʹo katupagna unay ti Hebreo a hish·ta·chawahʹ no maipapan iti panangipaawat iti kaipapanan agpadpada ti panagruknoy kadagiti parsua ken panagdayaw iti Dios wenno iti didiosen. Ti wagas a panangyebkas iti panagruknoy ti nalabit saan unay a nalatak iti pro·sky·neʹo no maidilig iti hish·ta·chawahʹ, a sadiay ti Hebreo a sao nabatad nga ipasimudaagna ti kapanunotan a panagrukbab wenno panagruknoy. Inadaw dagiti eskolar ti Griego a termino manipud iti verbo a ky·neʹo, “agek.” Ti pannakaaramat ti sao iti Kristiano a Griego a Kasuratan (a kas met laeng iti patarus ti Griego a Septuagint ti Hebreo a Kasuratan) ipakpakitana a dagiti tattao a pakayaplikaran ti kasta a tignay inruknoyda ti bagbagida wenno nagtamedda.​—Mateo 2:11; 18:26; 28:9.

No maipapan iti Hebreo a sao, kasapulan ti panangusig iti konteksto tapno madeterminar no ti pro·sky·neʹo tuktukoyenna ti panagruknoy laeng iti porma ti nauneg a panagraem wenno panagruknoy iti porma ti narelihiosuan a panagdayaw. No tuktukoyenna a direkta ti Dios (Juan 4:20-24; 1 Corinto 14:25; Apocalipsis 4:10) wenno dagiti ulbod a didiosen ken dagiti ladawanda (Aramid 7:43; Apocalipsis 9:20), nabatad a ti panagruknoy labsanna ti gagangay wenno nakayugalian a maipapaay kadagiti tao ken sumreken iti tay-ak ti panagdayaw. Kasta met, no saan a nadakamat ti pakaiturongan ti panagruknoy, kaawatan a daytat’ maiturong iti Dios. (Juan 12:20; Aramid 8:27; 24:11; Hebreo 11:21; Apocalipsis 11:1) Iti kasumbabangirna, ti tignay dagidiay adda “iti sinagoga ni Satanas” a nairanta a ‘mapan ken agruknoy’ iti sanguanan ti saksaka dagiti Kristiano ket nabatad a saan a panagdayaw.​—Apocalipsis 3:9.

Masarakan iti pangngarig ni Jesus iti Mateo 18:26 ti panagruknoy iti natauan nga ari. Nabatad a daytoy ti kita ti panagruknoy nga impaay dagiti astrologo ken ni ubing a Jesus, ti “naiyanak nga ari dagiti Judio,” a nagpammarang a pinaginteresan ni Herodes nga iyebkas, ken impaay dagiti soldado ken Jesus a buyogen ti panangrabrabak idi sakbay ti pannakailansana. Nabatad a dida binigbig ni Jesus kas Dios wenno kas maysa a didiosen. (Mateo 2:2, 8; Marcos 15:19) Nupay aramaten ti dadduma a managipatarus ti sao a “panagdayaw” iti kaaduan kadagiti kaso nga iladladawan ti pro·sky·neʹo dagiti tignay ti tao ken ni Jesus, ti pammaneknek saanna unay a pasingkedan ti kasta a panangbasa iti daytoy a patarus. Imbes ketdi, dagiti kasasaad a nangtignay iti panagruknoy ti mayasping la unay kadagidiay nagruknoy kadagiti nagkauna a mammadto ken ar-ari. (Idiligyo ti Mateo 8:2; 9:18; 15:25; 20:20 iti 1 Samuel 25:23, 24; 2 Samuel 14:4-7; 1 Ar-ari 1:16; 2 Ar-ari 4:36, 37.) Dagiti mismo nga ebkas dagidiay nairaman masansan nga ipalgakna a, nupay sibabatad a bigbigenda ni Jesus kas pannakabagi ti Dios, nagruknoyda kenkuana, saan a kas iti Dios wenno didiosen, no di ket kas “Anak ti Dios,” ti naipadto nga “Anak ti tao,” ti Mesias nga addaan iti nadiosan nga autoridad. Iti adu nga okasion, ti panagruknoyda iyebkasna ti panagyaman gapu iti nadiosan a panangipalgak wenno pammaneknek ti anamong [ti Dios] a kas iti nayebkas kadagidi nagkauna a tiempo.​—Mateo 14:32, 33; 28:5-10, 16-18; Lucas 24:50-52; Juan 9:35, 38.

