Matmatanyo Dagiti Lugar nga Awaganmi a Pagtaengan

“Nupay sumarungkartayo kadagiti napipintas a palasio ken tagiragsakentayo dagiti panagraragsak, Uray pay nakanumnumo ti pagtaengan, awan ti lugar a maipadpada iti pagtaengan.”—John Howard Payne.

ANIA ti awaganyo a pagtaengan? Maysa a napintas-pannakaibangonna a balay nga imbangon dagiti propesional a managbangon a mangusar kadagiti moderno a material? Wenno maysa a balay nga imbangon dagiti makinkukua a mangusar kadagiti material a masarakan iti aglawlawda? Matmatantayo iti apagkanito dagiti lugar nga awagan dagiti tao a pagtaengan iti aglawlaw ti lubong.

Ti umuna a pagsardengantayo isu ti pagilian iti El Salvador, a sadiay masabettayo ni Jorge ken dagiti nagannakna iti maysa a bassit a bario iti Texistepegue. Bayat ti panangpasiarmi iti pagtaengan ni Jorge, nadlawmi a ti daplat ket basta ti daga a mismo. Dagiti adigi ti atep ket isu dagiti puon ti kayo a naikali iti daga. Ti adobe a ladrilio a didingna ket napalitadaan iti pitak. Ti atepna a tisa agsawasaw iti diding tapno mangipaay iti linong ken salaknibanna dagiti diding manipud iti tudo. Nupay kasta, imbes a tisa, adu a tao idiay El Salvador ti agatep iti atitiddog a ruot, a natutuon a 15 centimetro ti kapuskolna.

Dadduma kadagiti napanglaw iti pagilian idiay Colombia ti agnanaed iti kasta met laeng a kita dagiti pagtaengan. Iti baet dagiti naikali iti daga a poste iti suli, dagiti napispisi a kawayan a napalitadaan iti pitak ti agserbi a diding. Ti atep ket naaramid kadagiti bulong ti palma a naiparabaw kadagiti adigi.

Idiay Tacuarembó, Uruguay, dadduma a balbalay ti naibangon iti adobe a ladrilio a naaramid iti ibleng ti kabalio, daga, ken danum. Ti aglalaok a material ket maibukbok iti urmaan a kayo a maibilag iti patag a lugar. Dagiti timmangkenen a ladrilio mausarda a diding, ket ti pan-aw nga atep maiparabaw kadagiti adigi. Imbes a sarming ti mairikep kadagiti tawa, mausar dagiti kayo a rikep, ket basta daga laeng ti daplatna.

Dadduma a napanglaw a pamilia iti makin-uneg a paset ti Uruguay agtaengda kadagiti balay a naaramid kadagiti naglaok a daga ken narupsa a bulbulong. Kas kadagiti adobe a balay, dagita a pagtaengan ket nalamiis iti kalgaw ngem nabara iti kalam-ekna. Mailagalaga dagiti bloke ti naglaok a daga ken narupsa a bulbulong tapno mangporma iti diding a 0.6 metro ti kapuskolna ken 1.8 metro ti kangatona. Masigpit iti runo dagiti pan-aw tapno mangipaay iti 18 centimetro nga atep. Tapno natangken ti makinruar a diding, nalinis ti rabawna, dadduma a makinkukua iti balay ti mangpalitada kadakuada iti naglaok a pitak ken ibleng ti baka. Dagiti dibision ti balay ket naaramid a kaha a naabbongan kadagiti supot a burlap a nadait a napagkakamang. No dadduma mapalitadaan ti burlap iti pitak.

Kadagiti lugar nga asideg kadagiti waig ken baresbes, dadduma a taga Uruguay iti uneg ti pagilian ti agnanaed kadagiti pagtaengan a naaramid iti runo, a naihamba kadagiti kapukpukan a sanga ti kayo isu a siirut a nakaisigpitan dagiti rineppet a runo. Kasano a maaramid daytoy? Maputputed dagiti runo iti 1.5 metro agingga iti 1.8 metro ket maibilagda agingga a namagadan. Kalpasanna mareppetda iti agarup 23 centimetro ti diametrona, ket kamaudiananna maisigpitda iti hamba a mangporma kadagiti diding ken atep ti balay.

