Kapitulo 5
Wayawaya a Tinagiragsak Dagiti Managdaydayaw ken Jehova
1, 2. (a) Ania a kita ti wayawaya ti inted ti Dios iti immuna a natauan a pareha? (b) Mangibaga ti sumagmamano kadagiti linlinteg a nangituray ti ar-aramidna.
IDI pinarsua ni Jehova ti immuna a natauan a pareha, tinagiragsakda ti wayawaya nga adayo a nasaysayaat ngem aniaman nga adda kadagiti tattao itatta. Paraiso ti pagtaenganda. Awan sakit a nangdadael ti panangtagiragsakda iti biag. Saan nga agur-uray ni patay kadakuada. Ngem ti panagraem iti linlinteg ti Dios ti nasken a banag iti panagtultuloyda a maaddaan ti kasta a wayawaya.
2 Dadduma kadagidiay a linlinteg ti mabalin saanda pay a naiyebkas iti sasao, ngem naaramid da Adan ken Eva iti pamay-an a natural laeng para kadakuada nga agtulnog. Gapuna ti gana ti nangtignay ti pannakasapul ti pannanganda; ti waw, ti pannakasapul nga uminumda. Ti ilelennek ti init ti mangparegta kadakuada a maaddaan ti kasapulan nga inana ken turog. Nagsao met ni Jehova kadakuada ken inikkanna ida ti trabaho nga aramidenda. Kinapudnona dayta a trabaho ket maysa a linteg, gapu ta daytat’ mangituray ti kurso ti panagtignayda. Ngem anian a naasi, makagunggona a linteg dayta! Nangted dayta ti trabaho a makapnek unay, a mamalubos ti panangusarda a naan-anay iti siribda iti makaay-ayo a pamay-an. Isudat’ agpaadu ti annak, mangiturayda kadagiti biag ti an-animal ditoy daga ket agin-inut nga idanonda dagiti pagbedngan ti Paraiso agingga a saknapannan ti intero a globo. (Gen. 1:28; 2:15) Saan a pinadagsenan ti Dios ida kadagiti di nesesita a detalye. Naikkanda ti nawadwad a pawayway tapno makapagdesisionda. Ania pay biroken ti maysa?
3. Kasano koma a natulongan ni Adan a nangusar a nainsiriban ti wayawayana nga agaramid kadagiti desision?
3 Siempre, idi naikkan ni Adan ti pribilehio a makapagdesision, di kayat a sawen dayta nga uray ania latta ditan a desision nga aramidenda, iti uray ania a banag, ket mamataud ti naimbag a resulta. Ti wayawayana a makapagdesision kinaipapananna ti responsabilidad. Isut’ makasursuro babaen ti panagimdengna iti nailangitan nga Amana ken panangpalpaliiw kadagiti ar-aramidna, ket ti Dios inikkanna ni Adan ti kinasaririt a mamagbalin kenkuana a mangiyaplikar dagiti naad-adalna. Yantangay naparsua ni Adan “iti ladawan ti Dios,” ti natural nga inklinasionna isut’ panangisarming met kadagiti nadiosan a kualidad no agar-aramid ti desision. Sigurado nga isut’ agannad a mangaramid iti dayta no pudpudno nga apresiarenna no aniat’ naaramidan ti Dios kenkuana ken kayatna a paragsaken ti Dios.—Gen. 1:26, 27; idiligyo iti Juan 8:29.
4. (a) Ti kadi mangmedmed a bilin a naited ken Adan ti nangilibak ti wayawaya kenkuana? (b) Apay a maiyanatup unay a pagalagadan dayta?
4 Kas palagip iti panagpannuray ti tao iti Namarsuana ken Manangted-Biagna, impaay ni Jehova daytoy a bilin kenkuana: “Kadagiti amin a kayo iti minuyongan mangankanto a siwayawaya. Ngem ti aggapu iti kayo ti pannakaammo ti imbag ken ti dakes saanmonto a kanen, ta iti aldaw a pannanganmo iti daydiay mataykanto a di bumurong.” (Gen. 2:16, 17) Inlibak aya dayta a linteg iti tao ti wayawayana? Nikaanoman. Siwayawaya ni Adan nga agtulnog wenno sumukir. Ti panangiparit ti saan a nabantot. Isut’ addaan aglaplapusanan a makan uray dina sagsagiden dayta maysa a kayo. Nupay kasta, maiyanatup laeng a bigbigenna a ti daga a pagtataenganda ket kukua ti Dios ket, kas ti Namarsua, ti Dios ti nainkalintegan nga Agturay ti sangaparsuaanna.—Sal. 24:1, 10.
