Dagiti Collegiant​—Ti Panagadal iti Biblia Pinagbalinna Ida a Naiduma

Nangnangngegyo kadin ti maipapan kadagiti Collegiant?

Daytoy bassit nga Olandes a relihioso a grupo idi maika-17 a siglo ket naiduma kadagiti nalatak a relihion iti daydi a tiempo. Kasano a kasta, ket ania ti maadaltayo kadakuada? tapno maammuantayo, subliantayo ti napalabas.

IDI 1587, simmangpet ni Jacobus Arminius (wenno, Jacob Harmensen) iti siudad ti Amsterdam. Saan a problema kenkuana ti pagsapulan agsipud ta kualipikado unay. Idi agtawen iti 21, naggraduar iti Leiden University sadi Holland. Kalpasanna, napan nagadal idiay Switzerland iti unos ti innem a tawen. Teolohia ti kursona, ket ni Théodore de Bèze ti propesorna, ti kasukat ti Protestante a Repormador a ni John Calvin. Di pakasdaawan a naragsakan dagiti Protestante idiay Amsterdam a nangdutok ken Arminius, nga agtawen idi iti 27, kas maysa kadagiti pastorda! Ngem sumagmamano a tawen kalpasanna, agbabbabawi dagiti adu a miembro ta isu ti pinilida. Apay?

Ti Isyu Maipapan iti Predestinasion

Di nagbayag kalpasan a nagbalin a pastor ni Arminius, nagsusupiatan dagiti Protestante idiay Amsterdam ti doktrina a predestinasion. Daytoy ti kangrunaan a doktrina ti Calvinismo, ngem iti panangmatmat dagiti dadduma a miembro, naulpit ken di nainkalintegan ti kapanunotan nga inkeddengen ti Dios ti pannakaisalakan dagiti dadduma ken ti pannakaukom dagiti sabsabali. Tangay maysa idi ni Arminius nga estudiante ni Bèze, ninamnama dagiti Calvinista a korehirenna dagiti sumupsupiat. Nupay kasta, kinanunongan ketdi ni Arminius dagiti simmupiat. Naklaat dagiti Calvinista. Idi 1593, dimmegdeg ti susik ket dagiti Protestante iti daydi a siudad nabingayda iti dua a grupo​—dagidiay mamati iti doktrina ken dagidiay saan a mamati iti dayta, dagidiay saan a panatiko.

Iti las-ud ti sumagmamano a tawen, nabingay dagiti Protestante iti intero a pagilian gapu iti daytoy a lokal a susik. Kamaudianna, idi Nobiembre 1618, dimteng ti kangitingitan. Dagiti Calvinista, a suportado ti armada ken ti publiko, pinaayabanda dagiti simmupiat (a maaw-awagan idi iti Remonstranta) ket nangangayda iti nasional a konsilio, ti Synod of Dordrecht dagiti Protestante. Iti ngudo ti taripnong, pinagpilida dagiti amin a Remonstrant a ministro: Pirmaanda ti dokumento a naglaon iti kari a saandan a mangasaba, wenno panawanda ti pagilian. Kinaykayat ti kaaduan ti mapagtalaw. Dagiti napeklan a Calvinista ti nagakem kadagiti saad a pinanawan dagiti Remonstrant a ministro. Nagballigi ti Calvinismo​—wenno kas impagarup ti sinodo.

Ti Itatanor ken Irarang-ay Dagiti Collegiant

Kas iti uray sadinoman, naawanan iti pastor ti kongregasion dagiti Remonstrant iti purok ti Warmond, iti asideg ti Leiden. Ngem saan a kas kadagiti dadduma a lugar, saan nga inawat ti kongregasion ti simmukat a pastor nga inanamongan ti sinodo. Maysa pay, idi insebba ti maysa a Remonstrant a ministro ti biagna babaen ti panagsublina idiay Warmond idi 1620 tapno aywananna ti kongregasion, isu ket saan met nga inawat dagiti dadduma a miembro ti kongregasion. Inrugi idin dagitoy a miembro ti nangangay a sililimed kadagiti narelihiosuan a taripnong, nga awan ti tulong ti asinoman a klero. Idi agangay, naawagan a college, wenno kolehio, dagitoy a taripnong ket dagidiay timmabuno, Collegiant.

