Pakasaritaan ti Biag
Nabaybay-an nga Ulila a Nakasarak iti Managayat nga Ama
KAS INSALAYSAY NI DIMITRIS SIDIROPOULOS
“Sige, alaem dayta nga igam ket pumaltogka,” agngarngariet a kinuna ti opisial, bayat nga impalladawna ti paltog iti sanguanak. Sikakalma a nagkedkedak. Manipud iti paltog ti opisial, simmanengseng dagiti bala iti ngatuen ti abagak, a nakakigtotan dagiti adda sadiay a soldado. Impagarupko no matayak idin. Imbag laengen ta nakalasatak. Ngem saan a dayta ti damo a panagpeggad ti biagko.
TI PAMILIAK ket kameng ti maysa a tribu nga agnanaed iti asideg ti Kayseri, idiay Cappadocia, Turkey. Adda dagiti umili iti daytoy a lugar nga agparang a nangawat iti Kristianidad idi umuna a siglo K.P. (Aramid 2:9) Ngem idi rugrugi ti maika-20 a siglo, nagpartak ti panagbalbaliw dagiti bambanag.
Nagbakuit sa Naulila
Sumagmamano a bulan kalpasan ti pannakaipasngayko idi 1922, ti pamiliami nagbakuit idiay Grecia gapu iti etniko a panagdadangadang. Gapu iti pannakatarantada, pimmanaw dagiti dadakkelko a siak laeng ti awitda, ti tallo a bulan a maladagada. Kalpasan ti nakaro a pakarigatanda, nakaay-ay-ay ti kasasaadda a simmangpet iti purok ti Kiria, iti asideg ti Drama, iti makin-amianan a Grecia.
Idi agtawenak iti uppat, ken idi maipasngay ti kabsatko, pimmusay ni Tatang. Agtawen la idi iti 27, ngem kimmapsut gapu kadagiti sinagabana. Nagpasar ni Nanang iti nakaro a rigat, ket di nagbayag pimmusay met. Nagbalinkami a mamirmiraot nga agkabsat. Nayakar-akarkami iti nagduduma a balay a pagtaraknan kadagiti ulila, ket idi agtawenak iti 12, naipanak iti balay a pagtaraknan idiay Tesalonica, a nakasursuruak iti panagmekaniko.
Bayat a dimmakkelak kadagiti marigrigat a balay a pagtaraknan, mapampanunotko no apay nga adda dagiti tattao nga agpasar iti nakaro a panagsagaba ken kinaawan hustisia. Inyimtuodko iti bagik no apay nga ipalpalubos ti Dios ti kasta a naladingit a kasasaad. Kadagiti klasemi mainaig iti relihion, naisuro kadakami a mannakabalin-amin ti Dios, ngem awan ti makapnek nga eksplanasion no apay a nasaknap ti kinadakes. Kuna ti maysa a nalatak a pagsasao a ti Greek Orthodox Church ti kasayaatan a relihion. Inyimtuodko, “No ti Orthodox ti kasayaatan a relihion, apay a saan nga Orthodox ti amin a tattao?” Awan ti makapnek a sungbat a nangngegko.
Ngem ti mannursuromi adda dakkel a panagraemna iti Biblia, ken inggunamgunamna kadakami a maysa dayta a sagrado a libro. Kasta met laeng ti panangmatmat ti direktor ti balay a pagtaraknan, ngem diak ammo no apay a liniklikanna ti makipaset iti aniaman a misa. Idi inyimtuodko ti maipapan iti dayta, naammuak a nakipagadal idi ti direktor kadagiti Saksi ni Jehova, maysa a relihion a diak pay nangnangngeg.
Agtawenakon iti 17 idi naturposko ti panageskuelak iti balay a pagtaraknan ti Tesalonica. Nangrugi ti Gubat Sangalubongan II, ket sinakup dagiti Nazi ti Grecia. Matmatay dagiti tattao kadagiti lansangan gapu iti bisin. Tapno makalasatak, nagkamangak iti away tapno mangged uray nababa ti sueldo.