5. (a) Kasano a napukaw da Adan ken Eva ti nadayag a wayawayada? (b) Aniat’ nangala ti lugarna, ken kasanotay a naapektaran?
5 Ngem aniat’ napasamak? Gaput’ pannakatignay ti kinagaramugamna, maysa nga anghel ti nangallilaw ken Eva babaen ti panagparangna kas pudpudno a giya, a pinasiguruanna ti banag a maibusor iti pagayatan ti Dios. Imbes a nagtulnog ken Amana, kimmanunong ni Adan ken Eva iti panagsalungasingna. Babaen pananggaw-atna iti banag a saanda a kukua, napukaw da Adan ken Eva ti nadayag a wayawayada. Nagbalin ni basol nga apoda ket, kas impakdaar ti Dios, di bumurong a ni patay ti nagur-uray kadakuada. Kas resultana, ania a tawid ngay ti naiyallatiw kadagiti annakda? Ti basol, a naiparangarang iti naikasigudanen a pagannayasan iti panagaramid ti dakes, kadagiti pagkapuyan a mamagbalin ti maysa a makaptan ti sakit ken iti agangay panagkapuy gaput’ panaglakay. Kasta met ti ipapatay. Ti natawid a pagannayasan iti panagaramid ti dakes, a pinakaro ti impluensia ni Satanas, ti nangpataud ti maysa a kagimongan a sadiay ti biag nagbalinen a pagduaduaan para ti tunggal maysa. Anian a pannakaigiddiat iti wayawaya nga inted ti Dios iti sangatauan idi punganay!—Roma 5:12; Job 14:1; Apoc. 12:9.
No Sadino ti Pakasarakan ti Wayawaya
6. (a) Sadino ti pakasarakan ti pudpudno a wayawaya? (b) Maipapan ti ania a wayawaya ti sarsaritaen ni Jesus idiay Juan 8:31, 32?
6 Gapu kadagiti kasasaad itatta, saanen a nakaskasdaaw nga il-iliwen dagiti tattao ti dakdakkel a wayawaya ngem ti adda kadakuada. Ngem sadino ti pakasarakan ti pudpudno a wayawaya? Kuna ni Jesu-Kristo: “No agtalinaedkayo koma iti saok, pudno a dakayto ti adalak, ket maammuanyonto ti kinapudno, ket ti kinapudno luk-atannakayto.” (Juan 8:31, 32) Daytoy a wayawaya ket saan a daydiay limitado a kita a ninamnama ti tao no laksidenda ti maysa a napolitikaan nga agturay wenno porma ti gobierno a pabor iti sabali. Imbes ketdi, dayta a wayawaya ti dumanon agingga iti kaunggan dagiti natauan a parparikut. Ti salsalaysayen ni Jesus ket wayawaya manipud basol, ti naadipen a pannakakayaw iti basol. (Kitaenyo ti Juan 8:24, 34-36.) Gapuna no ti maysa a tao agbalin a pudno nga adalan ni Jesu-Kristo, agbunga daytoy iti nakaskasdaaw a panagbalbaliw iti biagna, maysa a pannakawayawaya wenno pannakaibulos.
7. (a) Iti ania ngarud a pannakaawat a datayo ti nawayawayaanen manipud iti basol itatta? (b) Tapno maaddaan iti dayta a wayawaya, aniat’ masapul nga aramidentayo?
