Kapitulo 1​—Pannakailasat Agturong ti Baro a Daga

Ania ti Pagbalinan ti Planeta a Daga?

1. Ania a masanguanan ti ur-urayenyo, ken apay?

ANIAT’ adda iti masanguanan para kadakayo kas maysa kadagiti binilbilion a tattao nga agbibiag ita ditoy plaenta a Daga? Kayatyo kadi a daytanto ti maysa a biag ti talna ken talged, a kadua dagiti tattao a pudpudno nga agayan-ayat iti maysa ken maysa? Dayta ken ti ad-adu pay ti mabalinyo a tagikuaen. Ngem daytat’ saan a masanguanan a namnamaen ti kaaduan. Apay a saan?

2, 3. Kasano a ti pammutbuteng ti nuklear a gubat impluensiaanna ti panangmatmat dagiti adu a tattao iti masanguanan?

² Ti pamutbuteng ti nuklear a gubat ti namataud kadagiti serioso a panagduadua no addanto met laeng ti aniaman a masanguanan nga agpaay ti kadakkelan a paset ti natauan a rasa. Idi damo a nausar ti bomba atomika iti panaggugubat idi 1945, nasurok a 70,000 a lallaki, babbai ken ub-ubbing ti insigida a napapatay. Rinibribo pay dagiti naglak-am ti nakaut-ot-ot nga ipapatay bayat dagiti simmaruno nga al-aldaw ken tawtawen. Ngem itatta ti maymaysa a gagangay a warhead ti addaan ti linaon a panagbettak kas dagiti amin a bomba a naitinnag bayat ti Gubat Sangalubongan II. Pinulpullo a ribo dagiti nuklear nga ig-igam a nakapuesto a maipaay ti dagdagus a panangusar. Kaskasdi ti lubong ti agbusbusbos ti agarup $2,000,000,000 ti tunggal aldaw maipapan iti panaglulumba ti armas nga isut’ mangkigkigtot kadagiti adu a tattao.

³ Ngem no adda laeng ngay ti “limitado a nuklear a gubat”? Ti resultana ti kaskasdi a nakabutbuteng. Sigun ken Carl Sagan, maysa a nalatak a sientista, uray no usaren laeng dagiti nasnasion ti sangkapaset ti nuklear a kapasidadda, “adda laeng bassit a panagduadua a ti sangalubongan a sibilisasiontayo ti madadael. . . . Ket kasla adda ti pudpudno a posibilidad iti pannakaikisap ti natauan a biag.” Adu a tattao ti mangpadpadas a mangiwaksi iti kasta a panginanamaan manipud ti is-isipda, ngem saan a daytat’ mangikkat iti peggad. Adda met ti sipapardas a dumakdakkel a bilang dagiti dadduma a mangbukbukel kadagiti kagimongan a maipaay iti pannakailasat. Iti pananginanamada a dadduma ti makalasat, nagibangonda kadagiti luglugar a pagkamangan kadagiti naiputputong a disso ket pinunnoda dagitoy ti tartaraon ken medikal nga abasto, kasta met kadagiti paltog tapno mapagtalawda dagiti di kaykayat a manangsinga.

4. Apay a ti panangabuso ti aglawlaw mamatmatan a serioso a peggad?

⁴ Malaksid iti nuklear a gubat, mamakpakdaar dagiti sientista iti posible a sangalubongan a didigra gapu iti pannakaab-abusar iti aglawlaw. Ti pannakarugit ti angin nga ang-angsentayo ket maysa a pagtataudan ti serioso a pakaseknan. Dagiti kabakiran maikiskisapda iti nakabutbuteng a kapartakna; idinto a dagitoy ti nagpategda a maipaay iti panagrikos ti oksihena a para iti daga, ti panagtudona ken ti pannakataginayon ti makingngato a daga a pagmulaan. Gaput’ kinakuneng ken apal, dagiti napateg a pagmulaan madaddadaelda. Dagiti paggapuan ti danum masabsabidongan wenno marugrugitanda, masansan gapu kadagiti makapapatay a kemikal. Idinto a dagitoy a rikorsos naskenda a mangsustiner iti natauan a biag.

