Ti Kuartayo Wenno ti Biagyo?
Nalabit nakangngegkayon kadagiti bandido a nangipaturong kadagiti paltogda iti rupa ti biktimada, sada kunaen: “Kuartam wenno biagmo!” Daytoy a nalatak a sasao ti mayan-anninaw itatta iti makakarit a parikut a sangsanguentay amin—nangnangruna dagidiay agnanaed kadagiti nasaliwanwan a pagilian. Nupay kasta, iti daytoy a gundaway, saan a bandido ti mangipilpilit iti dayta. Imbes ketdi, isu ti dumegdegdeg a panangipangpangruna ti kagimongan iti kuarta ken material a balligi.
TI KASTA a panangipangpangruna nangpatanor kadagiti interamente a baro nga isyu ken pakaseknan. Iti ania a gatad a rebbeng a gun-oden ti kuarta ken material a bambanag? Kontentotay kadin iti basbassit? Aktual kadi nga idatdatonen dagiti tattao ti “pudpudno a biag” iti altar ti materialismo? Kuarta kadi ti kasapulan tapno naragsak ti biag?
Panaggartem iti Kuarta
Kadagiti tarigagay ken gartem ti tao—nainkalintegan man wenno saan—makiinnuna ti panagayat iti kuarta. Saan a kas iti panagtarigagay iti sekso ken taraon, patinayon ken di agpatpatingga ti panaggartem iti kuarta. Kasla di kabaelan a depdepen dayta ti kinalakay. Iti kaaduan a kaso, ti panaglakay ad-adda pay ketdi a pakaruenna ti panaginteres wenno pannakaseknan ti maysa a tao iti kuarta ken iti magatang ti kuarta.
Lumanlanlan ti kinaagum. Kinuna ti kangrunaan nga aktor iti maysa a nalatak a pelikula: “Epektibo ti kinaagum. Makagunggona ti kinaagum.” Nupay adu ti nangtukoy iti dekada 1980 kas ti Panawen ti Kinaagum, ti paspasamak iti tiempo sakbay ken kalpasan dayta ipakitana a bassit ti namalbaliwan ti reaksion ti tao iti kuarta iti panaglabas dagiti tawen.
Nalabit a ti baro isut’ pannakakita ti nakaad-adu a tattao kadagiti gundaway a mangpennek a kadarato iti panagtarigagay iti ad-adu a material a kinabaknang. Agparang a ti kaaduan a pangbusbusbosan ti adu a tattao iti lubong iti gistay amin a pigsada isut’ panagpataud ken pananggun-od iti ad-adu pay a bambanag. Nalabit umanamongkayo a ti pananggun-od iti sanikua ken pananggastos iti kuarta ket nagbalinen a nasged—ken masansan a manangparnuay unay—a raragpaten iti moderno-aldaw a panagbiag.
Ngem, kas resultana, naragragsak kadi dagiti tattao? Kas sungbat iti dayta a saludsod, insurat ni masirib ken nakabakbaknang nga Ari Solomon 3,000 a tawen ti napalabasen: “Ti managayat laeng iti pirak saanto a mapnek iti pirak, uray ti asinoman a managayat iti kinabaknang saanto a mapnek iti sapul. Daytoy met ket kinaubbaw.” (Eclesiastes 5:10) Dagiti panagadal maipapan iti moderno a kagimongan mangipaayda kadagiti umasping a makapainteres a konklusion.
Kuarta ken Kinaragsak
Maysa kadagiti makapasiddaaw a natakuatan maipapan iti ugali ti tao isu ti panagurnong iti kuarta ken material a bambanag saan a kanayon a makaipaay iti katupag nga iyaadu ti pannakapnek ken kinaragsak. Nabigbig ti adu a managsirarak a no magtenganen ti maysa a tao ti maysa a tukad ti kinasaliwanwan, ti pannakariknana iti pannakapnek ken kinaragsak ket awan pakainaiganna iti kaadu ti material a bambanag nga adda kenkuana.