Nangipaay ti Biblia Kadagiti Sungbat
Idi nagsubliak iti Tesalonica idi Abril 1945, sinarungkarannak ti manang ti maysa kadagiti gayyemko a kaduak idi iti nadumaduma a balay a pagtaraknan. Imbaga kaniak ni Paschalia a mapukpukaw ti kabsatna ket inyimtuodna no ammok ti ayanna. Bayat ti panagpatangmi, imbagana nga isu ket maysa kadagiti Saksi ni Jehova ken dinakamatna a maseknan ti Dios kadagiti tattao.
Diak la patien dagiti imbagana gapu iti adu a rason. Apay nga agsagsagabaak sipud idi ubingak? Apay a naulilaak? Sadino ti ayan ti Dios idi kasapulanmi unay? Insungbatna, “Masiguradom kadi a ti Dios ti mapabasol kadagitoy a kasasaad?” Inusarna ti Biblia ket impakitana kaniak a saan a ti Dios ti pakaigapuan ti panagsagaba. Dayta ti timmulong kaniak a mangbigbig a ti Namarsua ipatpategna dagiti tattao ket di agbayag pasayaatenna dagiti bambanag. Babaen kadagiti kasuratan a kas iti Isaias 35:5-7 ken Apocalipsis 21:3, 4, impakitana kaniak nga agpatingganto ti gubat, rigat, sakit, ken ipapatay, ken dagiti matalek a tattao agbiagdanto nga agnanayon ditoy daga.
Nakasarakak iti Manangsaranay a Pamilia
Naammuak a napapatay ti kabsat ni Paschalia iti maysa a pannakirinnupak dagiti gerilia. Bimmisitaak iti pamiliana tapno liwliwaek ida, ngem siak ti liniwliwada babaen ti Kasuratan. Naminsan pay a nagsubliak iti balayda tapno gumun-od kadagiti makaliwliwa a kapanunotan manipud iti Biblia, ket di nagbayag nagbalinak a paset ti maysa a bassit a grupo dagiti Saksi ni Jehova a sililimed nga agad-adal ken agdaydayaw. Nupay nailaksid dagiti Saksi iti kagimongan, determinadoak a mangitultuloy iti pannakitimpuyogko kadakuada.
Iti dayta a grupo dagiti napakumbaba a Kristiano, nasarakak ti nabara, naayat a kasasaad ti pamilia nga il-iliwek. Impaayda ti naespirituan a pannaranay ken tulong a kasapulak unay. Nasarakak kadakuada dagiti manangipateg ken di managimbubukodan a gagayyem, a nakasagana ken sidadaan a tumulong ken mangliwliwa kaniak. (2 Corinto 7:5-7) Napatpateg pay, natulonganak nga umadani ken Jehova, nga imbilangko kas ti naayat a nailangitan nga Amak. Makaay-ayo unay dagiti galadna nga ayat, kinamanangngaasi, ken nasged a pannakaseknan. (Salmo 23:1-6) Kamaudiananna, nakasarakak iti naespirituan a pamilia ken naayat nga Ama! Nagutugot ti pusok. Di nagbayag, natignayak a mangidedikar iti biagko ken ni Jehova, ket nabautisaranak idi Setiembre 1945.
Ti itatabuno kadagiti Nakristianuan a gimong saanna laeng a pinauneg ti pannakaammok no di ket pinabilegna pay ti pammatik. Gapu ta awan ti lugan, adu kadakami ti masansan a magna iti lima a kilometro manipud iti purokmi agturong iti paggigimongan, bayat dagiti nakallalagip a naespirituan a panagsasaritami. Idi arinunos ti 1945, nangrugiak nga agpayunir idi naammuak ti maipapan iti trabaho nga amin-tiempo a panagebanghelio a mabalinko a pakipasetan. Napateg ti nabileg a relasion ken ni Jehova, gapu ta asideg idin ti nakaro a pannakasubok ti pammati ken kinatarnawko.