Nupay inawat dagiti nagkauna a mammadto ken kasta met dagiti anghel ti panagruknoy, inatipa ni Pedro ni Cornelio a mangipaay iti kasta kenkuana, ket ti anghel wenno dagiti anghel iti sirmata ni Juan ti namindua a daras a nangatipa ken Juan a mangaramid iti kasta, a tinukoyna ti bagina kas ‘padana nga adipen’ ket ingngudona iti pammagbaga nga “agdaydayawka iti Dios [toi The·oiʹ pro·skyʹne·son].” (Aramid 10:25, 26; Apocalipsis 19:10; 22:8, 9) Nabatad a ti iyaay ni Kristo ti nangyeg iti baro a relasion a mangapektar kadagiti pagalagadan ti kababalin dagiti adipen ti Dios iti pannakilangen kadagiti sabsabali. Insurona kadagiti adalanna a “maymaysa ti mannursuroyo, yantangay agkakabsatkayo amin . . . ti Panguluenyo ket maymaysa, ni Kristo” (Mateo 23:8-12), ta natungpal kenkuana dagiti naimpadtuan a bambanag, a kinuna pay ti anghel ken ni Juan a “ti panangsaksi ken Jesus isu ti mangipaltiing iti panagipadto.” (Apocalipsis 19:10) Ni Jesus ti Apo ni David, ti dakdakkel ngem ni Solomon, ti mammadto a dakdakkel ngem ni Moises. (Lucas 20:41-43; Mateo 12:42; Aramid 3:19-24) Ti panagruknoy a naipaay kadagidiay a tattao iladladawanna ti banag a maipaay ken Kristo. Nainkalintegan ngarud a supiaten ni Pedro ni Cornelio nga agruknoy iti nalablabes ngem iti maiparbeng.

Panagruknoy iti Naipadayag a Jesu-Kristo

Iti kasumbabangirna, naitan-ok ni Kristo Jesus babaen ken Amana iti saad a sumaruno laeng iti Dios, tapno “iti nagan ni Jesus agparintumeng koma ti tunggal tumeng dagidiay adda sadi langit ken dagidiay adda ditoy daga ken dagidiay adda iti uneg ti daga, ket tunggal dila bigbigenda koma a sipapanayag a ni Jesu-Kristo ket Apo a maipaay a dayag ti Dios nga Ama.” (Filipos 2:9-11; idiligyo ti Daniel 7:13, 14, 27.) Ipakita met ti Hebreo 1:6 nga uray dagiti anghel nagruknoyda met ken ni napagungar a Jesu-Kristo. Adu a patarus daytoy a teksto ti nangipaulog iti pro·sky·neʹo kas “panagdayaw,” nupay impatarus dayta ti sabsabali babaen kadagiti sasao a kas iti “agruknoy iti sanguanan” (AT; Yg) ken ‘agraem’ (NE). Aniaman ti naaramat nga Ingles a sao, nagtalinaed nga isu latta ti orihinal a Griego ket ti panangtarus iti ipaay dagiti anghel ken Kristo ti masapul a tumunos iti dadduma a paset ti Kasuratan. Impaganetget a mismo ni Jesus ken ni Satanas a “ni Jehova a Diosmo ti masapul a daydayawem [porma ti pro·sky·neʹo], ket kenkuana laeng ti masapul a pangipaayam ti sagrado a panagserbi.” (Mateo 4:8-10; Lucas 4:7, 8) Umasping iti dayta, kinuna dagiti anghel ken ni Juan a ‘dayawenna ti Dios’ (Apocalipsis 19:10; 22:9), ket naibilin daytoy kalpasan ti pannakapagungar ken pannakaitan-ok ni Jesus, a mangipakpakita a saan a nagbalbaliw dagiti bambanag maipanggep iti daytoy. Pudno, ti Salmo 97, a nabatad nga inadaw ti apostol iti Hebreo 1:6, tuktukoyenna ni Jehova a Dios kas ti ‘pagruknoyan,’ ket kaskasdi a nayaplikar daytoy a teksto ken ni Kristo Jesus. (Salmo 97:1, 7) Nupay kasta, nasaksakbay nga impakita ti apostol a ni napagungar a Kristo isu “ti silnag ti dayag [ti Dios] ken ti apag-isu a ladawan ti mismo a kina-isuna.” (Hebreo 1:1-3) Gapuna, no ti matarusantayo kas “panagdayaw” ket kasla inturong dagiti anghel iti Anak, kinapudnona, baeten kenkuana a naiturong daytoy ken Jehova a Dios, ti Soberano nga Agturay, “Daydiay nangaramid iti langit ken iti daga ken baybay ken kadagiti ubbog ti dandanum.” (Apocalipsis 14:7; 4:10, 11; 7:11, 12; 11:16, 17; idiligyo ti 1 Cronicas 29:20; Apocalipsis 5:13, 14; 21:22.) Iti kasumbabangirna, dagiti patarus nga “agruknoy iti sanguanan” ken ‘agraem’ (imbes nga “agdayaw”) ti awan duadua a maitunos iti orihinal a pagsasao, ti Hebreo man iti Salmo 97:7 wenno ti Griego iti Hebreo 1:6, ta ipasimudaag ti kakasta a patarus ti kangrunaan a kaipapanan agpadpada ti hish·ta·chawahʹ ken pro·sky·neʹo.