‘Dagiti Im-imayo Napnoda iti Dara’

“INTONO agaramidkayo kadagiti adu a karkararag, diakto ipangag; dagiti im-imayo napnoda iti panangibukbok iti dara.” Kasta ti kinuna ti mannakabalin-amin a Dios kadagidiay agkunkuna nga agserserbida kenkuana ngem nairamanda iti panangibukbok iti awan basolna a dara.​—Isaias 1:15.

Dagiti kadi relrelihion daytoy a lubong nakabasolda iti panangibukbok iti awan basolna a dara? Wen, pudno a nakabasolda. Iti tunggal gubat iti maika-20 a siglo, dagiti relrelihion daytoy a lubong ken ti kleroda sinuportaranda ti panangibukbok iti dara. Daytoy ti nangiturong pay iti panagpipinnatay iti maysa ken maysa a nakaad-adu unay uray pay kadagiti miembro iti isu met laeng a relihion.

Ngem, insuro ni Jesus dagiti paspasurotna nga ‘ipulangda ti kampilan iti kalubanna.’ (Mateo 26:52) Kinuna ni apostol Pablo: “Ta dagiti ig-igam ti kinasoldadomi saanda a naglasag.” (2 Corinto 10:4) Ti mannakabalin a mensahe iti Sao ti Dios a ta dagidiay a mangaramid iti pudno a relihion ti masapul nga agayat iti maysa ken maysa ken saanda a mangibukbok iti dara: “Iti daytoy naiparangarang dagiti annak ti Dios ken dagiti annak ti Diablo: Siasinoman a saan nga agaramid ti kinalinteg, saan a tao ti Dios, uray ti di agayat ken kabsatna. Ta daytoy ti damag a nangngegyo nanipud idi punganay, nga agayan-ayattayo koma; saan a kas ken ni Cain nga inturayan ti dakes ket pinatayna ni kabsatna.”​—1 Juan 3:10-12.

No ti maysa a relihion di agayat iti kastoy, dagiti karkararagna saanto a denggen ti Dios. Kunaen ti Biblia: “Ket isuamin a dawatentayo awatentayo kenkuana, ta salimetmetantayo dagiti bilbilinna ket aramidentayo dagiti bambanag a makaay-ayo kadagiti matana.” (1 Juan 3:22) Ngem dagiti relrelihion iti lubong saanda nga al-alagaden dagiti bilbilin ti Dios. Imbes ketdi, awananda ti tured a di umanamong iti panangpapatay kadagiti agarup sangagasut a milion a tattao kadagiti gubgubat daytoy a siglo laeng!

Dumngegto Kadi dagiti Papangulo ken Tattao?

Iti pangserra a palawagna idiay Assisi, ni Juan Paulo II kinunana: “Awisenmi ti lubong a mangipangag iti napakumbaba a panagdawdawatmi iti Dios a maipaay iti kappia.” Dagiti kadi napolitikaan a papangulo ken dagiti kaaduan a tattao umimdengda iti daytoy a dawat? Tapno maammuan kitaentayo ti historia.

Ipamatmat ti historia a dagiti dawdawat ken karkararag a maipaay iti kappia ket saanda a kabbaro. Idi Edad Media, dagiti panagdawdawat iti kappia ti masansan a maawagan pannakikappia ti Dios wenno nasantuan a panagkakappia. Dagitoy ti maipakaammo kadagiti relihiuso a pipiesta iti Kakristianuan, a bayat dayta amin dagiti panagdadangadang ti mapasardeng. Ngem uray pay ti pammutbuteng iti pannakailaksid dagidiay a manglabsing kadagiti pannakikappia saanda nga umdas tapno raemen ida dagiti tattao.

