Biag Kalpasan ti Ipapatay​—Ania ti Patien Dagiti Tattao?

“No matay ti tao, agbiagto aya manen?”​—JOB 14:14.

1, 2. Kasano nga ikagkagumaan dagiti adu a liwliwaen ti bagbagida no matayanda iti patpatgen?

ITI maysa a puneraria idiay New York City, siuulimek a nakaintar dagiti gagayyem ken kabagian iti sibay ti nakalukat a lungon ti maysa nga agtutubo a lalaki nga agtawen iti 17. Nasapa a natay gapu iti kanser. Agsangsangit nga inulit-ulit a kinuna ti malmaldaangan nga ina: “Naragragsak itan ni Tommy. Kayat ti Dios a makaduana ni Tommy idiay langit.” Dayta ti naipapati kenkuana.

² Agarup 11,000 a kilometro ti kaadayona, idiay Jamnagar, India, ti inauna kadagiti tallo nga agkakabsat a lallaki pinasgedanna ti sungrod a pagpuor iti bangkay ni amada. Bayat a sumanetset ti apuy, inulit-ulit ti Brahman dagiti Sanskrit a mantra: “Sapay koma ta ti kararua a saan a pulos matay agtultuloy a pagreggetanna ti makikaykaysa iti napaypayso a pagtungpalan.”

3. Aniada a saludsod ti inut-utob dagiti tattao iti amin a panawen?

³ Gagangayen kadatayo ti ipapatay. (Roma 5:12) Normal laeng a maisaludsodtayo no ti patay ti mamagpatingga iti amin. Iti panangut-utobna iti biag dagiti mula, kinuna ni Job, maysa a matalek nga adipen ni Jehova a Dios idi ugma: “No mapukan ti kayo, adda inanama nga agsaringitto manen, ket ti naganus a sangana dinto agpatingga.” Dagiti ngay tattao? “No matay ti tao, agbiagto aya manen?” insaludsod ni Job. (Job 14:7, 14) Iti amin a panawen, inut-utob dagiti tattao iti tunggal kagimongan dagiti saludsod nga: Adda kadi biag kalpasan ti ipapatay? No adda, ania a kita ti biag? No kasta, ania ti patien dagiti tattao? Ken apay?

Adu a Sungbat, Maymaysa a Tema

4. Ania ti pammati dagiti tattao a nagduduma ti relihionda maipapan iti biag kalpasan ti ipapatay?

⁴ Patien ti adu nga agkunkuna a Kristiano a kalpasan ti ipapatay, mapan dagiti tattao idiay langit wenno saan, idiay impierno. Iti sabali a bangir, mamati dagiti Hindu iti reinkarnasion. Sigun iti pammati ti Islam, addanto aldaw ti panangukom kalpasan ti ipapatay, inton usigen ni Allah ti kabibiag ti tunggal maysa ket itudingna ti tunggal tao idiay paraiso wenno idiay umap-apuy nga impierno. Iti dadduma a pagilian, dagiti pammati maipapan kadagiti natay ket kombinasion ti lokal a tradision ken ti makunkuna a Kristianidad. Kas pagarigan, idiay Sri Lanka, dagiti Budista ken Katoliko agpadpada a bay-anda a nakalukat dagiti ridaw ken tawa no adda matay a kabbalayda, ket iplastarda ti lungon a naipaturong dagiti saka ti natay iti makinsango a ruangan. Patienda a dagitoy ti mangpalaka iti iruruar ti espiritu, wenno kararua, ti natay. Kadagiti adu a Katoliko ken Protestante idiay Makinlaud nga Africa, nakayugalianda nga abbongan dagiti sarming no adda matay tapno awan ti agsarming di la ket ta makitada ti espiritu ti natay. Ket kalpasan ti 40 nga aldaw, rambakan ti pamilia ken gagayyem ti panagpalangit ti kararua.

