Panangmatmat ti Lubong
Dagiti Tin-edyer ti Canada ken ti Relihion
“Adda nakaskasdaaw a 80 a por siento kadagiti taga Canada a tin-edyer a mamati iti Dios,” idinto ta “15 laeng a por siento ti regular a tumabtabuno iti narelihiosuan nga institusion,” kuna ti periodiko a Vancouver Sun. Apay nga adda ti kasta a dakkel a naggidiatan? Inkeddeng ti dadduma a didan mangalagad iti relihion gapu ta “naan-anay a makapauma ti adu a narelihiosuan a serbisio,” ken “di magustuan dagiti agtutubo dagiti nainget a doktrina.” Kastoy pay ti kunaen ti periodiko: “Sigurado a ti reputasion ti organisado a relihion ket dinadael met unayen dagiti paulo ti damdamag maipapan iti panangabuso iti sekso dagiti Kristiano a klero, panagderraaw dagiti Sikh, Judio nga ektremista ken Hindu a militante. Ipalgak dagiti surbey a 39 a por siento laeng kadagiti taga Canada a tin-edyer ti agtalek kadagiti lider ti relihion, no idilig iti 62 a por siento idi 1984.” Agngudo ti report babaen ti panagkunana: “Maysa kadagiti aniaman a makagapu isu ti saan ngamin a pannakaidanon ti napudno a panangabrasa dagiti klero kadagiti tin-edyer, wenno ti kultura ti kaaduan ket bumusor unay kadagiti narelihiosuan nga institusion wenno saan a makaallukoy ti naespirituan a mensahe iti kaaduan nga agtutubo. Wenno amin dagiti nadakamat a rason.”
Dagiti Nakarting nga Ipes
Ammo ti siasinoman a napadasannan ti agtiliw kadagiti ipes a saan a nalaka nga aramiden daytoy. Ania ti sekretoda? Ti maysa isu dagiti pino a buok iti agsumbangir a paset ti tianda a makarikna iti kakapuyan a pul-oy a patauden dagiti kabusor ken ipalgakna ti direksion a paggapuanna. Kasta met nga agparang a nakaep-episiente ti nervous system-da, tangay kasapulan laeng dagiti ipes ti maysa a kakasangagasut ti maysa a segundo tapno makapagtignay ken makatarayda. Ita, babaen ti kamera a nagpartak ti panangalana, ad-adu pay ti naammuan da Jeffrey Camhi ken ti kakaduana idiay Hebrew University of Jerusalem, sigun iti periodiko a Berliner Morgenpost. Natakuatanda a makataray dagiti ipes iti kapartak a 1 a metro iti kada segundo ket mabalbaliwanna pay ketdi ti turongenda agingga iti 25 a daras iti kada segundo bayat nga agtartarayda iti kastoy a kapartak. “Awan ti sabali nga ammomi nga addaan iti kasta a nakaisigudan a panagtignay iti dadduma nga animal a makabael iti napartak a panagpusipos ti bagi,” kinuna ni Camhi nga inadaw ti New Scientist. “No ti ipes ket saan la koma a nakaar-ariek a sangaili iti balay, sigurado a maawatna ti pammadayaw a pakaikarianna unay.”
Ti Kadakkelan a Bakteria iti Lubong?
Natakuatan ni Heide Schulz, maysa a sientipiko manipud iti Max Planck Institute for Marine Microbiology, ti higante a bakteria iti lissaad ti lansad ti taaw a teritoria ti Namibia, Africa. Ti organismo ket addaan iti 0.75 a milimetro a diametro ken mamin-100 a dakdakkel ngem iti aniaman a naammuanen a bakteria. “No ti ordinario a bakteria ket kas iti kadakkel ti kappasngay nga utot, ti kabbaro ket kas iti kadakkel ti blue whale,” kuna ti The Times ti London. Kas iti kuentas a perlas, saan unay a nagdidinnekket dagitoy nga organismo a maaw-awagan a Thiomargarita namibiensis. Sigun iti The Times, ti bakteria ket “mangmangan kadagiti sulphide, a balbaliwanda babaen ti tulong dagiti nitrate a masarakan iti danum ti baybay.”
