Ti Gatad ti Irarang-ay
“BABAEN kadagiti nakarungrungsot nga armas nga ik-ikutanen ti tao, ti sangatauan agpegpeggaden a masiluan iti daytoy a lubong babaen ti kababalin dagiti natataenganna. Ti pannakaammotayo iti siensia riningbawannan ti pannakabaeltayo a mangtimbeng iti dayta. Aduantayo kadagiti tattao iti siensia, bassit laeng dagiti tattao iti Dios,” kuna ni Heneral Omar N. Bradley idi 1948. Intuloyna pay a kinuna: “Ti tao maitibtibkol a sibubulsek iti naespirituan a kinasipnget bayat ti panangay-ayamna iti di natalged a palimed iti biag ken ipapatay. Naragpat ti lubong ti kinaraniag nga awanan iti kinasirib, ti pannakabalin nga awanan iti konsiensia.”
Itatta, ngangngani 40 a tawtawen kalpasanna, dagiti sasaona ti addaanen ti dakdakkel pay a kaipapanan. Usigenyo daytoy: No ti irarang-ay iti maika-20 a siglo nasukat babaen iti doliar a nagasto iti armas, ti 1986 mabalin a maysa a record year. Ti napattapatta a $900 bilion ti ginasto dagiti nasnasion iti sangalubongan kadagiti namilitaran nga armas. Dayta katupagna ti “kangatuanen iti historia a $1.7 milion iti tunggal minuto . . . ket iladawanna ti agarup 6 porsiento iti intero a nasional a produkto iti lubong,” kuna ti The Washington Post iti bukodna a panangadal nga insalansan ni Ruth Leger Sivard. Ti Worldwatch Institute napaliiwna a ti panaggasto maipapan iti armas ti nangikabil iti “paltog nga umun-una ngem iti taraon iti tagilako iti lubong” ket innayonna pay a ti napattapatta a 500,000 a sientista iti intero a lubong a naipaay iti panagsirarak kadagiti armas linab-awanna “ti napagtitipon a gasto iti panangpataud kadagiti kabbaro a teknolohia iti enerhia, panangparang-ay iti salun-at ti tao, panangpataud iti kinabunga iti agrikultura ken ti panangkontrol iti polusion.” Makapainteres, ti panaggasto dagiti superpowers iti militaria ti nakapatauden iti umdas nga armas a mangpukaw kadagiti populasionda nalabit iti mamin-sangapulo a daras.
Nalawag, ti panangurnong kadagiti armas dina inikkat ti adu a kinadakes a mangsapsaplit iti sangatauan, ket di met nakaiyeg iti tao iti talna. Imbes ketdi, kas inlawlawag ni Heneral Bradley iti nabayagen: “Ad-adu ti ammotayo maipapan iti gubat ngem ti ammotayo maipapan iti talna, ad-adu ti ammotayo maipapan iti panangpapatay ngem ti ammotayo maipapan iti panagbiag. Daytoy ti kunaen ti maika-20 a siglotayo maipapan iti pakabigbigan ken iti irarang-ay.”