Ti Panangmatmat iti Biblia

Ti Kadi Daan a Tulag Saanen a Maus-usar?

◼ “Ti Daan a Tulag ikaskasabana ti gura ken panangibales, ‘mata iti mata ken ngipen iti ngipen.’ Dayta ket nasukatan aminen iti Baro a Tulag, isu a mangikasaba iti ayat ken panangpakawan.”

◼ “Ti Daan a Tulag ket basta saan a mainaig kadagiti moderno a Kristiano, gapuna saanen a nasken a basaen dayta!”

NADLAWYO kadin ti bagiyo a mangul-ulit kadagiti adda iti ngato a pammabasol, wenno nangngegyo kadin ti maysa a mangar-aramid iti kasta? Ti kadi Daan a Tulag (Hebreo a Kasuratan) aktual a natayen, saanen a maus-usar, sinukatanen ti Baro a Tulag (Kristiano a Griego a Kasuratan)? Ania ti kunaen a mismo ti Biblia?

Makapainteres, ti Baro a Tulag dina ipamatmat a ti Linteg ti tulag, maysa a tulag nga inaramid ti Dios iti kadaanan nga Israel, ket saanen a mausar ket ngarud saanen nga alagaden dagiti Kristiano. (Efeso 2:15; Hebreo 8:13) Daytoy a Linteg ti tulag ket nairaman iti Daan a Tulag. Ngem ad-adu pay ti adda iti Daan a Tulag ngem ti Linteg ti tulag!

Adda tallo a paset iti Daan a Tulag a mamagbalin iti dayta a napateg kadakayo. Ania dagitoy? (1) Dagiti mainaig a historia, (2) dagiti makapabileg a berso, ken (3) ti makatignay-pammati a padto, nga amin dagitoy ket dakkel ti pategda kadagiti moderno-aldaw a Kristiano. Usigenyo no kasano a pudno daytoy.

Historia ti Biblia

Dagiti umuna a 17 a liblibro iti Daan a Tulag, ti Genesis agingga iti Ester, naglaon iti historikal a rekord iti pannakilangen ti Dios iti tao manipud iti panamarsua agingga iti maikalima a siglo K.K.P. Ngem daytoy ket saan laeng a maysa a natay a historia! Kas insurat ni Kristiano nga apostol Pablo: “Ket dagitoy a bambanag [a nadeskribir iti Daan a Tulag] naaramidda kadakuada a pagulidanan ket naisuratda tapno pakabagbagaantayo [dagiti Kristiano] a dimtengan dagiti panungpalan dagiti aldaw.”​—1 Corinto 10:11.

Apay a minatmatan ni Pablo daytoy a historia a kas mainaig kadagiti Kristiano nupay naglabasen dagiti adu a siglo? Nalaka laeng agsipud ta kas iti saan a panagbalbaliw iti kababalin ti tao bayat ti panaglabas dagiti adu a tawtawen kasta met ti Dios a mismo saan a nagbalbaliw. (Malakias 3:6) Kinuna ti Kristiano nga adalan a ni Santiago ti maipapan ken Jehova a Dios: “A kenkuana awan ti aniaman a panagbalbaliw wenno aniaman nga anniniwan ti panagbaliw ti turongen.“ (Santiago 1:17) Ti anniniwan nga aramiden ti init ket agbalbaliw manipud bassit iti agmatuon agingga nga umatiddog iti ilelennek ti init. Ngem naiduma ni Jehova; ti personalidadna saan nga agbalbaliw.

Gapuna, adu ti masursurotayo manipud iti historia ti pannakilangen ni Jehova kadagiti patriarka, iti Israel iti Nalabaga a Baybay ken iti let-ang, ken kadagiti adu a sabsabali a tattao. Kas pangarigan, no kasano a nasaktan ti Dios idi a nagdayaw dagiti Israelitas kadagiti ladladawan wenno nagaramidda iti pannakiabig kasta met di maay-ayo no dagiti Kristiano agaramidda iti kasta a kababalin. (1 Corinto 10:1-12) Uray pay ti Linteg ti tulag, nupay saan a masapul a tungpalen dagiti Kristiano, mangipaay iti napateg a pannakaawat iti personalidad ni Jehova babaen kadagiti adda iti dayta a prinsipiona.

