Panangtagabo iti Kaaldawantayo—Asidegen nga Agpatingga!
“Ti wayawaya ti maysa a tao ket napateg a paset ti sapasap a wayawaya. No biangam ti wayawaya ti maysa a tao, adda dakes nga epektona iti wayawaya ti amin a tattao.”—Victor Schoelcher, Pranses a Periodista ken Politiko, 1848.
KASTOY ti inyimtuod dagiti editor ti The UNESCO Courier: “Ania daytoy dakes a kababalin ti tao a kanayon a mangtignay kenkuana a manglais, mangituray ken mangtagibassit iti padana a tattao? Ken apay nga agingga ita, saan pay laeng a madusa ti kasta a krimen a maibusor iti sangatauan idinto ta Dagiti Natauan a Kalintegan ket nagbalinen a pakaseknan ti moderno a kagimongan?”
Komplikado ti sungbat. Gapu iti kinaagum, adda ti nalaka ti pasueldona a panangged dagiti ubbing ken ti pannakatagabo gapu iti utang. Ti kinapanglaw ken kurang nga edukasion ti makagapu a mailaklako dagiti ubbing a babbai iti prostitusion ken pannakiasawa tapno agserbi kas babaonen. Dagiti narelihiosuan a prinsipio ken konsepto ti kultura ti sumagmamano kadagiti makagapu nga adda panangtagabo gapu iti ritual. Ket iti kasasaad dagiti lallaki nga agpasiar idiay Bangkok wenno iti Manila tapno agsapul kadagiti ubbing a lallaki wenno babbai nga awanan AIDS, nabatad a seksual a kinagaramugam ken imoralidad ti motiboda. Amin dagitoy ket paset ti maysa a lubong a dagiti tattao ket ‘managayat iti bagbagida, managayat iti kuarta, . . . awanan nainkasigudan a panagayat, . . . awanan panagteppel, narungsot,” kas kinuna ni apostol Pablo, maysa nga estudiante ti abogasia idi umuna a siglo. (2 Timoteo 3:1-5) Paset dayta ti lubong a “ti killo saan a mapalinteg, ket ti pagkurangan saan a mabilang,” kas imbaga ti maysa nga estadista idi ugma nga agnagan Solomon.—Eclesiastes 1:15.
Panagbalbaliw ti Panunot
Kaipapanan kadi daytoy nga awanen ti maaramidan tapno naan-anay nga agpatingga ti panangtagabo—kadagiti man tradisional wenno kadagiti kabarbaro a kitana? Saan!
Kuna ti Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR) ti UN a ti panangtagabo ket “maysa a kasasaad ti panunot.” Kunana pay: “Uray no agpatingga ti panangtagabo, adda dagiti ibatina a lamma. Mabalin nga agtultuloy kas kasasaad ti panunot—kadagiti biktimana ken kadagiti kaputotanda ken kadagiti impluensiaan dagidiay mangar-aramid iti dayta—uray pay kalpasan a naipariten.”
Gapuna, ti maysa a pamay-an tapno agpatingga ti panangtagabo isut’ panagbalbaliw ti panunot—panagbalbaliw ti puso—dagiti amin a tattao iti intero a lubong. Ket ramanen dayta ti panagbalbaliw iti edukasion—panangisuro kadagiti tattao nga agiinnayatda ken pagraemanda ti dignidad ti maysa ken maysa. Kaipapananna ti panangtulong kadagiti tattao a mangikkat iti kinaagum iti pusoda ken annurotenda dagiti nangato a moral a pagalagadan. Siasino ti makaipaay iti kasta nga edukasion? Kuna ti OHCHR a “masapul a tumulong ti tunggal maysa tapno mapataud ti sangalubongan nga urnos a saanen a mangpanuynoy iti naranggas a pananggundaway.”
Usigem ti programa a panangisuro ti Kristiano a gunglo dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong. Daytoy a programa sibaballigi a nasursuruannan dagiti nasingpet panagpuspusoda a tattao tapno dida panuynoyan wenno konsintiren ti naranggas a pananggundaway. Gapu iti dayta, minilion a tattao iti nasurok a 230 a pagilian ti nasursuruanen a mangtrato kadagiti padada a tattao buyogen ti dignidad. Apay a naballigi daytoy a programa?
Agsipud ta naibasar iti Biblia, ti libro nga impaltiing ti Namarsua iti tao. Dayta ti libro a mangitandudo iti dignidad ti tao. Dagiti tattao a nasursuruan iti Biblia babaen ti programa dagiti Saksi ni Jehova a panangisuro maammuanda a ti Namarsua kadatayo a ni Jehova ket Dios a mismo ti dignidad. (1 Cronicas 16:27, NW) Ipapaayanna iti dignidad ti amin a pinarsuana. Ramanen daytoy agpadpada dagiti lallaki ken babbai, manipud iti amin a puli, kasasaad iti kagimongan, ken kabibiag.—Kitaenyo ti kahon a “Wayawaya ken Dignidad ti Tao—Nagtaudanna?”
