Ti Pannakidangadangko a Mangdaer iti RSD

AGEDADAK iti nasurok nga 40 ken agtartrabaho kas amin-tiempo a boluntario, iti opisina a mangus-usar iti computer. Nabiit pay a tawen a naopera ti durik, ket impagarupko nga ammok no ania ti makuna nga ut-ot. Isu nga idi agpaoperaakon idi Enero 1994 gapu iti ganglion cyst iti kannigid a susuop ti pungupunguak, ninamnamak ti medio panagut-ot ken panagalusiis​—ngem impagarupko a madaerak.

Iti unos ti immuna a sumagmamano a lawas kalpasan ti naballigi nga operasion, nangrugin a mariknak nga agut-ot ti kannigid a takiagko. Lumlumteg ken agbalbaliw met ti kolorna. Immatiddog ken immingpis dagiti kukok, ket gapu iti ut-ot, diak makaikuko. Gistay diak makaturog. Idi damo, nasdaaw dagiti doktor ken therapist, ngem bayat a kimmaro dagiti sintoma, naamiris ti siruhano nga addaanak iti RSD (Reflex Sympathetic Dystrophy), a pagaammo met kas Chronic Regional Pain Syndrome. Tallo a bulan idin ti napalabas manipud naoperaak.

No Aniat’ Mariknam no Addaanka iti RSD

Pulos nga awan pay ti naammuak maipapan iti RSD, ngem babaen iti mismo a kapadasak, naammuak ti kaipapananna​—UT-OT. Ti kakaruan a kita ti ut-ot. Patinayon a panagut-ot ti ima ken takiagko. Agut-ot bayat a limteg ti imak iti mamitlo ngem ti aktual a kadakkelna. Ut-ot a kanayon nga agpanpanaas. Kaslattay addaak iti maur-uram a balay, ket diak makalisi. Saanak nga agsasao iti sobra! Para kaniak, dayta pay lat’ nariknak a kakaruan ken di agressat nga ut-ot. Adu ken agduduman a kita ti nariknak nga ut-ot. No dadduma, ti ut-ot ket kaslattay dinarupnak ti sangapangen nga uyokan. No maminsan, kaslattay adda vise a mangrumrumek kaniak ken dagiti labaha a mangiw-iwa kaniak. Diak payen maanusan a ti atiddog a buokko masagidna ti kudilko​—ta no kasta, kasda la siit a naipalok kaniak. Kalikagumak unay a mabang-aranak met koman iti sagsagabaek.

Naminsan, napalalo unay ti panaas a sinagabak nga uray la napanunotko a putdek laengen ti imak idiay banio. Pinampanunotko no mamin-anok a tagbaten tapno agsardengen daytoy a tuokko. (Idi agangay, imbaga kaniak dagiti doktor a ti panangputed dina risuten ti parikut.) Kaslattay maysaak a lobo a nasiluan nga agsapsapul iti bang-ar babaen ti panangkinnitna iti nasiluan a sakana.

Bang-ar Met Laengen!

Idi agangay, kas maudi a pamuspusan, impandak iti klinika ti ut-ot tapno maagasan. Sadiay a naam-ammok ni Dr. Mathew Lefkowitz, maysa nga espesialista iti panangtaming ti ut-ot ken anestesiologo idiay New York, sadi Brooklyn Heights. Naasi ken mannakaawat unay. Ti klinika iti ut-ot ti nagbalin a pagkamangak, nangnangruna ta naawatak met laengen ti sakitko ken ti panangagas.