7 Di kayat a sawen dayta nga ita saanen a marikrikna dagiti pudno a Kristiano dagiti epekto ti nakaiyanakanen a pagannayasan iti sibabasol a kababalin. Maisupadi ketdi, addaanda ti pannakidangadang gapu iti dayta. (Roma 7:21-25) Ngem no pudno met laeng nga agbibiag ti maysa a tao a maitunos ti pannursuro ni Jesus, isut’ saanen nga agbalin a nakaayay-ay nga adipen ti basol. Saanen nga agbalin ti basol kas ari kenkuana a mangmangted ti bilbilin a pagtulnoganna. Isut’ saanen a nasiluan iti panagbiag nga awan panggepna ken mangriribuk ti konsiensiana. Tagiragsakenna ketdi ti nadalus a konsiensia iti imatang ti Dios agsipud ta dagiti napalabas a basolna ti napakawanen gaput’ pammatina iti daton ni Kristo. Mabalin a dagiti pagannayasan ti basol ti lumung-awto pay met laeng, ngem no dinanto pagtignayan ida gapu ta malagipna dagiti nadalus a pannursuro ni Kristo ipakitananto a ti basol saan nga isut’ apona.—Roma 6:12-17.
8. (a) Ania pay a wayawaya ti ipaay kadatayo ti pudno a Kinakristiano? (b) Kasanot’ panangapektar daytoy iti kababalintayo kadagiti nailubongan nga agtuturay?
8 Kas Kristiano tagtagiragsakentayo ti dakdakkel a wayawaya. Naluk-atantayon manipud kadagiti epekto ti ulbod a pannursuro, manipud pannakakayaw iti panagan-anito ken panagserserbi iti basol. Dagiti engrande a kinapudno maipapan ti kasasaad dagiti natay ken ti panagungar ti nangwayawaya kadatayo manipud ti aglablabes a panagbuteng ti narungsot nga ipapatay nga isut’ nangtignay kadagiti tattao a mangmedmed ti konsiensiada. Ti pannakaammo a dagiti imperpekto a gobierno ti tao ti suktanton ti nalinteg a Pagarian ti Dios ti mangwayawaya kadatayo manipud kinaawan-pangnamnamaanna. Ngem ti kasta a wayawaya saanna nga ikalintegan ti panangipuera ti linteg wenno di panagraem kadagiti opisiales ti gobierno gapu ta iti mabiiten awanto metten ti daan a sistema.—1 Ped. 2:16, 17; Tito 3:1, 2.
9. (a) Kasano a siaayat a tultulongannatayo ni Jehova a mangtagiragsak ti naindaklan a rukod ti wayawaya a posible itan kadagiti tattao? (b) Iti panagaramid kadagiti desision, kasanotay a maipakita a nalawag pannakaawattayo iti imbunga ti panangabuso ni Adan ti wayawayana?
9 Saannatay a binaybay-an ni Jehova a palpalaranan no ania ti kasayaatan a wagas ti panagbiag. Ammona no kasanot’ pannakaaramidtayo, no aniat’ mangyeg ti pudpudno a pannakapnek kadatayo ken ti panagrikna ti personal a dayaw, ken no anianto ti manayon a makagunggona kadatayo. Ammona met ti bukodna nga iskediol ti panangitungpalna ti panggepna ket, ngarud, uray met dagiti ar-aramid a napateg unay a pakiramanantayo. Pagaammona met dagiti pampanunot ken kababalin a makaipababa ti maysa a tao wenno mangdadael ti relasionna kadagiti dadduma, uray pay daydiay mangipuera kenkuana manipud kadagiti pammendision ti Pagarian ti Dios. Siaayat nga impakaammona dagitoy a bambanag kadatayo babaen ti Biblia ken babaen iti makitkita nga organisasionna. (Gal. 5:19-23; Mar. 13:10; idiligyo iti 1 Timoteo 1:12, 13.) Kalpasanna agpannurayton kadatayo, babaen panangusartayo ti inted-Dios a bulos a kananakemtayo, a mangikeddeng no kasanot’ panagtignaytayo. No impapusotayo no aniat’ kinuna ti Biblia kadatayo no kasanot’ pannakapukaw ni Adan ti wayawaya a naited iti sangatauan idi damo, makapagaramidtayo ti nainsiriban a pangngeddeng. Ipakpakitatayonto a ti nasayaat a relasion ken Jehova ti kangrunaan a pakaseknantayo iti biag.