5. Ania a kangrunaan a sursuro ti pagtutunosan ti kaaduan a relihion?

⁵ Nupay nagduduma dagitoy, adda maysa a punto a pagtutunosan ti kaaduan a relihion. Patienda nga adda banag iti uneg ti tao​—maawagan man dayta iti kararua, espiritu, wenno al-alia​—nga imortal ken agtultuloy nga agbiag kalpasan ti ipapatay ti bagi. Isursuro ti gistay amin dagiti ginasut a relihion ken sekta ti Kakristianuan ti pammati iti imortalidad ti kararua. Daytoy a pammati ket maysa met nga opisial a doktrina iti Judaismo. Dayta ti mismo a pundasion ti sursuro ti Hinduismo maipapan iti reinkarnasion. Mamati dagiti Muslim nga agtultuloy nga agbiag ti kararua kalpasan ti ipapatay ti bagi. Dagiti Aborigine idiay Australia, animista idiay Africa, Shintoista, ken uray dagiti Budista, nagduduma ti isursuroda maipapan iti daytoy met la a tema.

6. Kasano ti panangmatmat ti dadduma nga eskolar iti ideya nga imortal ti kararua?

⁶ Iti sabali a bangir, adda dagidiay mamati nga agpatingga ti biag kalpasan ti ipapatay. Kadakuada, agparang a di nainkalintegan ti ideya a ti emosional ken intelektual a biag ket agtultuloy iti maysa a saan a persona, kasla anniniwan a kararua a naisina iti bagi. Insurat ni Miguel de Unamuno, maysa nga eskolar nga Español iti maika-20 a siglo: “Ti panamati iti imortalidad ti kararua ket panangpanunot a ti kararua saan a matay, ngem nalabes unay dayta a panangmatmat gapu ta dadaelenna ti umiso a panagrason ti maysa a tao ken agbalin a di nainkalintegan.” Mamati met iti daytoy dagiti nalatak a pilosopo idi un-unana a da Aristotle ken Epicurus, ti mangngagas a ni Hippocrates, ti pilosopo a taga Scotland a ni David Hume, ti Arabo nga eskolar a ni Averroës, ken ni Jawaharlal Nehru, ti damo a primero ministro ti India kalpasan ti independensia.

7. Maipapan iti sursuro nga imortal ti kararua, aniada a napapateg a saludsod ti nasken nga usigentayo ita?

⁷ Tangay napasanguantayo kadagiti kasta nga agsisimparat a kapanunotan ken pammati, nasken nga isaludsodtayo: Pudno kadi nga addaantayo iti imortal a kararua? No agpayso a saan nga imortal ti kararua, kasano ngarud a nagbalin a napateg a paset ti nakaad-adu a relihion ita ti kasta a palso a sursuro? Sadino ti nagtaudan dayta nga ideya? Nasken nga ammuentayo dagiti napudno ken makapnek a sungbat kadagitoy a saludsod agsipud ta agpannuray iti dayta ti masakbayantayo. (1 Corinto 15:19) Ngem usigentay pay nga umuna no kasano a nangrugi ti doktrina maipapan iti imortalidad ti kararua?

Ti Nangrugian ti Doktrina

8. Ania ti paset da Socrates ken Plato iti pannakaitandudo ti ideya nga imortal ti kararua?

⁸ Maibilang dagiti Griego a pilosopo idi maikalima a siglo K.K.P. a da Socrates ken Plato kadagiti immuna a nangisuro iti pammati nga imortal ti kararua. Ngem, saan nga isuda ti nangirugi iti daytoy a sursuro. Imbes ketdi, pinasayaat ken pinagbalinda a pilosopikal a sursuro, iti kasta nagbalin nga ad-adda a makaguyugoy kadagiti edukado idi kaaldawanda ken kadagiti simmarsaruno a panawen. Kinapudnona, dagiti Zoroastriano ti nagkauna a Persia ken dagiti Egipcio kasakbayanda namatida met iti imortalidad ti kararua. Ti saludsod ngarud isu daytoy, Sadino ti nagtaudan daytoy a sursuro?