Idi tawen 1915, ni Papa Benedict XV nangiyusuat iti maysa a dawat kadagiti nasnasion a mangipatingga iti “nakaam-amak a panangpapatay” iti umuna a gubat sangalubongan. Isut nagkararag iti Dios a maipaay “ti pannakaisardeng ti nadangkes a saplit.” Ngem saan a nangipangag dagiti papangulo ti nasion ken uray dagiti tattao. Ket, nainkalintegan, a di mangipangag ti Dios agsipud ta dagiti agdadangadang iti agsumbangir a dasig ti buklen dagiti miembro iti isu met laeng a relihion. Gapuna, dagiti Katoliko pinapatayda dagiti Katoliko, ket dagiti Protestante pinapatayda dagiti Protestante, a naan-anay a maikontra iti bilbilin ti Dios.

Idi primavera iti 1939, idi a ti ulep ti bagio iti maikadua a gubat sangalubongan ti maur-urnongen, nangorganisar ni Pio XII ti “maysa a krusada iti karkararag publiko a maipaay iti kappia.” Iti sumaganad nga Agosto, sakbay la unay ti panagbettak ti gubat, isut’ nangiyusuat iti dawat kadagiti papangulo iti nasion ken dagiti tattao a sardenganda “dagiti pammabasol, dagiti pammabutbuteng, dagiti makagapu iti di panagtalek iti maysa ken maysa” tapno maliklikan ti kadadaksan a mapasamak.

Ngem amin dagidiay a karkararag ken panagdawdawat di nangpasardeng ti alikamen ti gubat dagiti Katoliko ken dagiti Protestante iti Alemania; ket awan met kadakuada ti nangipamatmat iti dalan iti kappia a maipaay iti Katoliko nga Italia wenno iti Shintoist a Japan. Ket awan ti pammutbuteng ti pannakailaksid a maibusor iti aniaman a relihion gapu iti panangpapatay kadagiti dadduma a kameng ti isu met laeng a relihion. Gapuna ti panagpinnatay iti agkabsat ti nagtultuloy iti innem a tawen, a sinuportaran ti klero ti tunggal nasion.

Kas sungbat iti dawat ti papa idiay Assisi, kadagiti dadduma a luglugar nagsardeng ti panagdadangadang idi Oktubre 27, 1986. Ngem kadagiti dadduma a pagpagilian dayta ti nagtultuloy. Kadagiti adu a paspasamak daytoy ket naaramid kadagidiay dagdaga a ti relihionda ket nairepresentar idiay Assisi. Kas pangarigan, dagiti makidangdangadang a guerilia a Katoliko iti IRA ti nangiwayat iti panangraut babaen iti bomba idiay Ireland. Dagiti Sikhs nakidangadangda iti India. Idiay Afghanistan, Ethiopia, Lebanon, Iran, ken Iraq, kasta met dagiti dadduma pay a luglugar, ti panangibukbok ti dara nagtultuloy met. Ket uray pay sadiay a ti pannakikappia naalagad iti dayta nga aldaw, ti ipapatay ken riribuk ti naimula manen iti sumaganad nga aldaw. Pudno a nakaskasdaaw a kappia!

Mabalin kadi a “ti Dios iti kappia” bendisionanna ti kakasta a panangikagumaan a saan a direkta a manganamong kadagidiay agsardeng ita nga aldaw a mangpapatay ngem mangrugidanto manen nga agpipinnatay inton bigat? Inanamongan kadi ti Dios ni Cain kalpasan ti panangpapatayna ken ni Abel? Sigurado a saan!​—Hebreo 13:20.

Saan a Maysa a Puersa iti Kappia

Dagiti nabiit pay a surbey a naaramid kadagiti nadumaduma a nasnasion ipamatmatna a ti adu a bilang dagiti tattao ti mangibilang iti relrelihion iti lubong a kas dagiti mananggargari iti gubat imbes a manangitandudo iti kappia. Dayta ti marikna ti 47 porsiento kadagiti tattao a Pranses ken 48 porsiento kadagiti Israelis.

