Panangpaadu Kadagiti Higante iti Igid ti Baybay
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Canada
TI PANAGPASIAR kadagiti natatayag a kakaykayuan ket pudno a maysa kadagiti makaawis, makakayaw pay, a kapadasan ti maysa a tao. Ti pannakakita iti silnag ti lawag ken dagiti nagduduma a maris, panangsay-op iti nalamiis, presko nga angin, ken ti pannakarikna ti kinaulimek ken talna ket pudno a makaparegta.
Ti Pacific Northwest iti Norte America ket nalatak gapu kadagiti nalalawa a kakaykayuanna. Dagiti kabambantayan, ginget ken bessang napumpunnoda kadagiti naraber a saringit dagiti nalatak a higante iti igid ti baybay—dagiti nalukneng a kayo nga agbunga iti kono. Nagtatayag ditoy dagiti hemlock, balsamo, saleng, cedro, spruce, ken fir. Ti nakalatlatak a Douglas fir makagteng iti dandani 90 metro ti katayagna!
Nupay kasta, saan laeng a ti kinapintasda ti napateg kadagitoy a kaykayo. Napateg dagitoy iti panagbiag dagiti managtroso, dagiti tsuper ti trak, managbangon ti kalsada, dagiti trabahador iti pagragadian, dagiti opereytor ti mangguyod a bilog, ken dadduma pay. Ken mapataud kadagiti kaykayo dagiti materiales dagiti rinibo a mapataud a bambanag a mangpennek kadagiti managusar. Nakapatpateg dagitoy a kaykayo ta dagiti sientista ken dagiti mangay-aywan ti kabakiran ikagkagumaanda ti mangsapul kadagiti pamay-an a mangpapartak iti panagdakkelda ken mangpasayaat iti apit iti kabakiran. Tapno maaramid daytoy, nagturongda iti siensia ken ti kinasigo iti panangpaadu iti kayo.
Apay a Paaduen ti Kayo?
Dagiti kayo iti kabakiran, kas kadagiti rupa iti maysa a bunggoy, ket nagduduma. Tunggal maysa ket naiduma bassit iti sabali iti katayag, bulong, ken sangsangana iti sabali. Ket mabalin met a naiduma kadagiti pamay-an a dikay makita.
Dadduma a kaykayo naparpartakda a dumakkel ngem dagiti dadduma. Dadduma mangipaayda iti nalaglagda a kayo, nasedsed, ken awan dagiti bukoda ngem dagiti dadduma. Dadduma naan-andurda kadagiti peste ken sakit. Amin dagitoy a banag napategda iti industria ti kabakiran.
Dagiti mangay-aywan iti kabakiran gagangay a tarigagayanda dagiti kayo a napartak a dumakkel, naandur iti sakit, ken mangipaay iti adu a nangatot’ klasena a tabla. Ket agpaay iti nalaka a panagtroso, panangibiahe, ken panangtistis, dagiti kayo nga agpapada ti kadakkelda ti kaykayatda unay. Ngem dagita kayo a maitutop—dagiti dati a kayo a nagtubo ditoy Northwest ti Norte America idi damo a simmangpet dagiti managtroso idi agtengnga ti maika-19 a siglo—napukanen. Dagiti mapukan a kayo itatta, dagiti maikadua a tubo, babbabassit, nabambannayat a dumakkel, basbassit ti tablada, ken di agpapada ti klaseda. Trabaho ti mangpapaadu ti kayo ti mangpataud kadagiti kayo a nasayaat ti klaseda. Daytoy ti nangiturong kadagiti programa a mangpasayaat ti kayo nga agan-andaren idiay Pacific Northwest.
Kasano a Maaramid
Mangrugi ti panangpaadu ti kayo babaen ti panagpili. Iti lugar a sadiay naiplano ti panangpaadu iti kayo iti kabakiran, maysa a grupo dagiti teknisian ti agsawar kadagiti grupo dagiti kayo tapno agbiruk kadagiti mainanama a nasayaat a klase a kayo—kaykayo nga agparang a nalaka a mapaadu.