9. Ania ti nangimpluensia kadagiti nagkauna a kultura ti Egipto, Persia, ken Grecia?

⁹ “Iti nagkauna a lubong,” kuna ti libro a The Religion of Babylonia and Assyria, “narikna ti Egipto, Persia, ken Grecia ti impluensia ti relihion ti Babilonia.” Maipapan kadagiti narelihiosuan a pammati dagiti Egipcio, kastoy pay ti kuna ti libro: “Gapu iti panaglangen ti Egipto ken Babilonia idi un-unana, kas ipalgak dagiti tapi ti El-Amarna, sigurado nga adu ti gundaway a mailaok dagiti kapanunotan ken kustombre ti Babilonia kadagiti kulto ti Egipto.”a Kasta met laeng ti maikuna maipapan kadagiti kultura ti nagkauna a Persia ken Grecia.

10. Ania ti kapanunotan dagiti taga Babilonia maipapan iti biag kalpasan ti ipapatay?

¹⁰ Ngem mamati kadi dagiti taga Babilonia idi ugma iti imortalidad ti kararua? Maipapan iti daytoy a banag, insurat ni Propesor Morris Jastrow, Jr., iti University of Pennsylvania, E.U.A.: “Di pulos pinanunot dagiti tattao wenno dagiti lider ti narelihiosuan a kapanunotan [ti Babilonia] ti posibilidad maipapan iti naan-anay a pannakapukaw ti biag. Ti ipapatay [sigun kadakuada] ket ruangan ti sabali a kita ti biag, ket ti di panangbigbig iti imortalidad [ti agdama a biag] ipaganetgetna laeng nga imposible a maliklikan ti pannakabalbaliw ti biag nga iyeg ni patay.” Wen, patien dagiti taga Babilonia nga adda sabali a kita ti biag, sabali a porma, nga agtultuloy kalpasan ti ipapatay. Impamatmatda ti kastoy a pammati babaen ti panangipasurotda kadagiti bambanag no itabonda dagiti minatayda tapno usarendanto iti Sumuno a biag.

11, 12. Kalpasan ti Layus, sadino a nangrugi ti sursuro maipapan iti imortalidad ti kararua?

¹¹ Nalawag a namunganay iti nagkauna a Babilonia ti sursuro maipapan iti imortalidad ti kararua. Napateg kadi dayta? Wen, ta sigun iti Biblia, ti siudad ti Babel, wenno Babilonia, ket imbangon ni Nimrod nga apoko ni Noe iti tumeng. Kalpasan ti sangalubongan a Layus idi kaaldawan ni Noe, maymaysa idi ti pagsasao ken maymaysa ti relihion dagiti amin a tattao. Saan laeng a maysa ni Nimrod a ‘bumusbusor ken Jehova’ no di ket kayatna idi ken dagiti pasurotna ti ‘mangaramid iti pakaidayawanda.’ No kasta, babaen ti panangibangonna iti siudad ken panangipatakderna iti torre sadiay, nangirugi ni Nimrod iti sabali a relihion.​—Genesis 10:1, 6, 8-10; 11:1-4.

¹² Sigun iti tradision, nakakaskas-ang ti ipapatay ni Nimrod. Kalpasan ti ipapatayna, nainkalintegan laeng a raemen unay dagiti taga Babilonia kas pundador, nangibangon, ken immuna nga ari ti siudadda. Yantangay imbilangda ti dios a ni Marduk (Merodach) kas pundador ti Babilonia ken adu kadagiti nagbalin nga ari ti Babilonia ti napanaganan pay ketdi iti naganna, ipapan ti dadduma nga eskolar a ni Marduk irepresentarna ni Nimrod a napagbalin a dios. (2 Ar-ari 25:27; Isaias 39:1; Jeremias 50:2) No agpayso daytoy, agraraira ngaruden uray kaskasano idi matay ni Nimrod ti ideya nga adda kararua a sumina no matay ti tao. Iti aniaman a kasasaad, ipalgak ti rekord ti historia a kalpasan ti Layus, nangrugi idiay Babel, wenno Babilonia, ti sursuro maipapan iti imortalidad ti kararua.

