Aids Idiay Africa​—Kasanot’ Kadakkel ti Sungsungbatan ti Kakristianuan?

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Africa

Kas nausar itoy nga artikulo, ti termino a “Kakristianuan” tukoyenna ti agkunkuna a Kinakristiano, a maisupadi iti Kinakristiano ti Biblia.

Kakristianuan

“Dagidiay paset ti lubong a kaaduan kadagiti agindeg ti agkunkuna a Kristiano ti pammatida.”​—Webster’s New World Dictionary.

AIDS

“Ti kasasaad ti acquired immunological deficiency a mainaig iti pannakaimpeksion dagiti selula ti sistema ti panglaban iti sakit babaen iti retrovirus.”​—Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary.

SANGALUBONGAN nga epidemia ti AIDS. Napattapatta a 17 milion a tattao ti naimpektaranen iti HIV, ti virus a mangpataud iti AIDS. Ket sipapartak nga agwarwaras.

Nupay kaaduan nga atension ti naipaay iti medikal, napolitikaan, ken emosional nga isyu a mainaig iti daytoy nga epidemia, bassit ti maikuna maipapan kadagiti nairaman a narelihiosuan nga isyu. Ita, ti ideya ti relihion a mainaig iti panagwaras ti AIDS mabalin a kasla karkarna iti dadduma a managbasa. Ngem saan a dakes no usigenyo ti kasasaad a timmaud iti kontinente ti Africa.

Ti Africa ti kangrunaan a sinaplit ti AIDS.a Kunaen ti dadduma a ti kontinente ti pagtaengan ti 67 porsiento kadagiti naimpektaran iti AIDS iti lubong. Idiay Chad, immadu iti 100 a daras ti bilang ti naipadamag a naimpektaran iti napalabas a lima a tawen. Ngem, mapattapatta a maysa laeng a kakatlo ti naipadamag iti amin a naimpektaran. Sigun iti report ti World Bank, nagbalin ti AIDS a kangrunaan a makagapu iti ipapatay dagiti nataengan iti adu kadagiti aduan-populasionna a siudad ti Africa.

Relihion​—Adda Kadi Naaramidanna?

Sigurado a saan a ti Kinakristiano​—ti relihion nga insuro ni Jesu-Kristo​—ti mapabasol itoy a didigra. Nupay kasta, kas naipakita iti baba, ti sao a “Kakristianuan” saklawenna dagiti lugar nga ayan dagiti tattao nga agkunkuna a Kristianoda. Ket nalawag a mairaman ti Kakristianuan. Dina kaipapanan a dagiti iglesia ti nangpataud wenno direkta a nangisaknap iti virus ti AIDS. Ngem simmaknap ti AIDS idiay Africa nangnangruna a gapu iti nalulok nga aramid dagiti agsumbangir a sekso.b Maawagan ngarud ti AIDS kas moral a problema ket, tangay kasta, mangpataud iti sumagmamano a parikut a mangriribuk iti relihion. Ngamin, ti “Kinakristiano” idiay Africa ti direkta a naggapu kadagiti lugar iti Laud. Dagiti panguluen ti iglesia ti nangkomberte kadagiti Africano iti partikular a kita ti relihionda, a kunkunaenda a makaipaay iti wagas ti panagbiag a natantan-ok ngem kadagiti tradisional a wagas dagiti Africano. Talaga kadi a ti impluensia ti Kakristianuan ti nangpasayaat iti moralidad dagiti kabbaro a pasurotna? Ti krisis nga AIDS ti nalawag a mangipakita iti eksakto a napasamak a kasupadina.

Usigenyo, kas pagarigan, ti pagilian a Chad. Iti uppat a kangrunaan a siudadna, tallo ti addaan iti dakkel a populasion dagiti “Kristiano.” Ti maysa aduan iti Muslim. Ngem, ti tallo a “Kristiano” a siudad ti sapsapliten ita ti virus! Maul-ulit ti umasping a kasasaad iti intero a kontinente. Ti sentral ken akin-abagatan nga Africa, nga agkunkuna a Kristiano, ti addaan iti kaaduan a naimpektaran ngem iti Amianan nga Africa a Muslim ti kaaduan a tattaona.

No Kasano a Nagbalin a “Kristiano” ti Africa

Apay a nagpardas a simmaknap daytoy a virus kadagiti tattao nga agkunkuna a pasurot ni Kristo? Kinapudnona, nupay adu nga Africano ti mangawag iti bagida kas Kristiano, manmano laeng ti aktual nga agbibiag a mayannurot kadagiti moral a pagalagadan ti Kinakristiano, a nabinsabinsa iti Biblia. Agparang a daytoy ti direkta a resulta ti nagapuanan dagiti misionero ti Karistianuan iti “panangkomberteda” iti populasion ti Africa.