Panagpapada ken Panagraem iti Dignidad
Isuro ti Biblia a ti Dios “inaramidna ti tunggal nasion dagiti tattao manipud iti maysa a tao, tapno agnaed iti intero a rabaw ti daga.” (Aramid 17:26) No kasta, awan ti makaibaga a natantan-ok ti bagina ngem iti siasinoman a padana a tao wenno adda kalinteganna a mangirurumen wenno manggundaway iti sabsabali. Dagiti tattao a situtulok nga agsursuro maapresiarda ti kinapudno a “ti Dios saan a mangidumduma, no di ket iti tunggal nasion anamonganna ti tao nga agbuteng kenkuana ken agaramid iti kinalinteg.” (Aramid 10:34, 35) Maamirisda a ti ayat ti Dios saklawenna ti amin, tangay silulukat para iti amin a tattao ti pribilehio a maaddaan iti nasinged a relasion kenkuana. Kinapudnona, “ti Dios inayatna ti lubong iti kasta unay isu nga intedna ti bugbugtong nga Anakna, tapno tunggal maysa a mangalagad iti pammati kenkuana saan koma a madadael no di ket maaddaan iti agnanayon a biag.”—Juan 3:16.
Nagdakkel ti epekto daytoy a naibasar-Biblia nga edukasion iti personalidad dagiti tattao. Babaen iti dayta, “naan-anay a mapabaro” ti puso ken isip dagiti tattao. (Efeso 4:22-24, Today’s English Version) Tignayenna ida a mangtrato iti padada a tattao buyogen ti dignidad ken panagraem. Determinadoda nga ‘agaramid iti naimbag kadagiti isuamin.’ (Galacia 6:10) Awan ti makapagbalin a pudno a Kristiano ken maigiddato iti dayta siraranggas a manggundaway ken mangirurumen iti siasinoman kadagiti padana a tattao. Maragsakan dagiti Saksi ni Jehova nga agbalin a maysa a gunglo dagiti Kristiano a kapada ti kongregasion Kristiano idi umuna a siglo, a sadiay ‘awan ti Judio wenno uray Griego, awan ti adipen wenno uray siwayawaya a tao. Aminda ket maymaysa a persona a naikaykaysa ken Kristo Jesus.’—Galacia 3:28.
Panagbalbaliw ti Gobierno
Nupay kasta, tapno permanente nga agpatingga ti amin a kita ti panangtagabo, masapul ti naan-anay a panagbalbaliw ti kagimongan ti tao. Kuna ti International Labor Organization a tapno agpatingga ti natauan a pananggundaway, masapul a “mabaliwan ti aglawlaw a mangipalubos ken mangkonsintir kadagita nga aramid. Dagiti internasional a paglintegan, internasional a panagtitinnulong, ken determinasion ti sangalubongan a komunidad ti sumagmamano kadagiti dadduma pay nga insingasing dayta nga ahensia.
Nainkalintegan a kalikaguman daytoy ti pannakabalin a mangkontrol a naan-anay iti planetatayo, ti pannakabalin a mangipasigurado iti sapasap a wayawaya. Imbaga ni Boutros Boutros-Ghali, dati a sekretario-heneral ti UN, a dagiti pudno a problema a mangap-apektar iti planetatayo ket masapul a marisut iti “sangalubongan a pamay-an.” Ngem saan nga amin ket sigurado unay a mapasamakto daytoy. Ipakita dagiti napalabas a kapadasan a naagum unay ken managimbubukodan ti adu nga agtuturay kadagiti interes ken kalatda tapno maragpatda ti kasta nga internasional a panagtitinnulong.
Nupay kasta, ti Biblia—ti isu met la a libro a nakaisuron iti minilion a tattao a mangraem iti dignidad ti padada a tattao—ipakitana a panggep ti Dios nga ipasdek ti kasta a sangalubongan a gobierno. Mabasam iti Biblia ti adu a kari maipapan iti baro a lubong ti kinalinteg. (Isaias 65:17; 2 Pedro 3:13) Panggep ti Dios a pukawen ditoy daga ti siasinoman a saan nga agayat iti Dios ken iti kaarrubana. Impakaammon ti Dios ti panggepna a mangipasdek iti sangalubongan a gobierno iti sangatauan a sililinteg a mangituray iti daga. Imbaga kadatayo ni Jesus nga ikararagtayo dayta a gobierno iti gagangay a maaw-awagan a Kararag ti Apo, wenno ti Amami.—Mateo 6:9, 10.
