Ti Biblia​—Libro ti Umiso a Padto, Paset 3

‘Nasarakanmin ti Mesias’

Iti daytoy walo ti pasetna a serye, ibinsabinsa ti “Agriingkayo!” ti maysa a napateg nga aspeto ti Biblia​—dagiti padto wenno pakpakaunana. Tulongannaka dagiti artikulo a mangsungbat kadagitoy a saludsod: Dagiti kadi padto ti Biblia ket inim-imbento laeng dagiti nalaing a tattao? Wenno paneknekan kadi dagita a ti Dios ti nangipaisurat kadagita? Awisendaka a mangusig kadagiti ebidensia.

ADU a siglo sakbay a nayanak ni Jesus, impadto dagiti Hebreo a propeta ti iyaay ti Mesias, a ti kaipapananna iti pagsasao a Hebreo ket “Daydiay Napulotan.” Nangtedda idi kadagiti espesipiko a detalye maipapan iti masanguanan a biag ti Mesias​—agraman ti kapuonanna​—no sadino a mayanak ken no kaano ti iyaayna, ken no ania ti mapasamak kenkuana.

Patien dagiti Kristiano idi umuna a siglo C.E. a natungpal dagita a padto ken Jesus. Nariknada ti narikna idi ti adalan a ni Andres a nangibaga iti kabsatna a ni Simon: ‘Nasarakanmin ti Mesias.’ (Juan 1:40, 41) Husto kadi ti konklusionna? Kitaentayo ti 4 laeng iti adu a padto maipapan iti Mesias, ken usigentayo dagiti ebidensia para iti tunggal maysa kadagita.

Padto 1: “Isunto ti sumukat ken ni Ari David nga agturay.”​—Isaias 9:7, “Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.”

Kaitungpalanna: Nangrugi ti Ebanghelio ni Mateo kadagitoy a sasao: “Ti libro ti pakasaritaan ni Jesu-Kristo, anak ni David, nga anak ni Abraham.” Kalpasanna, dinakamatna ti kapuonan ni Jesus iti linia ni David, kas iti inaramid ti mannurat iti Ebanghelio a ni Lucas.​—Mateo 1:1-16; Lucas 3:23-38.

Ti ipakita ti historia:

● Ipakita ti sursurat ti Judio a historiador a ni Josephus a dagiti rekord ti kapuonan dagiti pamilia a Judio ket magun-odan kadagiti publiko a pagidulinan iti napapateg a dokumento. Naperdi dagita a rekord idi nadadael ti Jerusalem idi 70 C.E. Ngem sakbay dayta, nagwarasen ti damag a ni Jesus ket kaputotan ni David. (Mateo 9:27; 20:30; 21:9) No koma saan nga agpayso ti kinunana, mabalin nga adda koma nangkuestionar wenno nangpaneknek a di umiso dayta. Ngem awan ti ebidensia nga adda nangaramid iti kasta.

Padto 2: “O Betlehem Efrata, daydiay nakabasbassit tapno mairaman kadagiti rinibu ti Juda, manipud kenka rummuarto nga umay kaniak daydiay agbalin nga agturay iti Israel.”​—Mikias 5:2.

Kaitungpalanna: Nayanak ni Jesus idiay Betlehem. Idi nagpasensus ni Cesar Augusto, ti pannakaama ni Jesus a ni Jose nga adda idiay Nazaret ket inkapilitan a napan idiay “Judea [Juda], iti siudad ni David, a maawagan Betlehem, agsipud ta isu ket kameng iti balay ken pamilia ni David, tapno maipasalista agraman ken Maria.” Bayat ti kaaddada sadiay, ni Maria “impasngayna ti anakna a lalaki” a ni Jesus.​—Lucas 2:1-7.

Ti ipakita ti historia:

● Paneknekan ti arkeolohia a nagpasensus dagiti Romano idiay Makintengnga a Daya tapno makakolektada iti buis ken makaayabda kadagiti agsoldado. Ti ebidensia ti maysa kadagita a sensus ket makita iti bilin ti Romano a gobernador ti Egipto idi 104 C.E. Kastoy ti mabasa iti maysa a kopia dayta a bilin a makita itan iti British Library: “Yantangay asidegen ti sensus iti binalaybalay, amin dagidiay agnanaed iti ruar ti distrito gapu iti aniaman a rason ket masapul nga agsubli kadagiti mismo a lugarda tapno mairamanda iti regular a maipapaulog a sensus, ken tapno siaanep a masukayda met dagiti nailatang a dagada.”

● Idi nayanak ni Jesus, dua nga ili idiay Israel ti maawagan iti Betlehem. Ti maysa ket iti amianan, nga asideg iti Nazaret. Ti maikadua, a nabatad a pagaammo idi kas Ephrath (wenno Efrata) ket asideg iti Jerusalem iti Juda. (Genesis 35:19) Nayanak ni Jesus iti maikadua, kas iti impakpakauna ni Mikias agarup 800 a tawen kasakbayanna.

