Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a Managalipunget Dagiti Dadakkelko?

“NAGRIGAT a pakilangenan ni Mommy,” kuna ti agtutubo a ni Jeanette.a “No nabannog, siak ti pagipapasanna. Kamali amin nga ibagak.” Kasta met laeng ti parikut ni Jim. “No adda dakes a mapasamak,” kunana, “sikat’ pagungtanda uray awan gapgapuna. Kas pangarigan, no saan nga agandar ti kotse. Riawannak ni Daddyk​—a kas ket tay siak ti makimbasol!”

Kaaduan a reklamo dagiti tin-edyer: Managalipunget, managsiksikor, managsiudsiudot dagiti dadakkelda. Adda aldaw a naragsak, naganaygay, ken managtalekda. Kabigatanna, masimron ken babalawenda ti tunggal ibagam ken aramidem. “Riawandak nga awan gapgapuna,” isennaay ti maysa nga agtutubo.

Nupay mabalin a makariribuk a talaga no dadduma, gistay amin​—agraman dagiti nagannak​—adda tiempo a sabasabali ti rikriknada. Paset dayta ti kinataotayo. Gapuna saritaen ti Biblia ti nadumaduma a tattao kas “naragsak,” “natalinaay-riknada,” wenno “makaluksaw” pay ketdi. (Ester 1:10; Job 11:19; Aramid 12:20) Ti panagbalbaliw ti rikna ket agparang a mainaig iti nadumaduma a siklo ti bagi. Kas pangarigan, masansan nga agbalbaliw ti rikrikna dagiti babbai kasakbayan wenno kabayatan ti panagkadawyanda. Ket gagangay a mapadasan ti agsupadi a sekso ti saan unay a nasayaat a rikrikna ti bagi ken panunot no katengngaan ti malem ken iti rabii.

Pakaringgoran ken Pakadukotan

Kinuna ti maysa nga artikulo ti American Health: “Adda pisikal a makagapu iti kaaduan a dakes a rikrikna. Nupay no ti panagsakit ken saan a nasayaat a pannangan ti mabalin a makagapu no dadduma, ti pannakabannog ti kangrunaan a makagapu.” Dagitoyen ti “napeggad a panawen a narigat a pakilangenan,” ket iti adu a pamilia nupay saan nga amin, masapul a mangged ti ina ken ama iti ruar ti pagtaengan. (2 Timoteo 3:1) Ti pannakabannog ken pannakapaksuy ti gagangay a dakes nga ibungana. Gapu ta mapaksuyan ti panunotda babaen kadagiti agdama a pakadukotan, mabalin a marikna ti dadduma a nagannak ti rikrikna ni nalinteg a Job, a nangiladawan iti bagina a “napno iti riribuk.”​—Job 10:15; 14:1.

No okupado unay dagiti nagannak kadagiti bukodda a pakaringgoran, agsagaba ti komunikasion. Iyasug ti agtutubo a ni Jason: “Ibagada nga aramidem ti kastoy, ket aramidem met. Sadanto ibaga nga adda pay sabali nga impaaramidda, ket makaungetdanton. Masuronka, sadakanto dusaen gapu ta nakasuronka!”

No dadduma, dagiti pakarigatan iti biag ti mabalin met a mangipunget iti gaganaygayan ti panunot dagiti nagannak a kasapulan a mangpennek kadagiti kasapulanyo. Kunaen ti Proverbio 24:10: “No kumapsutka iti aldaw ti pagpaglan, ti pigsam bassit.” Impudno ti maysa a nagannak: “Masansan a dagasek ni Diana manipud eskuelaan no agawidakon manipud opisina. Apagluganna iti kotse, rugiannan nga iyestoria dagiti amin a napasamak idiay eskuelaan iti dayta nga aldaw​—ket adda al-aldaw nga awan gaganaygayak a dumngeg kadagita. Nabannog ken nakumikomak unay kadagiti bukodko a pasamak iti dayta nga aldaw a mangibus iti aanusak kenkuana.” Mabalin a kasla ilaklaksiddakayo dagiti nagannak no kastoy ti mapasamak, ngem no dadduma epekto laeng daytoy ti pannakabannog.