5, 6. Ania a dadduma a kasasaad ti manglapped ti pananginanama dagiti tattao iti biag a natalged ken naragsak?

⁵ Ti ad-adda pay a pakaseknan unay, mabalin a maikunayo, isu ti kinapudno a dagiti naranggas a krimen ti namagbalin kadagiti adu a tattao a balud kadagiti mismo a pagtataenganda. Dagiti napolitikaan ken sosial a kinagulo ti namagpeggad iti panagbiag. Ti nasaknap a kinaawan trabaho ken ti agpangpangato nga implasion ti nangibunga kadagiti rigat ken pannakapaay. Ti panagbiag dagiti adu kadagiti pagtaenganda ti adayo manipud ti pannakapnekda; dagiti singgalut ti ayat a rebbeng a mangreppet a sangsangkamaysa ti pamilia ti masansan nga awanda. Uray sadino ti kababalin dagiti tattao ket “Siak pay nga umuna!”

⁶ Ngarud, sadino, ti pakasarakan ti siasinoman ti natalged a pakaibatayan ti panginanamaan a mangtagiragsak ti biag iti kinatalged? No ti masanguanantayo kas agtataeng ti agpannuray nangnangruna no aniat’ situtulok ken kabaelan nga aramiden dagiti tattao ken nasnasion nga addaan responsabilidad kadagitoy a problema, ti panginanamaan ti pudpudno a nasipnget. Ngem kasta kadi ti kaso?

Dagiti Kinapudno a Di Mabalin nga Iwaksi

7. (a) Ania nga ebidensia ti mangipakita a ti Biblia ket Sao ti Dios? (b) Apay a nasken para kadagiti tattao a maammuan no ania ti kuna ti Biblia?

⁷ Kadagiti kalkulasionda, masansan a dagiti tattao ipupuerada ti Namarsua iti daga ken iti sangatauan. Ngem kasanotayo a maammuan dagiti pangpanggepna? Ti Biblia ti mangibaga kadatayo. Maulit-ulit ibagbaga daytoy a Libro a dagiti linaonna ket nadiosan ti namunganayanna, impaltiing ti Dios. Pudno aya daytoy a panagkunana? No pudno, ti biagyo agpannuray iti panagtignay a maitunos iti dayta. Gapu ti kinapateg daytoy a banag, igunamgunammi ti inkay panagsukimat a personal iti Biblia. Makitayonto a naisalsalumina dagiti adu a padtona a mangisarsarming iti detaliado a pannakaammo iti masanguanan. Di maartapan ti kinasiribna no salsalaysayenna dagiti bambanag a napateg unay a maipaay iti agnanayon a kinaragsakyo. Sitatalekkami a, no silulukat ti isipyo a mangusig iti ebidensia, patienyonto a ti Biblia ket naggapu laeng iti supernatural a gubuayan, manipud maysa a Dios a pudpudno a mangayat ti sangatauan.a Ti Biblia naglaon kadagiti impormasion a nasken a maipaay iti pannakalasattayo iti daytoy panawen a napeggad iti natauan a historia. Maiyanatup unay, dayta iti naglawa ti pannakaisaknapna a libro ditoy daga.​—Kitaenyo ti 2 Pedro 1:20, 21; 3:11-14; 2 Timoteo 3:1-5, 14-17.