Nagballatek Dagiti Ibubusor
Masansan a rauten dagiti polis ti paggigimonganmi ket nakasaganada a pumaltog. Agar-ari idi ti linteg militar gapu iti gerra sibil idiay Grecia. Sirurungsot a nagririnnaut dagiti agkalaban a partido. Kas pananggundaway iti kasasaad, ti klero kinombinsirna dagiti autoridad a komunistakami ket iti kasta sirurungsot nga indadanesdakami.
Bayat ti dua a tawen, namin-adu a naarestokami, ken namin-innem a nasentensiaankami a maibalud iti uppat a bulan. Ngem napnon dagiti pagbaludan kadagiti rebelde a balud, isu a nawayawayaankami. Inusarmi ti di ninamnama a wayawayami a mangitultuloy iti panangasaba, ngem di nagbayag naarestokami manen—namitlo iti isu met laeng a lawas. Ammomi nga adu kadagiti kakabsatmi ti naidestiero kadagiti langalang nga isla. Umdas kadi ti pammatik tapno mapagballigiak ti kasta a pannubok?
Immirteng ti kasasaadko idi maibilin a masapul nga inaldaw a dumatagak iti polisia iti las-ud ti sentensia a naipataw kaniak. Tapno masiputanda ti amin a garawko, dagiti autoridad impandak idiay Evosmos, iti asideg ti Tesalonica, a sadiay adda ti estasion ti polisia. Nagabangak iti kuarto iti asideg, ken tapno masuportarak ti bagik, nagtrabahoak kas agsursursor nga artesano, a mangpaspasudi kadagiti gambang a banga ken pariok. Bayat ti panagpayunirko kadagiti kaparanget a purok, daytoy a trabaho ti nangted kaniak iti gundaway a mapan kadagiti pagtaengan a saandak a pagatapan dagiti polis. Kas resulta, adu dagiti nakangngeg iti naimbag a damag ken nagtignay a sipopositibo. Idi agangay, nasurok a sangapulo kadakuada ti nagbalin a dedikado nga agdaydayaw ken ni Jehova.
Sangapulo a Tawen iti Walo a Pagbaludan
Intultuloydak a siniim dagiti polis agingga idi agngudo ti 1949, ket kalpasanna nagsubliak idiay Tesalonica, a sigagagar a mangitultuloy iti amin-tiempo a ministeriok. Idi 1950, impagarupko nga agpatinggan ti rigatko, ngem naibilin nga agsoldadoak. Gapu iti neutral a takderko kas Kristiano, determinadoak a saan nga ‘agsursuro iti pannakigubat.’ (Isaias 2:4) Nangrugi ngarud ti napaut ken makatuok a serye ti pannakaibaludko, a no dadduma ket kadagiti kadaksan a pagbaludan iti Grecia.
Nangrugi ti pannakaibaludko iti siudad ti Drama. Bayat ti umuna a lawas a pannakaibaludko sadiay, nangrugi ti panagensayo dagiti kabbaro a soldado no kasano ti pumaltog. Naminsan, naipanak iti pagensaywan. Maysa kadagiti opisial ti nangipalladaw iti paltog iti sanguanak ket binilinnak a pumaltog. Idi nagkedkedak, siak ti pinaltoganna. Idi nakita dagiti dadduma nga opisial a saanak nga agkompromiso, sirurungsot a kinabkabildak. Nangsindida kadagiti sigarilio sa indeppelda kadagiti dakulapko. Kalpasanna, inkabildak iti naiputputong a pagbaludan. Nagpaut dayta iti tallo nga aldaw. Naut-ot dagiti sinit ti sigarilio, a nagpiglat iti dakulapko iti adu a tawen.
