Ti Adut’ Usarna a Lana ti Olibo

PAKASDAAWANYO kadi a maammuan a ti lana ti olibo ket tubbog ti bungana? No agtataengkayo iti maysa a pagilian ti Mediteraneo, mabalin a saan. Nupay kasta, mapattapatta nga iti 800 milion a kayo ti olibo a tartaripatuen ti lubong, agarup 98 porsiento ti adda iti Mediteraneo. Ditoy, nakapatpateg ti lana ti olibo iti biag dagiti tao iti rinibon a tawen.

Iti ababa a pannao, ti olibo ket bunga ti maysa a kanayon a nalasbang a kayo, ket ti lana ti olibo ti kapatgan a mapespes manipud iti dayta. Gapu ta nabayag ti panagdakkelna, abutenna ti sangapulo a tawen wenno nasursurok pay sakbay nga agbunga dayta iti adu. Kalpasanna, makapagbungan dayta iti las-ud ti ginasgasut a tawen. Naipadamag nga adda dagiti kayo ti olibo idiay Palestina a nasurok a sangaribon ti tawenda!

Mangrugi ti panangala iti lana ti olibo babaen iti pananggiling kadagiti olibo iti gilingan a bato. Ti pananggiling pataudenna ti pasta a maikabil iti hydraulic press a mangpespes iti tubbogna. Ngem daytoy ket saan a gagangay a tubbog. Kinapudnona, daytat’ nagtipon a danum ken lana. Kalpasan a maisina ti danum, ti lana ket maklase, maurnong, ken maibotelia tapno mausaren.

Dagiti Usarna Idi Ugma

Napaneknekan nga adut’ usar ti lana ti olibo iti kadaanan a lubong. Idiay Egipto, kas pangarigan, ti lana ti olibo ket nausar a mangpagalis tapno nalaka a maiyakar dagiti nadagsen a materiales a pagbangon. Malaksid a daytat’ kangrunaan a taraon, ti lana ti olibo ket nausar kas kosmetiko ken panggangat kadagiti silaw idiay Makintengnga a Daya.

Sigun iti adu a salaysay a nailanad iti Biblia, ti lana ti olibo a nalaokan bassit iti bangbanglo, ti nausar kas sapsapo ti kudil. Naisapsapo met dayta iti kudil a pangsalaknib iti init ken kalpasan ti panagdigos. (Ruth 3:3) Ti pananglana iti ulo ti maysa a sangaili ket maysa a tignay ti kinamanagpadagus. (Lucas 7:44-46) Nausar met kas agas ti lana ken pangep-ep kadagiti sugat. (Isaias 1:6; Lucas 10:33, 34) Ken ti lana ti olibo ti mabalin a pangsapsapo ti bagi a maisagana iti pannakaipumpon.—Marcos 14:8; Lucas 23:56.

Idi a binilin ni Jehova ni Moises a mangisagana ti “nasantuan a pangsapsapo a lana,” ania a kita ti lana kadagiti rekado ti imbagana nga usarenna? Wen, bin-ig a lana ti olibo! Daytat’ pinangsapsapo met ni Moises iti tabernakulo, ti aruatenna, dagiti nasantuan nga alikamen, ken uray ti lakasa ti tulag. Ni Aaron ken dagiti annakna a lallaki ti napulotan iti daytoy a lana tapno masantipikarda kas saserdote ken Jehova. (Exodo 30:22-30; Levitico 8:10-12) Umasping unay, dagiti ari ti Israel napulotanda iti lana ti olibo a maibukbok iti uloda.—1 Samuel 10:1; 1 Ar-ari 1:39.

Aniat’ gagangay a panggangat kadagiti kadaanan a silaw? Masarakanyo ti sungbat idiay Exodo 27:20. Ti adut’ usarna a lana ti olibo manen! Idiay templo ni Jehova, adda sangapulo a nabalitokan a kandelero a nagangatan babaen iti kangatuan ti kalidadna a lana ti olibo. Nausar met ti lana kadagiti daton a bukbukel ken kasta met iti “kankanayon a mapuoran a daton” a maipaay ken Jehova.—Exodo 29:40, 42.