Nupay timpuar dagiti Collegiant saan a gapu iti prinsipio no di ket iti kasasaad, di nagbayag, nagbaliw dayta a situasion. Inkalintegan ti maysa a miembro ti kongregasion a ni Gijsbert van der Kodde a babaen ti panagtataripnongda a di imatonan ti klero, ad-adda a mayannurot iti Biblia ken iti wagas dagiti nagkauna a Kristiano ti ar-aramiden ti grupoda ngem kadagiti nalatak a relihion. Kinunana a ti klase klero ket nabukel kalpasan ti ipapatay dagiti apostol tapno adda pagsapulan dagiti lallaki nga agkedked nga agtrabaho.

Idi 1621, iti kabangibang a purok ti Rijnsburg ti nagtataripnonganen da Van der Kodde ken dagiti miembro a kas kenkuana met laeng ti panagpampanunotda.b Sumagmamano a tawen kalpasanna, idi a ti narelihiosuan a panangidadanes inwayaannan ti panagpabus-oy (tolerance), nagdinamag iti intero a pagilian ti panagtataripnong dagiti Collegiant ket naawis dagiti “tumatayab nga agduduma ti dutdotda,” kas kuna ti historiador a ni Siegfried Zilverberg. Adda dagiti Remonstrant, Mennonite, Socinian, ken uray dagiti teologo. Mannalon dagiti dadduma. Adda met dagiti mannaniw, impresor, doktor, ken trabahador. Kimmanunong iti dayta a movimiento ti pilosopo a ni Spinoza (Benedictus de Spinoza) ken ti maestro a ni Johann Amos Comenius (wenno, Jan Komenský), kasta met ti nalatak a pintor a ni Rembrandt van Rijn. Ti nagduduma a kapanunotan dagitoy a relihioso a tattao inimpluensianda ti itatanor ti pammati dagiti Collegiant.

Kalpasan ti 1640, napartak ti iyaadu daytoy a nabileg a grupo. Napartak a nabuangay dagiti kolehio idiay Rotterdam, Amsterdam, Leeuwarden, ken dadduma pay a siudad. Kinuna ti propesor ti historia a ni Andrew C.Fix nga iti nagbaetan ti tawen 1650 ken 1700, “nagbalin dagiti Collegiant . . . a maysa kadagiti kapapatgan ken kabibilgan a relihioso a puersa idi maikasangapulo ket pito a siglo idiay Holland.”

Ti Patpatien Dagiti Collegiant

Tangay nainkalintegan a panagrasrason, panagpabus-oy, ken nawaya a panagsao ti pakailasinan ti movimiento dagiti Collegiant, nawaya ti asinoman a Collegiant a maaddaan iti sabali a patpatien. Ngem adda pagkakatunosanda a namagkaykaysa kadakuada. Kas pagarigan, inapresiar amin a Collegiant ti pateg ti personal a panagadal iti Biblia. Insurat ti maysa a Collegiant a tunggal miembro, rumbeng nga “agsukisok a mismo ket saanna a takuaten ti Dios manipud iti sabali a tao.” Kasta ti inaramidda. Sigun iti historiador ti simbaan idi maika-19 a siglo a ni Jacobus C. van Slee, ad-adu ti ammo dagiti Collegiant maipapan iti Biblia ngem kadagiti dadduma a relihioso a grupo iti daydi a tiempo. Uray dagiti bumusbusor pinadayawanda dagiti Collegiant gapu iti kinalaingda nga agaramat iti Biblia.