Tumtumpaw a Balbalay

Iti asideg ti ili ti Iquitos, Peru, ti maysa a napanglaw a tao mangibangon iti balayna iti Karayan Amazon. Kasano ngarud, a taginayonenna ti balay a saan a maiyanud? Mangputed kadagiti dadakkel, nalag-an a troso manipud iti kabakiran tapno mangaramid iti maysa a balsa, ket igalotna dayta kadagiti poste a naikali iti tukok ti karayan. Kalpasan a naigalotnan ti balsa kadagiti poste, ibangonnan ti balayna iti dayta—maysa a patakder a maysa ti kuartona nga addaan iti diding a kawayan ken pan-aw ti atepna. Addaan ti balay iti bukodna nga air-conditioning—sumrek ti angin kadagiti regkang ti kawayan a diding. Masansan nga awan nga interamente ti maysa a diding gapu iti nakaro a pudot iti tropiko.

Dagiti pagturogan gagangay a buklen ti maysa a kama a kayo, indayon, wenno ikamen iti datar. Nupay no kadaanan daytoy a balay no idilig kadagiti kaaduan a balay idiay Iquitos, daytoy ket pagtaengan kadagiti napanglaw.

Iti napintas a Lake Titicaca idiay Peru, dagiti runo a balay maibangonda kadagiti tumtumpaw nga isla. Dagiti isla naaramidda met kadagiti runo ken nagduduma ti kadakkelda, dadduma kasla kabassit ti pagay-ayaman iti tennis. Nawadwad dagiti runo iti daytoy a danaw a nasurok a 3,800 metro iti ngato ti patas ti baybay.

Dagiti nasariwawek nga umili reppetenda dagiti runo tapno mangporma kadagiti diding ken atep dagiti pagtaenganda, a maibangon kadagiti tumtumpaw a pagsaadan. Maminsan iti makatawen pabaruen dagiti tao ti makinrabaw a suson dagiti runo ti nagsaadan, isu a mangsukat iti panagrunot ti makin-uneg a suson. Ti nagsaadan ket agarup 1.8 metro ti kapuskolna, ket main-inot a marunot ti makin-uneg.

Maysa a naiduma a tumtumpaw a balay, dayta awagan ti dadduma nga Insik a pagtaengan, ket masarakan idiay Hongkong. Gagangayen ti maysa a bassit a taxi iti danum a mangawit kadagiti pasaheros idiay Aberdeen Harbor ti Hong Kong nga agserbi met a tumtumpaw a pagtaengan iti pamilia a mangpapaandar iti taxi. Ditoy ti paglutuan, panganan, ken pagturogan ti pamilia. Dadduma a pamilia nga Insik busbosenda ti intero a panagbiagda kadagiti lugan a pagkalap a naawagan junks, a nagbalinen a pagtaengan kadakuada.

Idiay Europa addada adu a karayan ken kanal nga us-usaren dagiti lantsa a pagibiahe kadagiti tagilako. Dadduma a pamilia a mangpaandar kadagitoy a lantsa pagbalinenda ti maysa a pungtona a pagtaenganda, ket iti kasta ti lantsa agbalin a tumtumpaw a pagtaengan.

Dagiti Estilo Borneo nga Apartment a Balay

Iti isla ti Borneo, dagiti tao a maawagan Ibans, wenno Sea Dayaks, mangibangonda kadagiti atiddog a balay a dagitoy iti apartmentda. Dagitoy nga atiddog, nababa a patakder, nga addaan kadagiti adu nga adigi a naikali iti daga, ket naisaad iti nangato a paset ti natukan-tukad nga igid ti karayan. Tunggal atiddog a balay laonenna ti intero a komunidad, maysa a bario iti sidong ti maymaysa nga atep.

Nagduduma ti kaatiddog ti balay sigun iti kadakkel ti komunidad, a mabalin a manipud sangapulo agingga iti sangagasut a tao. Bayat nga umadu dagiti pamilia babaen iti panagasawa, mapaatiddog pay ti atiddog a balay tapno adda pagiananda.

