Mangantayo iti Kamote Moro!

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Nigeria

SIIIGGEM iti buneng, nagturong ni Janyere iti bangkag ti kamote moro. Maysa a kallugong ti mangsalinong kenkuana iti nabara nga init idiay lugarda. Pinilina ti maysa a mula nga agarup 3 metro ti katayagna, iniggamanna ti puon iti dua nga imana sana siiinayad a binag-ot. Makitan ti ramut ken ti atiddog a bagasna. Sinigpatna ida iti bunengna sana inkabil iti maysa a nasayad a palanggana agraman ti dadduma pay a bagas a kabagbag-otna. Binagkat ni Ngozi a baketna ti palanggana, sinusuonna, sada nagawid.

Nalatak daytoy a simple a panagapit kadagiti adu a tattao idiay tropiko a masansan a mangtagtagiragsak iti kamote moro.a Idiay Africa laengen, agarup 200 a milion a tattao ti agpampannuray iti kamote moro iti nasurok ngem kagudua iti amin nga ipapaunegda a calorie iti inaldaw. Ket lumatlatak dayta. Kunaen ti dadduma nga eksperto nga inton tawen 2000, mabalin nga agdoblento ti bilang dagiti agpampannuray iti kamote moro ngem kadagidi nagpannuray iti dayta idi ngalay ti 1980’s.

Nakaramankay kadin iti kamote moro? No agnanaedkayo iti temperate zone ti daga, mabalin a kunaenyo ti saan. Ngem dikay siguraduen a kasta! Ti arina ti kamote moro ti kapatgan a ramen kadagiti sarsa, gravy, taraon dagiti ubbing, mustard, produkto ti tapioca, dagiti pangpapalet, dulse, ken tinapay. Uray ti karne a kankanenyo wenno ti gatas nga in-inumenyo mabalin a naggapuda kadagiti ayup a nangan iti napulbos a kamote moro kas paset ti taraonda.

Malaksid iti ipapaayna iti industria ti taraon, maus-usar ti kamote moro iti panangaramid kadagiti pangpigket, kola, ken pintura.

Nalaka ti Agmula

Ngem iti kaaduan nga Africano, kas kada Janyere ken Ngozi, maimula ti kamote moro tapno makan. Nupay bassit ti protinana, dagiti nalukmeg a bagasna ket nabaknang iti karbohidrato. Iti kada gramo ti kamote moro, nasurok a dua ket kagudua a daras nga ad-adu ti calorie-na ngem iti mais wenno yam, dagiti maikadua kadagiti kangrunaan a taraon idiay Africa. Dagiti uggot ken bulongna ket naimas a taraon​—naruay iti bitamina, mineral, ken protina.

Maysa a gapu iti kinapateg ti kamote moro isut’ nalaka a pannakaimulana. Saan a kasapulan ti adu a panangisagana iti daga, malaksid iti panangdalus iti dayta kadagiti babassit a kayo ken lanut ken siguraduen a masilnagan dayta ti init. No nabasa ti daga, agmula ti mannalon iti naputedputed a kayona a pagtubuan ti kamote moro. Saan a kasapulan ti naynay a panangruot, ket bassit laeng wenno saanna pay ketdi a kasapulan ti guano, fungicide, wenno insektisidio. Mabalin pay nga apiten iti aniaman a tiempo ti tawen.

Nakaskasdaaw ti kinatibker ti kamote moro. Agtubo a naimbag iti nadam-eg wenno naganggangan a daga. Agbiag uray iti nababa a paset ken uray kadagiti disso a 2,000 metro ti kangatoda. Agrangpaya kadagiti lugar a masansan ti panagtudo, ngem agbiag latta met iti sidong ti siam a bulan iti makatawen a kaawan ti tudo. Uray mapuoran, agtarubongto manen gapu iti bagasna!

Narigat ti Pannakaprosesona

Isu a manipud pannakaimulana agingga a maapit, talaga nga awan [unay] bannog a kalikagumanna. Apaman a maapiten, nupay kasta, mangrugin ti talaga a panagbannog. Kinapudnona, ti nairaman a trabaho manipud pannakaapit agingga nga idasaryo iti lamisaan mabalin a katupagna wenno lab-awanna amin a trabaho sakbay ti panagapit.

Masapul a mangrugi a dagus daytoy a trabaho. No kayatna la koma, mabalin nga ipempen ni Janyere dagiti bagas ti kamote moro agingga iti dua a tawen babaen laeng ti saanna a panangparut kadakuada. Ngem apaman a naparuten, masapul a maproseso a dagus dagiti bagas iti las-ud ti 48 nga oras ta no saan malungsotda.

Kayat ni Ngozi ti mangaramid iti gari, maysa a paborito dagiti taga Nigeria. Umuna ukisanna ti kamote moro babaen ti kutsilio; sana ugasan. Ipan itan da Ngozi ken Janyere dagiti naukisan a kamote moro ken gayyemda nga Alex nga adda paggilinganna. Magiling ti bagas ti kamote moro. Ti nagiling ket maikabilto iti maysa a sako, sa pespesen ti maysa pay a kagawaan ni Alex.

Ngem saan pay a nalpas ti trabaho! Sumaganad, masapul a maibilag ti nagiling a kamote moro iti sumagmamano nga aldaw. Inton agangay, yakayaken ni Janyere dayta iti maysa a sagatan a naaramid iti raffia. Kalpasanna, iprito ni Ngozi dayta, sana baliktaden babaen iti maysa a kayo nga aklo tapno saan a makset. Ti kamote moro, a kastoy ti pannakaprosesona ket maawaganen gari.

Nupay no napili ni Ngozi ti maysa iti adu a wagas ti pannakaproseso ti kamote moro idiay Africa, kaaduan a kamote moro iproseso dagiti babbai tapno pagtaraon ti pamilia imbes a mailako. Saan a maiparegta ti pangbiitan a panangproseso yantangay ti kamote moro ket naglaon iti bassit a cyanide, a makasabidong iti tao ken ayup. Ti naan-anay a panangproseso ti mangkissay iti cyanide tapno agbalin a natalged a kanen.

Pannanganen!

Ita, kamaudiananna, pannanganen! Agbalin a naimas a puding ti gari, a mailaok iti getta ti niog. Mabalin met a maaramid a biskwit. Ngem kaykayat da Ngozi ken Janyere a kanen ti eba, a maaramid babaen laeng iti panangikiwar ti gari iti napudot a danum.

Iti intero nga Africa, nadumaduma dagiti putahe manipud ti kamote moro kas ti nagadu a pannakapanaganda. Idiay Côte d’Ivoire maidasar dayta a mapakuyogan ti karne ken nateng kas attieke. Idiay Ghana, mailaok ti kamote moro iti ikan wenno sarsa nga itlog nga agbalin a maysa a putahe a taraon a maawagan garifoto. Idiay Tanzania, no agorderka iti ugali, idasarda kenka ti kamote moro (iti napalet a kita) a mapakuyogan iti sopas. Idiay Cameroon, magusgustuan dagiti tao ti kumkum. Ket idiay Sierra Leone, nangruna no Sabado, dagiti pagay-ayatda ti kamote moro magusgustuanda ti foofoo!

Aniaman ti pangawagyo iti dayta, dakkel ti paset ti kamote moro iti biag dagiti taga Africa. Kinapudnona, dakkel unay ta marikna dagiti tao a no dida makaraman iti kamote moro, nupay adda pay sabali a kasandina, kasla talaga a dida pay nagpasar a pulos iti dayta!

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 26]

Panangukis ken panangugas iti kamote moro

Pananggiling

Panangyakayak

Panangiprito