8. Iti ania a nagan nga impabigbig ti Biblia ti Namarsua iti planeta a Daga?

⁸ Ti panglukat a bersikulo ti Biblia ti nangiyebkas ti maysa a pamunganayan a kinapudno a “ti Dios pinarsuana dagiti langlangit ken ti daga.” (Genesis 1:1)b Nupay kaykayat dagiti dadduma a tattao nga ibilang ti Dios nga awan naganna, saan a kasta ti Biblia. Iti panangipabigbigna ti Namarsua babaen iti nagan, kunaen ti Genesis 2:4 kadatayo a “ni Jehova a Dios ti nangaramid ti daga ken ti langit.” (Kitaenyo met ti Genesis 14:22; Exodo 6:3; 20:11.) Kaaduan a paset ti Biblia ti naisurat a damo iti Hebreo, ket idiay Hebreo a teksto ti Biblia nagparang ti personal a nagan ti Dios iti ngangngani 7,000 a daras kas maysa a sagrado a tetragrammaton (יהוה). Dadduma a manangipatarus impaulogda dayta kas Yahweh, ngem iti Ingles ti gagangay unay a maus-usar a porma ti nagan isu ti Jehova.

9. (a) Iti siasino ti namunganayan dayta nagan nga agpaay iti Dios? (b) Kasano kapateg ti nagan ti Dios kadatayo? (Joel 2:32; Mikias 4:5)

⁹ Daytoy a nagan ti saan a binukel laeng dagiti napeklan a tattao. Daytat’ pinili ti Namarsua a mismo. (Exodo 3:13-15; Isaias 42:8) Daytat’ saan a maysa a nagan a mausar a kasukat ti Buddha, Brahma, Allah wenno Jesus. Maiyanatup unay pinalagipan ni mammadto a Moises ti kadaanan a nasion ti Israel: “Gapuna nga ammuem iti daytoy nga aldaw, ket imalditmo ita pusom a ni Jehova [Hebreo: יהוה] isu ti Dios sadi langit idiay ngato ken iti rabaw ti daga ditoy baba. Awanen ti sabali.” (Deuteronomio 4:39) Daytoy ti Dios a nagkararagan ni Jesu-Kristo, daydiay dinakamatna kas “isu ti maymaysa a pudno a Dios.” Ita Isut’ pagdaydayawan dagiti addaan pannakaammo a tattao manipud tunggal nasion iti rabaw ti daga.​—Juan 17:3; Mateo 4:8-10; 26:39; Roma 3:29.

10. Apay a ti pammutbuteng ti nuklear a gubat ken ti dadael nga aramiden ti polusion dina tungdayen ti panggep ti Dios agpaay ti daga?

¹⁰ Gapu iti kinapudno a ni Jehova isu ti Namarsua iti daga, ti intero a planeta ti kukuana, ket ti masanguananna agpannuray kadagiti im-imana. (Deuteronomio 10:14; Salmo 89:11) Dagiti parparikut ti sangatauan ket saan a narigat para iti Dios a tamingen. Ti pananginanama ti nuklear a gubat ti nakabutbuteng kadagiti tattao. Ngem makin-linteg ti mangkonkontrol kadagiti nuklear a reaksion a mapaspasamak iti aglaplapusanan a rukodna kadagiti di mabilang a binilbilion a bituen? Awan kadi iti Dios ti pannakaammo ken ti pannakabalin a kasapulan a mangsaluad ti biag ditoy planeta a Daga? Kasta met, dagiti rimsua a parparikut agpadpada gapu iti kinakuneng ken kinaagum dagiti tattao a nangrugit iti aglawlawda ti dinto manglapped iti panggep ti Dios a Mannakabalin-amin. Daydiay addaan ti kinasirib ken ti pannakabalin a kasapulan a mangparsua ti daga ken dagiti makakayaw a langa ti biag nga adda ditoy rabawna ti makaited met kadakuada iti nadalusanen a panangrugi a dayta ti pagayatanna. (Isaias 40:26; Salmo 104:24) Ngarud, ania, ti panggep ni Jehova a maipaay ti planeta a pagtaengantayo?

Kasano Kabayag ti Panagtalinaed ti Daga?