Sakbay a nausigak iti pangukoman ti militar, nayakarak iti kampo militar idiay Iráklion, Crete. Sadiay, nakaro ti panangkabkabilda kaniak tapno tallikudak ti kinatarnawko. Gapu iti butengko di la ket ta sumukoak, sipapasnek a nagkararagak, a kiniddawko iti nailangitan nga Amak a pabilgennak. Nalagipko ti sasao iti Jeremias 1:19: “Sigurado a makirupakdanto kenka, ngem saandanto nga agballigi maibusor kenka, ta ‘addaak kenka,’ kuna ni Jehova, ‘tapno ispalenka.’” Naliwliwaak gapu iti mangep-ep a “talna ti Dios.” Nabigbigko ti kinasirib ti naan-anay a panagtalek ken ni Jehova.—Filipos 4:6, 7; Proverbio 3:5.
Iti simmaganad a bista, nasentensiaanak iti tungpal biag a pannakaibalud. Naibilang dagiti Saksi ni Jehova kas kadaksan a “kabusor ti Estado.” Ti tungpal biag a pannakaibaludko ket nangrugi iti Itsedin a pagbaludan dagiti kriminal, iti ruar ti Canea, a nanglak-amak iti naiputputong a pannakaibalud. Ti Itsedin ket maysa a daan a kastilio, ken napno ti seldak iti utot. Pasaray balkutek ti intero a bagik iti rutrot nga ules tapno didak direkta a masagid dagiti utot no agkarayamda kaniak. Nakaro a nagsakitak iti pulmonia. Kinuna ti doktor a nasken a mainaranak, isu a naaddaanak iti gundaway a makisarita iti adu a balud iti paraangan. Ngem dimmegdeg ti sakitko, ket kalpasan ti nakaro a panagpadara ti barak, nayakarak iti ospital ti Iráklion.
Naminsan pay a tinulongandak dagiti padak a Kristiano, ti naespirituan a pamiliak, idi kasapulak ida. (Colosas 4:11) Kanayon a sinarungkarandak dagiti kakabsat iti Iráklion, a liniwliwa ken pinaregtadak. Imbagak kadakuada a kasapulak ti literatura tapno makasabaak dagiti interesado. Nangyegda iti maleta nga addaan iti nalimed a pagiseksekan iti literatura. Anian a ragsakko ta bayat ti panagyanko kadagidiay a pagbaludan, di kumurang nga innem a balud ti natulongak nga agbalin a pudno a Kristiano!
Kabayatanna, nagpatingga ti gerra sibil, ket naibaba iti sangapulo a tawen ti sentensiak. Naibaludak idiay Rethimno, Genti Koule, ken Cassandra bayat ti nabatbati a tiempo a pannakaibaludko. Nawayawayaanak kalpasan ti panangbusbosko iti dandani sangapulo a tawen kadagiti walo a pagbaludan, ket nagsubliak idiay Tesalonica, a sadiay sibabara nga inabrasa ken inaywanandak dagiti dungdunguek a kakabsat a Kristiano.
Rimmang-ay iti Tulong ti Nakristianuan a Panagkakabsat
Medio nawaya idin a makapagdayaw dagiti Saksi idiay Grecia. Dagus a ginundawayak nga intuloy ti amin-tiempo a ministerio. Di nagbayag, naaddaanak iti kanayonan a bendision. Naam-ammok ni Katina, maysa a matalek a Kristiano a babai, a mangay-ayat ken ni Jehova ken nakaregregta iti trabaho a panangasaba. Nagkasarkami idi Oktubre 1959. Ad-adda a naep-ep ti saem ti pannakaulilak idi naipasngay ti anakmi a babai, ni Agape, ken idi naaddaanak iti bukodko a Kristiano a pamilia. Kangrunaan iti amin, kontento ti pamiliami nga agserbi iti sidong ti mangsalaknib a panangaywan ti naayat a nailangitan nga Amatayo, ni Jehova.—Salmo 5:11.
