Ania ti Arte?
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY ESPAÑA
ANIA ti kapipintasan a buya a nakitayon? Dayta kadit’ ilelennek ti init iti tropiko, maysa a naabbungotan-niebe a kabambantayan, nakaad-adu a sabsabong iti desierto, ti nakadaydayag a kolor ti kabakiran no otonio iti tawen?
Ipatpateg ti kaaduan kadatayo ti naisangsangayan a kanito idi a naallukoytayo iti kinapintas ti daga. No kabaelantayo, kayattayo a busbosen ti bakasiontayo iti kas paraiso nga aglawlaw, ket padasentayo nga italimeng dagiti nakalalagip a buya babaen iti panangretrato.
Iti sumaganad a panangmingmingyo iti daytoy di nararit a kinadayag, addada salsaludsod a nalabit iyimtuodyo. Dikay kadi marikna nga adda banag a kurang no tunggal painting iti galeria ti arte ket namarkaan iti “Anonymous”? No apresiarenyo unay ti kalidad ken kinapintas dagiti painting a naipabuya, dikay kadi kayat a maam-ammo no asino ti artist? Mapnektay kadin a mangpampanunot laeng iti pagsidsiddaawan a kinapintas ti daga ken di ikankano ti Artist a namarsua kadakuada?
Pudno, adda dagidiay agkuna nga awan ti banag a kas iti arte iti nakaparsuaan—a ti arte kasapulanna ti nasigo a kinamanagparnuay ti tao ken ti panangipatarus. Ti kasta a depinasion ti arte, nupay kasta, ket nalabit a limitado unay. Ania ti apag-isu a kaipapanan ti arte?
Panangdepinar iti Arte
Nalabit ti maysa a depinasion ti arte a mangpennek iti isuamin ket imposible. Ngem ti maysa a nagsayaat a panangilawlawag ket masarakan iti Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, nga agkuna a ti arte ket “ti sipapanunot a panangusar iti kinasigo ken ti managparnuay a panunot nang[nangruna] iti panangpataud kadagiti napipintas a banag.” Maikugnal itoy, makunatayo a ti maysa nga artist masapul nga addaan nga agpadpada iti kinasigo ken ti managparnuay a kapanunotan. No usarenna dagitoy dua a paglaingan, makapataud iti banag a makaay-ayo wenno makaallukoy iti dadduma.
Maiparangarang laeng kadi ti kinasigo ken kinamanagpanunot kadagiti gapuanan ti arte? Wenno maiparangarang met dagita iti nakaparsuaan a lubong iti aglawlawtayo?
Dagiti nadaeg a redwood iti California, ti nasaknap a baknad ti korales iti Pacifico, ti nabileg a dissuor iti natutudo a kabakiran, ken ti nadaeg a pangen iti kapanagan ti Africa, ket napatpateg iti sangatauan ngem ti “Mona Lisa,” iti nadumaduma a pamay-an. Gapu iti dayta a rason, ti UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) tinudinganna ti Redwood National Park, U.S.A.; Iguaçú Falls, Argentina/Brazil; ti Great Barrier Reef, Australia; ken ti Serengeti National Park, Tanzania, a kas paset ti “Lubong a Tawid” ti sangatauan.
Dagitoy a kinabaknang ti nakaparsuaan ket nairamanda kadagiti monumento nga inaramid-tao. Apay? Ti panggep isut’ panangitalimeng iti aniaman nga addaan “naisangsangayan a pateg iti uniberso.” Ikalintegan ti UNESCO a daytat’ rumbeng a maitalimeng agpaay kadagiti masanguanan a kaputotan, dayta man ket kinaimnas ti Taj Mahal, India, wenno ti Grand Canyon, E.U.A.