Ti Berso ti Biblia ken ti Padtona

Ti sumaganad a lima a liblibro, manipud Job agingga iti Canta ni Salomon, ket liblibro dagiti berso. Ngem dagitoy a liblibro saanda laeng a nasayaat a literatura, ta dagiti linaonda ket makapabileg iti naespirituan ken masansan a naibatay kadagiti historikal a paspasamak. Makin-rikrikna ti saan a natignay kadagiti Salmo? Ket siasino ti saan a makakita kadagiti praktikal a balakad maipapan iti kinamapagpiaran, panagimon, ken dagiti dadduma pay a bambanag maipapan iti natauan a relasion iti libro Dagiti Proverbio? (Proverbio 11:1; 14:30) Awan duadua, dagitoy a liblibro ket makagunggonada itatta a kas met idi damo a pannakaisuratda.

Ti maudi a 17 a liblibro iti Daan a Tulag, ti Isaias agingga iti Malakias, ket naimpadtuan a liblibro. Dagitoy naglaonda kadagiti proklamasion dagiti Hebreo a mammadto idi ugma ket mangipaayda iti nalawag a deskripsion iti naindagaan nga iyaay ti Mesias adu a siglo sakbayna. Dagiti salaysay iti Ebanghelio iti Baro a Tulag ipakitada ti kaitungpalan dagiti dinosdosena kadagitoy a padpadto, uray pay ti kababassitan a detalyena. Sigurado, ti panangusig iti kinaumiso dagitoy a padpadto pabilgenna ti pammatitayo ken Jesu-Kristo kas daydiay imbaon ti Dios a mangisalakan iti sangatauan!

Agsusuppiat?

Ngem ti kadi nagdumaan ti Daan a Tulag ken Baro a Tulag mapagtunos? Iladawantayo: Maysa nga ama ti mabalin a mangdisiplina kadagiti dua nga annakna a lallaki iti nagduma a pamay-an gapu ta tunggal ubing addaan ti naiduma a personalidad. Kasta met, dagiti tuno iti panangbalakad ni Jehova iti Daan a Tulag iti Israel, maysa nga ili a naidedikar kenkuana babaen iti pannakaipasngay, ti mabalin a naiduma manipud iti tuno iti balakad a masarakan iti Baro a Tulag a naiturong iti kongregasion Kristiano, maysa a grupo dagiti tattao a napasnek kenkuana babaen iti panangpili.

Gapuna, ti nasinged a panangusig iti Biblia ipakitana a dagitoy dua a paset ket saanda nga agsuppiat, no di ket, punnuanda ti maysa ken maysa. Ti dua a paset ket kasapulan ‘ti tao ti Dios tapno agbalin a naan-anay a makabalan.’​—2 Timoteo 3:16, 17.

Kas pangarigan, aktual kadi a ti Daan a Tulag ipalubosna ti panangala iti personal a panangibales nupay no ti Baro a Tulag kondenarenna daytoy? Saan! Agpadada a mangirekomendar iti panangayat iti kabusor, nga itudona a ti panangibales ket maipabiang iti Dios. (Idiligyo ti Deuteronomio 32:35, 41 ken Proverbio 25:21, 22 iti Roma 12:17-21.) Kinapudnona, no ti Daan a Tulag saritaenna ti ‘mata iti mata ken ngipen iti ngipen,’ dayta saanna a salsalaysayen ti personal a panangibales no di ket, ti nainkalintegan a supapak kas impaulog ti addaan ti autorisasion a korte iti linteg.​—Exodo 21:1, 22-25.

Saan, ti Daan a Tulag ket saan nga awan ti mamaayna wenno agsusuppiat. Ti Biblia paneknekanna a ti Daan a Tulag ket nabiag ken mainaig kadagiti Kristiano itatta kas met ti Baro a Tulag. Laglagipenyo dagiti sasao ni Jesu-Kristo: “Saan laeng a ti tinapay ti pagbiagto ti tao, no di ket ti isuamin a sao a rummuar iti ngiwat ni Jehova.” Ket dayta iramanna saan laeng a ti Kristiano a Griego a Kasuratan no di ket pati pay ti Hebreo a Kasuratan.​—Mateo 4:4; idiligyo iti Deuteronomio 8:3.