Ngem, mientras ad-adalen dagiti Collegiant ti Biblia, ad-adda a nakabukelda kadagiti pammati a naiduma iti patpatien dagidiay nalatak a relihion. Dagiti publikasion manipud maika-17 agingga iti maika-20 a siglo deskribirenda dagiti patpatienda:

Ti Nagkauna a Simbaan. Idi 1644, insurat ti Collegiant ken teologo a ni Adam Boreel nga idi nakinamin ti nagkauna a simbaan iti politika idi panawen ni Emperador Constantino, saanna a tinungpal ti tulagna ken Kristo ket napukawna ti pammaltiing ti nasantuan nga espiritu. Kinunana pay a kas resultana, immadu dagiti palso a sursuro ket nagtultuloyda agingga iti kaaldawanna.

Ti Repormasion. Ti Repormasion idi maika-16 a siglo nga indauluan da Luther, Calvin, ken dadduma pay saanna a rineporma a naan-anay ti simbaan. Imbes ketdi, sigun iti nalatak a Collegiant ken doktor a ni Galenus Abrahamsz (1622-1706), ti Repormasion pinakarona ti narelihiosuan a kasasaad babaen ti panangparnuayna iti riri ken guranggura. Ti pudno a reporma rebbeng a baliwanna ti puso, banag a di naaramidan ti Repormasion.

Ti Simbaan ken ti Klero. Rinuker, nailubongan, ken awanan iti nadibinuan nga autoridad dagiti nalatak a relihion. Nasaysayaat a panawan ti asinoman a mangipasnek iti relihion ti nakaikamenganna tapno saan a mairaman kadagiti basol daytoy. Kinuna dagiti Collegiant a ti saad ti klero ket maikontra kadagiti Kasuratan ken “makadangran iti naespirituan a pagimbagan ti kongregasion Kristiano.”

Pagarian ken Paraiso. Insurat ti maysa kadagiti pundador ti kolehio ti Amsterdam, ni Daniel de Breen (1594-1664), a ti Pagarian ni Kristo ket saan a maysa a naespirituan a pagarian nga adda iti puso ti maysa a tao. Ti maestro a ni Jacob Ostens, maysa a Collegiant idiay Rotterdam, kinunana a “dagiti patriarka nangnamnamada kadagiti naindagaan a kari.” Kasta met, inur-uray dagiti Collegiant ti panawen inton agbalin a paraiso ti daga.

Trinidad. Saan a mamati iti Trinidad dagiti dadduma a nalatak a Collegiant, a naaringan iti sursuro dagiti Socinian.c Kas pagarigan, insurat ni Daniel Zwicker (1621-78) nga aniaman a doktrina a maikontra iti nainkalintegan a panagrasrason (reason), kas iti Trinidad, ket “imposible ken palso.” Idi 1694, naipablaak ti maysa a bersion ti Biblia nga impatarus ti Collegiant a ni Reijnier Rooleeuw. Kastoy ti panangipatarusna iti maudi a paset ti Juan 1:1: “Ket ti sao maysa a dios” imbes a ti kadawyan a patarus a: “Ket ti sao isu, Dios.”d

Linawas a Panaggigimong

Nupay saan nga amin a Collegiant ket agkakatunosan no maipapan iti patpatienda, umasping unay ti panagandar dagiti kolehioda iti nagduduma a siudad. Kinuna ti historiador a ni Van Slee nga idi nabiit pay a nabuangay ti movimiento dagiti Collegiant, saan a naisagana a nasaksakbay dagiti gimongda. Patien dagiti Collegiant a maibatay kadagiti sao ni apostol Pablo a nasken ti ‘panagipadto,’ mabalin dagiti amin a lallaki a miembro ti agpalawag a siwayawaya iti kolehio. (1 Corinto 14:1, 3,26) Kas resultana, masansan nga agpaut dagiti gimong agingga nga adalemen ti rabii ket “nakaturogen” ti dadduma kadagiti timmabuno.

