Panangmatmat iti Lubong
Parparikut Maipapan iti Pannakataginayon ti Talna
Kinuna ti periodiko ti Toronto a The Globe and Mail a “maysa a dekadan ti napalabas, kas pakadagupan, maapresiar unay dagiti mision ti UN maipapan iti talna nga uray la a napadayawanda iti Nobel Peace Prize, ngem ita, pannakaumsi ken pammadayaw ti malaklak-amanen dagiti miembro ti mision iti pannakataginayon ti talna a pakairamanan dagiti sibilian, polis ken soldado.” Apay a nagbalbaliw? “Ti kangrunaan a parikut isut’ kasasaad ti moderno a panagraranget. Adu kadagiti mapaspasamak a gubat ket saan a pakidangdangadangan dagiti nagsayaat ti pannakaorganisarna a buyot nga addaan iti nabatad a kalat ken doktrina, no di ket dagiti paksion ken komander ti militar a mangus-usar kadagiti tin-edyer a soldado para kadagiti inaagum a kalatda. Mapaspasamak dagiti gubat tapno makontrol ti maysa a pagilian, saan a dagiti probinsia,” kuna ti Globe. Kas resultana, kinuna pay ti periodiko nga “imbes a siputanda dagiti pormal a panagsardeng ti panagrurupak dagiti nasion, maamiris” dagiti puersa ti United Nations a mangtagtaginayon iti talna a “makibibiangda kadagiti aggugubat a paksion a ti kalatda—uray ti estruktura ti lideratoda no dadduma—ket saan a nalawag, ken mapagduaduaan ti tarigagayda maipaay iti kappia.”
Mangpataud iti Kinaranggas ti Baro a Kredo iti Isports
Sigun iti Pranses a magasin nga L’Express, tinaming dagiti Pranses nga autoridad iti soccer ti kangatuan a bilang a 20,825 a panangdisiplina para iti eskediul ti panagay-ayam iti soccer idi 1997/98, ket immadu met unay dagiti naranggas nga insidente iti dadduma pay nga isports. Apay nga immadu unay ti kinaranggas? Sigun iti managsirarak a ni Richard Pfister, ti maysa a gapu isu “ti tarigagay a mangabak. No maipangpangruna ti kuarta imbes a ti dayaw, no mayun-una ti resulta ti panagay-ayam ngem iti ragsak ti panagay-ayam, mapanuynoyanen ti uray aniaman a kababalin.” Kinuna ni Pfister a ti kasta a kababalin a sibabatad nga ar-aramiden ngem di pakadusaan dagiti tattao a masansan a maibilang a pagsarmingan, ti kasla mangikalintegan iti kinaranggas iti imatang dagiti ubbing ken mangparparegta kadakuada a mangtulad iti dayta.
Napateg Pay Laeng ti Kinamensahero ti Kalapati
Ipadamag ti The Indian Express nga addan moderno a network ti komunikasion iti departamento ti polisia iti estado ti Orissa idiay India, ngem kaskasdi a dina pasardengen ti “serbisio dagiti kalapati[na],” maysa a pangen a buklen ti 800 a kalapati. Sigun ken Mr. B. B. Panda, ti direktor-heneral ti polisia ti Orissa, nagpateg dagiti kalapati no panaglalayus ken panagbabagyo iti napalabas a 50 a tawen ken praktikalda pay laeng no madadael ti komunikasion a wireless. Idi dinadael ti layus ti ili a Banki idi 1982, kas pagarigan, dagiti laeng kalapati ti kakaisuna a mangyallatiw iti impormasion iti nagbaetan ti ili ken ti distrito a hedkuarter ti Cuttack. Nangrugi ti immuna a yunit ti kalapati idiay Orissa idi 1946, nga addaan iti kalapati a naggapu idiay Belgium a maaw-awagan a homer, a direkta a matayabna ti 800 a kilometro iti kapartak a 80 agingga iti 90 a kilometro iti kada oras. Dagiti kalapati a makapagbiag iti 15 agingga iti 20 a tawen ket madama a matartaraken iti tallo a sentro iti sidong ti panangaywan ti 34 a konstable. Kastoy ti kinuna ni Mr. Panda: “Dagiti kalapati ket mabalin a kasla inuugma kadagitoy a panawen ti cellular phone ngem agtultuloyda a mangipapaay iti naisangsangayan ken nasungdo a serbisio iti estado.”
