Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Mammapatay iti Ubbing
Tallo a sakit ti pakaigapuan ti ngangngani dua a kakatlo ti 13 milion nga ipapatay dagiti ubbing kadagiti napanglaw a pagilian iti kada tawen, kuna ti periodiko ti Africa a Lesotho Today. Dagitoy a sakit isu ti pulmonia, panagtakki, ken kamuras. Kuna pay ti padamag a mabalin a maagasan wenno malapdan dagita a sakit babaen iti addan ken nalaka a magun-odan a pamay-an. Kas pangarigan, ti pulmonia, ti kangrunaan a mamapatay iti ubing, ti pakaigapuan ti 3.5 milion nga ipapatay dagiti ubbing iti kada tawen. Iti kaaduan a kaso, ti makagapu isut’ bakteria ken mabalin a malapdan babaen ti panagtomar iti agsasagadsad nga antibiotiko iti unos ti lima nga aldaw ken aggatad iti 25 sentimo. Ti panagtakki ti mangketkettel ti biag ti tallo a milion nga ubbing iti kada tawen. Nalapdan koma ti agarup kaguddua kadagidiay a natay no inusar dagiti nagannak ti nalaka a pamay-an ti panangagas nga isu ti oral rehydration. Ti kamuras ti pakaigapuan ti ipapatay ti 800,000 nga ubbing iti kada tawen. Ipamatmat ti padamag a mabalin a malapdan daytoy babaen ti bakuna. Ti bakuna kontra kamuras ket aggatad laeng iti nababbaba ngem 50 sentimo iti tunggal ubing.
Ipapatay Gapu iti Paltog
Iti kada 4 a matay kadagiti agtutubo nga Americano, 1 ket gapu iti paltog. Sigun ti National Center for Health Statistics, kas naipadamag iti International Herald Tribune, umad-adu nga agtutubo nga agtawen 15 inggat’ 24 ti matmatay gapu iti paltog ngem iti amin a kadawyan a makagapu no pagtitiponen. Ad-adu laeng ti matay kadagiti aksidente gapu iti lugan iti dayta a grupo dagiti agtutubo. Kabayatan ti 1990, ti nabiit pay unay a tawen a nakompleto ti estadistika, dagiti natay nga agtutubo gapu iti pannakapaltog, panagbekkel, wenno aksidente ket ngangngani 4,200. Agarup 2,500 ti bilang idi 1985.
Mabalin Kadi nga Ispalen ti Daga?
Ti dagus a pannakabalbaliw dagiti pagalagadan ti gobierno ken dagiti ugali ti tattao ti kangrunaan a mangispal iti pannakadadael iti ecosystem ti daga, sigun ti maysa a padamag a naggapu iti Worldwatch Institute. Mamakdaar ti padamag a no agtultuloy dagiti parikut kas ti iyaadu ti populasion, ilalanlan ti maipugpugso a carbon, iyiingpis ti ozone layer, pannakakalbo dagiti kabakiran, ken ti agtultuloy a panagreggaay ti makinrabaw a palonapin ti daga, umadunto unay dagiti tao iti daytoy a planeta ket dinto umdas ti kinabaknang ti daga a mangbiag kadakuada. Kunana pay a dagiti programa a panangusar manen kadagiti datin a nausar ken panangitalimeng ti mangpalag-an iti parikut ngem saan latta nga umdas dagita a wagas. Tapno ad-adda nga epektibo ti solusion, kasapulan ti naan-anay a pannakabalbaliw dagiti pagalagadan ti gobierno, industria, ken ti publiko.
Panangparmek iti Cholera
Malapdan ti suka manipud nalabaga nga arak ti panagraira ti cholera, sigun ti magasin ti Brazil a Manchete. Impalgak ti maysa a pannubok nga inwayat ti Food Institute of the Secretary of Agriculture and Supplies ti São Paulo a ti suka ti nalabaga nga arak ket sangagasut a daras a nabirbirtud ngem iti bleach iti panangdalus kadagiti namulitan a nateng. Ipadamag pay ti magasin a ti suka kissayanna ti bakteria ti cholera iti litsugas iti 10,000 a daras idinto ta ti danum a nalaokan iti chlorine ket 100 a daras laeng ti birtudna. Maisingasing a lima a kutsara ti suka ti mailaok iti sangalitro a danum.