Idi agangay, mas organisadon dagiti gimong. Saan laeng a kadagiti Domingo nga aggigimong dagiti Collegiant no di pay ket kadagiti rabii ti lawlawasna. Tapno makapagsagana a nasaksakbay ti agdiskurso ken ti kongregasion para kadagiti amin a gimong iti dayta a tawen, adda naimaldit a programa a nakailistaan dagiti bersikulo ti Biblia a mausig, agraman ti inisial ti nagan dagiti agdiskurso. Kalpasan a maluktan ti gimong iti kanta ken kararag, ilawlawag ti agdiskurso dagiti bersikulo ti Biblia. No nalpasen, awisenna dagiti lallaki a mangyebkas iti kapanunotanda maipapan iti topiko a sinalaysayna. Kalpasanna, ilawlawag ti maikadua nga agdiskurso ti aplikasion dagita met laeng a bersikulo. Maserraan ti gimong iti kararag ken kanta.

Dagiti Collegiant iti ili ti Harlingen, iti probinsia ti Friesland, addaanda iti nagpaiduma a pamay-an tapno masurot ti eskediul dagiti gimongda. Ti ispiker a napapaut ti panagpalawagna ngem iti rumbeng ket agbayad iti bassit a multa.

Nasional nga Asamblea

Napanunot met dagiti Collegiant ti mangangay kadagiti daddadakkel a taripnong. Gapuna, nangrugi idi 1640, mamindua iti makatawen (iti primavera ken kalgaw) a mapan idiay Rijnsburg dagiti Collegiant iti intero a pagilian. Insurat ni historiador Fix a gapu kadagitoy a taripnong, “naammuanda dagiti kapanunotan, karirikna, patpatien, ken aktibidad dagiti kakabsatda iti adayo.”

Adda dagiti sangsangaili a Collegiant a nangabang kadagiti siled kadagiti pumurok idinto ta dagiti dadduma nagdagusda iti Groote Huis, wenno Dakkel a Balay, maysa a 30 ti kuartona a mansion a kukua dagiti Collegiant. Innem a pulo agingga iti 70 a tattao ti aggigiddan a mapakan sadiay. Kalpasan ti pannangan, mabalin dagiti sangaili ti agpagnapagna iti nalawa a hardin ti mansion tapno tagiragsakenda ‘dagiti aramid ti Dios, makapagpapatangda, wenno makapagmennamennada.’

Nupay saan nga amin a Collegiant ket immanamong a nasken ti bautismo, adu ti immanamong. Gapuna, nagbalin ti bautismo a paset ti dadakkel a taripnong. Kuna ni historiador Van Slee a kadawyan a maangay idi ti bautismo iti agsapa ti Sabado. Kalpasan ti kanta ken kararag, maiparang ti maysa a diskurso maipapan iti kinapateg ti panagpaitaneb. Sa awisen ti agpalpalawag dagiti nataengan a mayat nga agpabautisar a mangyebkas iti pammatida, babaen ti sasao a kas iti, “Mamatiak a ni Jesu-Kristo ti Anak ti sibibiag a Dios.” Kalpasan a maserraan ti diskurso iti kararag, mapan amin a presente iti pagbautisaran ket buyaenda dagiti lallaki ken babbai a nakaparintumeng iti pagbautisaran, a nakatanebda agingga iti pagat-abaga. Kalpasanna, in-inut nga itaneb nga interamente ti para-bautisar ti baro a manamati. Kalpasan ti seremonia, agsublida amin kadagiti tugawda para iti sumaruno a diskurso.

Iti alas 5:00 ti malem ti Sabado, mangrugi ti aktual a taripnong babaen ti ababa a panagbasa iti Biblia, kanta, ken kararag. Tapno masigurado a kanayon nga adda agdiskurso, agsusublat dagiti kolehio idiay Rotterdam, Leiden, Amsterdam, ken North Holland a mangted kadagiti agpalawag iti kada asamblea. Nailasin ti agsapa ti Domingo para iti pannakarambak ti Pangrabii ti Apo. Kalpasan ti diskurso, kararag, ken kanta, makiraman iti tinapay ken arak dagiti lallaki sa dagiti babbai. Adu pay a palawag ti sumaruno iti rabii ti Domingo, ket iti agsapa ti Lunes, agtataripnongda amin para iti pangserra a palawag. Kinuna ni Van Slee a kaaduan a palawag a maipaay kadagitoy a kombension ket praktikal, a mangipagpaganetget iti aplikasion imbes nga eksplanasion.