Kurang ti Nagadalan Dagiti Ubbing
Ti Universal Declaration of Human Rights nga inadaptar ti United Nations General Assembly idi 1948, dinepinarna ti kangrunaan a kalintegan a manggun-od iti edukasion. Nupay naaramiden ti adu a makomendaran a panagregget, adayo pay laeng ti pannakaragpat daytoy a kalat. “Limapulo a tawen kalpasan ti pannakaadaptar ti Universal Declaration of Human Rights, adda pay laeng nasurok a 130 a milion nga ubbing a katawenan dagiti estudiante iti elementaria a di nakapageskuela,” kuna ti Aleman a periodiko nga Allgemeine Zeitung Mainz. “Kaipapanan daytoy a 20 a porsiento kadagiti amin nga ubbing iti lubong ti saan a nakagun-od iti pamunganayan nga edukasion.” Sigun ken Reinhard Schlagintweit, ti panguluen ti United Nations Children’s Fund, Alemania, agarup $7 a bilion ti kasapulan tapno mapageskuela iti elementaria ti amin nga ubbing iti intero a lubong. Basbassit nga amang daytoy ngem iti kuarta a tinawen a maigatgatang idiay Europa iti sorbetes wenno ti kantidad a mabusbos iti kada tawen idiay Estados Unidos kadagiti kosmetiko, ken nagbassit laeng no idilig iti magasgastos ti lubong kadagiti igam.
Masansan a Madidigra nga Asia
Impadamag ti South China Morning Post nga “iti Asia ti nakapasamakan ti 6 kadagiti 10 a kangrunaan a didigra iti lubong itay napan a tawen a nakakettelan ti 27,000 a biag ken nakapukawan ti EU$38 a bilion.” Daytoy iramanna dagiti makadadael a layus idiay Bangladesh ken China ken dagiti uram kadagiti kabakiran ti Indonesia a nangiwaras iti asuk ken dapo kadagiti kaarrubada a nasion. “Ad-adu a natural a didigra ti nangapektar iti Asia ngem iti aniaman a rehion iti lubong,” kuna ti United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific. “Nangnangruna iti Asia, ti panangpabassit kadagiti peggad ket maysanto kadagiti kangrunaan a karit iti maika-21 a siglo.”
No Apay a Saanmo a Makilikili ti Bagim
“Awan gawgaway uray ti maysa a nataengan no makilikili a naimbag. Ngem uray kaskasano, mabang-aran ti kalakaan a makilikili no maammuanna a dina makilikili ti bagina,” kuna ti The Economist. Apay a dina makilikili ti bagina? Sigun iti nabiit pay a panagsirarak, masarakan ti sungbat iti cerebellum, ti paset ti utek a mamagtutunos iti panagtignay ti bagi. Patien dagiti managsirarak a saan laeng a pagtutunosen ti cerebellum ti panagtignay no di ket dayta pay ti mangipakpakauna kadagiti panagrikna nga ibunga dagitoy. Isu a no padasen dagiti tattao a kilikilien ti bagida, segseggaanen ti cerebellum ti rikna ket lapdanna dayta. No adda sabali a mangkilikili, saan nga agtunos ti panagrikna ken ti segseggaan ti cerebellum, isu a saan a malapdan ti pannakarikna. Kastoy ti insumario ti The New York Times iti umasping nga artikulo: “Maibaga ti utek no kilikilien ti maysa a tao ti bagina isu a dina unay iginggina daytoy, tapno ad-adda a mariknana ti gapuanan dagiti sabsabali a mabalin a nagangganat.”