Napaksuyan nga Inna
Iti ania a sektor ti populasion ti Alemania ti kangrunaan nga agsagsagaba iti pannakapaksuy? Sigun iti maysa a panagadal ti Medical Sociological Department ti University of Medicine idiay Hanover, “dagiti inna ti kangrunaan a mabannogan ken mapaksuyan iti panunot ken bagi ken mariribukan ngem iti aniaman a sektor ti populasion.” Kinuna ti Nassauische Neue Presse, a nangipadamag iti panagadal, nga “umad-adu nga inna ti agpadoktor gapu ta makariknada iti tension, sakit ti tian, danag, ken alimbasagenda ngem dagiti kameng ti dadduma a grupo ti populasion.” No agpadoktorda, adu nga inna ti maresetaan iti painkiller, tranquilizer, ken dadduma pay nga agas. Mangituggod daytoy no dadduma iti pannakaadikto.
Kinaranggas ti Agtutubo—Apay?
“Kimmaro dagiti dusa nga impataw dagiti polis ti Canada maibusor kadagiti agtutubo (agtawen 12-17) gapu iti kinaranggasda iti kallabes a lima a tawen,” kuna ti The Toronto Star. Inaramidda ti kinaranggas nga awan gapgapuna. Umdasen ti panangperreng a pangrugian ti maysa a naranggas a tignay maibusor ti maysa nga awan gawgawayna a managpaliiw. Agparang nga “awan gapgapuna ti kinaranggas ken kayatda laeng ti mangranggas,” kuna pay ti Star. Aniat’ makagapu? Patien ti dadduma a ti kinaranggas dagiti agtutubo adda pakainaiganna kadagiti naranggas nga eksena a maipabpabuya kadagiti sine ken telebision. “Ti akem ti TV isut’ panangbibineg ken panangsugsog kadagiti agtutubo, ket iti panangipabuyada ti kinaranggas kas ti nasaysayaat a panangrisut kadagiti parikut,” kuna ti Star. Nalabit umad-adun a nagannak ti agtarigagay a mangkontrol iti mabuya dagiti annakda iti telebision.
“Kabisera ti Pammapatay iti Lubong”
“Talaga a nagun-odanen ti Johannesburg ti nalatak a pakabigbigan kas ti kabisera ti panangpapatay iti lubong,” kuna ti The Star, maysa a periodiko ti Sud Africa. “Sigun iti estadistika dagiti polis, ti pakadagupan dagiti pammapatay idiay Johannesburg ken Soweto ket 3,402 idi 1992—9,3 a pammapatay iti kada aldaw, wenno maysa iti kada 2 1/2 oras.” Daytoy ti namagbalin iti Rio de Janeiro, ti dati a “kabisera ti pammapatay” nga adda iti maikadua a puesto. Iti napalabas a dekada, nagpromedio ti Rio iti 8,722 a panangpapatay iti kada tawen. Nupay kasta, nasurok a 10 milion ti populasion ti Rio, idinto ta ti agtipon a dagup ti populasion ti Johannesburg ken Soweto ket naipadamag a 2.2 milion. Ti Paris, agarup maipada ti populasionna iti Johannesburg, addaan iti promedio a 153 a pammapatay iti kada tawen. Ti tsansa a mapapatay ti maysa ket: 1 iti 647 idiay Johannesburg; 1 iti 1,158 idiay Rio de Janeiro; 1 iti 3,196 idiay Los Angeles; 1 iti 4,303 idiay Nueva York; 1 iti 6,272 idiay Miami; 1 iti 10,120 idiay Moscow; ken 1 iti 14,065 idiay Paris.
Parikut Kadagiti Iglesia
“Kumarkaro ti parikut maipapan ti pannakaabuso iti sekso iti iglesia,” impadamag ti The Toronto Star. Nasaknap dagiti eskandalo maipanggep iti sekso kadagiti panguluen iti relihion. Saanda laeng a limitado kadagiti manangaskasaba iti telebision ken ti Iglesia Katolika. “Mapaspasamak [met ti panangabuso] iti Salvation Army, iti United Church, iti Iglesia Presbiterio,” kinuna ti maysa nga opisial ti Salvation Army. Kinuna ti Kangatuan nga Arsobispo ti Anglicano a ni Michael Peers a dagita a panangabuso ket “nauneg-pannakairamutna ken nakaro” a parikut iti iglesia. Sigun iti Star, inaklon ni Arsobispo Peers nga iti napalabas, ti sungbat daytoy nga iglesia kadagiti pammabasol maipanggep iti panangabuso iti sekso “ket panangilibak ken panangkontrol.” Naipadamag a kinuna ni Timothy Bently manipud ti Toronto Centre for the Family a no “dagiti iglesia dida aklonen ken ipudno ti nakaro a krisis iti naespirituan, kumapuyto ti autoridadda a mangikasaba maipapan ti nasayaat a kababalin.”