Rinugian ni Dr. Lefkowitz ti mangbibineg-ut-ot a panangagas​—regular a panangineksion iti nerbio ti tengngedko, a temporario a manglapped iti nerve impulse a mangpatpataud iti ut-ot. Kas ti inlawlawagna, ti ut-ot ket parparnuayen ti sympathetic nervous system. Daytoy ti normal a mangsalaknib a reaksion ti utek iti pannakadunor wenno pannakaopera. Ti teoria ket daytoy a sistema maipagarup nga agtignay a kas iti ruangan. Makapagtignay laeng dagiti nerbio bayat nga agpapaimbag ti sugat. Iti sumagmamano a kasasaad, no awanen dagiti nerve impulse nga ipatulodna iti utek, agserra ti ruangan ket awanen ti ut-ot. Iti RSD, saan nga agserra ti ruangan. Pulos a saan nga agkalma ti sympathetic nervous system. Agtignay latta a kaslattay nadunor pay laeng dayta a paset. Imbaga kaniak ti doktor a mapanak a dagus iti klinika no kumaro ti ut-ot. Medio nabayag metten ti regular a panagpaineksionko iti mangpasardeng iti ut-ot.

Dagiti ineksion ti timmulong kaniak a mangibtur iti physical therapy, a mangpakutikuti iti naapektaran a takiag ken makatulong unay iti daytoy a kasasaad. Bayat a naglabas ti aldaw, nakaaramidakon kadagiti simple a trabaho, nga usarek agpadpada dagiti takiag ken im-imak. Makaay-ayo daydi a pangrugian.

Ania Dagiti Mabalin nga Ibungana?

Ti kanayon nga ut-ot inapektarannak iti nadumaduma a pamay-an. Kayatko idi ti agmaymaysa, agpakni; ngem sadinoman ti papanak, kakuykuyogko latta ti ut-ot. Isu a saan a daydi ti solusion. Ti takiagko nangrugin a kaslattay naisina a banag a mangsapsaplit iti biagko ken ti panagasawak. Maamak pay ni lakayko nga umasideg tapno maipakitana ti dungngona. Talaga a naanus ken manangngaasi. Nagbalinak a kaslattay maymaysa ti takiagna nga asawa, nga awan a pulos ti maaramidak. Naut-ot ti kannigid nga imak uray no mangpidutak laeng iti papel.

Agingga ita, awan pay agas ti RSD, nupay no dadduma, medio agkalma bassit. Kadagiti maudi a kasasaad, mangrugin ti osteoporosis ket aggango ti naapektaran a paset ti bagi. Isu a makatulong unay ti naganetget a physiotherapy. Naimbag ta saan a kasta ti kasasaadko.

No Kasano a Dadaerak

Nupay agpapaut-otak pay laeng, saanen a kas iti kakarona idi. Nupay kasta, no awan ti ineksion, diak ngatan makaibtur. Aniat’ timmulong kaniak nga agibtur? Ti positibo a kababalin ti sumagmamano a doktor, therapist, ken gagayyem. Nasursurok met dagiti pamay-an ti panangdaer. Tapno mapagraemak ti bagik ken mataginayonko ti kinataknengko, kasapulan nga adda normal iti biagko, agpapan pay iti abnormal a kasasaadko. Ti pannakipulapolko kadagiti katrabahuan a mangan-andingay kaniak, a didak parparigaten wenno dagdagdagen, ti nakakombinsirak nga adda pay met la magapuanak. Natakuatak met, idi ken ita, a makatulong kaniak ti makaay-ayo a musika ken makaparelaks a panaganges. Ti panagidda iti komportable a posision bayat a buybuyaek ti langit ken ti agkarabaliw nga ulepna ti maysa kadagiti pagay-ayatko nga aramiden. Sa agmennamenna ken agpasiar ti panunotko kadagiti nagpipintas a lugar. Kanayon a nasamay nga agas ti panagkatawa, agraman ti positibo a kababalin​—ket nangnangruna pay no ammom nga adda naayat a panangandingay ti pamilia ken gagayyem. Nagpateg a maamiris a ti RSD di rumbeng a parmekennaka. Makatulong kenka dagiti nalaing a propesional iti medisina tapno mapagballigiam ti dangadang.