Ti Kasuno ti Morse Code
Binigbig ni Roger Cohn iti ahensia ti United Nations a mangtartarawidwid kadagiti barko iti lubong a ti Morse Code a naimbento idi 1832 “dakkel ti naitulongna iti irarang-ay ti negosio ken historia.” Dayta ti internasional a pagsurotan nga inusar dagiti agpegpeggad a barko nanipud idi 1912, ti tawen nga insignal ti Titanic ti SOS—tallo a tulnek, tallo a dash, tallo a tulnek—kuna ti The Toronto Star. Ngem nanipud Pebrero 1, 1999, maysa a kabarbaro a sistema ti satellite ti rinugianen nga inusar ti International Maritime Organization nga automatiko a mangipatulod iti impormasion iti “maysa a network dagiti agkakanaig a sentro iti intero a lubong a trabahoda ti mangsalbar” no maitalmeg ti “maysa a teklado a kanayon a sisasagana a mausar” iti terminal ti satellite iti uneg ti barko. Malaksid iti siam a numero a pakabigbigan ti maysa a barko, ti dadduma pay nga impormasion a maipatulod “mabalin nga iramanna ti oras, no sadino ti ayan ti barko ken no ania ti mapaspasaranna a peggad—saan man nga espesipiko, wenno maysa kadagiti 12 a kategoria manipud uram agingga iti pannakalayus ken ti panagbangkirig agingga iti iraraut dagiti pirata,” kuna ti Star. Kastoy ti masmasnaayan nga innayonna: “Ti Morse ti dati a mangmangted iti lubong iti dadduma kadagiti kasayaatan a damag iti historia: Dayta ti nausar tapno maibrodkas idi iti panagsardeng ti dua a Gubat Sangalubongan.”
Saksakit a Nainaig Kadagiti Sapatos
Impadamag ti The Toronto Star a “sigun kadagiti doktor, maysa iti kada innem a tattao ti addaan saksakit iti saka a mabalin a nainaig kadagiti sapatos.” Dagiti naut-ot a tumeng, padingpading, patong, ken ti panagsakit ti ulo mabalin nga ibagbagada kenka a kitaem ti us-usarem a sapatos. “Ti kangrunaan a laglagipem ket saan a makibagay dagiti sapatos iti sakam no di ket dagiti sakam ti makibagay kadagiti sapatosmo,” kuna ti Star. “Dika gumatang iti sapatos ket namnamaen a makibagayda kadagiti sakam. No saanka a komportable no isuotmo ida iti pagtagilakuan, dika gatangen dagitoy.” Gumatangka iti sapatos no malem, tangay “gagangay a medio dumakkel bassit dagiti sakam bayat ti panaglabas ti sumagmamano nga oras ti aldaw,” ken “ibagaymo ti sapatos iti kaakaba dagiti ramay ti sakam, imbes nga iti mukodmo.” Sigun iti estadistika, ad-adu ti saksakiten ken depekto ti saka dagiti babbai. Maipagarup a ti makagapu iti daytoy isu ti “panagsapatos” ti 90 a porsiento kadakuada “iti nakabasbassit wenno nakail-ilet iti sakada,” ken “dagiti nangato ti takonna ti masansan a pakaigapuan ti adu kadagiti kakaruan a depekto ti saka.” Kastoy ti innayon ti periodiko: “Napateg met a laglagipen a tumaud ti ut-ot kalpasan nga addan napasamak a pannakadangran.”
Panangipablaak iti Biblia Idiay China
“Nangipablaak ti China iti nasurok a 20 a milion a kopia ti Nasantuan a Biblia iti napalabas a dua a dekada ket nagbalinen ti Biblia a maysa kadagiti kalatakan a libro iti pagilian nanipud idi rugrugi ti dekada 1990,” kuna ti Xinhua News Agency. Sigun ken Propesor Feng Jinyuan, iti Institute of World Religions iti sidong ti Chinese Academy of Social Sciences, adda kalintegan dagiti Kristiano idiay China a gumatang iti dua a kopia. Naipablaaken ti nasurok a 20 a nagduduma nga edision, “agraman dagiti Ingles nga edision nga addaan iti Tsino a patarus, dagiti Tsino nga edision iti tradisional ken napalaka a karakter, dagiti edision iti lenguahe dagiti etniko a minoria ken agpadpada nga iti nalaka nga awiten ken dadakkel a kita.” Sa adda pay naipablaak nga adu a libro nga aglaon kadagiti estoria ti Biblia ket manamnama a mangartap kadagiti malako a Biblia. “Ti Biblia ti maika-32 iti listaan dagiti kadakkelan ti impluensiana a libro iti pagilian nanipud idi rugrugi ti dekada 1990,” kuna ti artikulo, ngem “no pangkaaduan ti pagsasaritaan, basbassit ti impluensia ti relihion kadagiti umili a Tsino ngem kadagiti tattao iti Laud.”