Agpangpangato a Presio—Ti Panangdangranna iti Tao
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay España
“Simmardengkamin a namimpinsan nga agsida iti kamatis gapu ta nakangingngina. Ket no maipapan kadagiti prutas, diak malagipen ti naudi a panangiyawidko,” insennaay ti asawa a babai idiay India.
“Dikam makagatang iti sapatos wenno kawkawes,” insennaay ti maysa a trabahador iti pagabelan a Mexicano, a mangpadpadas a mangsuportar iti pamilia ti lima. “Uppat a tawenen a napalabas, basbassit ti kuartami, ngem nalaklaka ti isuamin. Itan awanen ti aniaman a pateg ti kuarta.” Iti pagilianna ti gatad ti peso bimmaba iti 35.4 porsiento iti nagbaetan ti 1982 ken 1986.
Ni Muhammed el-Ghani ket maysa a guardia iti rabii idiay Cairo, Egipto, a sadiay dagiti presio dagiti dadduma a kasapulan ket nagdoble iti uneg laeng ti 12-bulan. “Inaldaw-aldaw ti panagbiagmi,” inlawlawagna, “ket addada aldaw a dikam makapangan.”
Idiay Brazil ti nakalkaldaang a biktima ti aksidente iti tren masapul nga aguray iti 20 a tawen sakbay a maawatna ti maibayad kenkuana nga inkeddeng dagiti korte. Isut’ naikkan kamaudiananna iti binulan a bayad a katupag iti kagudua ti nasional a sueldo idi tiempo ti aksidente. Gapu iti implasion, nupay kasta, daytoy a gatad nalabit di pay umanayen a manglitop iti pasahena iti bus idi napanna innala dayta.
Ni Bala manipud Nigeria, nga aman iti tallo, natalimudaw idi nangngegna ti damag a ti asawana ket nangipasngay iti triplets. Nupay isut’ addaan iti dua a trabaho, ti sapul ti pamilia ket ngangnganin di umanay a maipaay kadagiti kangrunaan a kasapulan, ket nagtultuloy a ngimmaton ti presio ti taraon. Ammona nga imposiblen ti mangipaay uray pay ti kangrunaan a kasapulan dagiti ubbing. Isut’ sisasaganan a mangipatagibi kadagiti ubbing.
Dagiti detalye mabalin a naiduma, ngem ti estoria ket isu met laeng iti intero a lubong. Ti ngina ti pagbiag ket kankanayon nga agpangpangato. Para kadagiti adu, ti tinapay ken gatas nagbalinen a luho, ket mammanon ti mamitlo a pannangan iti inaldaw. Kuna ti maysa a report manipud Nigeria: “Ti tinapay, ti taraon ti kaaduan a taga Nigeria agingga ita, ket pagtartaraon laeng dagiti babaknang. Ti inapoy ket kanen laeng kadagiti panawen ti piesta.”
Dadduma pabassitenda ti parikut babaen ti panagtrabahoda iti atitiddog nga or-oras, ngem narigat met a makasapul dagiti dadduma iti trabaho wenno imposible pay ti makagun-od iti dayta. Mapilitanda a mangipamaysa iti awan inggana ken masansan awan ibungana a trabaho a panagsapul iti taraon iti inaldaw. Kadakuada, dayta ket saan laeng a panangsaranget iti ngina iti pagbiag, no di ket panangsaranget iti ngina ti ilalasat a sibibiag.
Kaaduanna ti mapabasol isu ti implasion, wenno ti agpangpangato a presio. Dagiti sueldo agpangato met, ngem mammano a makiaddangda iti panagpangato ti presio. Ti nangnangruna a maapektaran isu dagiti naikeddeng ti sapulda, kas dagiti pensionado wenno dagiti awan pagsapulanna. Kadagiti adu kadagiti saan a narang-ay a pagilian, adda nakaro a panagpababa iti kasasaad iti panagbiag kadagiti nabiit pay a tawtawen. Iti sangalubongan pudno a maikuna a dagiti nabaknang bumakbaknangda, dagiti napanglaw pudno a pumangpanglawda. Dayta kadi ti kasasaad iti pagilianyo?
Riribuk a Patauden ti Rigat iti Ekonomia
Di pakasdaawan, adu ti mangidir-i iti panagprotesta. Kas pangarigan, dagiti pimmanglawen a mannursuro manipud kadagiti probinsia iti Chiapas ken Oaxaca nangibangonda kadagiti tolda iti kangrunaan a plasa ti siudad ti Mexico iti pananginanama a ti panagpuyatda ket mangiyeg iti kinahustisia iti ekonomia. “Dagiti tattao magundawayanda,” kuna ti maysa kadakuada. Kadagiti dadduma a pagilian rimsua dagiti derraaw idi ngimmato iti kasta unay ti presio.
Ti krimen, a deskribiren dagiti dadduma a kas ti naulimek ngem napeggad a rebolusion dagiti napanglaw a maibusor kadagiti nabaknang, ket umad-adu met iti kasta unay. Maysa a seminar ti polis ipabiangna ti internasional a panagadu ti kinadelingkuente iti nakalkaldaang a kasasaad ti ekonomia dagiti adu nga umili. Ti pannakapaay iti ekonomia no dadduma agturong iti dakes. Idi 1987 iti dua a bario iti India nasurok a 50 a tattao manipud iti nangatngato a kasasaad ti pinapatay dagiti ginasgasut a mabisbisinan a mannalon a makarikna a gunggundawayan ida dagiti makinkukua iti daga iti nangatngato a kasasaad nga amoda.
Siasino ti Mapabasol?
Iti maika-20 a siglo, ad-adu ti mapataud a kinabaknang ngem idi. Ngem di nakapapati, bayat ti panagpatingga daytoy a siglo, minilion ti inaduan dagiti pimmanglawen iti agnanayon. Dagiti kari iti nasaysayaat a masanguanan, ti irarang-ay ti ekonomia, ti nasaysayaat a sueldo a maipaay kadagiti amin, ket masansan nga isu dagiti napolitikaan nga ar-arapaap.
Siasino wenno ania ti mapabasol? Adu ti mangpabasol kadagiti gobiernoda. Dagiti gobierno iti biangda mabalin a pabasolenda dagiti pagalagadan iti ekonomia dagiti dadduma a pagilian. Ti urnos ti ekonomia iti lubong ket mababalaw met iti kasta unay. Nalawag, dagiti problema ket narikut ket narigat a magun-odan dagiti solusion. Iti sumaganad nga artikulo, usigentayto ti dadduma kadagiti kangrunaan a makagapu iti krisis ti ngina ti pagbiag ken no apay a nakarigrigat a remediuan.