Idi maika-18 ken maika-19 a siglo, nababalaw ti tradisional a pammati ti Kakristianuan. Limmatak ti “higher criticism,” a nangipababa iti Biblia iti imatang ti adu kas maysa la a pirgis ti kadaanan a literatura. Nangrugi met idin a maawat ti teoria ti ebolusion, uray pay kadagiti klero. Naimula dagiti bukel ti panagduadua. Napagduaduaan ti pammati iti Nasantuan a Kasuratan. Iti daytoy a kasasaad, isu met la a dagiti panagregget ti Kakristianuan a “mangkomberte” kadagiti Africano ti naipamaysa unay iti sekular a bambanag. Inkasaba dagiti misionero ti iglesia ti sosial nga ebanghelio, nga ad-adda nga impaganetgetda ti pagimbagan ti tao ken kagimongan imbes a ti panangtulong kadagiti komberteda a mangannurot kadagiti moral a pagalagadan ti Biblia. Nalabit di nainsiriban a dagiti misionero ti aktual a timmulong iti pannakadadael ti moral nga estruktura ita.

Kas pagarigan, nabayagen a kustombre ti poligamia iti adu a sibilisasion ti Africa. Nupay kasta, manmano ti seksual a kinalulok, tangay adda nainget a linlinteg ti kaaduan a tribu maipapan iti pannakikamalala. Imbaga ni Joseph Darnas, maysa a retirado a maestro, nga agdindinamag idiay Chad, iti Agriingkayo! a sakbay ti isasangpet dagiti misionero ti iglesia, “naipagarup idi a ti pannakikamalala ti mangyeg iti kinamalas.” Kas resultana, “nakarot’ pannakadusa ti nakabasol gapu iti panamagpeggadna iti komunidad​—masansan nga ipapatay ti dusana.” An-anito? Wen, ngem ti kasta a pammati ti nanglapped iti kinalulok.

Pagammuan ta dimteng dagiti misionero ti Kakristianuan. Inkasabada ti maibusor iti poligamia ngem bassit laeng ti naaramidanda a mangipaganetget kadagiti pagalagadan ti Biblia maipapan iti moralidad. Nupay kunaen ti Biblia a maikkat manipud iti kongregasion Kristiano dagiti di agbabbabawi a mannakiabig ken mannakikamalala, manmano nga impakat dagiti iglesia ti Kakristianuan ti panangdisiplina kadagiti nakabasol. (1 Corinto 5:11-13) Agingga ita, adu a nalatak nga Africano a politiko ti nalulok iti imoral nga aramidda, ket kaskasdi nga agtalinaedda a nasayaat a miembro iti iglesiada. Manmanon ti kinamatalek iti panagasawa kadagiti agkunkuna a Kristiano idiay Africa.

Sa adda pay ti dakes nga ulidan nga ipakpakita dagiti miembro dagiti klero a mismo. Iti daytoy a kultura a ti pamilia ti maipangpangruna, normal ti agasawa ken maaddaan iti adu nga annak. Nalabit daytoy ti makagapu nga adu a papadi a Katoliko ti makarikna a nainkalintegan nga ilaksid dagiti sapatada iti kinadalus ken di pannakiasawa. Inreport ti The New York Times a Mayo 3, 1980: “Iti adu a paset ti Africa, . . . aduan assawa dagiti papadi ken obispo.”

Natural a saan a pormal dagita a panagasawa, ket dagiti “assawa,” kinapudnona, ti kamalala laeng. Ti kasta a dakes a kababalin ti di rumbeng a di ikankano. Sigun iti Times, aminen ti “maysa a nalatak a Katoliko a klero” a “ti Africano a padi ti simbolo ti autoridad, tao a mannakabalin imbes nga adipen ni Jesu-Kristo.” Ti mensahe manipud kadagitoy a “tattao nga addaan autoridad” kasla, “Aramidem ti ibagbagak ngem dimo tuladen ti ar-aramidek.”

Ti Iraraut ti Akinlaud a Paglinglingayan

Adda met ti naaramidan ti panaglayus ti seksual ti kinaimoralna a paglinglingayan a nagayus iti Africa iti kallabes a tawtawen. Idiay Chad, agkaiwara dagiti di maiwanwan a publiko a pagabangan iti video​—kadagiti pribado a balbalay, garahe, ket, masansan unay, kadagiti paraangan no sumipngeten. Nalaka dagitoy a pabuya, 25 franc (5 cents, U.S.). Agbuya dagiti babassit nga ubbing. Nagtaudan daytoy a material? Kaaduan ti naggapu iti United States​—ti lugar nga agkunkuna a kaaduan ti Kristiano!