13. Kasano a nagsaknap iti intero a daga ti sursuro maipapan iti imortal a kararua, ket ania ti resultana?

¹³ Ipakita pay ti Biblia a tinungday ti Dios ti ar-aramiden idi dagiti agibangbangon iti torre babaen ti panangriribukna iti pagsasaoda. Gapu ta saandan nga agkikinnaawatan, binaybay-anda ti proyektoda ket naiwaraswarasda “iti rabaw ti langa ti amin a daga nanipud sadiay.” (Genesis 11:5-9) Nasken a laglagipentayo a nupay agsasabalin ti pagsasao dagiti naggandat a mangibangon iti torre, saan a nabalbaliwan ti panagpampanunot ken dagiti patpatienda. Isu a sadinoman ti napananda, intugotda dagiti narelihiosuan nga ideyada. Iti kastoy a wagas, nagsaknap iti intero a daga ken nagbalin a pundasion dagiti kangrunaan a relihion iti lubong dagiti narelihiosuan a sursuro ti Babilonia, a pakairamanan ti imortalidad ti kararua. Iti kasta, nabangon ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion, a maitutop a nailadawan iti Biblia kas “Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis ken dagiti makarimon a bambanag iti daga.”​—Apocalipsis 17:5.

Nagsaknap iti Daya ti Sangalubongan nga Imperio ti Palso a Relihion

14. Kasano a nagsaknap iti deppaar ti India dagiti narelihiosuan a pammati ti Babilonia?

¹⁴ Kuna ti dadduma a historiador a nasurok a 3,500 a tawenen ti napalabas, adu a napudaw, Aryano a tattao a naggapu iti amianan a laud ti nagturong iti Indus Valley, a masarakan ita kangrunaanna idiay Pakistan ken India. Manipud sadiay, nagsaknapda kadagiti kapanagan ti Karayan Ganges sada binallasiw ti India. Kuna ti dadduma nga eksperto a naibatay dagiti narelihiosuan nga ideya dagitoy a ganggannaet kadagiti sursuro ti nagkauna nga Iran ken Babilonia. Dagitoy ngarud a narelihiosuan nga ideya ti nagbalin a ramut ti Hinduismo.

15. Kasano a naimpluensiaan ti Hinduismo ita iti ideya maipapan iti imortal a kararua?

¹⁵ Idiay India, ti ideya maipapan iti imortal a kararua binukelna ti doktrina a reinkarnasion. Dagiti masirib a Hindu, a makidangdangadang iti sapasap a parikut maipapan iti kinadakes ken panagsagaba ti tao, nakabukelda iti makunkuna a linteg ti Karma, ti linteg a tunggal pasamak adda makagapu. Babaen ti panamagtiponda iti daytoy a linteg ken ti imortalidad ti kararua, nakabukelda iti sursuro a reinkarnasion, a no dakes wenno naimbag dagiti inaramid ti maysa a tao iti napalabas a biagna, magunggonaan wenno madusanto kano iti sumuno a biagna. Ti kalat dagiti matalek ket moksha, wenno pannakawayawaya iti siklo ti maulit-ulit a pannakayanak ken pannakikaykaysa iti makunkuna a napaypayso a pagtungpalan, wenno Nirvana. Kadagiti napalabas a siglo, bayat a nagsaknap ti Hinduismo, nagsaknap met ti sursuro a reinkarnasion. Ket daytoy a doktrina ti nagbalin a kangrunaan a sursuro ti Hinduismo ita.

16. Ania a pammati maipapan iti Sumuno a biag ti nangimpluensia kadagiti narelihiosuan a kapanunotan ken kaugalian ti nakaad-adu a tattao iti Makindaya nga Asia?

¹⁶ Manipud iti Hinduismo timmaud ti dadduma pay a relihion, kas iti Budismo, Jainismo, ken Sikhismo. Mamati met dagitoy iti reinkarnasion. Maysa pay, bayat a nagsaknap ti Budismo iti gistay intero a Makindaya nga Asia​—idiay China, Korea, Japan, ken dadduma pay a lugar​—naapektaranna unay ti kultura ken relihion ti intero a rehion. Daytoy ti timmaudan dagiti relihion a mangyanninaw iti napagtitipon a pammati, a mangsaklaw kadagiti elemento ti Budismo, espiritismo, ken panagdayaw kadagiti kapuonan. Taoismo, Confucianismo, ken Shinto ti kapipigsaan ti impluensiana. Gapuna, ti pammati nga agtultuloy ti biag kalpasan a matay ti bagi ket naibinggas iti narelihiosuan a kapanunotan ken kaugalian ti nakaad-adu a tattao iti dayta a paset ti lubong.