Ti lana ti olibo ket naibilang a napateg a paggatang ket uray ni Salomon inusarna dayta a paset ti pinangbayadna kadagiti materiales a pagbangon iti templo a naggapu ken Ari Hiram iti Tiro. (1 Ar-ari 5:10, 11) Mabigbigbig ita nga aduan enerhia a taraon ken maysa kadagiti taba a dagus nga usaren ti bagi, ti lana ti olibo ket kangrunaan a paset ti taraon dagiti Israelitas.

Iti Moderno a Tiempo

Adut’ usar ti lana ti olibo ita a kas idi. Dagiti produkto ti lana ti olibo nailaok kadagiti kosmetiko, detergent, agas, ken uray luplupot. Ngem kaskasdi a mausar ti lana a kangrunaan a taraon. Nupay daytat’ nalatak laeng idiay Europa ken Makintengnga a Daya, kadagiti nabiit pay a tawen umad-adu ti agkasapulan iti dayta kadagiti sabsabali a pagilian.

Kas pangarigan, sigun iti Consumer Reports, ti pannakailako ti lana idiay Estados Unidos ket “ad-adu pay ngem doble iti nagbaetan ti 1985 ken 1990.” Apay? Ti maysa a rason isut’ pannakaammo a ti lana ti olibo ket maysa a naimbag a pagtaudan ti bitamina E. Impalgak ti maysa a bilang dagiti nabiit pay a panagadal a ti panagtaraon iti monounsaturated a taba ti lana ti olibo ket mabalin a makagunggona iti puso nga awan ti pagdaksanna. Pinaneknekan ti maysa pay a panagadal a ti lana ti olibo pababaenna ti presion ti dara ken kissayanna ti blood sugar level.

Insingasing dagiti dadduma nga eksperto ti nataba a taraon nga aduan iti monounsaturate kas ti adda iti lana ti olibo. Kinuna ti Consumer Reports a ti kasta a singasing “inallukoyna ti publiko, agsipud ta ti kapanunotan nga aniaman a nataba a taraon gunggonaanna ti puso ket arigna ulbod a pagarup no maipapan iti nutrision. Idi agangay dagiti monounsaturate nagun-odda ti adu a pannakaipablaak, ket immadu ti nalako a lana ti olibo.”

Awaten kadi ti kaaduan dagitoy a kapanunotan? Adda bassit a pannakasupiat ti kapanunotan a ti monounsaturated a taba kadagiti olibo, abokado, ken dadduma a nuts ket ad-adda a makapasalun-at ngem iti polyunsaturated ken unsaturated a taba dagiti dadduma a taraon. Nupay kasta, marikna dagiti dadduma nga eksperto a kasla aglablabes dagiti dadduma a kapanunotan. Kas pangarigan, ilawlawag ti Consumer Reports: “Impannakkel ti dadduma a pannakaammo a ‘pinasingkedanen ti siensia ti medisina a ti lana ti olibo mapababana ti kolesterol, presion ti dara ken asukar ti dara.’ Ngem kadagiti sasao ti maysa a managsirarak a ni Dr. Margo Denke, . . . ‘saan unay a makapababa’ iti presion ken asukar iti dara dagiti pasiente ti lana ti olibo.’”

Inted ti maysa a grupo dagiti managsirarak daytoy a balakad: “Amin a kita ti olibo ket 100 porsiento a taba nga addaan 125 calorie tunggal maysa a kutsara. Iti dayta laengen a rason, daytat’ saan unay a makapasalun-at a taraon. Ti kangrunaan a gunggona nga ipaay ti lana ti olibo isut’ usarna kas sandi iti butter, margarine, ken dadduma pay a manteka—ket uray dagidiay a gunggona ket nalabes pay ti pannakaibagada.” Buyogen iti naimbag a panggep, impablaak ti International Olive Oil Council daytoy a ballaag: “Sakbay a magutugotkayo a mangnayon ti taraonyo iti lana ti olibo, adtoy ti maysa nga ababa a ballaag: “Mabalin a pagtalinaedennakayo a nasalun-at ti adu a lana ti olibo, ngem dinakay pagbalinen a narapis.”