“Posible met,” kunaen ni mannurat a Clayton Barbeau, “nga adda diyo ammo a parikut dagiti dadakkelyo. Adu nga agtutubo ti di man la mangpanunot kadagiti pakarigatan ti pamilia gapu iti ekonomia. Gapu kadagiti magastos iti balay ken taraon ken dagiti parikut kadagiti pagtrabahuan ita, mabalin nga adda pakasikoran dagiti nagannakyo a dida ipakpakaammo kadakayo ngem pagsarsaritaanda.” Wenno mabalin nga adda tamtamingenda a di rumbeng a maipakaammo. Maysa a Kristiano nga ama ket agserserbi kas manangaywan ti maysa a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova. Kuna ti balasangna: “Talaga a masikoran no adu dagiti parikut ti kongregasion a pampanunotenna. Ikagumaanna a di dukdukiten dayta kadakami, ngem adu unay ti pakaringgoranna a dinan mataming dagiti dadduma pay a banag.” Kas iti nagsayaat a panangilawlawag ti Proverbio 12:25: “Ti bantot ti puso ti maysa a tao ti mamagdumog kenkuana.”

Mabalin nga ikagumaan nga ilimed dagiti dadakkelyo kadakayo dagita a pakadukotan. Ngem daytat’ kas ti panangilawlawag ti proverbio: “Gapu ti ladingit ti puso madudog ti espiritu.” (Proverbio 15:13) No dadduma, ti nadudog a riknada ringbawanna ida, ket ti uray bassit la a pannakasair umanayen a mangpaalipunget kadakuada. “No dadduma, no agawid ni Daddyk manipud trabahona,” kuna ti maysa a balasitang, “medio makaunget gapu iti napasamak idiay pagtrabahuan. Ket no naliwayak nga inaramid ti maysa a banag, palagipannak maipapan iti dayta. Inton agangay, mangsapul iti pangipapasanna ti pannakasuronna kaniak.”

Ita, talaga a rumbeng a liklikantayo ti naalas a panagsasao. (Colosas 3:8) Binilin ti Dios dagiti nagannak a dida ruroden dagiti annakda. (Efeso 6:4) Ngem uray ni nalinteg a Job, idi adda iti sidong dagiti makariribuk a kasasaad, “nadursok dagiti sasao[na].” (Job 6:3) Isu a sakbay nga ukomenyo a sigugubsang dagiti dadakkelyo, iyimtuodyo iti bagiyo: ‘Kasano ti panagtignayko idi madi ti rikriknak wenno idi mariribukanak unay? Madukotan ken masikoranak met kadi no dadduma?’ No kasta, nalabit nga ad-adda a maanusanyo dagiti dadakkelyo.​—Idiligyo ti Mateo 6:12-15.

Naamiris a dagus ti maysa a barito nga agnagan Chad no kasano karikut ti biag ni tatangna. “Agtartrabahoak a kadua ni tatang iti negosiona a pagpinturan ken pagtarimaanan ti kotse,” kunana, “ket ita maawatak no kasano kadagsen ti trabahona. Adu unay ti as-asikasuenna iti agmalmalem!”

Krisis iti Kinanataengan

Idiay 2 Corinto 7:5, binigbig ni apostol Pablo nga isut’ addaan “dandanag iti uneg.” Dadduma kadagiti kinaalipunget dagiti dadakkelyo ket maigapu kadagiti bukodda a pakadanagan. Kunaen ti libro a The Healthy Adolescent: “Kas ti pannakidangadang ti maysa nga agtutubo kadagiti parikut ti kinaagtutubo, kasta met ti pannakidangadang dagiti nagannak kadagiti parikut ti panaglakay. Asidegdan a lumakay, a kas kadagiti tawtawen ti kinaagtutubo, narigat a panawen a napnuan kadagiti adu a pakadukotan.”

