Pannakidangadang iti Awanan Sarday a Kabusor

“DAYTOY ti kadadakkelan a pakasuotan iti biagko,” kuna ni Elizabeth. “Ti pannakaimbagko manen ket nakaay-ayat. Mariknak a kasla adaanak iti baro a biag. Maangotkon ti banglo dagiti rosa!” Daytoy a 42-años a babai naparmekna ti maysa a kabusor a makuna a mangpatpataud iti ad-adu a panagsagaba ngem iti aniaman a sabali a sakit ti panunot​—ti panagliday.

Ni Alexander saan a nagasat. Daytoy a 33-años nagliday iti kasta unay, napukawna ti ganasna a mangan, ket kayatna ti agbukbukod. “Mariknana a kasla ti intero a lubong ti nagtupaken ket awanen ti mamaay ti biag,” kuna ti asawana, ni Esther. “Mamati nga isut’ awan ti mamaayna.” Gaput’ makumbinsir a saanen a sumayaat ti kasasaadna, nagbekkel ni Alexander.

Ni Elizabeth ken ni Alexander ket agpadada a nairaman kadagiti naipadamag a 100,000,000 a tattao iti sangalubongan iti tinawen a nakapataud iti mailasin iti klinika a panagliday. Maysa kadagiti uppat nga Americano ken maysa kadagiti tunggal lima a taga Canada ti makapadas iti kangrunaan a panagliday bayat iti panagbiagda. Ti panagliday ket maipadamag met a gagangayen a sakit idiay Africa, ket dayta ti umad-adu idiay Pederal a Republika ti Alemania. Gapuna addada dagiti gundaway a mabalin nga addaankayo iti gayyem wenno kabagian a biktima wenno biktima idi dayta.

Ti asawa ni Alexander, a nangaramid iti amin a kabaelanna a tumulong iti asawana, ti namakdaar: “No adda mangsarsarita iti panaglidayna ken ti pannakariknana nga isut’ awan ti mamaayna, bigbigenyo dayta a pudno.” Ti nakaro a panagliday ket saan laeng a basta aglabas a rikna wenno basta kaso iti saan a nasayaat a rikna. Dayta mabalin a mammapatay, ti awan sardayna a kabusor a mabalin a mangpilay ken mangpawad. Ti pannakabigbig iti dayta mabalin a kaipapananna ti nagdumaan iti biag ken ti ipapatay.

“Saplit iti Utekko”

Datay amin mabalin nga agsagabatayo kadagiti nasaem a pukaw, pannakapaay, ken pannakaupay. Ti panagliday ket gagangay laeng a rikna. Dika palubosan ti riknam a mangringbaw kenka, liwliwaem ti bagim, ket kamaudiananna sanguem ti nagbaliw a kasasaad. Inanamaem ti nasaysayaat a masanguanan ket di agbayag mangrugi a tagiragsakem manen ti biag. Ngem kadagiti kaso iti nakaro a panagliday daytat’ naiduma.

“Bayat iti walo a bulan awan ti ipapan panaggatang, awan aniaman, a makapasayaat ti riknak,” kuna ni Elizabeth. Ti sabali pay nga agsagsagaba, ni Carol, innayonna: “Daytat’ kasla saplit iti utekko, kasla nakaam-amak nga ulep nga agbitbitin iti tuktokko. Ikkannak iti maysa a milion a doliar, ket dayta dina pasardengen ti nakaam-amak a riknak.” Maysa a lalaki ti nagkuna a ‘mariknam a kasla nakasuotka kadagiti kasla nakoloran ti asuk nga antipara​—kasla saan a makaay-ayo ti isuamin. Kasta met, dagiti antipara addaanda kadagiti mangpadakkel a sarming, tapno dagiti parikut ti kasla mangringbaw.’

Ti panagliday ket kasla agtultuloy nga aglalaok a rikna manipud pannakarikna iti panagladingit agingga iti kinaawan namnama ken ti panagbekkel. (Kitaenyo ti kahon iti panid 4.) Ti bilang dagiti sintomas, ti kinakaroda, ken ti kapautda isu amin dagiti bambanag a mangitudo a mismo no ti kinaawan ragsak ket agbalinen a kangrunaan a panagliday.