Ti kapadasan ti namagbalin kaniak nga ad-adda a mannakipagrikna iti asinoman nga agpapaut-ot, ket matignayak a tumulong ken mangliwliwa iti sabsabali. Dakkel ti naitulong ti pammatik. Ammok no apay a mapaspasamak daytoy. Saanak a daydiay naisangsangayan ti pannakapilina a biktima. Saan a mapabasol ti Dios. Ti ut-ot ket maysa kadagiti kinadaksanggasat ti biag nga umapay iti asinoman. Dakkel a tulong kaniak ti napasnek a panagkararag. Adda pammatik iti Dios nga addanto tiempo nga awanen ti ut-ot. Natulonganak babaen ti panangiranudko iti dayta a kapanunotan kadagiti sabsabali a maam-ammok. Nupay ti RSD ket maysa pay la a karit kaniak, agyamanak iti bang-ar a nariknak. (Apocalipsis 21:1-4)​—Kas insalaysay ni Karen Orf.

[Kahon iti panid 22, 23]

Panangmatmat ti Maysa a Doktor

Ininterbiu ti Agriingkayo! ni Dr. Lefkowitz para iti deskripsionna iti panangagas. Inlawlawagna: “Ag-agasanmi ti amin a kita ti ut-ot, saan laeng a ti RSD. Ti kadawyan unay a kita ti ut-ot ket ti panagut-ot ti bukot, a masansan a mangibunga iti nakasansanaang a sciatica. Nupay nalawag a pisiolohikal ti nagtaudan ti ut-ot, masansan nga adda met sikolohikal nga impluensiana.”

Agriingkayo!: Amin kadi a tattao, lallaki man ken babbai ti mabalin nga apektaran iti RSD?

Dr. Lefkowitz: Wen, awan lislisian daytoy a sakit. Nupay kasta, dimi maibaga no asino ti ad-adda a maapektaran. Ti ammok ket dagiti babbai ti kadawyan nga ad-adda a makaibtur iti ut-ot ngem kadagiti lallaki. Kaslattay naan-andurda iti ut-ot.

Agriingkayo!: Ania ti maisingasingyo a pangagas iti ut-ot?

Dr. Lefkowitz: Nadumaduma a metodo ti mabalinmi nga usaren, depende iti pagtataudan ken kinakaro ti ut-ot. Ngamin, ti ut-ot kaipapananna ti panagsagaba, ket kasapulan a bang-aranmi dayta a panagsagaba. Iti dadduma a kasasaad, us-usarenmi ti awan steroid-na a pildoras, a kas iti aspirin, ken dagiti kaarngida. Iti dadduma a kaso, a kas iti kasasaad ni Karen, us-usarenmi ti maysa a regional nerve-blocking drug. Kadagiti nakaro a kasasaad, nalabit agusarkami iti opiate. Ti pagdaksanna ket rumbeng nga agannadtayo di la ket ta maadiktotayo.

Agriingkayo!: Saan kadi a maliklikan ti panaglasat ti RSD iti amin tukad ti ikakarona?

Dr. Lefkowitz: Saan, saan a kasta. No maammuanmi la koma ti sakit iti damo nga itatanorna, mapasardengmi ti ikakarona. Usigenyo, ni Karen, kas pagarigan. Isut’ adda iti katengngaan ti kinakarona, ket mabalin a dinan mapadasan ti maudi a kasasaad nga isut’ panaggango ti ima, takiag, saka wenno gurong.

Agriingkayo!: Ania ti maisingasingyo tapno matulongan ti pasiente a mangdaer iti kasasaad?

Dr. Lefkowitz: Eksakto a kas iti inaramid ni Karen. Tinamingna ti ut-otna iti sikolohikal a kasasaad babaen ti panangpanunotna kadagiti nasayaat ken makaay-ayo. Us-usarenna met ti physical therapy. Ket patiek a dakkel ti naitulong ti pammatina. Daytat’ timmulong kenkuana a mangipamaysa iti kasasaad iti positibo a pamay-an. Wen, patiek a talaga a napateg ti maaramidan ti pammati.

Agriingkayo!: Pagyamanan unay iti panawen ken anusyo.

[Ladawan iti panid 23]

Kaduak ni Dr. Lefkowitz iti klinikana