Dagiti Credit Card ken Tseke a Sueldo—Pudno Wenno Peke?
ANIAN a makapanam-ay dagitoy! Nagbassitan, nakalaklaka nga awiten. Nagsayaat nga idulin iti pitaka ti maysa a lalaki wenno iti pitaka ti maysa a babai. Uray di agawit iti kuarta, makagatangka ti adu a bambanag. Maiparparegta ti panangusar iti credit card ken iyan-anunsio dagiti kompania ti eroplano, pangpasiar a barko, dagiti hotel, ken pagpalpaliwaan iti sadinoman iti lubong. Mabalakadan dagiti tattao: “Dikay pumanaw iti pagtaengan nga awan dayta.” Ad-adda nga awaten ti dadduma a negosio ida ngem ti kuarta. Saan a kas iti kuarta, no matakaw wenno mapukawda, mabalin a sukatan ida. Daytat’ personal a bukodmo a kuarta, nga addaan naganmo ken ti account number-mo a timmadol a naiballangan iti sango [ti card].
Ammoyo ida a kas plastik a kuarta—dagiti card nga agpaay iti panagutang ken panagbayad. Idi 1985, inyam-ammo ti dadduma a banko ti bukodda a nakarikrikut, a pinataud-laser a holograms nga agparang kas three-dimensional ken dadduma pay a pamay-an ti kinatalged, manipud kadagiti naisangsangayan a kodigo ti magnetiko nga uged a naiballangan iti likudan agingga iti di makita a marka nga agparang no maisarang iti lawag nga ultraviolet. Amin daytoy ti manglapped iti panangpeke! Napattapatta a nasurok nga 600 milion a credit card ti maus-usar iti aglawlaw ti globo.
Maipagarup a ti sangalubongan a pukaw manipud kadagiti nadumaduma a porma ti panangallilaw iti credit-card idi kattapog ti 1990’s ti agarup maysa a bilion a doliar. Kadagidiay nadumaduma a porma, ti panangpeke ti naipadamag a kapartakan nga umadu—agarup 10 porsiento iti dagup dagiti pukaw.
Idi 1993, kas pagarigan, ti panangpeke ti nakapukawan dagiti banko a miembro ti maysa a kadadakkelan a kompania ti credit card iti $133.8 milion, maysa a 75-porsiento nga inaduan idi napalabas a tawen. Ti sabali pay a kangrunaan a kompania ti credit card, nga internasional ti saklawenna, impadamagna met ti nagdakkel a pukaw gapu iti panangpeke. “Dayta ti mamagbalin iti panangpeke iti card a dakkel a parikut saan laeng a kadagiti banko, dagiti kompania ti card ken dagiti negosiante a mangbigbig kadakuada no di ket dagiti pay managusar iti aglikmut ti lubong,” insurat ti maysa a periodiko ti New Zealand. Nupay no saan a basol dagiti pudno a makinkukua kadagiti card dagiti pukaw, di maliklikan a maipasanto kadagiti managusar.
Dagiti ngay naisigud a pamay-an ti talged a manglapped iti panangpeke—kas dagiti pinataud ti laser a hologram ken dagiti naisangsangayan a naikodigo a magnetiko nga uged? Makatawen laeng kalpasan a naikabil dagitoy a pamay-an, nangrugin a nagparang dagiti damo a kaing-ingas laeng a peke. Di nagbayag kalpasanna, nakopia aminen a pamay-an ti kinatalged wenno natuladen. “Masapul a kanayon ti panangparang-ay,” kinuna ti maysa nga opisial ti banko idiay Hong Kong. “Dagiti dakes kankanayon a padpadasenda ti mangrimbaw iti kinasiribyo.”
Makapainteres, naaramid ti kagudua iti amin a pukaw manipud iti panangpeke ti card idi kattapog ti 1990’s iti Asia, sigun kadagiti eksperto, ket dandani kagudua kadagitoy ti natunton idiay Hong Kong. “No kasano a nalatak ti Paris iti panangpataud kadagiti nangato ti kalidadna a kawes, ti Hong Kong nalatak iti panangpataud kadagiti peke a credit card,” kinuna ti maysa nga eksperto. Dadduma pinabasolda ti Hong Kong a kabesera ti lubong iti panangpeke iti credit card—“ti pagsasabetan ti panangpalsipikar iti ‘credit card’ a mangiraman met iti Thailand, Malaysia ken itan ti akin-abagatan a China.” Kunaen dagiti polis ti Hong Kong a dagiti lokal a sindikato a nainaig kadagiti nalimed a kriminal a kagimongan dagiti Insik ti agkitikit, mangipatadol ken mangikodigoda kadagiti peke a card nga usarenda dagiti numero nga impaay dagiti dakes a managlako. Kalpasanna basta ipatulodda dagiti peke a card iti sabali a pagilian,” impadamag ti periodiko ti New Zealand.
