Nakristianuan a Panangmatmat Kadagiti Kaugalian iti Pumpon

NAKALKALDAANG unay ti pettat, di ninamnama nga ipapatay ti maysa nga ay-ayaten. Makapabigla, a sarunuen ti nakaro a pannakarikna ti saem. Saan a makapakellaat no makitam a maturogen ken patay ti maysa nga ay-ayaten kalpasan ti napaut ken naut-ot a sakit, ngem maladingitan ken mariknam latta ti nakaro a pukaw.

Aniaman ti nakatayan ti maysa nga ay-ayaten, kasapulan dagiti naulila ti saranay ken liwliwa. Nalabit a masapul a sarangten met ti naulila a Kristiano ti panangidadanes dagidiay mangipapilit a masurot dagiti di nainkasuratan a kaugalian iti pumpon. Gagangay daytoy iti adu a pagilian idiay Africa ken kasta met iti dadduma pay a paset ti daga.

Aniat’ makatulong iti naulila a Kristiano tapno maliklikanna dagiti di nainkasuratan a kaugalian iti pumpon? Kasano a makaandingay dagiti kapammatianna kadagita a panawen ti pannakasuot? Dagiti sungbat kadagitoy a saludsod ket paginteresan dagiti amin a mayat a mangay-ayo ken Jehova, ta “ti porma ti panagdaydayaw a nadalus ken di natulawan iti panangmatmat ti Dios ken Amatayo isu daytoy: panangtaripato kadagiti ulila ken balo kadagiti rigatda, ken panamagtalinaed ti maysa iti bagina nga awanan mulit manipud iti lubong.”​—Santiago 1:27.

Gapu iti Maysa a Pammati

Ti panamati nga agbibiag dagiti pimmusay iti di makita a lubong dagiti inapo ti maysa a gagangay a pakaigapuan ti adu a kaugalian iti pumpon. Tapno maay-ayoda ida, patien ti adu nga agladladingit nga addada ritual a masapul nga aramidenda. Ta no saan, agamakda a dida mapagustuan dagiti kaarruba a mamati a dumteng ti didigra iti purokda no saan a maaramid dagiti ritual.

Masapul a saan nga agbuteng ti pudno a Kristiano iti tao ken makipaset kadagiti kaugalian a di makaay-ayo iti Dios. (Proverbio 29:25; Mateo 10:28) Ipakita ti Biblia nga awanen ti puot dagiti natay, ta kunana: “Dagiti sibibiag ammoda a mataydanto: ngem dagiti natay dida ammo ti aniaman . . . Awan ti aramid, wenno gakat, wenno pannakaammo, wenno sirib, idiay Tanem, a papanam.” (Eclesiastes 9:5, 10) Isu a pinakdaaran ni Jehova a Dios ti ilina idi unana a saanda a padpadasen nga ay-aywen dagiti pimmusay wenno makisarita kadakuada. (Deuteronomio 14:1; 18:10-12; Isaias 8:19, 20) Maisupadi dagitoy a kinapudno ti Biblia iti adu a popular a kaugalian iti pumpon.

Ti Ngay “Seksual a Panagdalus”?

Iti sumagmamano a pagilian ti sentral Africa, manamnama a makidenna ti nabalo iti asideg a kabagian ti minatay. No saan a maaramid daytoy, mapapati a dangran ti pimmusay ti naulila a pamilia. “Seksual a panagdalus” ti pangawag iti daytoy a ritual. Ngem depinaren ti Biblia ti aniaman a seksual a pannakirelasion iti ruar ti panagasawa kas “pannakiabig.” Yantangay masapul nga ‘adaywan [dagiti Kristiano] ti pannakiabig,’ situtured a pagkitakitanda daytoy di nainkasuratan a kaugalian.​—1 Corinto 6:18.