Panagdayaw iti Utot?
Iti kada aldaw, sarungkaran ti agarup 1,000 a managdayaw ken agarup 70 a turista ti templo ti Karni Mata idiay Deshnoke, India. Apay? Iti dayta a templo agarup 300 nga utot ti makapagiwas-iwas bayat a mangidiaya dagiti debosionado iti datonda kadagiti idolo. Dagiti utot “ket madaydayaw ken ipaay dagiti napeklan a managdayaw dagiti amin a kasapulanda,” kuna ti Evening Post ti New Zealand. Dagiti papadi idiay templo ken dagiti utot ket mangan iti isu met laeng a malukong ken uminom iti isu met laeng a danum. Kinuna ti maysa kadagiti padi a “saan nga utot dagitoy, mensahero ida ti Dios, sagut ti diosa kadatayo.” Sigun iti Post, kinuna ti padi a no matay dagiti papadi ti templo, magun-odanda ti pannakaisalakan babaen ti pannakaipasngayda manen kas utot. No matay dagiti utot, kinunana pay, maipasngayda manen kas papadi.
Panagalusiis iti Tangatang
Ti panagbiahe babaen ti eroplano ket “nagbalin a dumegdegdeg a pakaigapuan ti ut-ot, panagalusiis ken panagsakit pay ketdi dagiti pasahero ken crew ti eroplano kadagiti napalabas a tawen,” kunaen ti The New York Times. Kalpasan ti sumagmamano nga oras a panagbiahe kadagiti nailet a tugaw, impadamag dagiti managbiahe ti panagbalay ti dara iti bara, nasakit a bukot, panateng, sakit ti ulo, pannakaulaw, ken pulmonia. Maysa pay a parikut ti dehydration. “Iti tukad ti humidity nga agarup 10 porsiento, nabarbara ti atmospera kadagiti eroplano ngem idiay Sahara,” kuna ti Times. Dagiti sintoma ti dehydration ramanenna ti ipapalet ti dara, nakaro a pannakabannog, ken iyaapges ti mata. Kasta met, ti panagmaga ti makingngato a pagangsan ti mamagbalin kadagitoy a nalaka a maimpektaran. Isingasing ti periodiko ti iyiinom iti kakapat ti maysa a litro a danum iti kada oras ti panagbiahe iti eroplano tapno malapdan ti dehydration.
Pungtot Gaput’ Incesto Idiay Ireland
Kuna ti Dublin Rape Crisis Center a ngimmato ti bilang dagiti naipadamag a kaso ti pannakaabuso iti sekso kadagiti ubbing idiay Ireland manipud 408 idi 1984 inggat’ 2,000 idi 1992. Namagpungtot iti intero a pagilian ti nakas-ang a kaso ti incesto sadiay. Maysa nga ama nga adikto iti arak a maawagan poteen, ti naulit-ulit a nangrames ken nangmalo iti balasitangna iti unos ti 16 a tawen sana pay naputotan. Binulsekna ti maysa a mata ti balasitangna babaen ti maysa a ruting. Kas iti kaaduan a kaso, ti ina ti biktima ammona ti kaso ngem naglibak kadagiti polis tapno maikaluyana ni lakayna; ammo met dagiti kaarrubada ti kasasaad ti balasitang ngem dida nagaksion. Nupay inaklon ti ama a nakabasol iti panangrames, incesto, ken panangdangran, naukom laeng gapu iti incesto. Nasentensiaan ti ama iti pito a tawen iti pagbaludan, ti kadagsenan a dusa ti incesto, ket mabalin a maparuarton kalpasan ti uppat a tawen. Gaput’ pungtotda iti kaso, adu nga Irish a Katoliko ti nagkiddaw iti simbaanda a mangiyussuat iti umno a dusa maibusor iti incesto.