“Maysa nga embossing machine iti credit-card, a ginatang dagiti miembro ti gang iti Asia [idiay Canada], ti maus-usaren a pagaramid kadagiti peke a credit card. Mangimaldit ti makina iti 250 a credit card iti maysa nga oras, ket patien dagiti polis a nausaren dayta iti maysa a multi-milion-a-doliar a panangallilaw,” impadamag ti periodiko a Globe & Mail iti Canada. Iti napalabas a sumagmamano a tawen, natiliwen dagiti Insik idiay Hong Kong a mangus-usar kadagiti palsipikado a credit card iti agarup 22 a pagilian manipud Austria agingga idiay Australia, agraman ti Guam, Malaysia, ken Switzerland. Matartarigagayan unay ti credit card dagiti Hapones, yantangay mangipaayda iti kangatuan a limitasion ti panaggasto kadagiti mangusar kadakuada.
Ti iyaadu dagiti panangallilaw ken panangpeke iti credit-card kaipapananna a “mapilitan dagiti kompania a mangipaay kadagiti credit card a mangiwaras iti gastos ti umad-adu a gatad ti panangallilaw kadagiti mangus-usar iti credit card,” kinuna ti maysa nga opisial ti banko idiay Canada. Ket nakalkaldaang ta kasta ti mapaspasamak. Mabalin a talaga a pagnam-ayan ti credit card ken mangispal-biag no awan ti umdas a kuarta ti mangusar. Nupay kasta, laglagipen a ti laeng kasapulan dagiti manangpeke isu ti numero ti account-yo ken ti petsa ti panagpasó ti card ket addaandan ti amin a kasapulan tapno palsipikaren ti card-yo. “Daytat’ plastik a kuarta,” impakdaar ti hepe iti kinatalged ti rehion agpaay iti American Express International, “ngem di pay laeng an-annadan dagiti tattao a kas ti panangannadda iti kuarta.”
“Nakaad-adu ti pagkapuyan ti sistema [ti credit card],” kinuna ti maysa a superintendente ti polis. “Ket natakuatanen dagiti managdakdakes ti amin a depekto ti sistema. Ket talaga a ginundawayanda ida,” kinunana maipapan kadagiti manangpeke.
Panangpeke iti Tseke
Babaen iti isasangbay ti panagimaldit a desktop a dandani matuladna ti aniaman a papel a kuarta nga awan biddutna, din maliklikan ti simmaruno. Dagiti manangpalsipikar mabalindan a tuladen ti nakaad-adu a dokumento: dagiti pasaporte, sertipiko ti nakayanakan, immigration card, stock certificate, purchase order, drug prescription, ken adu a sabsabali pay. Ngem magun-odan ti kadakkelan a gunggona manipud iti panangtulad kadagiti tseke a sueldo.
Nakaskasdaaw ti kinasimple ti pamay-an. Apaman a nasarakan ti manangpeke ti tseke a sueldo manipud iti maysa a dakkel a kompania nga addaan iti minilion a doliar a deposito kadagiti banko a lokal wenno kadagiti banko a nasaknap iti intero nga estado, sisasaganan a mangpeke iti dayta. Babaen iti agimaldit a desktop-na, optical scanner, ken dadduma pay nga elektroniko nga alikamen a nalakana laeng a magun-odan, mabalbaliwanna ti tseke tapno maibagay iti panggepna—a baliwanna ti petsa, baliwanna ti nagan ti akin-tseke iti naganna a mismo, nayonanna kadagiti zero ti gatad ti doliar. Kalpasanna imalditna ti nabalbaliwan a tseke iti pagimalditanna a laser, nga usarenna ti papel a ginatangna iti kaasitgan a paglakuan ti pagsuratan a papel, a kapadpada ti kolor ti tseke. Babaen ti panagimalditna iti dinosena wenno ad-adu pay a panangpalsipikado iti maminsan, mabalinna nga iruar ti kuarta iti aniaman a sanga ti banko iti aniaman a siudad.
Nakaro ti iyaadu dagiti panangpeke iti tseke babaen itoy a simple ken di nangina a pamay-an, kuna dagiti opisial ti banko ken dagiti mangipapaalagad ti linteg, ta ti gastos iti ekonomia mabalin a makagteng iti $1 bilion. Iti kaso a nangnangruna a natured unayen, impadamag ti The New York Times a pinasiar ti maysa a gang a nakabase idiay Los Angeles, California, ti pagilian a nagisukát kadagiti banko iti rinibu a peke a tseke a sueldo nga agdagup iti nasurok a $2 milion. Pattapattaen dagiti mangus-usig iti industria a $10 bilion itan ti dagup ti tinawen a gastos iti panangpalsipikar iti tseke idiay laeng Estados Unidos. “Dagiti peke a negotiable instrument, kas iti palsipikado a tseke ken palsipikado a money order, ti Num. 1 a parikut a krimen kadagiti pinansial nga institusion,” kinuna ti maysa nga opisial ti FBI.
[Blurb iti panid 7]
Magun-odan ti kadakkelan a ganansia manipud iti panangtulad kadagiti tseke a sueldo