11. (a) Ania ti patien ti sumagmamano a sientista no agangay a pagtungpalanto ti daga? (b) Asino ti ad-adda a makaammo kadagitoy a bambanag ngem kadakuada, ken apay?

¹¹ Panggep aya ti Dios a dadaelen ti daga ken isuamin a sibibiag a bambanag iti rabawna? Sigun ti teoria dagiti dadduma nga astronomo iti agangay ti inittayo aglak-amto iti agbettak a panagdakkelna ket alimonennanto ti daga. Addada met dagidiay agrason a, gapu iti mismo a kababalin ti pisikal nga uniberso, umayto ti tiempo inton ti init saanton nga agsilnag ket ti daga dinton makasustiner ti biag. Ngem umisoda kadi? Aniat’ kuna ti Namarsua​—Daydiay nangparsua iti enerhia ken ti banag, Daydiay namunganay kadagiti linlinteg a kadagita ti pagpannurayan iti panagbiagtayo?​—Job 38:1-6, 21; Salmo 146:3-6.

12. Kasano a napaneknekan ti sasao idiay Eclesiastes 1:4?

¹² Ni Jehova pinaltiinganna ni masirib nga Ari Salomon nga agsurat maipapan ti kapaut ti panagbiag ti tao no maidilig iti kapaut ti daga a mismo. Idiay Eclesiastes 1:4 insurat ni Salomon dagitoy a sasao: “Maysa a kaputotan mapan, ket umay ti sabali a kaputotan; ngem ti daga agtaeng iti agnanayon.” Paneknekan ti natauan a historia ti kinapudno daytoy. Numan pay ti maysa a kaputotan ti sangatauan ti sinukatanen ti sabali, ti daga, ti globo a pagtataengantayo ti adda pay laeng a sitatakder. Ngem kasano kabayagen? Sigun iti literal a panangipatarus ti New World Translation of the Holy Scriptures, daytanto ti “panawen a di nakedngan.” Aniat’ kayat a sawen dayta?

13. (a) Ania ti mabalin a kaipapanan ti “panawen a di nakedngan”? (b) Kasanotay ngarud, a makasiguro, a ti daga agtalinaed iti agnanayon?

¹³ Ti Hebreo a sao nga ‘oh·lamʹ, ti naipaulog ditoy a “panawen a di nakedngan,” a ti kangrunaan a kaipapananna ket maysa a periodo ti panawen a, manipud iti punto ti agdama, ket di nakedngan wenno nailinged iti panagkita ngem dayta ti mabayag. Mabalin a kaipapanan dayta ti agnanayon. Kasta kadi iti daytoy a punto? Wenno ipamatmat daytoy a sasao a nalabit iti di nakedngan wenno di mapiho a masakbayan a panawen, a nailinged dayta kadatayo ita, ti daga ket agpatingganto? Dadduma a bambanag a kunaen ti Biblia nga agtultuloy “iti panawen a di nakedngan” iti kamaudianan nagpatingga met laeng. (Idiligyo iti Numeros 25:13; Hebreo 7:12.) Ngem ti Kasuratan inaigna met ti ‘oh·lamʹ iti dayta awan inggana​—kas pangarigan, ti Namarsua a mismo. (Idiligyo iti Salmo 90:2 ken 1 Timoteo 1:17.) No ania ti kaipapanan dagita a balikas maipapan iti daga, saantayo met a mabaybay-an nga agduadua. Idiay Salmo 104:5 naibaga kadatayo: “Isu a nangikabil kadagiti pamuon toy daga; a dinto maisina iti panawen a di nakedngan, wenno agnanayon.”c​—Kitaenyo met ti Salmo 119:90.