Usigem ti balo a managan Mercy.a Idi pimmusay ni lakayna idi 1989, kayat dagiti kabagian nga aramidenna ti seksual a panagdalus babaen ti pannakidennana iti maysa a lalaki a kabagian. Nagkitakit, nga inlawlawagna a ti ritual ket maisalungasing iti linteg ti Dios. Tangay nadismayada, pinagsasawan dagiti kabagianna sada pinanawan. Makabulan kalpasanna, sinerrekda ti balayna, linikkiatda dagiti galba nga atepna. “Maisakitnaka ti relihionmo,” kinunada.

Ni Mercy ket liniwliwa ti kongregasion ken imbangonanda pay iti baro a balay. Nasdaaw unay dagiti kaarruba nga uray la natignay dagiti dadduma a makipaset iti proyekto, agraman ti Katoliko nga asawa ti hepe nga isut’ immuna a nangisangpet iti pan-aw a pagatep. Ti matalek a kababalin ni Mercy ti nangparegta kadagiti annakna. Sipud idin, uppat kadakuada ti nagdedikar ken Jehova a Dios, ket maysa ti nabiit pay a nagadal iti Ministerial Training School.

Gapu iti kaugalian a seksual a panagdalus, intulok ti sumagmamano a Kristiano ti makiasawa iti di manamati. Kas pagarigan, maysa a balo a nasurok a 70 ti tawennan ti nangikasar a dagus iti maysa nga agtutubo a babai a kabagian ti pimmusay a baketna. Babaen iti panangaramidna iti daytoy, nakunana a natungpalnan ti seksual a panagdalus. Ngem ti panangaramid iti kasta ket maibusor iti balakad ti Biblia a makiasawa dagiti Kristiano “isuna laeng ta iti Apo.”​—1 Corinto 7:39.

Dagiti Seremonia iti Agpatnag a Panaglamay

Iti adu a pagilian, aguummong dagiti agladladingit iti balay ti minatay ket agpatnag nga aglamayda. Masansan a mapakuyogan iti panagpiesta ken nalaaw a musika dagitoy a panaglamay. Mapapati a daytoy ti mangay-ayo iti minatay ken mangsalaknib iti naulila a pamilia manipud iti pannakakulam. Nalabit a mangpatpatiray-ok dagiti maibitla tapno maay-ayo ti pimmusay. Kalpasan ti bitla, nalabit agkansion dagiti agladladingit iti narelihiosuan a kanta sakbay a tumakder ti maysa manen a tao tapno agbitla. Nalabit nga aglaylayon daytoy aginggat’ parbangon.b

Saan a makipaset ti pudno a Kristiano kadagita a seremonia ti agpatnag a panaglamay agsipud ta ipakita ti Biblia a dagiti natay saanda a matulongan wenno madangran dagiti sibibiag. (Genesis 3:19; Salmo 146:3, 4; Juan 11:11-14) Kondenaren dagiti Kasuratan ti pannakiraman iti espiritismo. (Apocalipsis 9:21; 22:15) Ngem, nalabit marigatan ti Kristiano a balo a manglapped kadagiti sabsabali a mangirugi kadagiti espiritistiko nga aramid. Nalabit ipapilitda ti agpatnag a panaglamay iti balayna. Ania ti maaramidan dagiti kapammatian tapno matulonganda dagiti naulila a Kristiano a mangsaranget iti daytoy a mangdegdeg a pakarigatan?

Masansan a makatulong dagiti panglakayen iti kongregasion kadagiti naulila a Kristiano a pamilia babaen ti pannakirinnasonda kadagiti kabagian ken kaarruba. Kalpasan ti kasta a pannakirinnason, nalabit umanamong dagitoy a tattao nga agawiddan a sitatalna ken umaydanto laengen makitabon iti sabali nga aldaw. Ngem kasanon no naturay dagiti dadduma? Nalabit agtungpal iti kinaranggas ti agtultuloy a pannakirinnason. ‘Ti adipen ti Apo saan a kasapulan a makiapa, no di ket kasapulan nga itultuloyna a medmedan ti bagina iti sidong ti dakes.’ (2 Timoteo 2:24) Isu a no ipapilit dagiti di mannakitunos a kabagian, mabalin a saan a malapdan daytoy ti Kristiano a balo ken dagiti annakna. Ngem dida makipaset iti aniaman a palso a narelihiosuan a seremonia a maangay iti balayda, ta pagtulnoganda ti bilin ti Biblia: “Dikay agbalin a di agkaasmang a naisangol kadagiti di manamati.”​—2 Corinto 6:14.