Panangil-iliw iti Sabali a Kita ti Wayawaya
10. Ania a kita ti wayawaya ti nagreggetan ti dadduma nga agkunkuna a Kristianoda?
10 No dadduma addada agtutubo a napadakkelda kas dagiti Saksi ni Jehova, agraman pay met dadduma a saandan nga agtutubo, ti maaddaan ti rikna a kayatda ti sabali pay a kita ti wayawaya. Mabalin a ti lubong agparang kadakuada a makakayaw, ket bayat ti ad-adda a panangpampanunotda iti dayta pumigpigsa met ti tarigagayda a mangaramid kadagiti bambanag nga ar-aramiden dagiti tattao ti lubong. Mabalin saanda met a plano ti aglablabes unay iti droga, nga aginum ti sobra wenno makiabig. Ngem rugianda ti mangbusbos ti tiempo kalpasan panageskuelada wenno kalpasan oras ti panagtrabahoda a makikadkadua kadagiti taga lubong. Siempre, kayatda a maakseptarda kadagiti baro a gagayyemda, gapuna rugianda metten a tuladen ti pagsasao ken kababalinda.—3 Juan 11.
11. Manipud sadino ti dadduma a paggapgapuan ti panangallukoy a mangaramid iti daytoy?
11 No maminsan ti panangallukoy a makiraman kadagiti nailubongan a kababalin ti aggapu manipud sabali nga agkunkuna nga agserserbi met ken Jehova. Daytat’ napasamak idiay Eden idi nga inallilaw ni Satanas ni Eva, ken idi nga inallukoy ni Eva ni Adan a tumipon kenkuana. Pudno met dayta kadagidi immuna a Kristiano, ken kasta met ti mapaspasamak kadagitoy nga al-aldawtayo. Masansan a pagay-ayat dagita a tattao ti aglablabes a ragsak ken tarigagayanda dagiti bambanag a mangyeg ti sobra a panagragragsak. Gargarienda met dagiti dadduma a “maaddaan bassit a panagragsak.” ‘Nga ikarianda ida ti panagwayawaya, idinto nga isuda met laeng tagabo ida ti kinarugit.’—2 Ped. 2:18, 19.
12. (a) Ania dagiti nakalkaldaang a bunga ti nailubongan a kababalin? (b) No dagidiay nairaman ammoda ti pagbanaganna, apay nga ipapilitda ti panagaramidda kadagita a bambanag?
12 Saan a napintas dagiti bungana. Ti maiparit a sekso ti nangibunga kadagiti emosional a pannakariribuk. Mabalin a mangiturong met dayta iti sakit, di kinayat a panagsikog ken mabalin pay ketdi a pannakawara ti panagasawa. (Prov. 6:32-35; 1 Cor. 6:18; 1 Tes. 4:3-8) Ti panangabuso ti droga ti makapataud met ti panagal-alimuteng, di nalawag a panagsao, di nalawag a panagkita, panagulaw, di nasayaat a panaganges, panagar-arapaap ken ipapatay. (Idiligyo iti Proverbio 23:29-35.) Mabalin a mangibunga dayta ti adiksion, a mabalin mangiturong iti krimen tapno masuportaranna dayta a bisio. Dagidiay nairamanen iti kasta a kababalin masansan ammodan no aniat’ pagtungpalan dayta. Ngem ti panagtarigagayda ti kinaganas ken linalasag a derrep isut’ mangserra ti pampanunotda kadagiti adda a dakes nga ibungana. Ibagbagada iti bagida a daytat’ wayawaya, ngem makitadanto, ngem naladawton, nga isudat’ ad-adipen ti basol, ket anian a naguyong nga apo ti basol! Ti panangpanunot iti dayta a banag itan ti makatulong a mangsaluad kadatayo a maibusor iti kasta a kapadasan.—Gal. 6:7, 8.
No Sadino ti Pangrugian Dagiti Problema
13. (a) Kasano ti masansan a pannakatignay dagiti tartarigagay a mangiturong kadagitoy a problema? (b) Tapno matarusan no ania dagiti “dakes a pannakikuyog,” makin-punto de vista ti kasapulantayo? (c) Bayat a sungsungbatan dagiti saludsod nga adda iti ngudo ti parapo, ipaganetgetyo ti panangmatmat ni Jehova. Kumentuan a saggaysa dagiti salsaludsod.