Padto 3: “Manipud iruruar ti sao a mangisubli ken mangbangon manen iti Jerusalem agingga iti Mesias a Panguluen, addanto pito a lawas, kasta met innem a pulo ket dua a lawas.”​—Daniel 9:25.

Kaitungpalanna: Ti periodo ti tiempo nga espesipiko a dinakamat ti padto ni Daniel katupagna ti mamin-69 a 7 a tawen, wenno agdagup iti 483 a tawen. Nangrugi idi 455 B.C.E. ti pannakaibangon manen ti Jerusalem. Kas naipadto, kalpasan ti 483 a tawen (69 a lawlawas ti tawtawen), idi 29 C.E., nagbalin ni Jesus a Mesias, wenno Daydiay Napulotan, idi nabautisaran ken napulotan babaen ti nasantuan nga espiritu ti Dios.a​—Lucas 3:21, 22.

Ti ipakita ti historia:

● Idi rugrugi ti umuna a siglo C.E., “siiinanama dagiti tattao” iti iyaay ti Mesias. (Lucas 3:15) Iti librona nga A History of Messianic Speculation in Israel, insurat ti Judio nga eskolar a ni Abba Hillel Silver nga iti tiempo sakbay ti pannakadadael ti Jerusalem, “namnamaen ti amin ti dandanin iyaay ti Mesias.” Kinunana pay a “ninamnamada nga agparang ti Mesias idi rugrugi ti umuna a siglo.” Insurat ni Silver a ti namnamaen dagiti Judio ket naibasar iti “popular a kronolohia idi a tiempo.”

Padto 4: “Aramidennanto ti lugar a pagitabonanna a kaduana a mismo dagidiay nadangkes, ken kadua ti klase nabaknang iti ipapatayna.”​—Isaias 53:9.

Kaitungpalanna: Napapatay ni Jesus a kadua ti dua a nasentensiaan a kriminal ngem naitabon iti tanem a naikungkong iti bimmato a bakras nga indonar ti nabaknang a manamati a ni Jose ti Arimatea.​—Mateo 27:38, 57-60; Juan 19:38.

Ti ipakita ti historia:

● Paneknekan ti adu a nagkauna ken di-Kristiano a mannurat​—agraman ti Judio a historiador a ni Josephus ken ti Romano a historiador a ni Tacitus​—a napapatay ni Jesus kas maysa a kriminal.

● Nakali dagiti arkeologo idiay Palestina dagiti nagkauna a panteon wenno silsiled a naikungkong iti bakras a bato. Ti kaadda ti kasta a naisaganan a tanem ket saan a problema iti nabaknang ken dakkel ti impluensiana a tao a kas ken Jose ti Arimatea.

Dagiti nadakamaten ket sumagmamano laeng iti adu a padto maipapan iti Mesias a natungpal ken Jesus. Nalawag nga awan tao a makabael a mangpalsipikar iti kaitungpalan dagita a detalyado a padto. Ti eksakto a kaitungpalanda ti mangpabileg iti pammatitayo a ti Dios ti Nagtaudan dagita ken siertuenna a matungpalto ti amin a naipadto a bendision nga ipaay ti Mesias para kadagiti natulnog a tattao.

Iti sumaganad nga artikulo iti daytoy a serye, pagsasaritaantayo ti maysa a mamagpanunot a saludsod: No ni Jesus a talaga ti naikari a Mesias, apay nga intulokna ti bagina nga agsagaba ken matay?

[Footnote]

[Tsart/Dagiti Ladawan iti panid 22, 23]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

PETSA KEN PASPASAMAK ITI UPPAT A PADTO MAIPAPAN ITI MESIAS

1 Ti Mesias ket kaputotan ni Ari David

1070 B.C.E.

Nagbalin nga ari ni David iti intero nga Israel

607 B.C.E.

Dinadael dagiti Babilonio ti Jerusalem

455 B.C.E.

Naited ti bilin a maisubli ken maibangon manen ti Jerusalem

2 Mayanak ti Mesias idiay Betlehem ti Juda

2 B.C.E.

Nayanak ni Jesus idiay Betlehem ti Juda iti pamilia ni David

3 Dumteng ti Mesias 483 a tawen kalpasan a naited ti bilin a maibangon manen ti Jerusalem

29 C.E.

Nabautisaran ni Jesus ken napulotan kas ti Mesias

4 Matay ti Mesias a kadua dagiti managbasol ken maitanem a kadua dagiti baknang

33 C.E.

Natay ni Jesus a kadua dagiti kriminal ken naitanem a kadua dagiti baknang