Ti Ngay Judaismo, Kakristianuan, ken Islam?

17. Ania ti pammati dagiti nagkauna a Judio maipapan iti biag kalpasan ti ipapatay?

¹⁷ Ania ti pammati dagiti tattao a mangan-annurot kadagiti relihion ti Judaismo, Kakristianuan, ken Islam maipapan iti biag kalpasan ti ipapatay? Judaismo ti kaunaan kadagitoy a relihion. Matunton dayta ken Abraham, agarup 4,000 a tawenen ti napalabas​—nabayag sakbay a binukel da Socrates ken Plato ti teoria maipapan iti imortalidad ti kararua. Mamati dagiti nagkauna a Judio iti panagungar dagiti natay, saan nga iti naisigud a natauan nga imortalidad. (Mateo 22:31, 32; Hebreo 11:19) Kasano ngarud a nakastrek iti Judaismo ti doktrina maipapan iti imortalidad ti kararua? Sumungbat ti historia.

18, 19. Kasano a nakastrek iti Judaismo ti doktrina maipapan iti imortalidad ti kararua?

¹⁸ Idi 332 K.K.P., pinarmek ni Alejandro a Dakkel ti Makintengnga a Daya, a pakairamanan ti Jerusalem. Bayat nga intultuloy dagiti suno ni Alejandro ti programana a Helenisasion, naglaok dagiti dua a kultura​—Griego ken Judio. Idi agangay, limmaingen dagiti Judio a mangtarus iti Griego a kapanunotan, ken nagbalin pay ketdi a pilosopo dagiti dadduma.

¹⁹ Ni Philo ti Alexandria idi umuna a siglo K.P., ti maysa kadagita a Judio a pilosopo. Napalalo ti panagraemna ken Plato ket inkagumaanna nga ilawlawag ti Judaismo a mayannurot iti Griego a pilosopia, iti kasta linuktanna ti dalan para kadagiti naud-udi a mamasirib a Judio. Naimpluensiaan met iti Griego a kapanunotan ti Talmud​—komentario nga insurat dagiti rabbi maipapan kadagiti berbal a linteg. Kuna ti Encyclopaedia Judaica a “dagiti rabbi iti Talmud namatida iti agtultuloy a kaadda ti kararua kalpasan ti ipapatay.” Ti naud-udi a mistikal a literatura dagiti Judio, a kas ti Cabala, insurona payen ti reinkarnasion. No kasta, babaen ti impluensia ti Griego a pilosopia, nakastrek iti Judaismo ti ideya maipapan iti imortalidad ti kararua. Ania met ngay ti maikuna maipapan iti iseserrek dayta a sursuro iti Kakristianuan?

20, 21. (a) Ania ti takder dagiti nagkauna a Kristiano maipapan iti Platoniko, wenno Griego, a pilosopia? (b) Ania ti nangituggod iti panaglaok dagiti ideya ni Plato ken dagiti Nakristianuan a sursuro?

²⁰ Nangrugi ken Jesu-Kristo ti napaypayso a Kristianidad. Maipapan ken Jesus, insurat ni Miguel de Unamuno, a naadaw itay: “Namati ketdi iti panagungar ti lasag, maitunos iti sursuro dagiti Judio, saan nga iti imortalidad ti kararua, a maitunos iti [Griego a] Platoniko a sursuro.” Kastoy ti konklusionna: “Ti imortalidad ti kararua . . . ket napaganuan a pilosopikal a sursuro.” Gapu iti daytoy, maawatantayo no apay a siiinget a binallaagan ni apostol Pablo dagiti Kristiano idi umuna a siglo maipapan “iti pilosopia ken awan kapapay-anna a panangallilaw maitunos iti tradision dagiti tattao, maitunos kadagiti pagdamdamuan a bambanag ti lubong ket saan a maitunos ken Kristo.”​—Colosas 2:8.