Ngem daytoy kadi nga iraraut ti Akinlaud a kultura ti naaddaan iti aniaman nga agpayso nga epekto kadagiti managbuya? Kuna ti maysa a misionero dagiti Saksi ni Jehova, nga addaanen iti 14 a tawen a kapadasan idiay Central Africa: “Masansan a bassit la ti ammo dagiti lokal a tattao iti Akinlaud a lubong malaksid iti mabuyada kadagiti videocassette. Kayatda ti agbalin a kas kadagiti taga Laud a mabuybuyada kadagitoy a sine. Awan pay ti natakuatak nga aniaman a dokumentado a panagadal a pangpaneknek iti daytoy, ngem kasla nabatad nga iti kaaduan a tattao ditoy, iparparegta ti kasta a paglinglingayan ti seksual nga imoralidad.”

Anian a maisupadi a bayat nga ikagkagumaan piman dagiti mangay-aywan iti salun-at a pasardengen ti panagsaknap ti makapapatay a sakit nga iyakar ti sekso, dagiti maaw-awagan a Kristiano a nasion ti mangiwaywayat iti propaganda a mangitandudo iti imoral, napeggad unay a kababalin! Nupay bassit ti naaramidan dagiti iglesia a mangpasardeng itoy a layus iti man lugarda wenno idiay ballasiw taaw, dadduma a gobierno ti Africa, kas iti Chad ken Cameroon, ti nangikagumaan a mangipawil wenno mangkissay la koma iti iseserrek ti pornograpiko a material kadagiti pagilianda. Ngem masansan a napaneknekan a di naballigi dagiti panagreggetda.

Ti resulta amin daytoy isut’ panagsaknap ti panagbaba ti moral kadagiti Africano a “Kristiano.” Addaan met iti nasikap nga epekto dagiti nakurapay a kasasaad ti ekonomia. Gapu ta narasay ti panggedan, masansan a kapilitan a panawan dagiti lallaki ti pamiliada iti adu a bulan tapno agsapul iti pagtrabahuan. Dagita a lallaki ti nabatad a puntiria dagiti lokal a balangkantis. Ngem dagiti balangkantis ti kadawyan a biktima met laeng ti kinapanglaw. Ti panagkiddaw dagiti nagannak iti nangina a dote ti maysa pay a makagapu. Adu a lallaki ti di mangasawa agsipud ta dida makaurnong iti kuarta a kasapulan a pagdote. Dadduma ti agtungpal iti biag nga agporkilo laengen iti sekso. Iti kasta a moral ken ekonomiko a kasasaad, napartak ti panagsaknap ti AIDS.

Ti Solusion ti Krisis

Nabatad, saan a ti Kakristianuan ti mapabasol iti amin a krisis ti AIDS idiay Africa. Nupay nalawag a nasaem, dakkel ti sungsungbatanna. Adda nakaro nga epekto daytoy kadagiti tattao a mayat a maikuyog kadagidiay inawagan ni Jesus a “pudno a managdaydayaw.”​—Juan 4:23.

Agpapan pay iti pammabasol, aniat’ maaramidan a mangpasardeng iti epidemia ti AIDS? Inlungalong dagiti gobierno ti Africa dagiti kampania a panglapped iti AIDS, ti pannakaitandudo iti panangusar iti kondom. Ngem sipaprangka nga inamin ni Dr. Samuel Brew-Graves, ti pannakabagi ti World Health Organiization idiay Nigeria: “Ti indibidual masapul nga iyaplikarna ti nasalun-at nga estilo ti panagbiag . . . , bayat a ti pamilia masapul . . . a liklikanna ti seksual a kinalulok.”

Nabayagen sakbay a nagbalin a kadawyan ti sao nga AIDS, kinondenaren ti Biblia ti kinalulok ken intandudona ti kinadalus, panagteppel, ken kinamatalek iti panagasawa. (Proverbio 5:18-20; 1 Corinto 6:18) Ginasut a ribu a Saksi ni Jehova idiay Africa ti makapaneknek a mismo a ti panangsurot kadagitoy a prinsipio ti makaipaay iti dakkel a salaknib manipud iti AIDS ken dadduma pay nga iyakar-sekso a saksakit. Ti panagtulnogda kadagiti pagalagadan iti Biblia ti agpayso a pakaidaruman ti Kakristianuan. Intaklin met dagitoy a pudno a Kristiano ti namnamada iti sumungsungad a baro a lubong a ‘pagtaengan ti kinalinteg.’ (2 Pedro 3:13) Kadagiti tattao nga addaan pammati, daytoy ti kakaisuna a solusion ti krisis ti AIDS.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 20]

“Iti adu a paset ti Africa, . . . aduan assawa dagiti papadi ken obispo.”​—The New York Times

[Ladawan iti panid 20]

Ti dakes nga ulidan dagiti klero ti Kakristianuan ti nangrubrob iti epidemia ti seksual a kinalulok idiay Africa

[Ladawan iti panid 21]

Maisarsarang dagiti agtutubo iti imoral a paglinglingayan a naggapu kadagiti “Kristiano” a nasion