Tunggal pamilia addaan ti bukodna nga apartment. Kasano a makagteng dagiti sinaggaysa a pamilia iti pagtaenganda? Babaen iti silulukat a pasilio a kas iti kaatiddog ti balay. Adda sawasaw ti pan-aw nga atep a mangipaay iti pasilio iti linong ken salaknib manipud iti tudo. No addada iti pagtaengan dagiti agtaeng busbosenda ti kaaduan a tiempoda iti dayta a pasilio, a bumisita wenno aglaga iti basket wenno agabel iti sarong.

Iti uneg ti tunggal apartment, agluto, mangan, ken maturog ti pamilia. Iti ngato dagiti apartment ken pasilio adda kadsaaran a mausar a pagidulinan kadagiti alikamen ti talon ken irik. Dayta agserbi met a pagturogan dagiti babbalasang. Dagiti agtutubo a babbaro maturogda kadagiti ikamen iti ruar a maiyaplag iti pasilio.

Saan a kas kadagiti adu a grado nga apartment kadagiti siudad iti Laud, dagitoy nga atiddog a balay awananda kadagiti banio wenno kasilias. Agdigosda iti asideg a karayan, ket ti ibleng mairegreg iti baet dagiti lagis ti datar iti daga nga agarup 4 metro ti kaunegna a sadiay kanen dagiti baboy ken manok.

Dagiti Pagtaengan iti Uneg ti Daga

Bayat ti maika-19 siglo, adu kadagiti immuna a nagnaed idiay Estados Unidos ti nagaramid kadagiti balay a naaramid iti troso ken narupsa a ruruot a nalaokan iti daga, ngem imbangonda dagiti balayda iti uneg ti daga. Nangkalida iti maysa a kuarto iti igid ti maysa a rangkis, a ti atepna ket maipatas iti igid ti karayan. Naikkan ti atep iti simburio a pagruaran ti asuk no agluto ken agpasged iti apuy. Pudno, dagitoy a pagtaengan iti uneg ti daga ket nasipnget, ngem naimengda met iti kalam-ekna. Ket gagangayen a dagiti agsolsolo a lallaki agnaedda a kadua dagiti kabalio ken bakada iti pagtaenganda iti uneg ti daga.

Itatta iti Orchid Island iti asideg ti Taiwan, mangibangon pay laeng dagiti Yamis kadagiti kadaanan a pagtaengan a kaaduanna adda iti uneg ti daga. Maintar dagiti bato iti diding ti abut, ket adda pagayusanna a manglapped iti pannakapunnona iti danum bayat ti bagio. Dagiti kayo a wanan ti mangtengngel kadagiti pasanggir iti pan-aw nga atep. Iti ngato ti daga, tunggal balay addaan iti bassit, awan didingna a patakder a nangato bassit ti kadsaaranna a naatepan met iti pan-aw. Daytoy nalinongan a kadsaaran ti torre agbalin a pagpalammiisan ti pamilia, tapno malisianda ti pudot iti tengngat’-aldaw iti tropiko. Nupay kasta, addada met dadduma a tattao a dagiti pagtaenganda ket interamente nga adda iti uneg ti daga.

Sumagmamano a tawen ti napalabasen, ti panangusar kadagiti kueba kas pagtaengan naaddaan baro a kasasaadna iti naiduma a paset ti lubong. Idiay Loire Valley iti Francia, nagbalinen nga uso ti agnaed iti kueba kadagiti adu a babaknang a pamilia. Sadiay makakitakayo iti maysa a kueba a naaramid a sala, kumidor, ken kusina—agsasaruno a kukuarto iti likudan ti sabali nga agpauneg iti rangkis. Ti sabali a pagtaengan ket nadisenio nga addaan kadagiti adu a kueba nga agaabay. Tunggal kueba addaan iti tawa ken sarming a rikep ti ruangan ti kueba tapno makastrek ti lawag. Dagiti pamilia nga agnanaed kadagitoy a kueba gimmastoda iti kasta unay a mamagbalin kadakuada a moderno nga addaan kadagiti gripo, koriente, ken dadduma a pagnam-ayan, agraman ti bentilasion a pagruaran ti angin tapno malisian ti agneb ken buot.

Dagiti balay nga inusigtayo ditoy mabalin a naidumada iti pagtaenganyo. Ngem kadagiti tattao nga agnanaed kadagiti nadumaduma a paset ti lubong, dayta ket “pagtaengan.”