Mapukawton ti pananggundaway iti tao ken ti tunggal kita ti panangtagabo iti sidong ti panangituray daytoy a gobierno agsipud ta ni Kristo nga Ari ket agturay ‘babaen ti kinahustisia ken babaen ti kinalinteg.’ (Isaias 9:7) Mawayawayaanton dagiti mairurrurumen babaen ti nalinteg a turay, ta kuna ti Biblia: “Ispalennanto ti makasapul inton umkis, ken ti napanglaw nga awan mangarayat kenkuana. Mangngaasinto kadagiti napanglaw ken makasapul, ket dagiti kararua dagiti makasapul isalakannanto. Subbotennanto dagiti kararuada iti panangirurumen ken iti panangrabsut.”—Salmo 72:12-14.
No il-iliwem a makita ti panagpatingga ti panangtagabo—amin a kita ti panangtagabo—awisendaka a mangammo iti ad-adu pay maipapan iti panggep ti Dios a mangipasdek iti daytoy mangwayawaya a sangalubongan a gobierno. Maragsakanto dagiti Saksi ni Jehova iti lugarmo a tumulong kenka a mangaramid iti daytoy.
[Kahon/Ladawan iti panid 11]
WAYAWAYA KEN DIGNIDAD TI TAO—NAGTAUDANNA?
NAIPASNGAYTAYO amin nga addaan iti naisigud a kasapulan ken tarigagay a dignidad ken wayawaya. Ni Kofi Annan, ti sekretario-heneral ti UN, nayebkasna ti sapasap a rikna idi inyimtuodna: “Siasino ti makailibak a tartarigagayantayo amin ti agbiag nga awanan buteng, panagtutuok, ken panangidumduma? . . . Kaanoyo a nangngegan ti siwayawaya a timek nga agkidkiddaw iti panagpatingga ti wayawaya? Sadino ti nakangngeganyo iti tagabo a mangikalkalintegan iti panangtagabo?”
Saanen a kabbaro dagita a kapanunotan. Iti panangilaksidna iti kapanunotan a naipasngay ti dadduma nga agbalin a tagabo, kastoy ti insurat ni Seneca, maysa a Romano a pilosopo idi umuna-siglo, iti Letters to Lucilius: “Pangngaasiyo ta utobenyo a ti tao nga aw-awaganyo a tagaboyo ket kapadpadayo met la a tao, addaan iti isu met la a naariwanas a langit, agang-anges a kas kadakayo, agbibiag a kas kadakayo, matay a kas kadakayo!”
Ni Imam ʽAlī, a madaydayaw kas ti maikapat a caliph kalpasan ni Muḥammad, imbagana nga amin a tattao ket “agpapada iti pannakaparsua.” Kinuna ni Saʽdī, maysa a Persiano a dumadaniw idi maika-13 a siglo: “Maysa a substansia ti nagtaudan amin nga annak ni Adan idi naparsuada. No saktan ti lubong ti maysa a miembrona, madanagan ti dadduma a miembrona.”
Ti nadibinuan ti pannakaipaltiingna a historikal a rekord a masarakan iti Biblia ipaganetgetna ti dignidad ti amin a tattao. Kas pagarigan, deskribiren ti Genesis 1:27 ti pannakaparsua ti tao a kunkunana: “Ti Dios pinarsuana ti tao a kaladawanna met laeng, iti ladawan ti Dios pinarsuana; pinarsuana ida a lalaki ken babai.” Ti Namarsua kadatayo ket Dios ti wayawaya. Kinuna ni apostol Pablo a “no sadino ti yan ti espiritu ni Jehova, adda wayawaya.” (2 Corinto 3:17) Idi pinarsua ni Jehova ti tao a kaladladawan ken kaaspingna, impaayanna dagiti tattao iti pannakaikari, panagraem iti bagi, ken dignidad. Babaen ti panangwayawayana kadagiti parsuana manipud iti “pannakaadipen iti panagrupsa,” ipasiguradona met a tagiragsakento dagiti tattao ti kasta a wayawaya ken dignidad iti agnanayon.—Roma 8:21.
[Ladawan iti panid 9]
Maikari ti tunggal maysa iti dignidad ken wayawaya
[Dagiti ladawan iti panid 10]
ITAMPOK TI EDUKASION ITI BIBLIA TI PANAGRAEM ITI DIGNIDAD TI TAO KEN MANGIPAKAAMMO ITI NAMNAMA PARA ITI MASAKBAYAN A BARO A LUBONG
Sangapamiliaan a panagadal iti Biblia idiay Benin
Ti kinapintas dagitoy a dissuor ti Blue Nile idiay Ethiopia ket mangted iti pamalatpatan iti maisublinto a paraiso