No pagarupenyo a makaay-ayo ti panangsapul kadagiti kayo iti kabakiran, saan a pudno dayta. Daytat’ nakarigrigat a panagsapul. Tunggal mainanama a nasayaat a klase a kayo masapul a matupaganna dagiti nailista a kasasaad—nasayaat ti panagbungana iti kono, napartak a dumakkel, nalinteg ti kayona, awan ti sakitna, ken dadduma pay. Ngem iti daytoy a trabaho, mabalin a makaallilaw ti buya. Dayta nakatantan-ok, nasalun-at, 40 metro a fir mabalin a nataytayag, ngem naparpartak kadi a dimmakkel wenno laklakay? Naiparna kadi a nasaysayaat ti pannakainitna wenno pannakapadanumna, wenno ti kadakkelna ket gapu laeng ta gagangay a dakkel a kita ti kayo?
Apaman a masarakan ti nasayaat a kita, daytat’ mamarkaan ken manumeruan. Ngem kasano, a mapaadu tapno mangpataud kadagiti dadduma a nasayaat a kaykayo? Awan ti magunggona babaen ti panangparut ken panangimula manen iti dayta iti sabali a lugar. Ken saan met a makagunggona ti basta panangala kadagiti bukelna ket imula ida. Ti makagapu ket awan ti pamay-an a panangammo no ania kadagiti kayo iti aglawlawna ti nang-pollinate kadagiti bukel, ket iti kasta pagbalinenna ida a mestiso. Ti kasapulan isut’ panangpaad iti sanga manipud iti kayo. Ngem kasano ti panangala iti dayta?
Ti kababaan a sanga ket nakangatngato manipud iti daga. Gapuna ti nalaing a pumaltog paltoganna dayta. Mabungtol ti murdong ti nasalun-at a sanga. Daytoy a naputed a sanga, a maawagan saringit, ket maala ken maisilpo iti puon ti maysa nga ubing pay a naimula a kayo a naimula iti pagisemiliaan. Sadiay ti naisilpo a saringit tumubo a kapadpada ti nagtaudanna a kayo—maysa a kopia [ti kayo].
Naannad a mapili ti lugar ti pagisemiliaan tapno dagiti naisilpo a kopiada ti kayo saan a ma-pollinate dagiti atap a kaykayo. No nataenganen dagiti kopia ti kayo, dagiti natangkenanen a sabong, a nasalakniban kadagiti polbo nga awiten ti angin babaen kadagiti supot a papel, ti ma-pollinate iti artipisial a pamay-an babaen iti hypodermic needle. Dagitinto bukel daytoy ti pagtaudan ti baro a kaputotan dagiti palakay. Masapul a maidulin dagiti detaliado nga impormasion ti tunggal addang ti trabaho, ken pamay-an iti tunggal palakay, tapno matunton ti nagtaudan ti mainanama a nasayaat a klase a kayo, ti gubuayan ti polbo, ken adu a dadduma pay nga impormasion.
Kalpasanna maimula dagiti palakay iti lugar nga asideg ti mainanama a nasayaat a klase a kayo tapno makita no kasano ti panagdakkelda. Kas kadagiti annak a tao dagiti kayo mabalin a kaing-ingasda wenno saan dagiti nagannakda. No nasayaat ti panagdakkelda, dagiti saringitda mabalin nga isunto ti panggun-odan iti maikadua-kaputotan dagiti kayo iti pagisemiliaan. Dagiti bukel dagitoy a saringit mabalin a mailako iti agingga ti $260 (E.U.) iti tunggal libra. Ngem no saan a nasayaat ti panagdakkelda, dagiti dadakkelda, dagiti kopia [ti kayo] mabalin a maparutda manipud iti naimula a kaykayo, ket ti mainanama a nasayaat a klase a kayo isu a nagtaudanda maikkat manipud iti programa. Masapul ti mangbiruk kadagiti kabbaro a mainanama a nasayaat a klase a kayo, ket maulit manen ti nakaan-annad a pamay-an.