13 Agsardeng ket panunoten no sadino ti masansan pangrugian dagidiay a problema. Ilawlawag ti Biblia: “No di ket tunggal maysa masulisog no gargarien ken sulbogen ti derrepna met laeng. Iti kasta ti derrep, idinto a nagsikog, yanakna ti basol; ket ti basol, inton makagteng iti pannakapunnona, yanakna ti ipapatay.” (Sant. 1:14, 15) Ngem kasano ti pannakatignay dagidiay a derrep wenno tarigagay? Babaen ti adda iti isip, ket masansan bunga daytoy ti pannakitimtimpuyog kadagiti tattao a di mangiyap-aplikar kadagiti prinsipio ti Biblia. Siempre, ammotay amin a rebbeng a liklikantayo ti “dakes a pannakikuykuyog.” Ngem ti saludsod ket, Ania a pannakikuykuyog ti dakes? Kasanot’ panangmatmat ni Jehova dayta a banag? Ti panangpanunot kadagiti sumaganad a salsaludsod ken kasuratan ti rebbeng a makatulong kadatayo a makagteng iti umiso a konklusion.
Ti kadi banag a dadduma a tattao kasla nakadaydayawda kayatna a sawen a naimbagda a kakkakuyog? (Idiligyo iti Genesis 34:1, 2, 18, 19.)
Ti kadi pannakipatpatangda, nalabit ti panangrabrabakda, ipamatmatna nga addaantay ti nasinged a pannakikadkadua kadakuada? (Efe. 5:3, 4)
Adda kadi rason a maseknantayo no naiparna a dida mamati kadagiti isu met laeng a bambanag maipapan ti panggep ti Dios kas kadatayo? (Idiligyo iti 1 Corinto 15:12, 32, 33.)
Kasano ngatat’ panagrikna ni Jehova no pilientayo ti makikadkadua kadagiti tattao a di agayat kenkuana? (Idiligyo iti 2 Cronicas 19:1, 2.)
Nupay agtartrabahotayo a kadua dagiti di mamati wenno ages-eskuela a kaduada, kasanotay a maipakita a ditay pilpilien ida kas kakkakuyog? (1 Ped. 4:3, 4)
Ti panagbuybuya ti telebision ken panagbasbasa kadagiti libro, magasin ken periodiko ket pamay-anda met a pannakikadkadua kadagiti sabsabali. Maibusor iti ania a tipo ti material manipud kadagitoy a gubuayan ti nangnangruna a kasapulan ti panagannadtayo kadagitoy nga al-aldaw? (Prov. 3:31; Isa. 8:19; Efe. 4:17-19)
Ti panangpilitayo kadagiti pakikadkaduaantayo ti aniat’ ibagbagana ken Jehova maipapan ti no ania a kita ti tattaotayo? (Sal. 26:1, 4, 5; 97:10)
14. Ania nga engrande a wayawaya ti adda iti masanguanan para kadagidiay simamatalek a mangiyap-aplikar ti balakad ti Sao ti Dios itan?
14 Iti asidegen a masanguanantayo isun ti Baro nga Urnos ti Dios. Babaen iti Pagarianna mawayawayaanton ti sangatauan manipud makaadipen nga impluensia ni Satanas ken ti intero a dakes a sistema dagiti bambanag. Amin dagiti epekto ti basol ti agin-inut maikkatton manipud sangatauan. Iti sanguananda addanton ti biag nga agnanayon idiay Paraiso. Iti agangay ti wayawaya a maitunos a naan-anay iti “espiritu ni Jehova” ti tagiragsakenton ti intero a sangaparsuaan. (2 Cor. 3:17) Kinatakneng aya ti panangirisgo iti amin dayta gapu laeng iti pananglaglag-an ti balakad ti Sao ti Dios itan? Babaen ti intay panangwatwatwat ti Nakristianuan a wayawayatayo itatta sapay koma ta ipakitatay amin a silalawag a pudpudno a kayattayo “ti nadayag a wayawaya dagiti annak ti Dios.”—Roma 8:21.
Repaso a Pagsasaritaan
● Ania a kita ti wayawaya ti tinagiragsak ti immuna a natauan a pareha? Kasanot’ pannakaidilig dayta iti laklak-amen ti sangatauan ita?
● Maigiddiat iti lubong, ania a wayawaya ti adda kadagiti pudno a Kristiano? Kasano a posible daytoy?
● Ania a gatad ti baybayadan dagidiay mangbirbirok ti kita ti wayawaya nga adda iti lubong?
● Apay a nasken unay a liklikantayo ti “dakes a pannakikuyog”? Saan a kas ken Adan, makin-desision no aniat’ dakes ti intay akseptaren?