Iti dadduma a nagannak, makariribuk ti pannakaamirisda a lumaklakaydan. “Mariknak a kasla aggibusen ti biagko,” kinuna ti maysa nga ama. “Saanen a makaparagsak ti trabahok, agsagsaganan dagiti annakko nga agbiag iti ruar ti pagtaengan, mariknak a lakayakon, ket awanen ti namnamaek a masanguanak malaksid ti panagretiro.” Nupay no tagtagiragsakenyo ti kaaddayo iti “panagbannawag ti biag,” mabalin nga agsagsagabada kadagiti an-anayen ti bagi gapu iti panaglakay. (Eclesiates 11:10) Kas pangarigan, mabalin a makarikna ni nanangyo kadagiti panagbalbaliw dagiti hormone-na ken dagiti makapadukot nga epektona​—pannakabannog, panagsakit ti bukot, alimbasagen, ken panagalipunget, kas sumagmamano laeng a pangarigan​—gapu ta nagsardengen ti panagkadawyanna.b

Bayat a dumakdakkelkayo, mabalin nga ad-adda a maamiris dagiti dadakkelyo ti kinapudno dagiti sasao ti Biblia idiay Genesis 2:24: “Gapuna ti lalaki panawannanto ti amana ken ti inana.” Ngamin, mabalin a kabaelanyon a suportaran ti bagiyo, imbes nga agpannuray pay kadakuada! Kunaen ti libro a Talking With Your Teenager: “Talaga a nasaem daytoy . . . Mabalin a mariknami [a nagannak] a saandakam a dungdungnguen a kas iti wagas ti panangdungngomi . . . Dagiti annakmi ket saan unay a napasig, saan a napanayag, ad-adda a manangikalintegan. Ti panagtarigagayda a sumina kadakami, maaddaan kapadasan iti ruar ti pamilia, mangngeddeng wenno agplano a bukbukod ti mangiparangarang a saankam unay a napateg iti biagda, nupay saankami a kasta kadakuada.”

Nalaka ngarud a maawatan no apay a managalipunget wenno arsagid no dadduma dagiti dadakkelyo no maipapan kadagiti banag a pakainaigan ti ad-adda a panagwaywayasyo. Kunaen ni agtutubo nga Steve: “Managliplipat dagiti dadakkelko. Ipakadam nga adda papanam, sadakanto damagen, ‘Papanam?’ Kunamto met, ‘Saan kadi a nagpakadaak a mapanak agay-ayam iti volleyball?’ Kunadanto, ‘Dika pay nagpakada,’ sadakanto bugkawanen. Kanayon a kasta ti mapasamak.” Ngem ti mabalin nga ibilangyo a kinamanagdukdukot wenno kinamanagsiksikor mabalin nga ipanayagna laeng ti kasta unay a panangdungngo ken pannakaseknanda kadakayo. Ammoda no kasanot’ kadakes ti lubong, ket nupay mabigbigda a masapul nga agwaywayaskayo, no dadduma madanaganda iti pagbanaganyo. (Idiligyo ti 2 Corinto 11:3.) Mabalin nga aglablabes ti panagtignayda wenno saan nga agtutunos ti aramidenda. Rumbeng kadin a lumamiis ti panagayatyo kadakuada?

Pannakaawat Kadagiti Nagannakyo

Idi ubingkay pay laeng, mabalin nga imbilangyo a dagiti dadakkelyo ti kasisiriban ken kalaingan. Bayat a dumakdakkel ken sumirsiribkayo, nalabit nagminaren dagiti kamalida. Ket no masansan a naalipunget wenno managsiksikor dagiti dadakkelyo, nalaka laeng a bumaba ti panagraemyo kadakuada. Ngem mamakdaar ti Biblia maibusor iti ‘panangumsi iti nagannak.’ (Proverbio 30:17) Malaksid pay, nalabit saan laeng nga isuda ti managalipunget iti sangakabbalayanyo. “No dadduma, managalipungetak met,” inamin ti maysa a balasitang. Nalabit, naarsagid, naalidunget, wenno saankay unay a matagtagari ngem iti panangipagarupyo.

Aniaman ti kasasaad, imbes a ti la pagkamalian dagiti dadakkelyo ti kitkitaenyo, ikagumaanyo a parayrayen ti “panangdungngo” ken pannakipagrikna kadakuada. (1 Pedro 3:8) Kas ti ilawlawagto ti sumaganad nga artikulo daytoy a serye, daytoy ti makatulongto kadakayo a makilangen iti nadumaduma a rikriknada.

[Dagiti Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 23]

Adu a nagannak ket maringgoran laeng kadagiti rigat ti biag