Ni John Taylor, sekretario-heneral iti World Conference of Religions for Peace, kinunana iti binulan a pagiwarnak a Pranses a L’Actualité Religieuse dans le Monde: “Inallilawtayo dagiti babagitayo iti panangpanunot a ti relihion mabalinna ken nakaiyeg koma iti lawag ken tulong iti panagdadangadang, ket iti kasta magunggonaantayo iti kasta unay manipud iti panamagkaykaysa kadagiti puersa a maibusor iti gubat, a maibusor kadagiti armas. Ngem no usigen dagitoy a parparikut, main-inot a mabigbigtayo a dagiti gubgubat saan a patauden dagiti armas, no di ket ti gura ken panagsisina kadagiti tattao . . . Ket ditoy met adda paset ti relihion.”

Ti historiador a ni Ernesto Galli Della Loggia, iti inaldaw a pagiwarnak a Katoliko nga Avvenire, ad-adda pay a direkta ti kinunana: “Ti relihion kasla saan a nakaibangon iti mamagkaykaysa a kasasaad kadagiti tattao ken kadagiti umili, no di ket ti kasungani a mismo. Kastan ti kasasaad iti adun a siglo. Saan laeng a dagiti kangrunaan a relrelihion a mamatpati iti maymaysa a dios ti agdadangadang iti maysa ken maysa iti gubat nga awanan ti panangngaasi iti maysa ken maysa, no di ket dadduma kadakuada​—kangrunaanna ti Kakristianuan ken ti Islam​—indedikarda amin ti pigsada a mangtalipupos kadagiti relrelihion nga animist iti maaw-awagan saan a sibilisado a tattao. Napasamak daytoy gapu ta ti relihion ken ti napolitikaan a pannakabalin ket dua a parupa ti isu met laeng a kuarta.”

Gapu itoy ken gapu kadagiti dadduma a rason, dagiti gobgobierno ti di mangikankano kadagiti relihiuso a papangulo wenno palpalubosanda ida a kasla dagitoy ket nasken a pakariribukan. Ket dagiti relrelihion iti lubong a mismo ket maysa laeng pabuya nga addaan bassit wenno awan makagunggona nga epektona iti tao wenno iti kasasaad ti lubong.

Iti pagnguduan iti aldaw iti panagkararag, ti papa a mismo inaminna ti rebbengen ti Katolicismo kadagitoy amin a panangibukbok iti dara. Kinunana: “Sisasaganaakon a mangbigbig a dagiti Katoliko saanda a kankanayon a nagmatalek iti daytoy nga a panangpatalged iti pammati.” Ken intuloyna: “Saantayo a kankanayon a nagbalin a ‘manangaramid-kappia.’ Para kadatayo, ngarud, ngem nalabit met, para kadagiti amin, daytoy a panagsasabet idiay Assisi ket maysa a tignay iti panagpenitensia.”

Ngem ti kadi moderno-aldaw a relihion impakitana babaen iti tigtignayna a binalbaliwannan ti kababalinna maipapan iti gubat? Pudno kadi nga agbabbabawi iti saan a nadayaw a napalabasna? Iti panagsaritana maipapan iti agdama a gubgubat, ni Ernesto Galli Della Loggia intudona: “Siam kadagiti sangapulo kadagitoy a panagdadangadang ket kasta met, no saan a kangrunaanna iti amin, relihiuso a panagdadangadang.”

Dagiti karkararag a maipaay iti kappia ngarud ket awan ti mamaayna. Dagiti napolitikaan a papangulo ken uray dagiti tattao saanda a dumdumngeg kadakuada ken saanda nga agtigtignay a maitunos kadakuada; ket saan met a dumdumngeg ti Dios, ta kinunana: “Ket intono agaramidkayo kadagiti adu a karkararag, diakto ipangag; dagiti im-imayo napnoda iti dara.” (Isaias 1:15) Dayta ti makagapu a ti 1986 nga Internasional a Tawen iti Talna nga indauluan ti Naciones Unidas ken sinuportaran dagiti karkararag dagiti relrelihion daytoy a lubong ket saan a nagballigi.