Ita, kas idi ugma, mangyeg rag-o ti kalalainganna a pannangan ken panangusar kadagiti dadduma pay a sagut ni Jehova. No sipapanunotkay iti daytoy, nupay agtataengkayo iti lugar iti Mediteraneo wenno iti sadinoman a lugar, maparagsak ken magunggonaankayo iti adut’ usarna a lana ti olibo!

[Kahon/Ladawan iti panid 26]

Dagiti Klase ti Lana ti Olibo

○ Puro Unay: Ti kasayaatan a klase iti lana ti olibo. Napespes manipud kadagiti kasayaatan a bunga ti olibo nga awan ti nausar a solvent. Masansan a matukoy kas “cold-pressed” gapu ta daytat’ mapespes iti kalalainganna a temperatura. Bassit laeng ti laokna nga oleic acid. Daytoy a namantika nga alsemna ti mangdadael iti nanam ti lana ti olibo. Ti puro unay a lana ti olibo ket nananam ken naayamóom unay.

○ Puro: Napespes a kas met laeng ti puro unay a lana ti olibo, ngem ad-adu laeng ti laokna nga oleic acid.

○ Lana ti olibo: Ti dadduma kadagiti “cold-pressed” a lana saan a rumbeng nga usaren gaput’ alsemna wenno saan a nasayaat ti raman, kolor, wenno angotna. Pasayaaten dagiti managpataud daytoy a klase ti lana babaen ti panangusar kadagiti solvent. Agbawbaw ti solvent gaput’ pudot. Agbanagto a gistay awan kolor ken nanamna a lana. Daytoy malaokanto iti kasayaatan a klase a puro unay a lana ti olibo. Daytat’ nailako idi kas “puro a lana ti olibo” ngem dayta a termino ket din maus-usar nanipud pay idi 1991. Daytat’ gagangay a maaw-awaganen kas “lana ti olibo.”

○ Pomace a lana ti olibo: Ti pomace isut’ nabatbati pay a lana kalpasan a mapespes ti lana ken danum manipud kadagiti olibo babaen ti makina wenno ima. Magun-odan ti nabatbati pay a lana manipud pomace babaen ti panangusar kadagiti solvent. Mapasayaat ti klase daytoy a lana ken malaokan iti nasaysayaat a klase ti puro a lana ti olibo.

○ Saan a puro a lana ti olibo: Daytoy a lana ket saan a puro. Daytoy ket napasayaat laeng a lana ti olibo a nalaokan iti bassit a kantidad iti puro a lana ti olibo. Ti termino a “saan a puro a lana” ket awan pakainaiganna iti taba ti lana, agsipud ta ti lana ti olibo ket 100 porsiento a taba. Imbes ketdi, dayta tuktukoyenna ti kinakusnaw, kinaamnaw, ken saanna a kinananam.

[Kahon iti panid 27]

Ammoyo kadin a . . . ?

○ Dagiti kappuros nga olibo ket addaanda iti oleuropein, maysa a napait a banag a saan a mangpasayaat iti ramanda agingga a maprosesoda. Ilawlawag ti magasin a Natural History a sakbay a makan dagiti olibo, “maartemda iti asin; maiyuperda iti naasinan a danum; maiyuperda iti adu nga aldaw iti kanayon a masukatan a danum; wenno maibilagda laeng iti init.” Nupay kasta, saan a mausar ti aniaman kadagitoy a pamay-an no mapespes dagiti olibo tapno maala ti lanada.

○ Saan nga agpapada ti nanam dagiti klase ti lana ti olibo. Nagdudumat’ nanam, kolor, ken ayamóomda. Sigun iti International Olive Oil Council, “mangted dagiti manangraman iti nagduduma a kategoria iti nanam ti lana ti olibo kas nananam; nanannanam; ken nananam unay.”

○ No maipalamiis ti lana ti olibo, daytat’ agbalay. Ngem saan nga agbunglog; nalaka a matunaw no maikabil iti kalalainganna a temperatura. Kinapudnona, mabalin a maurnong ti lana iti adu a bulan uray no saan a maipalamiis.