Maragsakan ti purok ti Rijnsburg a sadiay ti pakaangayan dagitoy a taripnong. Insurat ti maysa a managpaliiw idi maika-18 a siglo a dakkel ti napastrek a kuarta ti purok gapu iti kaadda dagiti sangaili, a dakkel met bassit ti gastosenda para iti kanen ken inumenda. Maysa pay, kalpasan ti tunggal kombension, agidonar dagiti Collegiant iti kantidad a para kadagiti napanglaw idiay Rijnsburg. Di pagduaduaan a naikawa ti purok idi naisardeng dagidi a taripnong idi 1787. Kalpasan dayta, nagpukawen ti movimiento dagiti Collegiant. Apay?

No Apay a Nagpukawda

Idi ngudo ti maika-17 a siglo, rimsua ti susik maipapan iti paset ti nainkalintegan a panagrasrason iti relihion. Patien ti dadduma a Collegiant a napatpateg ti natauan a panagrasrason ngem ti nadibinuan a paltiing, ngem simmupiat dagiti dadduma. Idi agangay, nabingay ti interamente a movimiento dagiti Collegiant gapu iti dayta a susik. Sa la nagkaykaysa manen dagiti Collegiant idi natayen dagiti kangrunaan a mangiruprupir iti agsumbangir a dasig ti susik. Nupay kasta, kalpasan daytoy a pannakabingay, “saanen a kas iti sigud” ti movimiento, kuna ni historiador Fix.

Ti ad-adda a panagpabus-oy kadagiti relihion a Protestante idi maika-18 a siglo ket nakatulong met iti panagpukaw dagiti Collegiant. Bayat nga ad-adda nga inawat ti kagimongan dagiti prinsipio dagiti Collegiant maipapan iti nainkalintegan a panagrasrason ken panagpabus-oy, “ti dati nga agmaymaysa a silaw ti Collegiantism ket naitipon iti naraniag a bannawag ti Pannakalawlawag.” Idi ngudo ti maika-18 a siglo, timmipon ti kaaduan kadagiti Collegiant kadagiti Mennonite ken dadduma pay a relihioso a grupo.

Tangay saan a panggep dagiti Collegiant ti maddaan iti nagkaykaysa a panunot iti mismo a movimientoda, no kasano kaadu dagiti Collegiant, kasta met ti kaadu dagiti nagduduma a kapanunotan. Binigbigda daytoy ket, ngarud, saanda nga inaklon a ‘nagkaykaysada iti isu met laeng a panunot,’ kas indagadag ni apostol Pablo a pagbalinan koma dagiti Kristiano. (1 Corinto 1:10) Nupay kasta, sinegseggaan dagiti Collegiant ti panawen inton maalagad dagiti kangrunaan a Nakristianuan a patpatien, kas ti panagkaykaysa ti panunot.

Tangay saan pay a nawadwad ti pudno a pannakaammo idi kaaldawan dagiti Collegiant, nangipaayda iti pagwadan a mabalin nga imutektekan ti adu a relihion ita. (Idiligyo ti Daniel 12:4.) Ti panangipaganetgetda iti kinapateg ti panagadal ti Biblia ket maitunos iti balakad ni apostol Pablo a: “Siguraduenyo dagiti isuamin a bambanag.” (1 Tesalonica 5:21) Babaen ti personal a panagadal iti Biblia, naammuan ni Jacobus Arminius ken dagiti dadduma pay a saan a pulos a naibatay iti Biblia dagiti dadduma a narelihiosuan a doktrina ken aramid a nabayagen a maipappapati. Idi nabigbigda daytoy, naaddaanda iti tured nga agbalin a naiduma iti nalatak a relihion. Kastakay met kadi?

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 24]

Rembrandt van Rijn

[Dagiti Ladawan iti panid 26]

Purok ti Warmond a nangrugian dagiti Collegiant, ken De Vliet River a nakaangayan ti bautismo

[Picture Credit Line iti panid 23]

Background: Iti pammalubos ti American Bible Society Library, New York