Dagiti Katutubo nga Americano​—Ti Panungpalan ti Maysa a Pànawen

ASINO ti di pay nakabuya iti kadawyan a pelikula dagiti ransero ken Indian? Nangngeganen ti tattao iti intero a lubong ti maipapan kada Wyatt Earp, Buffalo Bill, ken ti Lone Ranger ken ti maipapan kadagiti Indian a da Geronimo, Sitting Bull, Crazy Horse, ken ni Panglakayen a Joseph, ken adu pay a sabsabali. Ngem kasano kapudno ti panangiladawan idi ti Hollywood? Ken kasanot’ kinaagpayso ti panangiladawanda idi kadagiti Indian?

Mangpataud iti salsaludsod ti pakasaritaan ti panangparmek dagiti taga Europa kadagiti Katutubo nga Americano (dagiti Indian) iti Amianan nga America.a Umiso kadi ti panangdeskribir dagiti libro ti historia kadagiti Indian? Adda kadi aniaman a leksion a maadaltayo maipapan iti kinaagum, panangirurumen, panangidumduma iti pulí, ken kinaranggas? Ania ti pudno a pakasaritaan dagiti makunkuna a ransero ken Indian?

Ti Maudi a Takder ni Custer ken ti Reprep a Pammapatay Idiay Wounded Knee

Idi tawen 1876, maysa idi a lider iti nalatak a gubat iti Little Bighorn River, idiay Montana ti erbolario a ni Sitting Bull ti Lakota (maysa kadagiti tallo a kangrunaan a nakabingbingayan iti Sioux). Babaen iti kaduana nga 650 a soldado, impagarup ni Teniente Koronel “Long Hair” Custer, a nalaka laeng nga abakenna ti 1,000 a mannakigubat ti Sioux ken Cheyenne. Biddut unay daytoy a panangipapan. Sangsanguenna idin ti nalabit kadadakkelan pay laeng a naurnong a bunggoy dagiti mannakigubat a Katutubo nga Americano​—agarup 3,000.

Biningay ni Custer ti aywanna a 7th Cavalry Regiment iti tallo a bunggoy. Babaen iti saannan a panaguray iti dua a sabali pay, rinaut ti grupona ti impagarupna a nalaka a rauten a paset ti kampo dagiti Indian. Babaen iti panangidaulo dagiti panguluen a da Crazy Horse, Gall, ken ni Sitting Bull, tinalipupos dagiti Indian ni Custer ken ti bunggoyna nga agarup 225 a soldado. Daydit’ temporario a balligi para kadagiti nasion dagiti Indian ngem nakalkaldaang a pannakaabak para iti Buyot ti E.U. Nupay kasta, 14 a tawen laeng ti baet ti nakaro nga ibabales.

Kamaudiananna, simmuko ni Sitting Bull, ta naikarian iti pammakawan. Imbes ketdi, naibalud iti apagbiit idiay Fort Randall, Dakota Territory. Idi lumakayen, nagparang iti publiko iti agdaldaliasat a pabuya ni Buffalo Bill a Wild West. Ti dati a mabigbigbig a lider nagbalin nga anniniwan laengen ti mabigbigbig idi a lalaki nga erbolario.

Idi 1890, ni Sitting Bull (Tatanka Iyotake ti naganna iti Lakota) ti pinaltogan dagiti polis nga Indian a nangibaon a mangtiliw kenkuana agingga a natay. Dagiti pimmatay kenkuana isu da Sioux “Metal Breast” (dagiti agikut iti tsapa ti polis), Teniente Bull Head ken ni Sarhento Red Tomahawk.

Iti dayta met la a tawen, naparmeken a naan-anay ti panangbusor dagiti Indian iti panangituray ti puraw a tao iti reprep a pammapatay idiay Wounded Knee Creek iti American Great Plains. Sadiay, agarup 320 a tumaltalaw a Sioux a lallaki, babbai, ken ubbing ti pinapatay dagiti buyot ti gobierno ken dagiti kanyonda a Hotchkiss nga adayo ti danonenna. Intangsit dagiti soldado a daytoy ti pammalesda iti pannakapapatay ti kakaduada, da Custer ken dagiti soldadona, kadagiti bambantay a mangtannawag iti Little Bighorn River. Iti kasta nagpatingga ti nasurok a 200 a tawen a sagpaminsan a gubat ken rinnupak dagiti rumaraut nga agindeg nga Americano ken dagiti naraut nga agindeg a tribu.

Ngem kasano a nagindeg dagiti Katutubo nga Americano idiay Amianan nga America idi damo? Ania a kita ti estilo ti panagbiagda idi sakbay ti damo nga isasangpet ti puraw a tao idiay Amianan nga America?b Ania ti nangituggod iti pannakaabak ken pannakaiturayda kamaudiananna? Ken ania ti agdama a kasasaad dagiti Indian iti maysa a pagilian nga iturayan itan dagiti immuna nga imigrante a taga Europa? Malawlawagan dagitoy ken ti dadduma pay a salsaludsod kadagiti sumaruno nga artikulo.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 3]

Panangitabon kadagiti natay idiay Wounded Knee

[Credit Line]

Montana Historical Society