[Kahon iti panid 10]

Maysa a Surbey Idiay Italia

TI MAGASIN nga Agriingkayo! nangaramid iti maysa a surbey kadagiti nadumaduma a siudad nga Italiano, a bayat dayta ginasgasut a tattao ti napagsaludsodan, a kaaduanna Katoliko. Idi napagsaludsodanda no dagiti panangikagumaan a kas ti aldaw iti kararag a maipaay iti kappia idiay Assisi ken ti panangisardeng iti panangdadangadang ti makatulong a mangpukaw iti gubat ken dagiti armas, 70 porsiento ti nagkuna iti saan, 17 porsiento ti nagkuna a dayta ket umuna laeng nga addang, ket ti laeng 10 porsiento ti mangipagarup iti dayta ket positibo a banag nga aramiden.

Maysa a padi manipud iti makin-amianan nga Italiano a siudad iti Bergamo ti nagkuna: “Pagarupek a ti panangikagumaan ket makatulong unay no la ketdi ti mensahena ti maibanag. Daytat’ nagsayaatan a nangrugian a saan a karkarna.”

Ngem ti maysa nga agtutubo a Katoliko manipud iti dayta met laeng a lugar ti nagkuna: “Di maliklikan ti maysa ti kasta unay a panagsiddaaw iti kinamanaginsisingpet dagiti tattao nga agdadangadangen iti adun a tawtawen, a maipaay met iti narelihiusuan a panggep, a nagibabada kadagiti armasda ken agkararagda a maipaay iti sangalubongan a kappia, a pagaammoda unay nga iti sumaganad nga aldaw ituloydanto ti panagdadangadangda.” Ket ti maysa nga agtutubo manipud Brescia ti nangpatalged: “Dagiti panagtataripnong a kas kadagitoy saanda a makatulong iti panangparmek iti relihiuso a panagdudumaduma. Dagiti ig-iglesia masapul a bassit laeng koma ti panaginteresda iti politika no tarigagayanda a dumngeg ti Dios kadakuada.”

Kas pangsungbat iti saludsod nga, “Ania koma ti aramiden ti relihion tapno epektibo a makaipaay iti talna?” maysa a Katoliko manipud Turin ti nagkuna a “masapul nga isinada ti bagbagida manipud kadagiti amin a nainlubongan a pannakikadua ken suruanda dagiti tattao nga agbiag nga awanan iti armas.” Maysa nga agtutubo a Katoliko a babai manipud Cremona kinunana: “Ti iglesia koma ti mangipaay iti nagsayaatan nga ulidan babaen ti saanna a pannakiraman kadagiti gubgubat ken iti politika. Ngem itan naladaw unayen.”

Idi napagsaludsodan, “Ania ti pagarupenyo maipapan iti panangikagkagumaan ti papa iti talna?” maysa nga abogado manipud iti probinsia ti Pesaro insungbatna: “Ti iglesia us-usarenna ti parikut iti kappia a maipaay iti bukodna a pagimbagan tapno aramiden a propaganda ti Katolicismo iti lubong.” Ti 84-tawenna a Katoliko a babai ti nagkuna: “Awanen mamaayna. No tarigagayanda ti gubat, rugiandanto met laeng ti gubat.”

Iti panagsaritana maipapan iti “napolitikaan a gakgakat” ti relihion, ti publikasion iti Milan nga Il Corriere della Sera ti nangaramid iti daytoy nagpateg a komento: “Ti Iglesia ginundawayanna ti panangbusor iti pannakidangadang ken pinarang-ayna ti panangikagumaanna a mangipalubos iti panangtengngelna, imbes a panagpaiturayna, iti panagsusuppiat iti kapanunotan iti publiko kadagiti kangrunaan a napolitikaan a parparikut iti tiempo.”

[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]

Nagkararag dagiti tattao iti isuamin a lubong

Adu nga agtutubo ti interesado iti sangalubongan a kappia