Gapu iti di magawidan a panangragpat kadagiti material a banag ken kuarta, adu a tattao ti mangisaludsod, ‘Maragsakankami iti tunggal baro a banag a gatangenmi; ngem apay ngata a kalpasan a naamiris ti amin a banag, dagitoy a pagraragsakan dida makainayon iti dakdakkel a pannakapnek?’
Iti librona a Happy People, kinuna ti autor a ni Jonathan Freedman: “Apaman nga adda sangkabassit a masapulan, ti kaadu ti kuarta nga adda kenka bassit laeng ti maaramidanna iti pananggun-od iti kinaragsak. Ti sapul ket nakadidillaw a nagbassitan ti nakainaiganna iti kinaragsak no magtenganen ti tukad ti kinakurapay.” Adun ti makabigbig a ti talaga a mangparagsak iti maysa a tao isu ti kaadda ti naespirituan a sanikua, makagunggona a kalat iti biag, ken naimbag a moral a kababalin. Nasken met ti relasion kadagiti pada a tao ken ti saan a pannakaapektar kadagiti susik wenno kinainget a manglapped iti panangtagiragsaktayo iti adda kadatayo.
Ti makita ti adu a tattao a makagapu iti kaaduan a sakit ti kagimongan iti agdama isu ti pagannayasan a mangpadas a mangusar iti material a kinabaknang a pangsolbar kadagiti makin-uneg a pakariribukan. Dadduma a komentarista ti kagimongan sawenda ti maipapan iti pangkaaduan a rikna ti kinaawan serserbi ken kinaawan pannakapnek. Mapaliiwda met a dagiti tattao kadagiti nasaliwanwan a kagimongan dumakdakkel ti pagannayasanda nga agkonsulta kadagiti therapist ken agpatulong kadagiti guru, kulto, ken grupo a quasi-therapeutic iti panagsapsapulda iti makapnek a biag ken talna ti panunot. Paneknekan daytoy a di kabaelan nga ipaay ti material a bambanag ti ad-adda a makapnek a biag.
Bileg ken Kinaawan Gaway ti Kuarta
Agpayso nga adda bileg ti kuarta. Magatangna ti nasayaat a pagtaengan, elegante a kawkawes, ken makaay-ayo a muebles. Mabalinna met a gatangen ti pammadayaw, itutulok, wenno pammasablog, maalana pay ketdi ti sumagmamano a temporario ken sidadaan a pausar a gagayyem. Ngem agingga laeng dita ti bileg ti kuarta. Di kabaelan a gatangen ti kuarta ti kangrunaan a kasapulantayo—ti ayat ti pudno a manangipateg a gayyem, talna ti isip, sangkabassit a pannakaliwliwa ti puso bayat ti asidegen nga ipapatay. Ket kadagidiay mangipatpateg iti relasionda iti Namarsua, saan a magatang ti kuarta ti anamong ti Dios.
Ni Ari Solomon, nga addaan iti amin a makaparagsak a bambanag a mabalin a gatangen ti kuarta idi kaaldawanna, nabigbigna a ti panagtalek kadagiti material a sanikua saan a mangiturong iti manayon a kinaragsak. (Eclesiastes 5:12-15) Mabalin a mapukaw ti kuarta no malugi ti banko wenno no adda implasion. Mabalin a maperdi ti balay ken daga no dumteng dagiti nadawel a bagyo. Uray no masuktan dagiti insurance policy ti sumagmamano a material a pukaw, dida masulnitan ti emosional a pukaw. Iti laeng agpatnag, agbanag nga awan serserbi dagiti stock ken bond no kellaat a marpuog ti ekonomia. Uray ti trabaho a dakkel ti sueldo mabalin a temporario laeng gapu iti nadumaduma a rason.
Kasano ngarud a maaddaantay iti balanse a panangmatmat iti kuarta? Aniat’ rebbeng nga akem ti kuarta wenno sanikua iti biagtayo? Pangngaasiyo ta amirisenyo a nalaing daytoy a banag tapno masiguradoyo no kasanoyo a matagikua ti banag a talaga a napateg—“ti pudpudno a biag.”
[Dagiti Ladawan iti panid 4]
Dagiti material a sanikua saanda a maiyeg ti manayon a kinaragsak