Agaplikar met daytoy a prinsipio iti panagitabon. Saan a makipaset dagiti Saksi ni Jehova iti panagkanta, panagkararag, wenno ritual nga idauluan ti maysa a ministro ti ulbod a relihion. No dagiti Kristiano nga asideg a kabagian ti pamilia ket ipilitda a rumbeng a tabunuanda ti kasta a panagipumpon, saanda a makipaset.​—2 Corinto 6:17; Apocalipsis 18:4.

Dagiti Natakneng a Panagipumpon

Awan dagiti ritual a nairanta a mangay-ayo kadagiti minatay no mamumpon dagiti Saksi ni Jehova. Maangay ti maysa a palawag a naibasar iti Biblia, iti man Kingdom Hall, iti puneraria, iti balay ti minatay, wenno iti abay ti pagitabonan. Ti panggep ti palawag ket tapno maliwliwa dagiti naulila babaen iti panangilawlawag iti ibagbaga ti Biblia maipapan iti ipapatay ken ti namnama a panagungar. (Juan 11:25; Roma 5:12; 2 Pedro 3:13) Mabalin a makansion ti maysa a kanta a naibasar kadagiti Kasuratan, ket agngudo ti palawag babaen iti makaliwliwa a kararag.

Nabiit pay a naaramid ti kasta a panagipumpon para iti maysa a Saksi ni Jehova a buridek a kabsat a babai ni Nelson Mandela, ti presidente ti South Africa. Kalpasan ti palawag, sipapasnek a nagyaman ti presidente iti nagpalawag. Adu a mararaem ken agkakangato nga opisial ti timmabuno. “Daytoy pay laeng ti katataknengan a pumpon a natabunuak,” kinuna ti maysa a ministro iti gabinete.

Mabalin Kadi ti Agpanes?

Pagladingitan dagiti Saksi ni Jehova ti ipupusay dagiti ay-ayatenda. Kas ken Jesus, mabalin nga agsangitda. (Juan 11:35, 36) Ngem patienda a saan a kasapulan nga ipakita ti panagladingitda iti publiko babaen iti makinruar a simbolo. (Idiligmo iti Mateo 6:16-18.) Iti adu a lugar, manamnama nga agisuot iti naisangsangayan a panes dagiti balo tapno maay-ayo ti minatay. Masapul a maisuot dagitoy a pagpanes iti sumagmamano a bulan wenno makatawen pay ketdi kalpasan ti pumpon, ken inton mangwaksida, okasion ti maysa manen a piesta.

Maibilang a basol iti minatay ti saan a panangipakita iti pagilasinan ti panagladingit. Gapu itoy, iti dadduma a lugar idiay Swaziland, dagiti Saksi ni Jehova ket pinapanaw dagiti panguluen ti tribu manipud iti mismo a balbalay ken dagada. Nupay kasta, dagita a matalek a Kristiano ket kanayon nga inaywanan dagiti naespirituan a kakabsatda nga agnanaed iti dadduma pay a lugar.

Pabor kadagiti Saksi ni Jehova ti imbilin ti Swaziland High Court, a kinunana a masapul a mapagsublidan iti balbalay ken dagada. Iti maysa pay a kaso, napalubosan nga agtalinaed ti maysa a Kristiano a balo iti balay ken dagana kalpasan a naidatagna ti maysa a surat ken tape recording a silalawag a nangibagaan idi ti pimmusay a lakayna a di rumbeng nga agpanes ni baketna. Napaneknekanna ngarud nga agpayso a pagraraemanna ni lakayna.