Amin daytoy sapulenna ti nakaad-adu a tiempo. Ti mangpapaadu kadagiti kayo mabalin a dina pay inanamaen a makitana ti uray maysa laeng a nataenganen a kaputotan a banag ti trabahona. Dagiti pagisemiliaan alaenna iti sangapulo a tawen sa agpataud kadagiti adu a bukel a mausar. Sabalinto pay a sangapulo a tawen ti busbosen tapno suboken dagiti saringit dagiti kaykayo a pangalaan ti bukel. Kamaudiananna, alaennanto manen ti 50 agingga iti 60 a tawen tapno dagiti kayo magtengda ti kadakkel a mabalinen a pukanen.
Addada Peggad
Kas naipakitan sakbayna, no saan a nasayaat ti panagdakkel dagiti naisilpo, awan mamaay dagiti adu a tawen ti panagtrabaho. Gapuna, dakkel ti pannakasulisog nga agtalinaed laengen iti bassit a bilang dagiti nasayaat ken napaneknekanen a mainanama a nasayaat a klase a kayo. Ngem adda dagiti peggad ti panangaramid itoy. Ania dagitoy?
Tunggal kayo, kas iti tunggal tao (malaksid dagiti singin wenno triplet nga agpapada ti seksoda), ket naisangsangayan ti pannakabukelna—maysa a genotype. No basbassit dagiti genotype kadagiti naurnong a mapagparis a gene, basbassit met dagiti nagduduma a gene iti dayta a naurnong a gene, ket dakdakkel ti peggad a pukawen ti sakit wenno peste ti intero a kaputotan dagiti kayo, wenno uray pay ti intero a kabakiran.
Ngarud nainsiriban ti maaddaan iti dakdakkel a naurnong a mapagparis a gene, nupay dadduma kadagiti nausar a mainanama a nasayaat a klase a kayo ket saan a napartak a dumakkel wenno saanda a nalinteg. Ti panangusar kadagiti adu a mainanama a nasayaat a klase a kayo pabassitenna ti peggad iti naan-anay a pannakadadael.
Ti Masanguanan ti Panangpaadu ti Kayo
Nupay mabalin nga alaenna ti sabali manen a 50 a tawen sakbay a makita dagiti resulta manipud iti panangpaadu ti kayo a maar-aramid itatta, ti gunggona ket basbassit ti tiempo a panaguray iti 10 agingga iti 20 porsiento sa mailako dagiti kayo kadagiti kabakiran a namulaan iti napasayaat a bukbukel ngem kadagidiay a namulaan kadagiti gagangay a bukbukel. Ket dadduma nga eksperto ipadpadtoda a ti panangpaadu iti kayo paaduenna ti kaadu ti maapit a troso agingga iti 25 porsiento iti naituding a daga. Daytoy a gunggona, agraman ti ad-adda a kinaandurda iti sakit ken peste, nalaglagda ken nalinlinis a kayo, ken nasaysayaat a panangpataud iti bukel, pagbalinenna ti panangpaadu iti kayo a nasken a paset iti panangaywan iti kabakiran iti Pacific Northwest.
Ti tiempo agtalinaed a kabusor ti managpaadu ti kayo. Mabayag ti pannakakita kadagiti resulta, ti panangaramid kadagiti pangngeddeng, ti panangitultuloy iti sumaganad nga addang. Dagiti kayo, ken nangnangruna dagiti conifer, napapaut ti biagda ngem datayo. Ngem itudo ti Biblia a dumtengto ti tiempo a saanton a kasta ti kasasaad. “Ta kas kadagiti al-aldaw ti maysa a kayo kastadanto dagiti al-aldaw ti ilik,” ikarina. Kinapudnona, ikarkari ti Dios nga agbiagto nga agnanayon ti ilina. (Isaias 65:22; Apocalipsis 21:3, 4) Ngarud maaddaanton dagiti tao ti tiempo a mangsirarak kadagiti makaay-ayo a kasasaad a nakalemmeng pay laeng kadagiti mula ken animal.
[Dagiti Ladawan iti panid 26]
Panangpaltog a mangpaad ti murdong ti sanga ti kayo