Adu Unayen Dagiti Bangkay Idiay Ganges
“Iti adun a siglo, itaneb dagiti Hindu ti minatayda iti Ganges iti panamatida a daytoy ti mangipasigurado iti moksha, wenno ti pannakawayawaya ti kararua manipud iti siklo ti kaadda ti bagi,” kuna ti Electronic Telegraph. “Idi adalem pay laeng ti 2,500 a kilometro ti kaatiddogna a Ganges, ti kinaapresna ti nangyanud iti ginasut nga agruprupsan a bangkay. Ngem iti panaglabas ti adun a tawen, saan unayen a naapres ti karayan ken immababawen gapu kadagiti rugit ken basura ti industria a naibelleng iti dayta.” Nagresulta daytoy iti “pannakaisalat [dagiti bangkay] kadagiti ruot ken basura iti adu a lawas.” Idi arinunos ti dekada 1980, pinadas ti gobierno a risuten ti parikut babaen ti panangikabilna iti rinibu a pag-ong a mangmangan iti karne idiay Ganges. Ngem naisardeng ti proyekto idi 1994 agsipud ta adu unay dagiti bangkay a kanen dagiti pag-ong, ken dagiti pag-ong a mismo ket al-alaen dagiti agtiltiliw kadagitoy. Iti kabbaro a kampania, maguyugoy dagiti tattao a puoranda laengen dagiti natay a kakabagianda wenno itanemda ida iti kadaratan iti igid ti karayan.
Awanen ti Limbo?
Ti Limbo—ti lugar a sadiay sigun iti tradision dagiti Katoliko ti papanan ti kararua dagiti natay a maladaga a di nabuniagan—ket awanen iti Katoliko a teolohia. Nupay pulos a saan a nagbalin a doktrina, ti limbo ket “bunga dagiti nainaynayon a panangilawlawag dagiti teologo idi maika-12 a siglo” nga agkasapulan idi iti pangilugaranda “iti Sumuno a Biag” kadagidiay saan a naikeddeng a mapan idiay langit wenno impierno. Nairaman kadagitoy “dagiti inosente a kappasngay a natay sakbay a mabuniaganda koma” ken “dagiti di manamati a nagbiag a sililinteg.” “Idi naimbento dayta, ti Limbo ket naaddaan iti napateg a paset iti doktrina nga insuro ti simbaan,” insurat ti komentarista ti Vatican a ni Marco Politi iti periodiko a La Repubblica. Ngem kadagiti kabarbaro a katekismo, agraman ti sapasap a katekismo a naipaannurot idi 1992, awan man la ti nadakamat a Limbo. “Kinapudnona, nabalbaliwanen ti intero a konsepto ti Sumuno a Biag iti napalabas a sumagmamano a dekada,” ilawlawag ni Politi. Adu a teologo ti mangibaga itan a diretso a mapan idiay langit dagiti maladaga a matay a di nabuniagan. Kastoy ti kunaen ti Italiano a teologo a ni Pino Scabini: “Kadagitoy nga aldaw, adda pagannayasan a mangusig kadagiti napateg nga elemento maipapan iti naipalgaken—ti agnanayon a biag a sinarita ni Jesus, ken ti panagungar.”
Ti Negosio a Panagkidnap
“Ti panagkidnap ket . . . rumangrang-ay a negosio kadagiti lugar a kas iti Mexico, Colombia, Hong Kong, ken Russia,” kuna ti U.S.News & World Report. “Iti intero a lubong, ti bilang dagiti nakidnap tapno maipasubbot ti kangatuan pay laeng iti tunggal napalabas a tallo a tawen.” Ti kaaduan pay laeng ket idiay Latin America, a sadiay adda 6,755 a nakidnap iti nagbaetan ti 1995 ken 1998. Simmaruno ti Asia ken ti Adayo a Daya (617), Europa (271), Africa (211), ti Makintengnga a Daya (118), ken Amianan nga America (80). Nupay kaaduan kadagidiay nakidnap ket dagiti lokal a komersiante ken agtagikua iti daga, mabalin nga agpeggad ti siasinoman—trabahador a mangipapaay iti tulong iti sabali a pagilian, biahero a negosiante, wenno turista. Gumatgatangen dagiti internasional a kompania kadagiti kidnap and ransom insurance policy tapno mabayadan ti subbot agraman ti gastos dagiti propesional a negosiador ken sikolohikal a mamalbalakad. Organisado dagiti kidnaper. Adalenda nga umuna no siasino dagiti kidnapenda ken dagiti risgo a pakaipasanguanda. Masansan a tratuenda a naimbag dagiti kinidnapda, ta maamirisda nga agresulta daytoy iti manmano a panaggandat nga aglibas ken dakdakkel ti tsansa a mabayadanda. “Maysa laeng iti 10 a panangkidnap iti intero a lubong ti agtungpal iti ipapatay ti tao a nakidnap,” kuna ti magasin, ngem mamakdaar: “Agannadkayo kadagiti polis iti lugaryo. Masansan a kakumplotda dagiti kidnaper.”