Nagpateg ti nalawag a panangilanad kadagiti instruksion iti pumpon sakbay ti ipupusay ti maysa, nangnangruna kadagiti lugar a gagangay dagiti di nainkasuratan nga ugali. Usigenyo ti inaramid ni Victor, maysa a residente idiay Cameroon. Insuratna ti programa a kayatna a masurot iti pumponna. Iti pamiliana, adu dagiti napigsat’ impluensiada a tattao ken miembroda iti kultura a napeklan kadagiti tradisionda maipapan iti panagraem kadagiti minatay, agraman ti panagdaydayaw iti bangabanga ti tattao. Tangay mapagraraeman idi a miembro ni Victor iti pamiliana, ammona a pagdaydayawandanto ti bangabangana. Gapuna, nangted iti nalawag nga instruksion no kasano ti rumbeng a panangtaming dagiti Saksi ni Jehova iti pumponna. Daytoy ti ad-adda a nangpalaka iti sasaaden ti nabalona ken dagiti annakna, ket naited ti nasayaat a panangsaksi iti purok.

Saanyo a Tuladen Dagiti Di Nainkasuratan a Kaugalian

Kabuteng dagiti dadduma nga addaanen iti pannakaammo iti Biblia ti panagbalinda a naiduma. Tapno saanda a maidadanes, pinadasda nga inay-ayo dagiti kaarrubada babaen ti panagparangda nga ar-aramidenda ti tradisional a panaglamay iti minatay. Nupay makomendaran ti isasarungkar kadagiti naulila tapno maliwliwada a mismo, di kalikaguman daytoy ti rinabii nga ababa a seremonia a maaramid iti balay ti minatay sakbay ti aktual a pumpon. Ti panangaramid iti daytoy mabalin nga itibkolna dagiti agpalpaliiw, yantangay nalabit ipapanda a saan nga agpayso a patien dagiti makipaspaset ti ibagbaga ti Biblia maipapan iti kasasaad dagiti natay.​—1 Corinto 10:32.

Idagadag ti Biblia kadagiti Kristiano nga iyun-unada iti biagda ti panagdayawda iti Dios ken usarenda a nainsiriban ti tiempoda. (Mateo 6:33; Efeso 5:15, 16) Ngem iti dadduma a lugar, naisardeng dagiti aramid ti kongregasion iti makalawas wenno nasursurok gapu iti pumpon. Saan laeng nga idiay Africa a problema daytoy. Maipapan iti maysa a pumpon, kuna ti report manipud iti Abagatan nga America: “Bimmassit unay dagiti timmabuno iti tallo a Nakristianuan a gimong. Agarup sangapulo nga aldaw a saan a nasuportaran ti serbisio iti tay-ak. Nasdaaw ken naupay uray dagiti saan a miembro iti kongregasion ken dagiti mayad-adalan iti Biblia idi nakitada a makipaspaset ti sumagmamano a kakabsattayo.”

Iti dadduma a purok, nalabit awisen ti nagminatay a pamilia ti sumagmamano a nadedekket a gagayyem iti balayda kalpasan ti pumpon tapno agmeriendada. Ngem iti adu a paset ti Africa, ginasut a makipamumpon ti mapan iti balay ti nagminatay ket namnamaenda nga adda piesta, a masansan a pakayatangan dagiti animal. Tinulad dagiti dadduma a miembro ti kongregasion Kristiano daytoy a kaugalian, iti panangipakitada a mangang-angayda kadagiti nakayugalian a piesta tapno maay-ayoda dagiti minatay.

Saan a mangpadagsen iti nagminatay no mamumpon dagiti Saksi ni Jehova. Isu a di kasapulan nga adda naisangsangayan nga urnos tapno mangted dagiti dumar-ay iti kuarta a panglitup kadagiti nalabor a gastos iti pumpon. No di kabaelan dagiti nakurapay a balo a litupan dagiti kasapulan a paggastosan, siraragsak la ketdi a tumulong dagiti dadduma pay iti kongregasion. No di umdas ti kasta a tulong, mabalin nga iyurnos dagiti panglakayen a mangtedda iti material a tulong kadagiti maikari.​—1 Timoteo 5:3, 4.