²¹ Ngem, kaano ken kasano a nakastrek iti Kakristianuan daytoy a “napaganuan a pilosopikal a sursuro”? Ilawlawag ti The New Encyclopædia Britannica: “Manipud ngalay ti maika-2 a siglo AD, dagiti Kristiano a nasursuruan iti Griego a pilosopia mariknadan a masapul nga iyebkasda ti pammatida iti Griego, tapno mapennek ti kinasariritda ken tapno makomberteda dagiti de adal a pagano. Ti pilosopia a kasayaatan kadakuada isu ti Platonismo.” Adda dua kadagita a nagkauna a pilosopo a dakkel ti impluensiana kadagiti doktrina ti Kakristianuan​—da Origen ti Alexandria ken ni Augustine ti Hippo. Agpadada a naaringan unay kadagiti ideya ni Plato ken dakkel ti naitulongda iti pannakailaok dagidiay nga ideya kadagiti Nakristianuan a sursuro.

22. Kasano a nagtalinaed a napateg iti Islam ti sursuro maipapan iti imortalidad ti kararua?

²² Nupay nabukel ti ideya maipapan iti imortalidad ti kararua iti Judaismo ken Kakristianuan gapu iti impluensia ni Plato, naisiguden dayta a kapanunotan iti Islam manipud iti pannakairugina. Ti Koran, ti nasantuan a libro ti Islam, isursurona a ti tao addaan kararua nga agtultuloy nga agbiag kalpasan ti ipapatay. Dakamatenna ti maudi a pagtungpalan ti kararua kas biag man iti nailangitan a hardin a paraiso wenno pannakadusa iti umap-apuy nga impierno. Di kayat a sawen daytoy a di pinadas dagiti Arabo nga eskolar a paglaoken dagiti sursuro ti Islam ken ti Griego a pilosopia. Kinapudnona, naimpluensiaan ti lubong dagiti Arabo iti gapuanan ni Aristotle. Nupay kasta, mamati dagiti Muslim iti imortalidad ti kararua.

23. Aniada a napapateg a saludsod maipapan iti biag kalpasan ti ipapatay ti mausig iti sumaganad nga artikulo?

²³ Nabatad a dagiti relihion iti intero a lubong nakapataudda iti nakaad-adu a makatikaw a pammati maipapan iti Sumuno a biag, a naibatay iti sursuro nga imortal ti kararua. Ket binilion a tattao ti inapektaran, wen, inturayan ken inadipen pay ketdi dagiti kasta a pammati. Gapu ta naipasango amin daytoy kadatayo, maisaludsodtayo: Posible kadi a maammuan ti kinapudno no ania ti mapasamak no mataytayo? Adda kadi biag kalpasan ti ipapatay? Ania ti kuna ti Biblia maipapan iti dayta? Usigentayo daytoy iti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]

Mailawlawagyo Kadi?

◻ Ania ti pagpapadaan dagiti sursuro ti kaaduan a relihion maipapan iti biag kalpasan ti ipapatay?

◻ Kasano nga ipakita ti historia ken ti Biblia a nagtaud iti nagkauna a Babilonia ti doktrina maipapan iti imortal a kararua?

◻ Kasano a naapektaran dagiti relihion iti Daya iti pammati ti Babilonia maipapan iti imortal a kararua?

◻ Kasano a nakastrek iti Judaismo, Kakristianuan, ken Islam ti sursuro maipapan iti imortal a kararua?

[Dagiti Ladawan iti panid 12, 13]

Ti panangsakup ni Alejandro a Dakkel nangituggod iti panaglaok ti kultura dagiti Griego ken Judio

Pinadas ni Augustine nga igampor ti pilosopia ni Plato iti Kristianidad

[Credit Lines]

Alejandro: Musei Capitolini, Roma; Augustine: Manipud iti libro a Great Men and Famous Women