Ngem saanen a masapul nga agbiahekayo a mapan iti maysa a parke ti nasion tapno mapaliiwyo ti nasigo a kinamanagparnuay. Ti kangrunaan a pagarigan isu ti bukodyo a bagi. Minatmatan dagiti eskultor ti kadaanan a Grecia ti langa ti tao a kas ti nagsayaatan a pagarigan ti kinadaeg ti arte, ket inkagumaanda nga iladawan dayta a naan-anay inggat’ kabaelanda. Babaen iti agdama a pannakaammotayo iti panagandar ti bagi, maapresiartayo nga ad-adda pay ti naan-anay nga abilidad a kasapulan iti pannakaparsua ken pannakadiseniona.
Ti ngay managparnuay a kapanunotan? Matmatanyo ti sumsumgar a dutdot ti peacock, ti nagpintas a sabong ti rosa, wenno ti nakaparpartak nga arigna panag-ballet ti kumilkilap a hummingbird. Talaga a ti kasta a paglaingan ket maysa nga arte, uray sakbay pay a nailadawan dayta iti canvas wenno retrato. Maysa a mannurat iti National Geographic, a naawis iti lila a filament ti tacca lily, dinamagna iti agtutubo a sientista no ania ti panggepda. Ti simple a sungbatna ket: “Iparangarangda ti kapanunotan ti Dios.”
Saan laeng nga aglaplapusanan ti kinasigo ken kinamanagparnuay iti lubong ti nakaparsuaan no di ket daytat’ kankanayon a gubuayan iti inspirasion kadagiti artist a tattao. Kinuna ni Auguste Rodin, ti nalatak nga eskultor a Pranses: “Ti artist ti kasinged ti nakaparsuaan. Makisarita ti sabsabong kenkuana babaen ti makaawis a panangiwagaywayda kadagiti ungkayda ken ti agbabagay a kinasudi ti kolorda.”
Dadduma nga artist sipapanayag a bigbigenda dagiti limitasionda no padpadasenda a tuladen ti kinapintas ti nakaparsuaan. “Ti pudno nga aramid ti arte ket maysa laeng nga anniniwan ti nadiosan a kinanaan-anay,” impudno ni Michelangelo, a naibilang a maysa kadagiti katan-okan nga artist iti amin a tiempo.
Dagiti sientista, agraman dagiti artist, nalabit marimbawanda babaen iti kinapintas ti lubong a nakaparsuaan. Maysa a propesor iti mathematical physics, ni Paul Davies, iti librona a The Mind of God, ilawlawagna nga “uray ti awan pannakipagriknana nga ateista masansan nga addaan iti makuna a panagraem iti nakaparsuaan, ti pannakaawis ken panagraem iti kasta unay a kinasirib ken kinapintas ken nagsayaat a pannakaaramidna, a maipadis iti relihioso a panagbuteng.” Ania ti isuro daytoy kadatayo?
Ti Artist iti Likudan ti Kinalaing
Makasursuro ti estudiante ti arte maipapan iti artist tapno maawatan ken maapresiarna ti artena. Mabigbigna a ti gapuanan ti artist iparangarangna ti indibidual. Ti arte ti nakaparsuaan iparangarangna met ti personalidad ti namunganay iti nakaparsuaan, ti Mannakabalin-amin a Dios. “Dagiti di makita a kualidadna ket silalawag a makita . . . babaen kadagiti bambanag a naaramid,” inlawlawag ni apostol Pablo. (Roma 1:20) Kasta met, am-ammotayo unay ti Nangaramid iti daga. Kas imbaga ni Pablo kadagiti pilosopo iti Atenas idi kaaldawanna, “[ti Dios] saan nga adayo manipud iti tunggal maysa kadatayo.”—Aramid 17:27.
Ti arte kadagiti parsua ti Dios ket adda panggepna wenno saan nga aksidente. Malaksid iti panangpabaknangna iti biagtayo, iparangarangna ti kinasigo, kapanunotan, ken kinadayag ti katan-okan nga Artist, ti Diseniador ti Uniberso, ni Jehova a Dios. Usigen ti sumaganad nga artikulo no kasano a tulongannatayo daytoy nga arte a mangammo a nasaysayaat pay iti Katan-okan nga Artist.
[Picture Credit Line iti panid 3]
Musei Capitolini, Roma