Saan a kanayon a maikontra dagiti kaugalian iti pumpon kadagiti prinsipio ti Biblia. No maikontrada, determinado dagiti Kristiano nga agtignay a maitunos kadagiti Kasuratan.c (Aramid 5:29) Nupay mabalin a mangdegdeg daytoy iti rigat, mapaneknekan dagiti adu nga adipen ti Dios a sibaballigi a nadaeranda dagita a pakasuotan. Naaramidanda dayta gapu iti bileg a naggapu ken Jehova, “ti Dios ti amin a liwliwa,” ken babaen iti naayat a tulong dagiti kapammatianda a nangliwliwa kadakuada kadagiti pakarigatanda.​—2 Corinto 1:3, 4.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 23]

Naparaburanda gapu iti Natibker a Takderda

Ni Sibongili ket maysa a natured a Kristiano a balo nga agnanaed idiay Swaziland. Kalpasan ti nabiit pay nga ipapatay ni lakayna, dina sinurot dagiti kaugalian nga ipagarup dagiti adu a mangay-ayo iti minatay. Kas pagarigan, saan a nagpakalbo. (Deuteronomio 14:1) Nakaunget ti walo a miembro ti pamiliana iti daytoy ket pinilitda a kalbuen. Linapdanda met dagiti Saksi ni Jehova a sumarungkar iti pagtaengan tapno liwliwaenda koma ni Sibongili. Nupay kasta, naragsakan dagiti dadduma pay nga interesado iti mensahe ti Pagarian a simmarungkar kenkuana a tugotda dagiti makaparegta a surat dagiti panglakayen. Idi aldaw a mainanama nga agpanes koman ni Sibongili, adda nakaskasdaaw a napasamak. Maysa a napigsa ti impluensiana a miembro iti pamilia ti nangangay iti taripnong tapno mapagsasaritaan ti panagkitakit ni Sibongili a mangaramid kadagiti tradisional a kaugalian iti panagminatay.

Impadamag ni Sibongili: “Dinamagda no ipalubos ti narelihiosuan a pammatik nga ipakitak ti panagladingitko babaen ti panagpanesko. Kalpasan nga inlawlawagko ti takderko, imbagada a didak pilpilitenen. Iti siddaawko, nagpadispensarda amin iti panangpilitda kaniak ken ti panangkalboda kaniak a maibusor iti pagayatak. Kiniddawda amin a pakawanek ida.” Kalpasanna, imbaga ti ading ni Sibongili a patienna a pudno ti relihion dagiti Saksi ni Jehova, ket nagkiddaw a mayadalan iti Biblia.

Usigenyo ti maysa pay a pagarigan: Agtawen iti 29 ti maysa a lalaki a taga South Africa a managan Benjamin idi nadamagna ti kellaat nga ipupusay ni tatangna. Maymaysa pay la idi ni Benjamin a Saksi iti pamiliana. Kabayatan ti tabon, manamnama nga agpipila dagiti amin a manglabas iti pagitabonan ken mangipurruakda iti sangarakem a daga iti lungon.d Kalpasan ti tabon, nagpakalbo dagiti amin nga asideg a kabagian. Yantangay saan a nakipaset ni Benjamin kadagitoy a ritual, impadles dagiti kaarruba ken kameng ti pamilia nga isut’ dusaento ti espiritu ti pimmusay nga amana.

“Gapu ta nagtalekak ken Jehova, awan ti napasamak kaniak,” kuna ni Benjamin. Nadlaw dagiti kameng ti pamilia ti nagbanagan dagiti bambanag. Idi agangay, sumagmamano kadakuada ti makipagad-adalen iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova ken nagpabautisar kas simbolo ti dedikasionda iti Dios. Ni ngay Benjamin? Simrek iti amin-tiempo a trabaho a panagebanghelio. Iti napalabas a sumagmamanon a tawen, naaddaan iti nagsayaat a pribilehio nga agserbi kadagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova kas agdaldaliasat a manangaywan.

[Footnote]