Gapu kadagiti narigat a kasasaad, napilitanak nga agsardeng kas payunir, ngem sinuportarak ni baketko bayat nga intuloyna ti nagserbi iti amin-tiempo. Idi 1969, maysa a nagpateg a pasamak ti dimteng iti biagko kas Kristiano, idi naangay ti internasional a kombension dagiti Saksi ni Jehova idiay Nuremberg, Alemania. Tapno makatabunoak sadiay, nagaplikarak iti pasaporte. Idi napan ni baketko iti estasion ti polisia tapno agimtuod no apay a nasurok a dua a bulanen ti naglabas ngem saan pay a naited ti pasaportek, innala ti opisial ti napuskol a rekord manipud iti uuyosan ket kinunana: “Agkidkiddawka kadi iti pasaporte para iti daytoy a tao tapno mapan mangkomberte kadagiti tattao idiay Alemania? Saan a mabalin! Napeggad daytoy a tao.”
Babaen ti tulong ni Jehova ken ti sumagmamano a kakabsat, nairamanak iti pasaporte para iti maysa a grupo ket natabunuak dayta a naisangsangayan a kombension. Dimmanon iti 150,000 ti kangatuan a bilang dagiti timmabuno, ket nalawag a nakitak ti espiritu ni Jehova a nangiturong ken namagkaykaysa iti daytoy nga internasional a naespirituan a pamilia. Iti panaglabas ti tiempo, ad-adda a naapresiarko ti pateg ti Nakristianuan a panagkakabsat.
Idi 1977, pimmusay ti dungdunguek nga asawa ken matalek a katakunaynay. Inaramidko ti amin a kabaelak a nangpadakkel iti balasangko maitunos kadagiti prinsipio ti Biblia, ngem saanak a nagmaymaysa. Timmulong manen ti naespirituan a pamiliak. Kanayon a pagyamanak ti suporta dagiti kakabsat bayat dayta a tiempo ti pakarigatan. Dadduma kadakuada ti temporario nga immakar iti balaymi tapno aywananda ti anakko. Diakto pulos malipatan ti managsakripisio nga ayatda.—Juan 13:34, 35.
Idi balasangen ni Agape, nakiasawa iti kabsat a ni Elias. Uppat ti annakda, ken addada amin iti kinapudno. Kadagiti nabiit pay a tawtawen, sumagmamano a daras a naistrokak ket kimmapuy ti salun-atko. Inaywanandak ti anakko ken ti pamiliana. Nupay masaksakitak, adu latta ti rasonko nga agrag-o. Malagipko pay idi agarup sangagasut laeng ti kakabsat iti Thessalonica, a sililimed nga aggigimong kadagiti pribado a pagtaengan. Ita, addan ti agarup lima a ribu a naregta a Saksi iti dayta a lugar. (Isaias 60:22) No kombension, asitgandak dagiti agtutubo a kakabsat, ket iyimtuodda: “Malagipmo pay idi mangip-ipanka kadagiti magasin iti pagtaenganmi?” Nupay nalabit a saan a binasbasa dagiti nagannak dagita a magasin, binasa dayta dagiti annakda, ket rimmang-ayda iti naespirituan!
Bayat a makitkitak ti panagrang-ay ti organisasion ni Jehova, makunak a saan a nasayang dagiti amin a pakasuotan nga inibturak. Kanayon nga ibagak kadagiti appokok ken kadagiti dadduma nga agtutubo a laglagipenda ti nailangitan nga Amada bayat ti kinaagtutuboda, ket dinanto ida baybay-an. (Eclesiastes 12:1) Sigun iti saona, ni Jehova ket pudno nga “ama dagiti awan amada nga ubbing.” (Salmo 68:5) Nupay naulilaak sipud kinaubingko, naaddaanak idi agangay iti manangipateg nga Ama!
[Ladawan iti panid 22]
Nagtrabahoak kas kosinero iti pagbaludan idiay Drama
[Ladawan iti panid 23]
Idi agkasarkami ken ni Katina, idi 1959
[Ladawan iti panid 23]
Asamblea iti kakaykaywan iti asideg ti Tesalonica, idi arinunos ti dekada 1960
[Ladawan iti panid 24]
Kaduami ti balasitangmi, idi 1967