Saan a Kanayon a Nalaka nga Ilasin

Ti panagliday ket masansan a narigat nga ilasin gapu ta ti agsagsagaba ti mabalin nga addaan kadagiti pisikal a sintomas. “Sumkil dagiti saksakak, ket no dadduma agsakit ti intero a bagik. Napanakon kadagiti adu a doktor,” kinuna ni Elizabeth. “Makumbinsirak a dida makita ti maysa a pisikal a sakit ket matayakton.” Kas ken ni Elizabeth, agarup 50 porsiento kadagiti malidliday a pasiente a mangsapul iti medikal a tulong ti agreklamo iti pisikal a sakit imbes a ti emosional a sintomas.

“Gagangay, agreklamoda iti sakit ti ulo, di pannakaturturog wenno insomnia, anorexia, panagtabbel, wenno ti nakaro a pannakabannog,” insurat ni Dr. Samuel Guze, pangulo iti Department of Psychiatry iti Washington University idiay St. Louis, “ngem awan ti sawenda maipapan iti pannakarikna iti panagliday, kinaawan namnama, wenno pannakaupay. . . . Dadduma a naliday a pasiente ti kasla di makaammo nga aglidlidayda.” Ti nakaro nga ut-ot, ti panagkuttong wenno panaglukmeg, ken ti nakapuy a seksual a tarigagay ket mairaman met kadagiti gagangay a sintomas.

Ni Dr. E. B. L. Ovuga iti Umzimkulu Hospital, iti Transkei, Sud Africa, ipadamagna a nupay no dagiti malidliday nga Africano mammano nga ipadamagda ti pannakarikna iti basol wenno ti kinaawan ti mamaayna, pudno nga agreklamoda iti aglablabes a kinaaktibo, ti pannakarikna ti ut-ot gapu iti panagsardeng, ken ti panagsakit ti bagi. Ti 1983 a report ti World Health Organization nasarakanna a kaaduan kadagiti malidliday a tattao a naadal idiay Switzerland, Iran, Canada, ken Japan addaanda amin iti kangrunaan a sintomas iti kinaawan ti ragsak, panagdanag, kinakurang iti pigsa, ken ti pampanunot a kinaawan serbina.

Ti alkohol ken ti panangabuso ti droga, agraman ti kinalulok iti sekso, ket sumagmamano laeng kadagiti pamay-an ti panangpadpadas dagiti dadduma a mangabbong iti panaglidayda. Wen, “uray pay iti panagkatawa ti puso ti mabalin nga agladingit.” (Proverbio 14:13) Daytoy ket pudno nangnangruna kadagiti agtutubo. “Dagiti nataengan agparang a malidlidayda, ngem no ti malidliday nga ubing sumrek iti kuarto, dika madlaw ti maysa a banag,” inlawlawag ni Dr. Donald McKnew iti NIMH (National Institute of Mental Health) iti maysa a panagsaludsod iti Agriingkayo! “Dayta ti makagapu a ti panagliday iti kinaubing ti di madlaw iti napaut a tiempo. Ngem no makisaritaka kadakuada maipapan iti dayta, ipalgakda ti panaglidayda.”

Kaskasdi, ti 1980’s nakitanan ti nakapatpateg a rinang-ayan iti pannakaawat ken panangagas iti panagliday. Ti misterio iti kemika iti utek ti maipalpalgaken. Dagiti panangsubok napatauddan tapno ilasin ti dadduma a kita iti panagliday. Ti pannakidangadang ti naparang-ay babaen iti panangusar kadagiti ag-agas a mangpakalma ken kadagiti sustansia a kas ti dadduma nga amino acids. Mainayon pay, ti apagbiit a pannakisarita ket sieepektibo a nausar. Sigun kadagiti sientista iti NIMH, adda iti nagbaetan ti 80 ken 90 porsiento kadagiti amin a biktima ti natulongan iti kasta unay babaen kadagiti umiso a panangagas.

Ngem ania dagiti makagapu iti makabaldado nga emosional a sakit?

[Tsart iti panid 4]

Ti Agtultuloy a Kasasaad ti Panagliday

Simple a Kinaawan Ragsak Kangrunaan a Panagliday

Rikna

Panangay-ay iti bagi, pannakaupay Pannakarikna ti kinaawan mamaayna

Nakasarak iti pagragsakan Di maragsakan, awanen ti panangipategna

Panagpampanunot

Pananggura wenno panagbabawi Panangpampanunot iti panagbekkel

Narigat a mangipamaysa iti panunot

Kapautna

Mabiit laeng (sumagmamano nga aldaw) Napaut (dua a lawas wenno ad-adu pay)

Pisikal a Sintomas

Babassit a pisikal a parparikut Panagbaliw iti ugali a pannangan ken pannaturog

Bimmannayat a panagsao wenno panaggaraw