14. Kasanotay nga ammo a ti globo dinto agbalin a langalang?

¹⁴ Ti agtalinaedto iti agnanayon ket saan laeng a maysa a langalang, di nabunga a globo. Idiay Jeremias 10:10-12 napakaammuantayo: “Ngem ni Jehova isu ti pudno a Dios. . . . Isu ti Nangaramid ti daga babaen ti pannakabalinna, Daydiay nangibangon ti lubong babaen ti siribna, ken Daydiay gapu iti pannakaawatna inyukradna dagiti langlangit.” Kitaenyo ta saanna laeng nga inaramid “ti daga,” no di ket isu pay met ti nangibangon “ti nabunga a daga.” Imbes nga iti daytoy naud-udi a balikas, adu a manangipatarus ti nangipaulog ti Hebreo a sao a te·velʹ a “lubong” laeng. Nupay kasta, sigun ti Old Testament Word Studies ni Willian Wilson, ti te·velʹ kayatna a sawen “ti daga, kas maysa a nadam-eg ken pagtaengan, ti mapagtaengan a globo, lubong.” No maipapan ti panggep ni Jehova maipapan iti daytoy nabunga wenno nadam-eg, mapagtaengan a daga, impasiguro a kinuna ti Salmo 96:10: “Ni Jehova ti agari. Ti met laeng nabunga a daga naipasdek a di mabalin nga isinen.”​—Kitaenyo met ti Isaias 45:18.

15. Kasano a dagitoy a kinapudno maitunos ti kararag nga insuro ni Jesus kadagiti pasurotna?

¹⁵ Gapuna maipapan iti planeta a Daga a pagtataengantayo nga insuro ni Jesu-Kristo kadagiti pasurotna nga agkararagda iti Dios: “Umay koma ti pagariam, maaramid koma ti pagayatam, kas sadi langit, kasta met iti daga.”​—Mateo 6:9, 10.

16. (a) Ania a kita dagiti tattao ti agtaengto ngarud ditoy daga? (b) Ania ti “baro a daga” a sasawen ti Biblia?

¹⁶ Saan a pagayatan ni Jehova a ti daga ti matagitauanto kadagiti tattao nga awan panagraemda iti Makinkukua ken addaan bassit nga ayat iti maysa ken maysa. Iti nabayagen inkarina: “Ta dagiti agaramid ti dakes magessatdanto, ngem dagidiay nga agpannuray ken Jehova tawidendanto ti daga. Ti sililinteg tawidennanto ti daga, ket agtaengto kenkuana nga agnanayon.” (Salmo 37:9, 29) “Ti mapagnaedan a daga nga umayto,” a sasawen ti Biblia, ti matagitauanto kadagiti tattao nga agbuteng iti Dios ken sipapasnek nga ayatenda ti padada a tao. (Hebreo 2:5; idiligyo iti Lucas 10:25-28.) Gapuna dakkelto dagiti panagbalbaliw a maaramid iti sidong ti nailangitan a Pagarian ti Dios a sasawen ti Biblia kas “maysa a baro a daga”​—saan a naiduma a globo, no di ket maysa a baro a natauan a sosiedad nga agbiagto iti tengnga ti naparaisuan a kasasaad a pinanggep ti Namarsua ti sangatauan manipud panangrugi ti naindagaan a panamarsuana.​—Apocalipsis 21:1-5; Genesis 2:7-9, 15.

17. Apay a napateg a maammuan dagiti kalikaguman ti Dios a maipaay iti ilalasat itan?

¹⁷ Ti pannakaipasdek dayta “baro a daga” ti, kasapulan, nga unaan ti dakkel a rigat​—a lab-awanna ti aniaman a napasaranen ti sangatauan. Agpaay a pagimbagan ti daga a mismo ken amin dagiti pudno nga agyaman iti Namarsuana, “dadaelenna dagidiay mangdaddadael iti daga.” (Apocalipsis 11:17, 18) Ti panawen a panangaramid ti Dios iti daytoy nakaas-asidegen! Inton malpas daytan, maysakayonto aya kadagiti makalasat?​—1 Juan 2:17; Proverbio 2:21, 22.

[Dagiti Footnote]