Web Site a Giya iti Panagkararag
Nabiit pay a nangikabil ti Church of England ti Web site-na iti Internet. Adda dita ti giya no kasano ti agkararag. Nupay iyunay-unayna a denggen ti Dios ti tunggal kararag, idagdagadag ti iglesia kadagiti tattao nga agbalinda a managparnuay no agkararagda. “Mangusarka iti musika, bato, dutdot, sabong, wenno kandela a tumulong kenka a mangipamaysa,” ken “usarem ta imam. Mabalinmo nga usaren dagiti ramaymo a mangipalagip kenka iti nadumaduma a banag nga ikararagmo.” Kas pagarigan, kunana a ti tangan, tangay isu ti kapigsaan a ramay, maisingasingna ti kararag para kadagiti banag a napateg iti biagmo, kas iti pagtaengan ken pamilia. Ti natayag a pattungagan maipalagipna kenka nga ikararagam “dagiti tattao a mangiturturay iti lubong,” ket ti kikit maipalagipna kenka nga “ikararagam ta bagim.” Iti panagkomentona kadagitoy a kabbaro a pamay-an, kuna ti The Times: “Ti linaon ti website ipamatmatna no kasano a nagbalinen a nailubongan ti nasion sigun iti panangmatmat ti Church [of England]. Dayta a panangisuro iti panagkararag ket indiligna iti panagdieta, wenno panangiruot iti hardin: ‘Ti ababa ken masansan a panagkararag isu ti kasayaatan, ngem dika sumuko.’”
Kinaalsem ken Panagrukab
“Isardeng koman ti tattao ti agpanunot a ti laeng asukar ti pakaigapuan ti panagrukab, ken kaykayatdan dagiti taraon a mangpaalsem iti ngiwatda,” kuna ni Mike Edgar, maysa kadagiti autor ti Oral Health: Diet and Other Factors. Balakadan daytoy a report dagiti tattao nga umin-inum iti orange juice no pammigat wenno mangmangan iti naalsem a dida pay la agsipilio iti di kumurang a kagudua nga oras kalpasanna. Apay? Agsipud ta no ad-adu ti alsem iti ngiwat ngem iti limitado a punto, lumukneng ti enamel ti ngipen ket ti panagsipilio ti mangradraden iti rabawna. Maisingasing ketdi a masumra ti kaadu ti alsem iti ngiwat babaen ti pannangan iti nabaknang iti protina, kas iti keso wenno mani, ngem iti las-ud ti 20 a minuto kalpasan ti pannangan kadagiti naalsem, kuna ti The Times ti London.
Munieka a Naaramid Idiay Japan ti Solusion?
Para kadagiti apong nga agnanaed iti adayo ken manmanoda a makita dagiti appokoda, adda solusion ti maysa a kompania idiay Tokyo: Ipatulodmo iti kompania ti retrato ti maladaga, ket iti unos ti innem a lawas makaawatka iti kaar-arngina a munieka. “Ngem saan la a dayta,” kuna ti New Scientist. “Adda digital microchip recorder iti uneg ti munieka a mangirekord iti damo nga uni ti maladaga, isu a kasla ti maladagam ti mangmangngegmo. Basta iggamam laeng ti ima ti munieka ket mangngegmon ti boses ti maladaga—wenno aniaman nga irekordmo. Sigun iti The Nikkei Weekly, ti $400 a munieka ti kaaduan a pediduen dagiti apong a manmanoda a makita dagiti appokoda.”